Oscar sariak: zalditik astora!

2019-02-27  //  Musika, Zinema  //  Iruzkin bat

Lucy Boynton (Mary Austin, Mercuryren neskalagunaren rola jokatzen duena) eta Rami Malek, Oscar sarien gauean. Argazkia: Frazer Harrison (AFP).

Bohemian Rhapsody, 2018

Film biografiko dramatikoa.
Zuzendariak: Bryan Singer eta Dexter Flecther.
Aktore nagusia: Rami Malek.
Fredy Mercuryren biografia.

Oscar sari gehien irabazi duen filma da Bohemian Rhapsody. Rami Malek-ek jokatzen du Freddie Mercury Queen taldeko burua eta abeslari nagusiaren rola. Muntatze, soinu muntaketa eta soinu nahasketa sariak ere irabazi ditu filmak .

AEBetan ekoiztua da filma. Txartel bisita berebizikoa: Hollywoodeko kumea izatea. Beste bi film nabarmendu dira Oscar sarietan: Peter Farreleyren Green Book, film onenaren saria, eta Alfonsoren Roma. Hiruna sari jaso dituzte. Zineman adituek eta kritikan zailduek diotenez, The Favourite eta Roma dira zortzi finalisten artean film onenak.

Bohemian Rhapsody baino ez dut ikusi. Ustekabean harrapatu ninduen, Oscar sarien gauaren bezperan. Ez dago film bat ikusteko baino aurrekari hoberik. Hamabost minutu lehenago ez nekien pantailan aurrean egongo nintzenik.  “Joan zaitezte, oso ‘polita’ da”. Horixe eman zidaten gomendioa.

Zinematokian 60 urte inguruko jendea geunden, aretoa betegabe ere, multzo polita, 200 lagun inguru. Queen taldearen jarraitzaileak, pentsu dut, edo haren musikaren ezaguleak. Ni, ez bata ez bestea.

Bohemian Rhapsody, gaztelaniaz entzunda, hauxe nire epaia: Bodrioa. Zer da zinema? Arren, nire inguru kritikarien epaia behar dut, Begoña del Teso edota Gontzal Agotearena, esaterako.

Nik ez nuen Freddie Mercury ezagutu, demagun Jim Morrison beste –Morrison miretsiko nuela pentsu dut gaztetxo nintzela–, alabaina, Queen taldeko partaide roletan ari direnen lau kideen artean, kaxkarrena Rami Malek begitandu zitzaidan. Aldiz, beste aktoreak txukun antzean ikusi nituen. Sinesgarriagoak Mercury baino.

Gidoia: nire motzean, txarra baino txarragoa. Gerora, arakatu dut adituek esan dutena, kronologikoki nola landua den filma, hainbat pertsonaiari dagozkion historia eta jokatutako rolak “gezurrezkoak” direla konstatatu ere. Ez datoz errealitaterekin bat. Tira, gidoilariek betetzen dute ekoizleek agintzen dutena eta Hollywoodeko ekoizle nagusia Oscar Dolar da. Eta ezagutzen dut erantzuna: aizu, fikzioa da!

Adibide bat: Freddie Mercury, artean Queen taldea izango zenaren taldekideengana hurbiltzen da, eta “hutsaren hurrengoa” balitz bezala azaltzen da Mercury musikaria. Musikalki analfabetoa balitz bezala –ez diot nik ukatuko Mercuryri kantari gisa zituen dohain apartekoak–. Ordurako, bost urteko piano eskola edota klaseak jasoa zituen. Baina, badakizue, “heroia” behar du filmak, behar ditu ikusle analfabetoak. Gidoia, Hollywoodeko istorio mengela eta arrosa irents dezagun eraikia da: film zuria! Merengea.

Ikaragarria da pentsatzea gure belaunaldikoek, historia bihurtutako istorioa hori ikusi ostean, “gozatu” dutela. Bistan da, inor ez da bestearen “gustua” epaitzeko nor. Alabaina, edozein dela arte espresioak –liburua, diskoa, eskultura edo filma– , berauk “bestelakatu ez bazaitu”, eskasa da obra.

Bohemian Rhapsody, nire gustuko –eta besteena nirea bezain haizu da, aizu–, mendebaldeko sistema kulturalaren gainbeherakadaren “irla” ederra da. Baina, hara, hori bada zinema, zinemarenak egin du.

Bohemian Rhapsody filmak muntatze, soinu muntaketa eta soinu nahasketa sariak ere irabazi ditu. Bistan da, zinema industriak hamaika aditu eta espezialista “ekoiztu” ditu, inoizko zine efektistena eta mengelena sortzeko.

Iraganean AEBetako presidentea izateko, gutxienez bigarren mailako aktorea izan behar zen: Roland Reagan, kasu. Orain ezta hori ere. Ez da kasualitatea Donald Trump presidente izatea. Roland-engandik Donald-engana. Zalditik astora!

Gaukariaren zainetako odol ibaiak sorterriko errekan du sorburu

2019-02-15  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

“Ni ez naiz hemengoa”, kartzelan idatzi zuen, saio hau berriz, Kuban.

Habanako unibertsitatean, irakasle lanetan.

Bizitzea ez al da oso arriskutsua?
(Habanako gaukaria)
Joseba Sarrionandia

Pamiela, 2018

“Bizitzea ez al da oso arriskutsua?”, itaundu digu Habanako gaukaria-k. “Riobaldoren hitzak dira”. Bibliomantzia-tik eskuratutako azken aipua da. Iturri anitzetatik ekarri ohi digun beste ur tanta bat da. Ohiko emaria idazle honen saioetan. Oraingoan, apika, “ni ez naiz hemengoa” berrestera dator, Kubatik heldu dena.

Ni ez naiz hemengoa saioa gogoan. Bizitzea ez al da oso arriskutsua? Sarrionandiaren bestelako liburua da. Inguru erreal batetik ari zaigu lehen aldikoz, Habanatik. Aldi batez, inguruko jende errealak ageri dira literatura genero legez sailkatzen zaila den liburua. Nolanahi den ere, Abisua aitzin-solasean liburuaren jiteaz zuzen eta artez gaztigatu digu autoreak.

Habanako gaukaria-k bere-bereki so egiten dio bizitzari eta literaturari, asaldatzeko artefaktu bat paratu digu irakurleon eskuetan. Hauxe izaki literatura: “Bizitzearen arriskuaz ohartarazteko jarduera”.

“Literatura idaztea eta irakurtzea exilio moduko ei da”, dio Kubako iurretar idazleak. Sarrionandiari exilio politikoa iraganeko “kontua” bihurtzen ari ote zaion begitandu zait. Horregatik edo, diot, liburu hau bestelakoa dela bere obran.

Bibliomantzia armairu baitezpadakoa da idazle ororen jardueran, eta Sarrionandiarenean ezinbestekotzat. Nire iruzkin lan honetan, idazlearen Bibliomantzia baliatuko dut tarteka–marteka, betiere modu partzialean eta nire nahien araberan.

