Absa: “Niri euskaldun askok erdaraz egiten didate”

2018-11-23  //  (E)gizartea, Hizkuntzak  //  Iruzkinik ez

Jahlil gazteak bi metroko altuera dauka, eta jauzi batez hiru aise gainditu ere. Ehun kilo aspaldi egin zuen afrikar jatorrizko tantaiak. Lagunek Azkoiti deitzen diote, Azkoitian jaio baitzen. Bertan bizi izan da iaz arte, bere familiarekin.

Erizain izateko ikasketak egiten ari da Donostian. Artean, laguntzailea da Bidasoa Eskualdeko Zaharren Egoitzan. Saskibaloia du gustuko kirola. Jo eta ke aritzen da lagunekin. Irun Basket taldean proba egin beharko lukeela esaten diote sarritan:

– Azkoiti, oso ona zara, benetan. Irun Basket taldean jolas zintezke.
– Milesker zuen adorearengatik. Baina nik, batez ere, lanari ematen diot garrantzia. Erizain lanpostua lortu nahi dut. Gainera, Hizkuntza Eskolan izena eman dut, nire ingelesa hobetzeko.

– Joe… Azkoiti! Zu poliglota zara. Gaztelania eta frantsesa primeran dakizkizu.

Absa, Jahlilen arreba, agertu da kiroldegiko atalondoan. Deika ari zaio. Esku jestu batez agurtu ditu Jahlilen lagunak. Jokalariek beren burua jiratu dute Absarengana.

– Jahlil, zatoz! Etxera joan behar dugu. Aita-ama gure zain daude.
– Absa. Itxaron… Banoa!

Nebaren ahotsa aditu du, baina ez du deus ulertu. Lagunak ez dira isiltzen.

– Azkoiti, ze neska puska da zure arreba, arraioa!
– Esaiozu asteburuan hondartzara gurekin etortzeko!
– Hori, hori! Dantzatzera ere joango gara.

Jahlilek barrez:

– Eztia ez da mandoen ahorako egina.
– Ale… ale, zuek baina zazpi uste gehiago dauka.

Autoan zalu sartu eta etxera abiatu dira anaia-arrebak. Ile beltz kizkurrak dituzte, motza Jahlikek, luzea Absak. Beren larru azalak euren jatorria salatzen du. Barra-barra ari dira solasean. Hagitz suelto mintzo dira.

Ertzaintzaren komisariaren ondotik pasa, eta Santiago Zubia aldera hartu dute. Hendaia aldera doaz. FICOBAko errotondan topatu dute kontrola.

– Eskerrak Ertzaintza den, eta ez besteak.
– Hago, hago, anaiatxo. Oro ez da urrea, ezta distiratsuena ere.

Ertzain batek espaloia alderantz agindu die. Leihatila jatsi du Absak.

– “Salgan del coche, por favor”, entzuten dute beste agente baten ahotik.
– “A dónde van ustedes”.

– “Etxera”, erantzun dute anaia-arrebek batera.

– “Bajen del coche por favor”.
– “Pongan las manos contra el mismo y abran las piernas”.

– “Mesedez…”, esan du Jahlilek.

– “Qué mesedez y qué hostias! Para empezar, hablen en cristiano”.

– Lasai Jahlil. Paso egin, faborez.

Jahlil ez da haatik, isiltzen.

– “Guk euskaraz hitz egiten dugu gure etxean eta bakoitzak gogokoa duena praktikatzen du”.

– “Documentación. Y un consejo: les va ir mejor si se callan”.

Nortasun-agiriak hartu dizkiete. Ordu erdi luze iragan ondoren, hauxe berriz ere.

– “Esta vez van a pasar. Pero la próxima tendrán una multa por desacato a la autoridad”.

Autoa abiarazi eta etxe aldera segitu dute marokoar jatorrizko euskaldunek.

– “Ez dute sekula ikasiko!”, esan du Jahlilek.
– “Horiek bakarrik balira, gaitz-erdi”, Absak.

Absa irakaslea da. Amatasun eszedentzian dago. Hiru seme-alaba ditu. Hendaiako Txingudi parkean ibiltzen da haiekin, baita Irungo parkeetan ere. Euskaldunen artean egoten da.

– “Jahlil, denak ez dira zure lagunak bezalakoak. Niri euskaldun askok erdaraz egiten didate”.

(*) Post Scrpitum: pasadizo hau ekarri berri dut, eta lagun batek “asko gustatu zait” esan dit.

– “Baina, Mikel, historia erreala al da? Edo zuk asmatu istorioa?”, itaundu dit  atoan.

Zuk hausnartu, zuk esan, irakurle!

Gaitzeko saioa

2018-11-20  //  (A)iruzkin literarioak, Artea  //  Iruzkin bat

Xabier Gantzarain Etxaniz (Azkoitia, 1975). Argazkia: DANI BLANCO.

