Bortxatzaileekiko Justiziaren “tabula rasa”

2020-02-14  //  (C)politika, (E)gizartea, Hezkuntza  //  Iruzkinik ez

Esku morea erasoei. Euskal Herriko lema. Eztabaidarako tema.

Maria Ortega Zubiateren “Garrasi eta protesta artean hartu dute Roman Polanski zuzendaria Parisko Cesar sarietan” posta irakurtzen ari nintzela, Dani Agirreren “Sugearen mila hozkadak” artikuluarekin akordatu naiz.

“NBAko mito gorenekin mahaian esertzea lortuta ere, Kobe Bryantek ez zuen agortu nerabe zenetik erregai erabili zuen neurri bako anbizioa. Gailurrean zela, andre baten isiltasuna erosi zuen bortxaketa kasu batean”, zioen Agirrek

“1975ean bortxatu zuela salatu zuen emakumeak, Valentine Monnierrek, gutun bat kaleratu du, Polanskiren azkeneko filma sari horietan egotea salatzen. Film horretan bere burua biktimatzat azaltzeko “lotsagabekeria” egin duela esan du, 15 urte besterik ez zituenean bortxatu zuela azpimarratuz”, dio Ortega Zubiatek.

Gizona naizen aldetik, bortxatzaileen genero berekoa izaki, bortxaketak direnean erraiak (*) nahasten zaizkit: “To, potentzialki horietako bat haiz”. Eta halaber, totem bihurtu zaidan esaldia gogoratu ere bai: “Potentzialki denok gara hiltzaileak –edo bortxatzaileak, kasurako– eta prostitutak, eta ez du inporta zein klaseko edota zein nazionalitateko garen”.

Potentzialki denok gara bortxatzaileak, baita emakumeak beraiek ere bai. Alabaina, eta estatistikari zor –ez egiari zor– bortxatuak emakumeak dira, eta bortxatzaileak gizonok. Ziur aski, datu hori ez da ehunetik ehunekoa. Baina, baietz %99,99koa. Hain ziur!

Nire beste totem batek berresten dit idatzia: “Deus ez da absolutua. Absolutu bakarra Jainko da, eta bera ez da existitzen”. Baina, hara existitu, existitzen du, eta arra da.

Arra da. Diruduna da. Ospetsua da. Entzute eta erreputazio handikoa. Izan daiteke jatorri judutarrekoa edota beltza, izan Roman Polanski edo Kobe Bryant. Eta esan bezala, dirudunak izan gabe badira ere bortxatzaileak, “jende normalak”. Donibane Garaziko Lizeoko ikasleak, konparazione.

Alabaina, bortxatzailea bereizten duena –arra eta emea izateaz gain– ez da klase honetako eta arrazako horretako izatea, bereizten duena da Justiziak dirudunekin erabiltzen duen tabula rasa.

(*) Bortxaketek barrua inarrosten didate, eta badago haien gainean idaztea galarazten didan zerbait. “Moralaz jarduteko” bertigoa.

Hegemonia “lortu” Ahal Dugu

2020-02-11  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

40 urteko diktaduraren osteko 40 urteko demokrazia-aldia joan da. Batetik bestera igarotzeko Trantsizioa delakoa burutu zen. Unionistentzat loriatsua, separatistentzat zorigaiztokoa. Bizkitartean, EAJrentzat, unión eta separa artean, txit baliagarria. Demokrazia-aldian bipartidismoak berea egin du Espainian, baita Frantzian ere, eta orobat Europa osoan. Honezkero ez dago ezkerrik ez eskuinik. Neoliberalismoa eta populismoa gailendu dira.

XXI. mendeko demokraziaren –ereduaren– bitartez boterea hartzea kimera da; iraultzaile inozoen olgeta lastimagarria. Podemos alderdia horren lekuko. 2011ko maiatzean (M15) abiatu zen gizarte mugimenduaren zoriaz sortua; Ahal Dugu Euskal Herrian. Espainiako krisi sozialaren arrazoietako bat Trantsizio okerra izan zen Podemosen sortzaileentzat, egungo demokrazia 1978ko erregimenaren ondorio zuzena delako –izan zelako honezkero–. PSOEk eta PPk herriari demokrazia ebatsi omen zioten, euren bipartidismoak kasta edo elite menderatzailea bermatu zuen agintean. Hamar urte eskasen ondoren, hona ikaspena: politika posiblearen artea izaki, edozein dela alderdi baten norabidea, posibilismoak zuritzen du haren aldaketa. Falangisten urdina zuritzen ikusi genuen eta komunisten gorria zuritzen ikusi dugu.

Anartean, 40 urteko demokraziak ez du bigarren Trantsiziorako aukera ematen. Horixe da, bada, XXI. mendeko demokraziaren bertuteetako bat. Mendez mende erregimen politikoek sistemaren benedikazio santua ezarri nola, halaxe bermatzen dituzte demokrazia berriek egungo erregimenak.

Trantsizio garaian, sena eta logika naturalez, iraultzaile inozoek “40 urte eta gero, EAJ gutxiengoa izanen da”, zioten adorez. Hots: “Jeltzaleen seme-alabak ezkerreko abertzale iraultzaileak bilakatuko dira”. Bada, ez. 40 urte ondoren, jaiotzeko ziren haiek ez dira iraultzaile ez abertzale.

Podemosek ahal-men kamaleoikoa erakutsi du. Ahal dugu! Horra boterera iristeko hitz giltzarriak. Estatuan PSOErekin nola, “Euskadi”-n halatsu ere EAJrekin. España es diferente eta Euskadi bestelakoa. EAJren 40 urteetako hegemoniak gaineratiko espektro politikoen botoak bereganatzeko ahal-men itzela izan du. Iraganeko Comunión eta Aberri, Unión eta Separa dira egun: “Ez bele, ez zozo”.

Ezker abertzalearen EH Bildu bide beretik joan ahal da. Hegemonia xede, demokrazia helburu, hona beste hitz giltzarri batzuk: “Gizartea eraldatzeko politika egin beharrean, zure alderdia aldatzen ahal da jendarte osoaren mesederako”. Hori egiteko lengoaia eraldatzea funtsezkoa izaki. Sortu alderdiarena, kasu. Ezker abertzalearen indar faktikoa bere jerga aldatzen hasia da. 40 urtez “botere faktikoak” erabili ondoren, “estatu sakona” erabiltzen hasia da. Sistemaren eraldatzea: “Botere faktikoen menpe izatetik estatu sakonekoen menpe egotera doan aldia, dagoen aldea”.

Agur Obaba, agur Ugarte!

2020-01-10  //  (A)iruzkin literarioak, (B)literatura  //  Iruzkinik ez

“Etxeak eta hilobiak”; 2019ko uzta.

Bernardo Atxaga “Etxeak eta hilobiak” aurkeztera bidean.