Urtarrileko 1ean abiatu eta maiatzaren 31n finitzen du gaukaria-k lur gaineko –edota hiriko kaletan barreneko– osaturiko entsegua. Etxez etxe, atariz atari, atalez atal, txatalez txatal. Ez alferrik, bibliomantzia baitezpadakoa izan arren, bizitzea ezinbestekoa baita literatura egiteko.

Bibliomantzia: etorkizuna liburuen bitartez igartzeko artea.

*  *  *

Urtarrilekoak: Bizitzak zentzua izanen du, baldin zentzudunak bagara. Batzuk bestetzuk baino lehenagoa heldu gara, eta beste batzuk beranduago etorriko dira. “Bizitzan ez da ezer hasten ez ezer amaitzen”

Gure ama-aitarekiko izan ginena, deblauki azaleratzen ari da geure seme-alabarenean.

Irlak daude euria egiten duelako. Irlak mugarik behar ez duen lurraldea da. Kuba, horregatik, eta besteak beste, ez da irla, artxipelagoa da. Kuban baina, ez dago mugarik turistentzat.

“Literatura ez da inolaz ere albiste pilatze azeleratu eta amaigabea. Literatura iruntzitara egiten da. Idaztea elkartasun proposamena da”. Orain arte halatsu izan da. Egun, alta, tabletak dira bibliomantzia gutiziatsuenak. Etorkizunean, bihar-etzi-damu, literatura gehienbat dinosauro-en bazka izanen da.

Politikaren definizioa: Besteen miserien eta pozen ikusmirak sortzen duen sentsazio atsegina.

*  *  *

Otsailekoak: Idazlea semearekin pasean doa, eta landetako “atramade”-z akordatu da. Semeak: “Zer ardura zaizkit niri, aita, zure ume-denborako atramadak!”. Atramada: Orotariko hiztegian, “ziburu” legez ekarria. Eskoriatzan “zirigu”. Sakana aldean “paxixe” . Zaldibian “arpaso”. Leku eternoa desiratzen diot berba horri. Bibliomantzia-n egon dadin luzaz.

Asteasuko Joxe Arregi gogoan:  “Ez da erraza tortura kontatzea. Intimitate bat da”. Horregatik –edota beste arrazoi askorengatik–, Sarrionandiaren intimitateaz gutxi jakin izan dugu orain arte.

Dependentzia errealagoa da, independentzia baino. Hori agerikoa da politikan eta gure egunero bizitzan, baita politikotzat jotzen ez ditugun espazio intimoetan ere. Etorkizuna irreala da, baina jendea erreala da. Beraz, independentzia erreala bihurtu daiteke.

Bibliomantzia (João Guimarães Rosa): “Munduko inportanteena eta ederrena hauxe da: pertsonak ez daudela amaituta, beti aldatzen ari direla”.

*  *  *

Martxokoak: “Ezin gara izan mundu guztiaren kontzientzia”. Iraultza sozialistaren –edozein iraultzaren– aldeko akritikoek egiaren erdiaz estaltzen dute gezurraren beste erdia. Kuba ulertzeko bertako gaztelania funtsezkoa da. Botila hitza, berbarako. Botilak nepotismoaren mesedeak dira, jendeak ere botilak  dira. Iraultza sozialistaren aurretikoak eta ondokoak dira botilak, giza kondizioari dagozkio botilak. Koherentzia nekez botilatzen da gizabanakorenean.

Bibliomantzia: “Jakintza liburuan egon daiteke, dibertsioa paketean”. Kubatarra eta dibertsioa, elkarren ondoan doazen letrak begitantzen zaizkit. Kolonizatu herriek kolonizatzaileen berezko hizkuntza sortzen dute. Euskara habaneroa ere sortu da joan deneko 40 urteotan. Kuban, hamar zenbakia hamal duzu. Berbarako hau ere.

Paketea: audiobisualen bilduma, liburuaren ordezkoa.

Despolitizazioa: “Jende gehiena politikaren esferatik apartatuz joan da”. Euskal Herrian, berriz, politika herritarren zioa izan dadin, herkideak ez ezik, erkideak beharko dira.

“Turismoa neokolonialismoa da”. Egungo turistok behialako kolonialisten jarraitzaileak gara.

Autoreak Elixabete, Pilar eta Lurdes izan zituen buru 1977an: Garmendia, Iparragirre eta Auzmendi. Emakumeen paradigma zartatzen hasi ei zen orduan.

Euskaldunok dependentzia eta heterogeneotasuna seinalatzean ezin gara inozoak izan. Botere egitura globala da, ezin dugu mundu osoaren kontzientzia izan, kudeatu ditzagun –aldez edo kontran– indarrean diren egiturak. “Egitura politikak aldatu nahi dituenak ondo antolatu behar ditu helburuak eta indarrak, aukerak eta baldintzak”. Eduardo Apodakaren Bibliomantzia lagun du autoreak. Konklusioa: Lenin gaurkotu beharra dago.

Herri eraikuntza: “Egin” ala “izan”: Egin egunkaria izan zena, orain nekez bada ere, Gara/Naiz da. Axioma: “Nazioa ez da zer garen, baizik zer egiten dugun”. Bilakabide arraroa herri eraikuntzarena.

Iraultzaileaz beste zinemazale da saiogilea: Emiliano Zapataren aldekoa, Zine Qua Non. (103.o): Herritarrok politikari zintzoak nahi ditugu, baina, gu ere ez gara halakorik.

*  *  *

Apirilekoak: “Bizitza, barregarria ez balitz, tragikoa litzateke”.  Bibliomantzia-n hornitu ez ezik, kaleko Biblia-n hartzen du arnasa gaukaria-k. Kalean galtzeko arriskua dago, bizitzea arriskutsua da, kale batzuk ez dira inoiz amaitzen. Lagunak bai. Idazleak uhartean izan duen idazle lagun bakarraren ibilaldia amaitu da: Daniel Chavarria.

Epikaz harago, lirikak lagundu du idazlea: bere zainetako odol ibaiak sorterriko errekan du sorburu.

“Desoreka politikoak oreka demografikoaz konpontzen dira: iraultzaile bakoitzeko hiru polizia”:  Iraul ezinean, iraun.

*  *  *

Maiatzekoak: “Etxean eserita geratu behar zenuen, ipurdia aukitik altxatu gabe” (Bohumil Hrabal). Gaukaria-k hausnarkari dirau. “Biolentziarik gabe dena posible dela, gezur hori bera ere apenas entzuten da ja”. Nazio komunikazio moduan definitzeko beharraz ohartarazi digu gaueko lagun hausnarkariak.

Erakunde gizajaleak: Erakunde guztiak zerbaitetarako antolatzen dira, baina jendearen zerbituan egon beharrean, jendea erakundearen zerbitzuan amaitzen dira ororen buruan.

Itauna: “Nor ez da ba izan erakunde gizajaleren bateko kide?”. Geure harrokeria armatuaz ere ari da idazlea.

Politika: Norberaren baitako mamuak uxatu beharrean, erkideak eta herkideak uxatzeko mamua bihurtu da/dugu politika.

Anartean, literatura paradoxa da. Bibliomantzia: “Ezin gara izan mundu guztiaren kontzientzia”.

P. S.: Iruzkin hau interesatua da, politika guztiak legez. Liburua Aresek (Arístides E. Hernández) ederto ilustratua da. Asun Garikanok editatua.

Trantsizioak eta ziklo politikoen aldaketak

2019-02-12  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

“Felipe Gonzalez trantsizio garaian. Bere eskutik Espainia NATOn geratu zen, PSOEren aldeko botoekin”.

Politikak berezko hizkuntza garatu du Aro Garaikidean; Frantziako Iraultzaren ondoren nagusitzen joan zen sistema demokratikoan. Esaterako, “trantsizioa” hitza usu erabili ohi da. “Ziklo politikoaren aldaketa” trantsizioarekin erlazionatutako kontzeptu bat da. Historiaren bilakaeran hainbat esamoldek berezko zentzua hartu dute politikagintzan.

Euskaldunon kasuan, Espainiako trantsizioa mugarri adierazgarriena izan da azken 80 urteetako eraldaketa politikoa ulertzeko. 1936ko Gerra Zibilaren ondorioz, herritarrek demokratikoki hautatu zuten II. Errepublika deuseztatua izan zen, Franco jeneralak demokrazia zanpatu zuen eta 40 urteko diktadura ezarri.

40 urteren ondoren, erregimen frankista higaturik, Monarkia absolutua (1975-1978) ezarri zuten frankistek berek. Ez zen trantsiziorik ez ziklo politikoaren aldaketarik izan, hala ere, trantsizioa demokratikotzat joa izan zen. Europako eta nazioarteko estatu nagusien oniritziarekin “demokrazia” garaitu zen. Monarkia absolutua Monarkia parlamentarioa bilakatu zen trantsizioan.

Adibidez, Francoren erregimenaren aurka borrokatu zuen PSOEk Espainia Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundetik (NATO/OTAN) ateratzeko kanpaina egin zuen –Espainia 1982ko maiatzaren 30ean sartua zen NATOn–, baita 1982ko urriaren hauteskundeetan NATOtik ateratzeko kanpaina egin zuen. PSOEk irabazi zuen, boterera iristeko bide demokratikoa urratuz. 1986ko urtarrilaren 31n berriz, erreferenduma egin zen Felipe Gonzalezen eskutik, eta Espainia NATOn geratu ere, PSOEren aldeko botoekin. Hego Euskal Herrian, bataz beste, bozemaileen %60k ezezkoa eman zion NATOri.

30 urte geroago, ETAren ziklo armatua amaitu zenean, hainbat alderdi politikok bigarren trantsizioaren beharra aipatu zuten. NATOn egotearen kontra boza eskatu zuten alderdiak, trantsizioan herrien autodeterminazioaren aldeko ziren alderdi ia beretsuak.
Orain arte azaldutakoa gauza jakina da. Axioma da. Duela 40 urte, politikaren esparru teorikoan zintzotzat jotzen zen premisa, hots, demokraziaz arrazoitzeko abiapuntua. 40 urteko demokrazian, bortxarik gabe dena posible zela esan zieten erreboltariei. “2010etik ETAk bake baino ez duela bilatu”, esan dute berriki Sorzabal eta Pla etakideek Parisen.

Premisa zaharra errepikatu da: “Bortxaren monopolioa estatuarena bada, ez dago ziklo politiko berririk, ez inolako trantsiziorik”. Ez trantsizio energetikorik, ez Kuban ez Venezuelan trantsizio politikorik ere (ez, bidenabar, Katalunian ere). Herri eraikuntza hizpide, ahapaldi hau heldu zaigu Habanatik: “Euskal politika ez da etorriko alderdi baten ordez bestea nagusitzearekin, baizik kultura politikoaren aldaketa orokorrarekin”. Demokrazian  –elkarrekin– bizitzeko berebiziko axioma. Oso sinplea idaztea, zailagoa praktikatzea.

Dylan Inglis: “Maskarada zoragarria izan zen”

2019-02-07  //  Euskara, Nazioartea  //  Iruzkinik ez

Dylan Inglis bidaiaria. Himalaian, hor nonbait, Txina aldean. Mandarina hizkuntza mintzo da.

Maskaraden garaian agertu zen Zuberoan. Xiberoko Botza-ko lagunek egin elkarrizketak zur eta lur laga gintuen: Eüskara ikastea aisa da, zonbaitentako phürü!

Argia-k ere elkarrizketatu du: “Euskara ikasita, atzerritar euskaldunok leku berezia daukagu euskal gizartean”, erran digu Dylan Inglisek.

Xarmanki mintzo da euskaraz, eta izkiriatu ere ederto batean. Guk galdetu eta berak luze eta oparo erantzun digu. Hasi baina, halaxe hasi genuen solasaldia:

Maskarada karrikako agerraldia da, antzerkia gisakoa, ustekabea izan al da zuretzat? Zer iruditzen zaizu?
Zoragarria izan zen. Autoestopez iritsi nintzen, agure xiberotar galanta batek eramanda, eta bertara ailegatzerakoan inortxo ere ez nuen ezagutzen! Eguna igaro ahala, gero eta jende gehiago ezagutu nuen.

Komunitate bikaina izan behar dute abantzu gazte orok parte hartzeko. Egiari zor, ez dut inoiz horrelako partaidetzarik ikusi. Arizaleak ederki jantzirik zihoazen, eta iskanbila sortzekotan, ez zuten makala!

Zein rol jokatuko zenuke maskarada batean?

Rol bat? Heldu bada… Baina ez nintzateke ona izango! Ez, horretan anaiak askoz hobe egingo luke, antzezle sutsua da. Falta zaion bakarra euskara da, eta orain arte nire euskara irakasteko eskaintzei muzin egin die! Tira, nire Maskaradei buruzko aipuek animatu zuten, menturaz berarentzat rol bat amu gisa zintzilikatzen badut….

Mendia hala nola itsasoa ditu gustuko!

Dylan Denny-Stearn Inglis, Ingalaterrako Devon probintzian jaioa, 1998an. 20 urte bete berria. Ama ingelesa du, eta aita eskoziarra.

Iragan abenduan EGA titulua lortu zuen. Euskara da bere bosgarren mintzaira.

Bost hizkuntz mintzo da: Ingelesa, euskara, mandarinera, gaztelania eta frantsesaz. Tituluak: euskara, frantsesa eta gaztelania C1, nahiz eta EGA den hizkuntza gaitasun agiri bakarra. Gaztelania (DELE) eta frantsesa (DALF) lortzeko azterketak maiatzean eginen ditu:

“Pentsatzen jarrita, kuriosoa da euskaraz lehen C1 titulua eskuratu izana, nire azken hizkuntza izanik ere”, erran digu. Hori elementua! Elegantea!