Etxeak eta hilobiak

Bernardo Atxaga

Pamiela, 2019

[Prologoa:] Bernardo Atxagaren azken nobela da, idazleak horrela adierazia. Atxagaren obran funtsezkoa da Obaba herriaren inguruan girotu eta eraiki literatura. Etxeak eta hilobiak irakurtzean, ezin izan dut Obaba aldenarazi nire imajinaziotik.

Obabako etxetiarren –etxeetan eta hilobietan– istorioen baitan utopia dago, eta Atxaga idazlearen utopiak Etiopia poesia liburuan du iturburu: “Gure etxea utzirik, nora joan? Atzeko basoaren babesean hain klaru kantatzen duen xori ezezaguna nork kausituko? Hi hintzena, bi arraia zaharren gurutzaketa, galdu da, galdu haiz, hautsi da anphora eta mila ispilutan multiplikatua ez haiz azken irudi ezabatua baino. Ez dago beste ziutaterik, eta hementxe xahutuko dugu gure mundualdia txorakeriak eginez. Obabatxue, Obabatxue, Obabatxue…”

Sei atalak osatzen dute Etxeak eta hilobiak nobela delakoa. Frantzia, Espainia edota AEBetako hainbat lurraldetan girotutako istorioak biltzen ditu, baita Ugarte herrixkako bizitza bildu ere. Hots, Euskal Herrian. Elias eta Ugarte daude liburuaren lehen esaldian. Elias dago ere azken atalean. 1972an abian dira eta 2017an amaitzen pertsonaia andanaren –pertsonaia atxagatiarrak– bizialdiak. Mende erdia iragan da aldi batetik bestera.

I. atala (1972): Il était un petit navire… (Bazen barku txiki bat…). “Eliasek hamalau urte zituen (…) Ugarte herrira iritsi zenean”. Eliasi Frantzian etorri zitzaion mututasuna. Istorioa Paue (Okzitania, Bearno) inguruan girotuta dago. Euskal Herria bada nor errelatoan, baina euskaldunak ez du izaterik. Izan ere, non ote Ugarte herrixka? Ugarte –toponimiari kasu egitera– ur arteko lurraldea da. Euskal Herria artxipelagoz osatutako izate fantasma da. Obaba zen hura, “gure etxea”, mila zatitan –mila artxipelagotan– sakabanatu zen. Anartean, arima galdurik izaki, izate sendo gabea da. Tokiko txorien mintzoa sendoa da, bertako etxetiarra, berriz, mututzen doan izakia. Alta bada, Bazen barku txiki bat… narrazioko munduaren –eta istorioaren– iruditeria sendoa da. Artean, euskaldunaren iruditeria kolektiboak badauka izatea. Orain dela 50 urteko euskaldungoak Obaba du euskarri; Ugarte,  kasuon. Paisaiak eta usainak. Txoriak, basurdeak, zakurrak, Luis eta Martin anaia bikien arteko harremana (Obabako bi anai-ak gogoan). Traizioa. Fideltasuna. Euskal Herria –Obaba edota Ugarte– sinesmenen abaroan bizi da, euskaldunen gogo kolektiboa sendoa da.

II. atala (1970): Lau lagun. “Eliseo gauez iritsi zen Santa Maria herrira…”. Espainia –haren hainbat ezaugarri, hots– ondo baino hobeto ageri da istorioan. Non eta Madrilgo El Pardon dabil Eliseo. Mika txoria da istorioaren hariaren eramailea, istorioaren eragilea. Paca izena du mikak, Paca izena du ere pertsonaia batek. Eliseo eta Donato –bikote laguna, lagun bikiak?– Caloco eta Celso dira protagonistak. Valdesalce Espainian nola, halaxe Ugarte Euskal Herriko iruditerian. Ugarteko basoan jaiotakoek baina, “El Pardoko basoan” zaildu eta formatu behar dute nahitaez. Animaliek –txoriek nola txakurrek– munta handia dute kontakizunean, pertsonek ere ezinbestez. Frankismoa usaintzen da: Franco jeneral ehiztaria eta haren heredero Juan Carlos printzearen tekua. Garaia ederto deskribatzen duen erretratua. Luzetsi da, agian, narratzailea.

III. Atala (1985-1986):  Antoine. Narrazio honetako protagonistak Euskal Herrian du bizitoki, Baionan. Hiriko karriken deskribapena xehe-xehea da. Komunismoaren erorketaren urteak dira. Antoine Paris eta Baiona artean mugitzen da, Landesetako Dax hirian ere ibili –ez Akizen– ohi da. Bertako da txikitako Pierre Irissou laguna. Lagunak ditu ere Louise eta Troy txakurrak. Eliseo, Luis eta Martin bikiak istorioaren partaideak dira. Ugarte herrixkan plegatuta. Obabako ekonomiaren ezaugarri meategia bazen, halaxe da ere Ugartekoa. Joan badoan –joan zitzaigun– lan mundua. TGV (Abiadura Handiko Trena) delakoa martxan dabil engoitik.

Psikoanalisiaren beharra du Antoinek. Sigmund Freuden ildoan artatua da, Nadia psikologoa du sendagile. A63 autopistan gaindi dabil protagonista, goiti eta beheiti. Lemoizko Zentral Nuklearraren afera eta Goma2 dira, besteak beste, gainbehera datorren mundu horren adierazleak. Ugarteko meatzean ari direnak, ez dira etakideak. Maoistak dira. Nola nahi den ere. bai batzuenak zein besteenak –komunismorenak zein ETArenak– egin du harrezkero. Utopiaren ildoan ene ikaspena: “Esaidan, zoriontsuak al zarete mugaz bestaldeko biztanleak?”. “Ez dago beste ziutaterik, eta hementxe xahutuko dugu gure mundualdia txorakeriak eginez”. Nazio nahiz klase batekoen askatasuna gauzatu ezinezko baten aldia islatzen du atalak, bi urteren joan-jinean.

IV. atala (2012): Luisen istripua. 25 urte joan dira aurreneko istoriotik, nobela txirikordatzen duten istorioen aldiak zeharo aldatu dira. Laugarren atal hau bitxia da, bitxia denez. Ameriketako Estatu Batuak aspaldi txertatu ziren gure iruditerian: Muhammad Ali eta Foreman, Usain Bolt eta Yoan Blake korrikalariak (bitasuna beti presente Atxagaren iruditerian, hirutasuna ere zenbaitetan–, Coca Cola eta Michael Jackson (Pepsi Cola-ren sustatzailea). Sergio Leone zine zuzendariaren Amerikaren iruditeria berebiziko da istorioa endelegatzeko: Ona, Gaiztoa eta Itsusia pertsonaiak baina, Ugarten El Bueno, El Malo eta El Feo dira. Aktore nagusien izenak ere gogoan ditugu zinema zaleok. Ugarteko ametsak amerikarrak dira orduz gero. Ondorioa: Ugarte hor dago nonbait, baina bere espiritua eta izatea ahitzen doaz, ahitu dira.