Euskal Herrira heldu, euskara ikasi, baita pilotan saiatu ere. Heleta herrian; 2014an. Apartekoa! 

Giza kondizioa islatu zen Iurretan, Joseba Sarrionandiaren jaioterrian

2019-02-04  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Ezkerretik eskuinera; Jose Angel Irigaray, Iñaki Totorikaguena, Victor Sunyol, Ainara Munt Ojanguren, Pelo Eltzaburu, Jexuxmai Lopetegi, Santi eta Jordi Panyella.

Joseba Sarrionandia-ren Poesía hilda dago? / La poesía está muerta antologia, És morta la poesía? doinuetan  aurkeztua izan zen Iurretan iragan ostiralean eta Donostian larunbatean. Idazlearen jaioterrian bere liburu bat aurkezten zen lehen aldia.

Ekitaldia Jose Angel Irigaraik gidatua izan zen eta Ainara Munt Ojanguren eta Víctor Sunyol itzultzaileek parte hartu zuten.

Iurretako Iñaki Totorikaguena alkateak eta Pol·len Edicions-eko Jordi Panyellak berba egin zuten hastapenean. Víctor Sunyolekin sakonetik hitz egin zuen Sarrionandiaren poesiaz. Jexuxmai Lopetegi eta Xanti Eizagirre Angladaren kantuek girotu zuten ekitaldia.

Honatx zertzelada zenbait:

– Iñaki Totorikaguena alkatearen hitzetan, une berezi batean heldu da És morta la poesía liburuaren aurkezpena. Kataluniako politikoak epaitzen ari diren garai latz honetan. Hain zuzen ere, Joseba Sarrionandiaren poema baten itaunak are oihartzun ozenagoa hartu du: “Zer da justizia?”.

– Jose Angel Irigarai-ren aburuz, Kataluniaren eta Euskal Herriaren arteko zubiak ahuldu dira, eta kultur alorrean bereziki zubi gutxi daudela azpimarratu zuen.

– Jordi Panyella editoreak euskaraz egin zuen, harrigarriro. Berarentzat eta Pol·len Edicions argitaletxearentzat ohorea da Joseba Sarrionandiaren hiru liburu katalanez argitaratu izana. “És morta la poesía?” ezagutu ondoren, poesia gehiago argitaratzeko nahia adierazi zuen.

– Ainara Munt Ojanguren-ek hauxe aitortu zuen: “Sarrionandiaren itzultzailea izatea ustekabea izan da niretzat. Víctor Sunyolen laguntza ukan izan ez banu, ez nintzen ausartuko”.

– Víctor Sunyolen berbetan, gaztelaniaz hitz egin behar izatea kontraesana da berarentzat. Euskal Herriak eta Kataluniak jasan duten kolonizazioaren garaipena. Hala ere, gaztelaniaz behin baino gehiagotan trabatu zenez, ironiaz hauxe erran zuen: “Ohartu zarete, ezta? Ez naiz guztiz kolonizatu hala ere!”.

– Jexuxmai Lopetegi emozionatu zen Sarrionandiaren kantak aurkeztean. Ez diren gauzak poemaren harian, hiru garai azpimarratu zituen Iurretako poesiaren bilakabidean:

1. Pott Banda-rekin literatura deskubritu zuenekoa. Euskal eta kanpoko poetek –Fernando Pessoa, Arthur Rimbaud, T. S. Eliot, Dylan Thomas…–  ostertza zabaldu zioten.
2. Kartzelaldian eta erbestean bizi izandakoaren ondorioz, herri honen trauma eta drama islatu dira bere poesian.
3. Esperientziak eman dio Iurretako poetari gradu gorena. Sarrionandiaren poesia giza kondizioaren isla da.

Santi kantari katalanak ipini zizkion Sarrionandiaren poesiari katalanezko hitzak eta doinuak.

Etorkizunean Gaubeila gehiago egiteko prest adierazi zuten parte-hartzaileek.  

Azkenik, Víctor Sunyolen pasarte bat:

Exageratu gabe, Sarrionandiaren Es morta la poesía? antologiak irakurle asko adiskidetu dezake poesiarekin. Asko eta askori poesiaren dimentsio ezezaguna eskaini diezaioke, bai bere formarengatik bai bere funtzioarengatik. Areago, poesia irakurle ez direnak hurbilarazi ditzake poesiara, eta ez poesia “biguna” edo “erraza” delako. Aitzitik, goi-mailako poesia izanagatik ere, giza kondizioa ukitzen duen poesia delako,

Katalanek Sarrionandiaren poesia lehenago ezagutu ez izanaren arrazoia jakina da. Ezagutzeko zailtasunak izan ditugu haren erbestea dela kausa. Orain, bere poesia deskubritzean, tamalez denbora asko alferrik joan dela ohartu gara. Dena dela ere, Victor Sunyolen hitzetan, hemendik aurrera, zorionez, ezin izango dugu “poesia poetentzat da”  premisa indarge hori erabili.

Xanti Eizagirre Anglada kantari katalana, Victor Sunyol poeta ondoan duelarik.

Jordi Panyella Carbonell: “Sarrionandia ez da idazle ezaguna Katalunian, espainiar blokeo mediatikoaren erruz”

2019-01-28  //  (B)literatura  //  Iruzkinik ez

Mar Carrera Vendrell, Jordi Panyella Carbonell eta Aida Iglesias de Prada. Pol·len Edicions / Argitaletxeko kideak.

Otsailaren 1ean, datorren ostiralean, Joseba Sarrionandiaren poemen antologiaren (euskara-katalana) ekitaldia izanen da Iurretako Herri Bibliotekan, 19:00etan. Besteak beste, Ainara Munt Ojanguren eta Víctor Sunyol itzultzaileek parte hartuko dute. Es morta la poesía? liburua Pol·len Edicions-ek argitaratu du. Argitaletxeko Jordi Panyella Carbonell-ekin mintzatu gara.

Nondik nora eta zergatik  Hilda dago poesia?/ ¿La poesia está muerta, katalanez?
2011n, Eusko Jaurlaritzak Joseba Sarrionandiaren  Moroak gara behelaino artean? saioa saritu zuenean, Pol·len Edicions argitaletxeko arduradunok gure burua eskaini genion Pamielari liburua katalanera itzultzeko. Ez genuen aparteko pretentsiorik, ordurako berandu ari baikinen. Alabaina, bi ustekabe izan genuen: gure burua eskaintzen lehenak izan ginen eta Sarrionandiaren bigarren liburuak –Jo no sóc d’aquí; katalanera itzulia– zeharo txunditu gintuen, imajinatu genuena baino areago txundituta, bai liburuak, baita egileak berak ere.

Harrezkero, urtero euskal pentsamendutik edota literaturatik liburu bat edo bi itzultzen ditugu katalanera. 2012an, Som moros en la boira? (Moroak gara behelaino artean?) argitaratu genuen, 2014n  Jo no sóc d’aquí, (Ni ez naiz hemengoa), eta  Hilda dago poesia?,  hirugarrena, orain: ¿És morta la poesia?, 2018an.

Etorkizunean, zoria eta laguntasuna alde baditugu, Joseba Sarrionandiaren obra osoa katalanera itzuli nahi genuke.

Nolakoa da poesia katalanaren osasuna?
És morta la poesia? itzulpena Ainara Munt Ojangurenek egina da, eta honek Víctor Sunyol poetaren laguntza izan du. Biak izanen dira Iurretan, liburuaren aurkezpenean. Bertan emanen dute aditzera poesia katalanaren egungo egoera, baita liburu honekin izandako esperientzia. Nik nire ikuspuntua eman diezazuket, ez da osoa horregatik: Katalunian eta ziur aski, munduko beste leku askotan ere, sorkuntza lehertze moduko bat bizitzen ari gara, eta tokian tokiko espresioen arteko pentsamenduak eta hausnarketak partekatzeko sakoneko beharrizana handitzen ari da.

Zer ekarpena egin dio liburu honek poesiari eta irakurle katalanari?
Victor Sunyolek, behinola Sarrionadiaren poesia mintzo zela, txunditu ninduten bi esaldi aipatu zituen: “Sarrionandiaren poesiak komunitatea sorrarazten du literatura bitartez” eta “Sarrionandia irakurtzean irakurlearen ‘ni’a guretako bat bihurtzen da”.

Herrialde Katalanetako oro har, eta katalanen kasuetan orobat, Sarrionandiaren poemak irakurtzean  –idatziak izan ziren testuinguruan kontuan hartuta–  testuinguru bera ari da Katalunian errepikatzen, horregatik poema hauek barru-barrutik zeharkatzen gaituzte. Adibiderako;  Sabeu què és la justícia? (Badakizue zer den justizia?)  poemak ematen du Anna Gabriel, Carlos Puigdemont edota Valtonyc rap-kantariarengan pentsatuz idatzita dagoela. Sarrionandiak behin zehaztu zigun, testuingurua ez zela Euskal Herria edo Kataluniakoa, Espainiako Estatuaren errepresioa baizik. Hori ez da azken bost mendetan aldatu. Beraz, liburu honek oso perspektiba egokia eskaintzen digu.

Zein da Sarrionandiak komunitate katalanean duen oihartzuna?
Oso zaila da galdera horri erantzutea, “izan ez baitago literatur komunitate katalana”, esan nahi baitut, horren izaera zehatza duena behintzat. Salmenta kopuruaz harago, honako hau esan dezaket. Sarrionandia katalanez irakurtzen duten askok idazten digute aluzinatuta, hauxe esateko: “Nola ez dugu autore hau lehenago ezagutu?”.

Som com moros dins la boira? saioak irakurleak zoratzen segitzen du oraindik ere. Areago, Kataluniako amazigh komunitatearen parte bat elkarrarazi zuen une batez.

Jo no sóc d’aquí liburuarekin oso gauza adierazgarria eta berezia gertatu zitzaigun. Liburuaren irakurketa Klub batean gertatu zen, lehen irakurraldian hain zuzen ere. Zazpi hilabetez zazpi ekitaldi izan ziren iragarrita, eta hiru-hilabete bakoitzean liburu bat zegoen iragarria Bada, taldeko kideek ekitaldien kontrola hartu zuen, eta bigarren ekitaldian Jo no sóc d’aquí liburuarekin jarraitzea proposatu zuten. Hara, liburu horren irakurraldia zazpi hilabetez luzatu zen.

Hala ere, Joseba Sarrionandia ez da literatura egile ezaguna Katalunian. Espainiar blokeo mediatikoaren “erruz”, esango nuke.

(Espainiako) Iparraldera itzuli da Inui: 40 urte eta gero hau!

2019-01-25  //  (C)politika, Kirola  //  Iruzkin bat

Berriak ez du luzerako ematen, txio baterako doia. Berria, Euskal Herria denaren/garenaren isla baino ez da. Egunkari nazional batean jasoa, atzerriko hizkuntzan prefosta. Gaztelaniaz are gardenagoa, are errealagoa:

“Inui vuelve al norte”. Ipar Euskal Herrira?

Ez da posible, ezin liteke, Inui-k ez du Baionako edo Iparraldeko talderen batean egundo jokatu.

Espainiar tasunean zaletzeko ez dugu espainolen beharrik, ez horixe!

Nork bere bostetan! Edo guri bost!

Hara, niri bost ez, ez Vox ere!

40 urte eta gero hau!

Takashi Inui Eibar taldean aritu zen iaz arte. Egun Betisen ari da. Alaves taldera heldu da denboraldia amaitu bitartean.

Egiantzeko Imanol (eta gure banitatearen sutzarra)

2019-01-04  //  (A)iruzkin literarioak, (B)literatura  //  Iruzkinik ez

Nobela Imanol kantariaren bizitzan oinarrituta dago.

Harkaitz Cano (Lasarte, 1975).

Fakirraren ahotsa

Harkaitz Cano

Susa, 2018

Intro

Hamar urte luze dira Hendaiara gonbidatu genuela Harkaitz Cano, Literaturaren menturan saioa kari. Belarraren ahoa eta Neguko zirkua liburu arrakastatsuen auran mintzarazi nahi genuen. Gonbidatuak, ordea, gure nahikeriak zapuztu zituen eta literaturaren inguruko “beilaldi gaua” proposatu zigun. Leku saindutzat –eleberria aldarean betiere– dugun literatura profanatzeko gonbita luzatu zigun. Zoratu ez ezik, liluratu gintuen. Halakoxe da Lasarteko idazle “donostiar”-tua, jende-sorgintzaile gisakoa.

Twist kaleratu zuen 2011n. Euskal gaztakaren kontakizunean murgildu zen hezurretaraino. Zeberio eta Sotoren –Lasa eta Zabala tolosarren– gorpuzki inguruan eraikitako istorioak “ahoa bete hortz” utzi gintuen, neroni ahoa bete hortzekin geratu nintzen behintzat. Hots, ez nintzen deus esatera menturatu. Ene uste makalerako, Twist-en bidez, “eskutik joan zitzaigun gatazka”-ren gainean bere begiradaz argi egin ez ezik, literaturaren lurraldea ongarriz ihaurri zuen.

Fakirraren ahotsa eleberriaren gainean ganorazko zerbait esaten hasi aitzin, Twist nobelako pasarte hau ekarri nahi dut, lagungarria delakoan: “Oraindik ez dakizu zer bilakatuko zaren, Soto? (…). Bilakatuko zara martiri guztiak bezala hasieran herriaren adredalina. Eta bilakatuko zara martiri guztiak bezala gero herriaren anestesia (…). Herria, hitz hori erabiliko dut oraingoz. Apurka-apurka ohitzen joan zaitezen (…) Martir guztiak bezala hasieran herriaren adrenalina, eta gero herriaren tuberkulu zatar horren anestesia (…).