Atxaga narratzailea aparta da. Haatik, aldian aldi, Obaba eta Ugarte ahitzen doazen heinean, badoa ere ahitzen mundu hura elikatzen zuen iruditeriaren xarma: “Francis Picabiak munduko boxeo txapelketa Bartzelonan jokatu zuenerako, gauza guztiak esanak zeuden jadanik agian”.

V. atala (aldi edo urte gabea): Daisy telebistan. Istorioa laburra da, aurreko –amerikar munduko– istorioaren patetismoa osatzera dator. Entretenimenduak (entertainment) eta dibertsioak karakterizatzen ditu –mendebalde kapitalista liberaleko– mundutarrok. Aisialdia-k ezaugarritzen ditu, eta paradoxikoki, libre deitutako denborak –denbora libreak edota aisialdiak– esklabo inozo bihurtu ditu pertsonaiak –pertsonak gero eta pertsonaia-goak gara–. Esklaboak, eta gainera ergelak! Elikadura eta itxura hitzek errimatzeaz gain, pertsonaia horien ezaugarrien/izatearen sendo eta errime dira. Ugarte gure iruditerian leku ezdeusa baino ez da. Gure ethos ahitu zen, baita Obaba edo Ugarte ahitu ere. Telebista da –aro berri bateko estreinako gailua baino ez da– aldi berriko gure nortasunaren e(ra)gilea. Pentsamendu, adimena eta sena ez dira logos berriaren adierazleak. Aro berriko phatos berriak inor gutxi limurtzen du jada, ez inoren gogoa ernatzen ere. Pertsonon arima, poza eta tristezia, pasioa eta pairamena paradisuan galdu ziren. Obaban, naski. Ugarten, kasurako.

VI. atala. (2017): Orkideak. Ugarte munduan dago. Ospitaleak dauden legez. Garazi gaixoa da protagonista. Haren aita eta ama, Ana eta Martin, Luis osaba bikia tarteko direlarik. Engoitik ez dago bitasunik. AEBetako Houston hiria Ugarten dago. Ospitaletako grebalariek ez dute bihotzik. “Zerbitzu minimoek” eusten diote munduaren gainbeherari. Zer behar duzu? Bada, interneten baduzu behar horri nola aurre egin. Ugartek 1.500 biztanle ditu. Ugartetik hurbilen dagoen hiriak 300.000. Europako eta AEBetako hiriburu handiek 1.000.000 eta 1.000.000ak. Denak daude hurbil. Espazioa eta denbora zartatu dira milaka zatitan. Elkarrekiko indiferentzia ordenagailuan loratzen da. Orkidea kosmopolitak munduaren dekoraziotarako usain gabeko landareak dira. Eta narratzailea –Bernardo Atxaga idazlea– bikaina izanagatik, munduko bizilagunon tempoa aldatuz nola, halaxe aldatzen doaz gure arteko harremanak, baita halaxe aldatu ere narratzailearen iruditeria.

Etxeak eta hilobiak nobela ote den, hainbat aldietako istorioen harilkatze-biltzea ote den? Zein genero ote? Bego. Atxagak duen kontatzeko moldea xarmagarria da, baina mundu zaharra kontatzeko balio zituzten molde berriak mundu berria kontatzeko demodé geratu ote diren nago.

[Epilogoa]: Nork literaturari buruzko bere ikuspegiak ditu, baita aburuak izan ere. Baliteke nireek, ez muntarik ez lekurik merezi izatea. Nire adeitasunetik, nire miresmena Bernardo Atxaga literaturgileari. Haren emankortasunaren aurrean txiki sentitzen naiz, eta liburu erraldoi eta duin honi buruzko hitz hauek paratzean uzkur. Bere obra itzela da, berezko lekua dauka euskal literaturan, ezinbestekoa Euskal Herria ulertzeko.

Tankera honetako azken liburua omen da honako hau. Erabaki egokia begitandu zait. Beraz, ene ikuspegi agian lauso eta murritzetik, hona nire diosala: agur Obaba, agur Ugarte!

Hautsa harrotzeko poesia (…edota beste bat apalategirako)

2019-12-13  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Liburuak 2018ko Ernestina de Champourcín saria jaso zuen.

Izendegi hutsa

Fito Rodriguez

XXIX. Poesia Lehiaketa, 2018,
Ernestina de Champourcín.

Lerro-burua probokazio hutsa da, liburua izendatzeko era hutsa, bere hautsa inarrosteko manera. Izanik ere, ezin uka, tankera honetako liburuak kartoi kaxeetatik apalategira igotzen dira eta gehienak, edergailu gisa eta hautsa biltzeko “sortuak” dira.

Liburuak adierazi gabeko hitzaurrea dauka: Txirrita-ren DENBORA, LEKU, ZERU TA LURRAK, IZAR TA ILARGI, EGUZKIAK… izenburukoa, Koldo Izagirrek paratua. Zer gehiago adieraz dezaket nik, bi izen horiek adierazitakoaren ostean? Idazleak adieraziarekin aski, nik uste.

Alabaina, liburua apalategitik jaisten laguntzeko, liburuen hautsa kentzen laguntzen dugunon “bozgailua” behar omen da. Horra hemen, beraz, nire ardaila edota plagioa!

“Toponimia [hots izendegia] oso lotuta dago mitoari, erabilera morala agerikoa da batzuetan, iluna beste askotan”, diosku idazleak.

Gure berbaldian –ardailean errime esanda–, zernahi topiko erabili ohi  dugu –elemenia ele, leunki esanda–. Nire ondorengo belaunaldikoen mintzamoldean tipikoa, mitikoa bihurtu da, hots, bihurtu dute. Honezkero ez dute bereizten zer den tipikoa zer mitikoa. Haientzat sinonimo hutsak dira. Gaur egun, tipikoaren eta mitikoaren bitarteko hutsean ospetsua gailendua da, famatua alegia.

“Autokontzientzia bat sor liteke toponimoetatik, hala irakasten digute kantariek”, diosku idazleak. Demagun kantariak poetak direla. Erran nahi baita, Fito Rodriguez orain arte filosofia irakaslea eta saiogilea –hitzaren supiztaile maiseatzailea, berbadun jostaria, ardailaren maisua– poeta bilakatu da. Filosofiari laga barik, toponimiarekin “estropezu egin du” eta poesia ondu du jaiotzez gasteiztarrak. Hitzaurre-rik jarri nahi izan ez duen –nirea da interpretazioa– idazleari kasu eginez, herri hizketaz harago, bertsolariaren “Denbora, leku, zeru ta lurrak, izar ta ilargi, eguzkiak…”-z harago –nirea da interpretazioa–, Araban gaindiko topos-etik topos-era eraman gaitu poetak. Topikoetatik harago, topiko tipikoak eta mitikoak harrotu ditu.