“Adrenalina” eta “anestesia” berbak, hitz “egokiak” euskal gatazkak sorrarazi dituen jende-aldarteak adierazteko. Imanol ez zen “herriaren martirra” izan, “herriaren madarikazioa”-ren agertzailea baizik. Nolanahi izan zen ere, horiek horrela, nik azaldutako egia hori, egia faktikoa izan daiteke. Badira bestelako egiak ere: egia abstraktuak, egia emozionalak. Badira egia kontatzeko ipuinak, baita nobelak ere. Halakoxea Fakirraren ahotsa.

Fakirraren ahotsa nobela Imanol (Larzabal Goñi) kantariaren bizitzan oinarrituta dago. Eta berau ulertzeko ezinbesteko iruditzen zaizkit sarrerako egilearen eskaintza: “Lurgain ez den Larzabali, fikziozko Imanol posible egiteagatik”. Baita Patti Smith kantari eta poetaren aipu hau ere: “Sendatu nahi ez duen zauri batek kortejatu egiten gaitu lehenbizi, eta gero, iseka egiten digu”.

Imanolen inguruan zabaldu zen zauriak iseka eginen digu haren garaikideoi bizi artean, zauria berarekin lurperatu baitzuen.

Bizardunen mundua

Nobelak zazpi atal dauzka. Lehenean eta azkenekoan salbu, Imanol edo Fakirra da istorioaren ardatza. Imanol: gitarra eta ahotsa, mailua eta igitaia bailiran, mundua aldatu –demagun, hobetu edo askatu– nahi izan zuen erromantikoa. Kosta ahala kosta, jabetu zen gitarra eta ahotsa bitartekoak baino ez direla, baita egokiro erabili ezean traba bihurtu daitezkeela ohartu ere.

Intro eta Capri C’est Fini (Bonust track) kapituluetan, lehenean eta azkenean,     istorioaren idazlea agertzen da, baita, protagonistarekin batera nobela zeharkatzen duen pertsonaia bakarra ere: Jean Pharos. Bera da Fakirra-ren eta Imanolen izate artistikoa hobekien ezagutzen duena. Pharos da engaiamendu politikoaz harago edo honago, Imanol kantaria estimatzen duena. Pertsonaia honen izaera, irudiz ez dagokio pertsona erreal bakarrari. Pharos bat baino gehiago izan daitezke Pharos-en baitan. Bidenabar errateko, hainbat pertsona ere bazirela izan, Imanol-enean.

“Imanolen bizitza profanatu dut”, erran zuen Harkaitz Canok liburuaren aurkezpenean. Beraz, ez dadin inor asaldatu gaztigatuta dago. Harkaitzen Fakirra ez da Imanol, ez dezala inor Larzabal bilatu, Lurgain da Imanol hau. Alabaina, Fakirra  (71 o.) ispilu aurrean jartzen denean, Imanol ikus dezakegu: “Sugar atzemanezin bat”. Baita ikusi ere, 216 orrialdean: “Berez beldurti samarra da Imanol, eta, honenbestez, beldurti gehienak bezala, Gauza oso ausartak egiteko gai”.

Imanol Antigua auzoan jaio eta hezi zen. Hiriburu izan nahi duen herri auzo bateko semea. Etakidea zen. Erbesteratu behar izan zuen, eta areago hezi zen Parisen. Franco hil ondoren itzuli zen, baina ez zen Donostian sekula egokitu
–ezta Euskal Herrian ere–. Bere jarrera politikoa zela medio espainolista afrantsesatu estigma bizkarreratu zuen betiko.

Protagonista Fakirra da, baina protagonistaz harago –erreala ez den neurri berean, egiazkoa izan daiteke– herri honetako azken 40 urteko historiaren ispilu diren kontakizunek mamitzen dute nobela. Alegia, nobelagileak pertsonaiez harago, haien garaia ederki erretratatzen du, bere nobelagintzen ohiko eta funtsezko ezaugarria. Berbarako, bizi-bizirik dagoen “gure historia berria”-ren parte diren pertsonak erretratu ditu idazleak, baita euren habitata ere, Donostia kasu. Donostiako Armarriak Fidelidad, nobleza y lealtad omen dio. Honela ebatzi du idazle kontalariak. “Hiru hitz, gauza erdia esateko”. Donostiari buruzko deskribapena (177 o.) apartekoa da, bertako pertsonen jitearen adierazgarria (249 o.)

Nor izan zen Imanol?

Imanol nor izan zen fikzionatu ahal izateko 30 lagun inguru solastatu omen zituen Canok. Haatik, elkarrizketatutako duen inork “bere” Imanol aurkitzea espero badu, jai du. Agian, “haragizko” Imanol ezagutu ez genuenok abantaila dugu euren aldean. Pertsonok lagun bakoitzeko “pertsona bat” eraikitzen baitugu gure gogoan.

Imanolen inguruan eraikitako istorioren harian hauxe jaso dut Fakirra-ren ahotsean: “Nork geratu nahi du tonto erabilgarri bezala? Nork bere bizitzaren narrazioarekiko kontrola izatea horixe baita: argazkirako norbere soslairik onena hautatzea” (187. orri). Imanol amiñi gehiago ezagutzeko hauxe ere jaso dut Fakirra-rengandik: justizian sinesten zuen gizon xaloa zela, eta inozoa. “Historiako galtzaileen batailak alderantzikatu zitezkeela” sinesten zuen gizon xaloa. Moises eta Ulisesen arteko menturazaletzat zuela bere burua. Martuteneko espetxetik Sarri eta Piti-k protagonizatu zuten ihesaren gainean idazleak kontatutakoaren harian, horixe nire juzkua.

Ez da samurra sortzaile –artista– izatea, nork bere egoa bezatzea, eta harrokeria eta handikeria menperatzea, hitz batean: banitatea. Imanol ez zen Georges Moustaky, ez Paco Ibañez ere. Eta haien gradura igo nahian, edozein kristau eta antikristau legez, Imanolek ondokoa “mesprezatzen” zuen –Ainara Irazoki, kasu– edota ez zuen ikasi lagun hurkoa aintzat hartzen –Tatiana, kasu–.

Lucas, Bekaintiro, Teklas, Seiko eta enparauek piztu eta –Arakis-ek, derragun Yoyes-ek– biziarazi zuten sua. Eta Imanol Fakirra izan arren, fakirren eite eta ahotsa izanagatik, ez zuen “sua kontrolatzeko ahalmenik” izan. Imanol fakirren moduko aszeta zen. Fakirraren ahots paregabea zuen, baina ez zeukan mirakulurik egiteko ahalmenik. Fakirra gai izaten da kalte eta minik hartu gabe sutan ibiltzeko, bere buruari zauriak eragiteko, edo arnasarik hartu gabe denbora luzez egoteko. Imanolek fakirren ahots antzeko bat edota itxura antzeko zituelako izendatu zuten Fakirra, besterik ez. Suarekin jolastu zuen eta erre egin zen. Errea ez izateko gizon santua izan behar –ez Imanol ez Fakirra ez inor, ez da santu ordea–. Tira, hori da nik nobelaren harian ehundutako beste aburu bat.        

Ez epikak ez lirikak salbatzen dute inor  

Bizardunak kapituluak zabaltzen du nobela, eta beste lau kapitulutan errenditua da. Imanolen alter ego, Fakirraren ahotsa nobelako pertsonaiak, Imanol Lurgain pertsonaiak antzo, bizardunak dira, garai bateko estetika baten adierazle. Lucas, Seiko, Bekaintiro, Teklas, Bixar, Arakis… dira beste pertsonaia batzuk. Imanol etakidea izan zen garaiko kideak. Bizardunen garaikoen ostean, Imanol kantari profesionalaren aritu zirenen musikari eta lagunen gainean eraikitako pertsonaiek osatzen dute nobela. Horien guztien atzean dauden pertsonak ere elkarrizketatu ditu Harkaitz Canok, alabaina, zaila eta neketsua da asmatzea nor den pertsonaia bakoitzaren atzean dagoen pertsona. Arakis ez zen bizarduna, baina pertsonaia gakoa da istorioan.

“Gure gatazka”-ren bi gertakarik markatu zuten nagusiki Fakirra-ren bizitza: Martuteneko ihesak eta Arakis-en hilketak. Fakirra bietan inbolukratu zen. Lehenbizikoa gertatu izana denok eman genuen ontzat, bigarrena ez. Nobelagileak modu estilistiko ezberdinez fikzionatu ditu gertakari erreal horiek. Ihesak hartu zuen –edo eman genioen– jite epikoari mitifikazioa kendu dio. Hilketaren kasuan, berriz, hilketak inplikatu zuenari ihes egiteko nahia eta ezina, maisuki kontatu digu idazleak. Kontakizunak behin-betirako gatibu bihurtu gaitu.

Alabaina, zenbat nobela dago Fakirraren ahotsa-n? Zenbat irakurketa, Imanol areago ezagutzea posible egiten digun nobelan. Nola irakurriko dute nobela, Fakirra-ren alboko pertsonaiak beren burua antziruditzat hartzen duten pertsonek? Nola irakurriko dugu berriz, Imanol ezagutu gabe, haren bizitza eta gure bizitza zeharkatu zituzten gertakari berak bizi genituenok? Gertakariak berberak izanagatik, modu berean bizi ote genituen? Nola irakurriko dute haren kantak baino ezagutu ez dituztenak? Nola irakurriko ere, hark kantatu zituen letrak ezagutzen edo ulertzen ez dituztenak?

Errealitatea iristea ezinezko den aldetik, errealitatera hurbiltzeko balio zaigu literatura. Alta bada, agian, ez ipuinak –egia emozionalak– ez poesiak –egia abstraktuak– ez zaizkigu egokienak. Agian, horregatik, ipuinlari bikaina den poeta Cano nobelagileak nobela generoa hautatu du errealitatea islatzeko.

Gure historia gatazkatsu berria kontatzeko beilaldi ugari beharko ditugu. Gatazkaren esparrua profanatu eta berau protagonizatu zuten pertsonen aiurria lardaskatzea ez da samurra. Beharbada, nobela bakoitzeko beilaldia bat beharko dugu, gure harrokeria sutzarrean kiskaltzeko. Fakirraren ahotsa ez da samurra, izan ere, nobelak biziaraziko arima errairen aiurria profanatzea ez baita inoren gauerdiko eztul herabea.

Nobelan bi pertsonaia mota gailentzen eta kontrastatzen dira: etakideak eta  musikariak, artistak. Badira ere, etakideak eta artistak izan gabe, munta handiko pertsonaiak: familiakoak eta lagunak. Etakidea izan, artista bihurtu eta lagunik gabe geratu zen Imanol Larzabal. Nolanahi izan zen ere, Fakirra nola Imanol kantaria izan zen oroz gainetik. Alta bada, ez epikak ez lirikak salbatzen dute inor. Bera definitzeko, sano egokiak dira berak kantatzen zituen eleok:

Herio latza hüllantzen ari hiz / Dolürik gabe orain nitarat / Othoitzen hait ixtant bat ützi nezak / Ene azken adiuen egitera.
Hori bera da denen ixtoria / Heriuak bardintzen nahi txipiak / Zeren ilüsione bat bera da / lürren gaineko gure paisajia”

Jaka horiak eta ideologiak

2018-12-18  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

“Erreboltariek, aldez edo moldez, estatuak “aintzakotzat” hartzen duen lengoaia bakarra, bortxaren lengoaia dela demostratu dute”.

Gilets Jaunes du jatorrizko izena. Fenomeno eta espresio sozio-politiko berria da. Jaka edo Txaleko Horiak izendatu ditugu euskaldunok. Frantziako Estatua inarrosi du, baita Errepublikaren baloreak ere. Olde hori batek Hexagonoaren kolore gorri-txuri-urdina estali du bospasei astez.

Ideologiak koloretan bereizi ditugu antzinatik. Monarkia, koloregabea, euren odolaren urdinak bereizi izan du. Urdina da, hartara, eskuindarren kolore bereizgarria. Gorria ezkerraren kolorea da. Beltza, berriz, anarkistena. Berdea, ekologistena. Zientziaren aurrerapenak eta teknologiaren garapenak koloreak marguldu dituzte, baita ideologien koloreak ere.

Iraganeko ideologien kolore solidoa urtuz joan da eta likido bihurtu. Ezein ideologiaren estandarteak nekez airera dezake kolore bakar bat duintasunez. Mugimendu feministaren kolorea morea da egungo kolorerik esanguratsuena, salbuespena apika. Oro har, kolore zuria da eskuindar eta ezkertiar klasikoen ideologia hobekien ezaugarritzen duena. Egungo ideologiak, abantzu guztiak, zuriak dira, hots, hipokritak.

Gure historia berriaren ideologietan, kolore horia ez da zuritik arrunt ezberdindua izan. Gogoratu ditzagun iraganeko sindikatu horiak, enpresarien menpekoak. Espainia aldean sindicatos amarillos, Frantzian, syndicats jaunes. Bada, hauxe paradoxa: Syndicalisme jaune Frantzian sortu zen XVIII. mendearen amaieran.

Jaka Horiak mugimendua berezia da, berezia denez, jendartearen adierazpide berria. Erreboltariak izan gabe, ia guztiok jantzi dugu inoiz jaka horia, hau da, errepideko zirkunstantziak direla medio legeak janztera behartuta egon gara.