“Herri jakintzatik edo ezaguera sakonetik hurbil gintezke toponimiara”, dio poetak. “Beharrik, ez garamatza etimologiaren eta historiaren bideetatik”, gehitzen du idazleak. “Eskerrak” gehitzen dut neronek.

Etimologiaren eta historiaren bideetatik eraman beharrean, hatsanka eraman gaitu gasteiztar donostiarrak. Egiaz harago, hegian barrena eraman gaitu. Easoko (H)Egia auzokoa baita Rodriguez. Bornaetxea izan ere.

Luzamendutan ibili barik, amaitzeko, toponimoak toponimo, honatx harribitxi poetiko bat. Izendegi hutsa-ren hautsa eta elemenien artean, batto.

Egilatz      

Hizkuntzak, maldan behera ez amiltzeko,

hitz jarioaren neurria behar du,

hitzak neurritu,

isiluneak kalibratu,

norberak bere neurkerara egokitu.

Post Scriptum: Egia latza dugu liburuen hauts astintzaileok –inarrosle harrotuok, suabe erranik–.

Hitzaurrea-ren egile Koldo Izagirre idazlea eta liburuaren idazle Fito Rodriguez poeta.

EAJ, “espainiar demokrazia”-ren indar homologatzaile nagusia

2019-10-31  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

EAJko EBBko presidente Andoni Ortuzar.

Espainiako Erresumako Gorteetarako hauteskundeak izateko zorian gaudela –ez ospatzeko zorian–, “espainiar herritarron” osasun politikoa Zainketa Intentsiboetako Unitateetan dagoelarik (UVI), honatx bizi dugun panoramaren nire analisia.

Spain, spam –zabor poltsa– begitantzen zait. Tira, herritar guztiak zabor poltsan sartzea ez da bidezkoa, alabaina, ezin dut buxatu erromatarren konkista garaitik datorren Hispaniatik eratorritako izenak ezpainetara igoarazitako goragalea.

Espainiar Inperioa suntsitzen ari da. Iraganeko Más se perdió en Cuba edota Los últimos de Filipinas esaldien antzekoak ezpainetaratuko dira etorkizunean. Demagun, hogei urte barru: “Va valer la pena haver sofert la dermatofagia / Merezi izan zuen dermatofagia jasan izana”, erranen dute katalanek.

Anartean, mendez mende eraikitako Espainiak –espainiar jendarteak historian bi aldiz Errepublika aukeratu zituen, bigarren aldikoa Francoren Alzamiento Nacional-ak deuseztatua, 40 urteko diktaduraren eta 40 urte luzeko “demokrazia”-aren ostean– ezin du sistema demokratikoa gauzatu. Ez erresumak, ez estatuak ez herritarrek.

1936ko Gerra Zibilaren ostean, AEBek espainiar diktatura homologatu zuten legez, halaxe homologatu ere Europar Batasunak (EB) egungo espainiar demokrazia. Gu, euskal herritarrok, gero eta europarragoak izaki.

Pertsonek egiten dute historia, baina gurean, konparazionera, Jose Antonio Agirre eta Iñigo Urkullu lehendakariek ez dute berdin egiten –alderdi berekoak izanik ere–, edota ez dute berdin egiten ere Urkulluk eta Juan Jose Ibarretxek.

“Espainiar demokrazia” izaterik ez, eta eskuin bakarra zena hiru alderdik ordezkatuta dago egun: PP, Ciudadanos eta VOX. VOX omen da faxista, demokratikoa ez dena. Alabaina, beste biek ederto betetzen dute haren praxia. Horretan dudarik ez dago, ezta espainiar gehiengoarentzat ere. Esaterako, PSE-EE, PSN edota PSC bozkatzen duten gehienek halaxe pentsatzen dutelakoan nago, alta, PSOEk “ezinbestean” betetzen du frankisten espainiar praxia .

Horraino gaitza. Eta gaitz erdi, jendarte katalana bederen indartsua baitago. Izan ere, Euskal Herria ez dago Kataluniaren heinean. Katalan Herriak (Països Catalans) nola Euskal Herria hala. Euskal Herrian EAJren Euskadi gailendu da. Botere eta izate bakarra. Hauteskundez hauteskunde, EAJ garaile EAEn betiere. Euskadiko euskal herritar gehiengoaren konfluentzia –ideologia suerte guztien botoa– EAJn batzen da. EBk “espainiar demokrazia” homologatua behar duen legez, Espainiak halaxe EAJ behar ere. EAJ “espainiar demokrazia”-ren indar politiko homologatzailea baita. Ez bakarra, bai nagusia.

Erroren etenak

2019-10-25  //  (B)literatura  //  Iruzkinik ez

Angel Erro poetaren lehen saioa da.

Angel Erro, liburuaren aurkezpen egunean.

Lerro etena (2004-2018)

Angel Erro

Elkar, 2019

Angel Erroren Lerro etena amaitu –bazen garaia, to!– eta usaiazko ele jokoa jalgi zait burura, hori malura! Izan ere, 2004tik 2018ra bitarteko eguneroko hau, dietarioa, Erroren etenak izendatu baititut, ia inpentsan! Inpentsan!? Hara, zer ote hitz arraro hori? Ba ote arautegian!?

Liburuaren orri lerro irakurraldiaren bereizgailua paperezkoan zirriborratu ditudan –aspaldikoak batzuk– hitz batzuk aldatuko ditut hona: Poeta. Eruditua. Hemofilikoa. Homofilia jasaten duena. Heteroaliadoa. Greziar kulturaren maitalea eta aditua.

2004tik 2018ra bitarteko bizipenak eta kontakizunak dituzu Lerro etena-n, idazlea Iruñeatik Madrilera aldatu zen garaikoak, Iruñeatik Madril artean bizi den zutabegilearen –Berria-n oraindik ere– gogoetak dituzu saio liburu hau, besteak beste. Erro, prentsa egunero errotik irakurtzen duen poeta da, ahalaz, etxepeko kafetegian gosalduz egin ere. Edo hala dut antzeman nik, edo horrela berak nahi. Egunero… alegia.

Musika klasikoaren maitalea. Konparazione, J. S. Bachen Meza Si Minorrean hizpide (82. orria. Ordura arte ez nituen oharrak hartu, atx!). Kursaaleraino hurbildu ostean: “Zalantza dut hainbeste neke merezi ote zidan” dio. Erroren lerro kritikoak. Erro kritikariaren adibide bat.

Lerro etena  –besteak beste askoren artean– Erro idazlearen eta izatearen beraren isla da. Hitz itsu batez errana: bere izatearen lagina, lagin bat. Donostia, Baiona, Gasteiz edo Bilbon ibili dabil idazlea. Pariseraino ere tarteka hurbiltzen da, Bordelen geldialdi bat edo beste eginik.

Virgilio edota Ovidio poetak ageri dira bere bidean, besteak beste. Klasikoen maitalea izaki. Aditua ez ezik, aritua. Aritua euskal idazleen artean. Idazleen euren izenen akronimoek zoratu naute, izenen siglek hots. Horien gibelean –atzean edo aitzinean– dauden gehienak “asmatu ditut”, ez arras ordea. Hamarretik zortzi edo. Erro zakila! Aingeru izenez, abizenez ez osotoro. Erro izan ezik, Ero. “Satorra” horregatik!

Izan ere, Erro ez da kokiltzen, ez du ostrukarena egiten horregatik, akronimo horien baitan –Lerro etena irakurri dutenek– daudenek antzeman dute beren burua. Angel Errok ez du mihian bilorik.

Ahantzi gabe: amak, arrebak eta aitak, nork bere gisara, badute leku bere egunerokoan: “Non du etxea etxetik joan denak”, galdetzen du iruindarrak. Jatorra ematen ez duen arren, nafar jatorra izaki. Satorra.

Bizitza eta heriotza. Aldi ilunak ilun, lerro ilunak eta argiak lagun, herio oso presente dago Erroren –satorraren– bizitzan. Eta presente ere badago C.  C-ri, VB-ei eta alfabetoko gainerako hizkiei eskaintza lerroarekin ixten du liburua idazleak. C, argi dut nor den. VB ez.

Idazlea eta poeta. Aspaldi utzi zuen garbi ez zela proeta. Indarrean zegoenean alegia, honezkero inor ez baita proeta: “Hau ez da ETArengandik espero genuen haikua”. (2014-IV-22). Euskal satorra izanagatik, jatorra Erro!

Bidenabar, bizi izandako gatazkaren kontakizunaren tantak laga dizkigu. “Nik oroimena beste mendekurik ez dut”. “Historia gezurtiek idazten dute”. Ez da egungo kontua, Ulises eta Homero ditu hizpide. Izan ere, Trump gezurti handienatzat izendatzeak gure gezurti izaera azpimarratzea besterik ez dakart eta.

Angel Erroren ironia apartekoa da. Herabeen ironiak badu jite berezia inondik ere. Ekialdera begira jarri da, jarri gaitu: “”Orrazkera boterearen ikurra da”, diosku. Botella kolorekoa gure artean, burdinazko Thatcher marguldua! Horretaz badaki zerbait Angelek, C. bikotekideari esker.

Bizitza lerro etenak ez ezik, bizitza gure denboraren etenak eta nahasmenak dira. Horixe oroimena. Halaxe begitandu zait saio liburua. Edota, nire aburuz, halaxe paratu ditu idazleak bere oroitzapenak.

Angel Erro niretzat bada ere hauxe erran zuena: “Dena esana dago, baina ez nik”. Esaldi hori niretzat handiegia izanik, beste hauxe parafraseatuko dut amaitzeko: “Ez sinetsi gehiegi hemen esandakoak, hau guztia galkorra da, kazetari honek egiatzat pasarazitakoari ustel usaina dariolako nago ni hemen” (2015-III-22).

Atx, azkenik, herioa hizpide, nire epitafioa hartu diot maileguz Errori: “Batzuetan pentsatzen dut nire okerrak nire orekak direla eta ez naizela ezer ezpada nire okerrak”.

Joxe Miguel Etxeandia: preso egon denaren betirako zigorra

2019-10-02  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Jose Miguel Etxeandia Meabe larrabetzuarra aurkitzeko saioa.

“Buscan a un excolaborador de ETA de 59 años desaparecido en el Gorbea desde el domingo”, zioen El Correo/El Diario Vasco egunkariak atzo. Mendiaren magaleko Arraban azkenekoz ikusi zuten Jose Miguel Etxeandia Meabe larrabetzuarraz ari zen.

Ohikoa behar zen berri tamalgarria, notizia zaborra bihurtu zuten “demokrazia” honetako “paladinek”, erran nahi baita, luma –teklatua gaur egun– arma laidogarria bihurtzen duten “sikarioek”.

Besteak beste, hauxe zioen Jon Garay kazetariak: “La Audiencia Nacional condenó a Etxeandia Meabe a 17 años de cárcel por haber facilitado en 1994 al ‘comando Vizcaya’ la información necesaria para intentar asesinar a un sargento del Ejército en Larrabetzu”.

“Etxeandia huyó de España dos días después del atentado y, tras permanecer un tiempo en Francia, se refugió en México, donde permaneció hasta que las autoridades de este país le expulsaron el 5 de julio de 2003”.

– Jose Miguel Etxeandia Meabek ez ote zuen bada, zigorra ordainduta?

– EHUko irakasle Mario Zubiagak bere twitter kontutik  salatu zuen legez: “Periodismo basura”.

– Preso izan denaren bihotz barruan betirako kondenatu bat dago (Joseba Sarrionandia).

“Gure munduan kokatutakoa eta eskuak zikintzen dituen literatura nahiago dut”

2019-09-27  //  (A)iruzkin literarioak, (B)literatura, (C)politika  //  Iruzkinik ez

“Maitasun keinu bat besterik ez” liburua, Hasier Arraiz irakaslearen lehen liburua da.

Hasier Arraiz saiogilea (Gasteiz, 1973). Argazkia: Dani Blanco.

Maitasun keinu bat besterik ez

Hasier Arraiz

Erein, 2019

Hasier Arraiz saiogile gasteiztarrak “nazio kontakizun berria” proposatzen du Maitasun keinu bat besterik ez liburuan: “Etenaldi batean gaudela onartu behar dugu, hortik ateratzeko abiapuntu bakarra da”, esan digu. Ertz eta ildo askotariko saioa da. Elkarrizketa bi partetan atondu dugu. Hona liburuaren gaineko solasaldia:

Maitasun keinu bat besterik ez liburuan, nazio kontakizun berri bat egitea proposatu duzu. Ez da kontu berria. Duela 60 urte berpizkunde modu bat izan zen. Orduko egoera politiko, sozial eta kulturalaren inguruko zure ikuspegia ezagutu nahi genuke.
Garai hartaz hitz egiteko, ETAri buruz hitz egiten hasi behar dugu. ETA bere garaiaren alaba izan zen, beste mugimendu iraultzaile batzuk jaio ziren garaian jalgi baitzen mundura. ETA gauza izan zen mundu hura irakurtzeko, eta euskal ikuspegi batetik bide berri bat urratzen hasteko. Kultura eta politikaren arteko harremana oso bizia izan zen orduan. Hartara, euskal kulturaren berpizkundea izan zen, adierazi molde ezberdinekin. Eragile haietatik asko ETAn zeuden, edo haren inguruan eta gertuko ezkerreko taldeetan. Eferbeszentzia garaia izan zen, Euskal Herria munduko beste herrialde ukatu eta zapalduen parean jarri zen.