Fenomenoa bitxia da inondik ere. Teorian enpresa boteretsuek egungo norbanakoak –masa-sozial bereziak– kontrolatzen dituzte sare sozialen bitartez, eta paradoxikoki hau ere, sare sozialek posible egin dute egungo errebolta.

Frantziako Estatuak, Macron buru, ez du mugimendua aintzat hartu nahi, Jaka Horiak ez baitaude ezein alderdik ez sindikatuk kontrolatuta. Mugimendua ez da egungo demokraziaren arauen barnean ari. Areago, erreboltariek, aldez edo moldez, estatuak “aintzakotzat” hartzen duen lengoaia bakarra, bortxaren lengoaia dela demostratu dute –erreboltariek, berriz ere–. Tamalez, historia errepikatzen da. Alabaina, ez da beti modu berean errepikatzen. Gaur egun, inork ez daki mundu berriaren bilakabidearen berri.

Nebulosan sortutako kantak

2018-12-07  //  Musika  //  Iruzkinik ez

Kantaita enea, 2018

Ospakizun gauean

Benito Lertxundi

Kantaita enea, 2018

Preludioa

Urrundik heldu da, bidez bide… Alta, arruntean, hurren izaten da, Orion izan ere. Erranen nuke, ausarki, bere urratsek ez dutela engoitik ortzi-mugarik xerkatzen,  bere gogoa Kasiopea eta Polux konstelazioetan gaindi ibilki dela.

Benito Lertxundik Euskal Herrian gaindi abiatu zuen kantu jarduna, lurrari arras atxikia. Tokiko eta kanpoko hainbat kanta “ondu” zituen, eta hango eta hemengo doinuek eta letrek liluraturik bihurtu zela kantari.

Denborak harrapaturik –erlojugile lanetan hasi zen–, espazioari itzuri egin zion  eta “bide urratzailea” bilatu zuen: kanta eskerga erauzi dio euskal lurrari, eta lurraldeak kanta andana iradoki dizkio berari. Benito itsasturiak nahiz lertxundi menditarrak kanta mundutarrak laga dizkigute bidezidorretan barrena.

Aspaldidanik, itsasoan eta mendian gaindi, haren kantek beste dimentsio batera transzenditu dute. Ospakizun gau batez kantatu daitezke, eta bestondoan, betierekoak bailiran entzun ere. Ez dira inongo ez inoizkoak, eta inoren kantak bilakatu daitezke.

Interludioa

Hamar kantek osatzen dute Ospakizun gauean diskoa; hirugarren kantak izen propioa eman dio diskoari: “Besteen bideetan ibiltzea da ezagutza. Berjabe gogoaren kontzientzia da jakintza”, entzun eta ulertu ondoren, kantarik kanta, bidez bide jarraitzeko berariazko da izena.

Benito Lertxundirenak dira doinu guztiak, Allan Rankin-en Kimu bat zuhaitzan kantarena salbu; letra Jon Maia egile kuttunarena izaki. Hamar kantetako sei letra kantariarenak dira. Bi Fernando Pessoarena. Poeta lisboarra du eleetan eredu oriotarrak. Halaber, Jorge Bucay idazle argentinarraren Isil isilik poemaren eleak hartu ditu eta zilarrezko kanta ondu. Zirraragarria.

Lertxundi, kantaria, musikaria da, baita profeta-poeta gisakoa ere, berezko sena duena. Ibilbide luzea urratu ostean, geroz eta sortzaile on(du)agoa da, gero eta bere-berezko kanta-letra gehiagoa ontzen ditu, berariaz sorturiko doinuetan egoki txertatzen dituena. Haatik, zein ote zeinean txertatuta? Letrak doinuetan edo doinuak letretan? Hori berak baino ez daki.

Ospakizun gauean diskoaren kantak nebulosa batean kausitu ditut hasieran. Lehen entzunaldian kanta inperfektuak iruditu zaizkit –musikarekiko dudan dohain eskasari egozten diot inpresio hori֪–, kantak kaosean ibili zaizkit buruan eta zirimola batean gogoan. Ondoren, hitzak neureganatu ahala, musika-noten artean egokitu ondoren, kantak taxutu ditut.

Olatz Zugastiren laguntasuna eta ahotsa berebizikoa zaizkit esperientzia horretan, Intza Unanuerena emari berria tartekoa. Hala berean, musikari taldea ederto egokitzen zakio kantariaren nahikariari. Diskotik diskora, musikari  bakoitzak soinu doia ematen dio pieza bakoitzari.

Ospakizun gauean entzutea nire-aldiko esperientzia izan zait, ez da Lertxundirekiko estreinako esperientzia –ez zait berarekin bakarrik gertatzen, noski–, oraingoa baina, esperientzia hagitz berezia bizi izan dut –azkena ei da bereziena–.

Bere kanten musika ez da hastapenekoa, kantu moldea ez da iraganekoa. Ez dira lurretik jalgitako kantak, edo ez soil-soilki halakoak. Behialako kantak “herri kantak” ziren gehienak, eta oraingoak “jende kantak” dira.

Bidez bide –esperientziarik esperientzia– esentziazko kantak existentzian txertatuz joan da, esentzia galdu gabe, existentziak funtsaturik.

Kantatzen dituen gaiak ez dira aldatu. Bakea, herria, arima, maitasuna, euskara edota zibilizazioa usaiako gaiak dira egungo kantetan ere. Alabaina, Lertxundiren eleek bere-berezko ahaireak transmititzen dituzte aspaldian.

Doinuak klasikoak dira eta ez dute aberririk. Xumeak dira, baina ez singleak. Euskal folk, country eta rockaren ukituz batera, adibideez, soinu psikodelikoak antzeman ditut Belar Nerabetan kantan. Duela zenbait urte ez (ge)nioke Benito Lertxundiren soinu-jiterik antzemango kanta horri inondik ere; “Inork ezin du une oroz aldakorra eta beti bera… izan”, dio bardoak.

Post ludioa   

Ospakizun gauean kanta bilduman barrena ibilki, Kasiopea edo Pulux konstelazioak antzirudi –Orion kulunkari–, Orioko itsasertzean kulunkatutako doinuek eramaten naute nebulosa batean. Izarrak dir-dir ari dira, eta ortziko bristadak ikusten ditut ene gainean.

Autoan noala entzun ohi ditut kantuok, gauez. Aldian-aldian burua makurtu izaten dut bolantearen aldera, begirada izartegira altxatuz. Lantzean-lantzean, doinu-dirdaiek gatibaturik, izarren hautsa jausi ari ote den sumatzen dut.

Ene senak –animaltasunak– negu gorrian gaudela ohartarazi izatenen nau deblauki. Elurbustia ari da kristalaz beste aldean, bisutsa da ene begiak lausotzen dituena. Kontzientea naiz nire izate transzendentalaren izariaz, baita jakitun ere nire ezagutzaren mugaz.