Zure liburua irakurrita, herri honek Pizkunde berri bat behar du.
Bai, eta hori gauzatzeko geure buruan sinetsi behar dugu. Duela 60 urteko Pizkundea (edo Berpizkundea) sekulakoa izan zen, baina oraingo idazle eta sortzaileak egiten ari direna ere sekulakoa da. Kontua da dimentsioak aldatu direla. Egungo kultura sortzaileak mundu mailako eskalan jokatzera eta lehiatzera behartuta baitaude. Zenbat musika entzun zitezkeen orduko Euskal Herrian? Zenbat entzun daiteke gaur egun? Zenbat liburu irakur zitezkeen orduan eta zenbat gaur egun? Neurriak aldatu dira, baina horrek esan nahi du gaurko sorkuntza apalagoa dela?

Liburuan post-postmodernitatea termino erabili duzu. Nola zehaztu modernitatearen osteko modernitate garai hau?
Iragan garaian neoliberalismoa izan da ezaugarri nagusia, eta orain neoliberalismoa bera bilakatzen ari da, are gauza okerrago bat bihurtzen ari da, alegia. Lehen galdetu didazu “mundu bakarra al dago?”. Ez. Mundu asko dago, baina mundu guztiek mundu honetan bizi nahi dute. Mundu honetara datoz, bidean bizia galduz bada ere. Hori da potsmodernitatearen osteko ezaugarrietako bat, paradigma nagusietako bat. Orain arte ikusi dugun “demokrazia liberala” ere desagertzeko zorian dago, –sistema onena ez bada ere, ez nuke desagertzea nahi– izan ere, datorrena okerragoa baita, benetan ikaragarria. Tirano berri batzuk botere sistema osoa beren eskutan bildu nahi dute, gizarteko ahulenen kontra erabiltzeko, inolako oposiziorik gabe. XX. mendearen hasieran antzeko zerbait gertatu zen, baina orduan botereen arteko banaketa handiagoa zegoen. Egun hori botere osoa esku gutxitan biltzen ari da eta zeresanik ez dago, joera hori arriskutsua da oso. Gure gaurko dilema nagusia hauxe da: zer egin dezakegu horren aurrean? Bada, guztiok egin behar dugu pauso bat gutxienez aurrerantz, idazleek, arte egileek eta sortzaileek oro har, baita haien irakurleek eta segitzaileek ere bai.

Maitasun keinu bat besterik ez  liburuan, idazle belaunaldi bati, zureari, nazio kontakizun berri bat egitea proposatzen diozu. Iratxe Esparza kritikariak liburuko planteamenduarekiko desadostasuna adierazi du, Politikaren eta literaturaren arteko autonomia hizpide, zure proposamenaren bidez, “literatura tresna politiko bihurtzen dela” dio.
Kritika horrekin ez nago ados, nik ez baitut planteatzen literaturak tresna politikoa izan behar duenik. Aldiz, nik diot, historikoki –Atxaga eta Txillardegiren arteko eztabaida gogoan–, literatura guztiek, euskal literatura barne, beren mundua adierazi eta ulertarazi behar dutela. Nire gusturako, filosofiatik edo zientziatik egin ezin diren azterketak, fikzioak egin ditzake, askatasun osoz espekulatu dezakelako. Literaturak lagundu dezake mundua adierazten eta ulertzen, nik ez diot gehiago eskatzen. Literaturaren autonomia modu hertsi batean defendatu dutenak, postmodernismo garaian asko eta asko ziren, neoliberalismoari aurre ez egiteko bilatu duten inhibizioan geratu dira, konformismoan izan ez denean. Hau da, “nik bakarrik, artea artearengatik bakarrik egiten dut, eta horretan geratu nahi dut”, esan ohi dute. Jarrera errespetagarria da, baina ulertu behar dugu hori ere jarrera politikoa dela. Halere, literatura gisa nik nahiago dut gure munduan kokatutakoa eta eskuak zikintzen dituena.

Zuk proposatzen duzun idazle belaunaldi horretako idazle guztiek betetzen dute zuk proposatukoa?
Uste dut, haien artean aldaketa eta bilakaerak izan direla. Atxagak autonomiaren jarrera defendatu zuen garai batean, Txillardegi izan zuen parean, intelektual oso ideologizatua eta politizatua, militantzia politiko zehatz batekin. Atxagak berriz, literaturaren autonomia delakoa defendatu zuen. Baina, Atxagak ere, denboraren poderioz, errealitatean oinarritutako narratiba sortzea lehenetsi zuen. Une batean Obabakoak atzean uztea erabaki zuen, mundu imajinarioa, eta Gizona bere bakardadean eta Zeru horiek idatzi zituen. Gerora ere, beste liburu batzuen bitartez, erabaki du errealitatean parte-hartzea modu zuzen batez, liburuen bitartez.

Batzuen ustez, Atxagaren aurreneko eredua da balio duen literatura.  Hizkuntza berri bat sortzen duena, besteak beste!
Badakit eztabaida hori hor dagoela. Eztabaida literarioak dira, iritzien araberakoak eta iritzi guztiak errespetagarriak dira. Esaterako, nik liburuan Kirmen Uriberi aitortu diodan nagusitasuna merezia ote den, eta abar. Eztabaida dago, eta hori berez ondo dago, argudioak eta kontrako argudioak izan dira, baina nik argudio horiek, eta entzundako eta irakurritako beste batzuk ere, guztiak subjektiboak iruditu zaizkit. Neureak bezain subjektiboak behintzat.

Garai batean autonomia aldarrikatu zuten idazleak baino idazle engaiatuagoa al da Kirmen Uribe?
Bilbao-New York-Bilbao nobela idatzi zuen Kirmen Uribe ez, literaturaren autonomiatik gertu zegoen, inhibiziotik gertu, baina bigarren eleberrian (Musshe) aurrerapausoa eman zuen, ohartu zelako mundua aldatzen ari zela, eta berak ere idazle gisa bere jarrera aldatu behar zuela  mundu berri horren aurrean. Horren lekuko, hirugarren eleberria da (Elkarrekin esnatzeko ordua), berean askoz konprometituago da errealitatearekin.

Idazle belaunaldi bati “imajinario kolektibo berria sortze beharra” aditzera eman diozu.
Nik ez dut haien bizkarren gainean zamarik bota nahi, ezta konpromisozko ardura izatea ere. Baina haiek idazleak eta intelektualak diren aldetik, haiek dituzte, nire miresmenetik, gaitasuna eta talentua ekarpenak egiteko. Eta ez idazleak bakarrik, haiekin batera ere ari dira belaunaldi kideak diren beste diziplina artistikoetako sortzaileak: musikariak, bertsolariak, margolariak, eskultoreak, zinegileak… Horien izenak denok ditugu gogoan.

Batzuentzat konpromiso handiko eskaera da, agian.
Nik ez diet ezer eskatzen, aspaldian haien kabuz egiten ari direlako. Kirmen Uriberen azken nobelaren tesia da, “gatazka hau ez zen hasi ETArekin”. Berak ez du horrela esaten, baina nik esan dezaket, eta nik ere horrela pentsatzen dut. Ez da bakarra. Unai Elorriagak (Iazko hezurrak) eta Harkaitz Canok (Twist, Fakirraren ahotsa) beren nobeletan hori eman dute aditzera. Uxue Alberdik ere Jenis Joplin nobelan gaia landu du. Lanak ezberdinak dira eta denek kontakizun desberdinak eginez, euskal gatazkari buruzko kontakizunen kontakizuna sortzen laguntzen dute.  Ez dira bakarrak.
Kuriosoa da, bitxia, beste aldean ez dago halakorik, gatazkaren beste aldean Fernando Arambururen Patria dago. Besterik ez. Hori da kontakizun bakarra. Beren ustez, herri honetan gertatutako bakarra hori da. Nahi baduzu bai, eta nahi ez baduzu ere bai! Nik euren “nazio bakarra” eta gure “nazio anitza” nabarmenduko nituzke. Gu hemen, Euskal Herrian, prest gaude kontakizun bakarra baino gehiago daudela onartzeko, batzuetan kontrajarriak, baina errealitatetik hurbil daudenak. Haiek aldiz, gurea ez. Espainian ez dute hori onartzen.

Orbainen gaineko zauriak: mitoak (maitaleak) hausten dituzten poemak

2019-09-20  //  (A)iruzkin literarioak, (B)literatura  //  Iruzkinik ez

Irautera, Castillo Suarezen 11. poesia liburua da.

(Altsasu, 1976). Liburuaren auzkepen egunean.

Irautera

Castillo Suarez

Elkar 2019

Udaberrian plazaratu, udaldian irakurri eta udazken honetan haren gaineko eleak paratzen ausartu naiz. Poesiaren aitzinean –poemak irakurri ostean–  mutu geratu izaten naiz. Alta bada, Castillo Suarezen Irautera ele eske neukan ene baitan.

Epilogoa: (amaierakoa aitzinatua)

Basurde baten zauriak nola, halakoxe daramatza orbainak Castillo Suarez poetak. Halako poemak erditu ere. Bere buruaren gero eta jabeagoa duzu, naski. Bakardadea behar du maitasuna beste. Bakardadea behar du poemak erdituko baditu. Poema indartsuak dira bereak. Gotorrak eta sotilak aldi berean. Bere maiteminak (poemak) zauritu egiten du. Ez du deus erakutsi behar eta horregatik biluzik ageri zaizu. Orbainen gaineko zauriak dira bere poemak, mitoak (maitaleak) hausten dituzten poemak.

Segidakoa: (ez duzu irakurri beharrekoa)

Urtaroak nola, hala heldu zaigu Irautera. Lau zatitan. Hona basoko poema iratze sorta bakoitzeko hosto bana:

Txertoak (Olga Novo bidaide)

Bidaiatzea dauka bakardadeari aurre egiteko txertoetako bat. Basoak behatzen ditu poetak bide ertzetan. Maitalearekin bidaiatzen du baina, bera gabe eta bere kontra: “Maite dutenek bakarrik dakite maitasunik gabe bizitzen”. Hala dio ere Castillo Suarez poetak. “Ez dakienak ez omen dio minik egiten”. Elur maluten gisako pertsonak maite ditu. Berak badaki, ordea, une bat noiz den oroitzapen izaten hasten. Maitasunaren alarma-kodea ez izateak ematen dio maitatua izatearen ziurtasuna. Etxetik joan zen, maitaleak geratzea nahi zuelako. Etxera bueltan, telefonoa mutua nahiago du poetak. Eukaliptoak ikusten dituenean gertu dago maitalearengandik. Maitemintzea aukera makurra da. Itzulminak akuilatzen du, ordea. Orkatza da. Eta aliantoa du landatzen bihotz-kidearen basoan. Itsasorik ezean, basokoa zuhaitza da. Prozesionariaren habia da. Mugaz bestaldeko toki batekoa izan nahi luke, eta areago maitatu bera maite dutenak. Eta hartara, maitaleari buruz ez den poema bat izkiriatu. Maite du maitalea, hark ez baitu bere iragana ezagutzen, ez duelako bere orainaz jakin nahi, ez delako bere etorkizunean iraunen. Maitalearen ohean dagoen denbora besterik ez da. Baso-labirintoan barrena doa, eta irautera bere bakardadearen berri emateko poemak bilatzen ari da txori herriaren modura.

Krainer hormak (Jose Luis Otamendi bidaide)

Poetak elurra maite du eta iparraldera bidera joan nahi du, mugaz beste aldera. Hoteleko argiek seinalatzen diote bidea. Galdu duen guztia iruditzen zaio maitalea. Nahiago du mina ez ukatzea, gerra bat irabazteko biderik zuzena baita mina. “Dagoen tokitik egon nahiko lukeen arteko aldean dago, bakarrik”. Horixe bakardadearen bere definizioa. Esporak izaren artean dabiltza, hatzak bere sexuan ditu. Gauza eder guztiek dute amaiera, hala elurrak nola maitasunak, baita damuak ere. Bidean segitze du haatik, lanegunetan nomada, ondoren, igande aldean, maitalea eta biak kurriloak dira, maitaleak maleta irekitzen dio bere hutsunea betez. Artean etxeratu gabe, hotel batean etzan dira, larrutan egite dute neguko tximeleta baten iraupenez. Huntza zuhatzari nola, hala lotzen zaio maiteari, eta badaki geratzea ez dela beti joatearen kontrakoa. Iraganik gabeko bi  ezezagun dira, deserriaz  aberria egiten. ezagutzen du maitalea, baina ez daki politikoa edo amorantea den. Usorik gabeko usoa izatea da, bera gabe egotea egoteko modu bakarra. Nahiago du Restop batean geratu eta etxeratzea atzeratu. Elur-guneak ditu restopak. Maitale joan zenez geroztik, bakardadea eta poeta, planeta beraren eraztunak dira. Eta harekin maitemindu izana ez da kontu tekniko bat. Agian, eta hala ere, horregatik, ez da bunker ez elurtegi ez urrutiko etxalde ez basurdeen gordelekuetan ez usategietan ez negutegi batean geldituko, irautea-ren aldekoa da poeta. Bikotearen definizioa aurkitu du: Errodala.

Eraikitako presak (Yolanda Castaño bidaide)

Parkourrean segitzen du poetak irautera, errepide bazterrean basurdearen erraiak utzi zituen arren. Saien bazkalekua aukeratuko bide du erditzeko, ez du inork odoletan ikustea nahi. Basoak ditu maite, autotik ikusita hala ere. Ez du maitasuna bilatzen, alferrik du minaren funtsa beste norbaitengan bilatzea. Alabaina, galtzeak garaipen omen dakar ezinbestean. Mundua bere onera itzul dadin, nor bere bikotearekin oheratzen denean, atzerriko hizkuntza batean aritzea gomendatzen digu. Bederatzi urte zituenean ohartu zen bakartasunak denbora hausten duela. Maitasunaren abantaila seinalatu digu: orbainean ez dago zauritzerik. Horregatik edo, maitaleak sekuoia bat landatu dio etxe atarian, ez bihotzean. Bere beldurrarren tamainakoa da bere desira, eta koldarkeria. Hala ere, dena kontatzeko prest dago. Txorien hizkuntza darabil horretarako. (Bere) Mundua betiere da errepidearen bi aldetara geratzen den basopea. Galderak ditu, bat berbarako: “Zergatik akabatzen ditugu gure baitako haur guztiak?”. Basa da poeta, baina tarteka barne-turismoa egiten du. Poetikaz mintzo da: “Ez idatzi poema bat ez baldin badauzu aldez aurretik beste liburu batean irakurri”. Basoa alboan darama betiere, eta bere maitalea bilakatuko da hostoen dardara sumatzean. Basoa nola, hala maite du maitalea. Nork bere neurriko ahuleziak dauzka, eta bera ere azala eta erraiak besterik ez da, ez da ezberdina.

Artzain elektrikoak (Jon Gerediaga bidaidea)

Iluntzen duenean beti behar izaten dugu norbait ondoan, bakardadea bada ere. Mina hitzetara bihurtzen ikastea da gakoa. Bakardadeak igande arratsaldeetan batzen zaizkie, berari eta maitaleari, hots. Ez omen daude maiteminduta, baina nekez maiteko ditu inork haiek beste. Ibilian segitzen du, eta irautera, ahanzturaren elur finak egingo du gainerakoa. Maitalearen isiltasuna eta bakardadea maite ditu, batez ere haren oheko lumatxen artean desagertzen direnean. Paisaia arrotzean dabil: maitaleak dena daki haren buruaz, bera nor den izan ezik. Esan ez dioena esaten dio, eta “zergatik ote dauden maite dituztenen beldur argitzen denean”, poemaren akabera etorriko da: Almitza  poema. Isiltasunak ez ditu gauzak hobetzen: berak ez zion dena esan, eta hark ere ez berari. Joanen dira hodeiak, haien atzetik joatea besterik ez dute. Promesik ezean min eman eta min hartzeko egunak dira beretzat hauteskunde kanpainak. Poeta politikoa da orain. Maitaleaz, independentzia eta sozialismoaz nola, Lizarra-Garaiko akordioaren garaian maitemindu zen. Maitatu duten guztiek esporak daramatzate azalean. Ez eman aukeratzera, egia eta maitasunaren artean. Gauza asko aldatu dira, beste asko ez ordea. Batzuetan ez daki galderak berarengatik edo besteengatik egiten dituen. Horregatik edo, agian, bere poemak ez dira egundo errendizio-ikur izan.

Irautera (Mikel Asurmendi gogaide)

Nagusien bake garaia

2019-09-03  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

G7koen goi bileraren aurkako ekintzaileak Irun eta Hendaia arteko zubian (Argazkia: DANI BLANCO).

Munduko G7koen goi bileraren osteko oihartzunak artean isildu gabe, A-8ko Oiartzungo bide ordainlekuan trabatuta nengoen enegarren aldiz; abuztuaren 29an. Hura bitxikeria: goi-bilerak iraun zuen bitartean –abuztuaren 23, 24 eta 25ean–, urteko oporren itzulera operazio jendetsuenean, Hegoaldeko eta Iparraldeko ordainlekuetan ez zen ibilgailu ilararik egon. Aste bat lehenago eta aste baten ostean, ilarak hamabost kilometrokoak izan ziren. Bitxia eta paradoxikoa.

“Nola egin dezakete goi bilera Euskal Herrian turismo gehien dagoen asteburuan eta ibilgailuek errepideetako trafikoa guztiz blokeatzen duten egunetan?”, galdetzen zuen jende askok. Paradoxikoa ez ezik, baita absurdua izan ere.

Hona datu bazuk: “Lapurdi eta Gipuzkoa arteko mugan 5.500 kamioi geldiarazi dute bilkura bitartean. Goi bilerak lau milioi euroren galerak eragin ditu garraio sektorean”. Euskal Herriko garraiolarien Hiru sindikatuko Biktor Galarza idazkari teknikoa “harrituta” zegoen: “Ez dugu ulertzen goi bilerak sortu duen kaosaren inguruan, zergatik ez duten ezer esan bertako agintariek”. Hegoaldeko gobernarien jarreraz ari zen. Iparraldeko agintari zenbaitek zorrotz kritikatu baitituzte goi bilerak eragindako desmasiak. Poliziek goi bileraren aurka aritu diren herritarrekiko izan duten afrontua kritikatu dute, baita galera ekonomikoak jasan dituzten merkatarientzat kalte-ordainak eskatu ere bai. Euskal Elkargoko lehendakari Jean-René Etchegarayk, besteak beste.

Aldiz, EAEko Iñigo Urkullu lehendakariak ez du deus erran, ez goi bileraren inguruan ez eragindako kalteez. Ertzaintzako buru Josu Bujandak hartu du hitza: “Ulertzen dugu garraiolarien haserrea, baina, Eusko Jaurlaritzak Frantziako Gobernuaren aginduak kudeatu baino ez du izan”. Bere aburuz, Afrikatik heldu ohi diren auto gidariek euren etorrera mailakatu dute, eta herritarrek, Biriatuko muga ez erabiltzeko Ertzaintzaren gomendioei kasu egin diete. “G7 goi bilerarako prestatu duten azpiegitura kontuan hartuko dugu, beste irteera eta itzulera trafiko-operazioetan erabili ote litekeen jakiteko”, gehitu du Bujandak.

Frantziako Estatuaren estrategia zorrotza izan da: poliziek izua zabaldu dute lehenik eta baretasun itxura hedatu dute ondoren. Zazpi estatuen nagusikeria begi-bistakoa izan da. Erabili dituzten bitartekoak izugarriak izan dira, indar polizialen zabalpena egin ez ezik, “erakustaldia” eman nahi izan dute. Baita lortu ere: Biarritz hiria setiatu dute, kostaldeko herriak eta errepideak hustu dituzte eta bake itxura eman.

Iragan berri garai gatazkatsu bortitzean, ertzainak Zipaio izen gaitzesgarriaz deituak ziren. Zipaio “kanpotarren aginduak betetzen dituena” da. Bake garaian ere bai?