Xabier Gantzarainen “Zuloa”.

Zuloa

Xabier Gantzarain

Elkar, 2018

Hogeita hiru artelan hautatu, aztertu eta gogoeta funtsatuta idatzi du Xabier Gantzarainek. Arte kritikaria da, baina besterik ere bada Gantzarain: arte ederretan lizentziaduna, euskara irakaslea, tabernaria, zutabegilea, telebistako gidoilaria, irratiko kolaboratzailea… Horiek guztiek idatzi dute arteari buruzko saioa. Bere Zuloa sakona da. Niri bederen, zulo sano sakona zabaldu dit gogoan.

Baliteke, idazleak –idazlea baitago izaera guzti horien baitan– obra sorta hau aliritzira aukeratu izana. Edo, inpentsan irudi lezake –horra “arte espresioa!”; “inpentsan” alegia– halaxe dela. Ez horixe. Ez da artearen historia. Ez da historia liburu bat. Memoria ariketa da. Eta oroz gainetik –guztiz horrelakoa izan gabe– euskal gatazkaren memoria ariketa da. Memoria ariketa bikaina. Ene uste zuloan betiere.

Euskal memoriaren –historiaren– kontakizuna da. ETAren inguruko arte lanek ematen diote pisu gehien Zuloa liburuari. Egileak dioenez –edo antzeko zerbait–, telebista bidez gertatua kontatzeko irudiak ezinbestekoak dira. Irratiaren bidez, berriz, ahotsez egoki kontatzen jakitea berebizikoa. Egunkari, aldizkari eta agerkarien bidez, ongi idazten jakitea funtsezkoa.

Lehen premisa: edozein dela iraganean gertatua, kontatzeko bitartekoak ez du errealitatea osotoro inoiz adieraziko edo islatuko. Errealitatea denbora eta espazioaren menpe baitago, etengabe aldatzen doazen aldagaiak.

Ostera, arte lan batek adierazi ahal du arras iraganean gertatua? Ezta ere! Alta bada, aurreko espresioen aldean, arte espresioekiko dugun harreman eskasa dela medio, artearekiko gure ezjakintasuna dela eta, esperimentatzeko dugun ausardia eza dela eta, estreinako desabantaila horiek direla medio, arte espresioek eskaini diezagukete, apika, iraganean gertatua antzemateko gogoeta libreena. Apika, diot.

Izan ere, hedabideen bitartez eguneroko jasotzen ditugun irudi lauso eta hitz higatuen aldean, ustezko arrazionaltasunez eraikitako kontakizuna, hala nola, literaturaren bitartez jasotzen dugun kontakizun maiztuaren aldean, artea da –materia, edo edozein gaia dela lanabes– espazioa hobekien okupatzen duena, artea da, naski, denborari hobekien eusten diona. Alabaina, zer da artea? Ziur aski, artea da –arte bezala arrunki ulertzen duguna– jendearengandik urrunen dagoen adierazpidea.

Gaztetan, gure ezjakintasunean –erdaraz mintzo ginen, tira, orain ere bai–,  elkarri adarra jo beharrean “¿Qué es el arte?”, genioen. Arrapostua: “Morirte de frío”. Artea definitzeko ganorazko erantzun ezak artearekiko gure ezintasuna eta distantzia erakusten dizkigu boutade horrek. Artea espresatzen zaigu, berezko lengoaia bitartez, baina gu, geurez, ez gara berau jasotzeko hezi izan. Ez gaude hezita.

Bigarren premisa: artea errealitatea definitzeko –normalean iraganean gertatua– edota gure irudimena adierazteko ekintza da. Artea ustea da. Ustea-ren baitan: iritzia, sinesmena, burutazioa, antzirudia eta epaia daude, besteak beste. Arte lanak esperantza ere islatzen du, baita konfiantza ere, hots, sinesmenaren adierazkorra den aldetik, artea fedez eginda dago. Bistan da, arteak asmo eta jomuga ere baditu.

Alta bada, esaera zaharrak dioenez: Ustelak erdi ustel. Gure usteak erdi ustelak izaten dira batzuetan edota ustel osoak sarritan. Horregatik edo,  espresatzen garenean, euskaldunok hainbat adjektibo gehitu izaten dizkiogu gure ustezko usteari: “Nire uste apalean”. “Nire uste makalean”. “Nire uste harroan”, “Nire uste zuloan”…

Badago hain ziur “usteari buruzko adierazpen” gehiago, baina azkeneko horrek, bizki ongi adierazten du arteari buruzkoa gure ustea. Demagun, “uste” adiera, “iritzia”-ren sinonimoa dela, ustea dela aburua. Bada, usteak ustel, memoria historikoa hobekien adierazten duen adierazpena “uste zuloa” da, uste objektiboena. Hori ere, prefosta, “nire uste zuloan”.

Hogeita hiru obrari buruzko hogeita hiru saio idatzi ditu Xabier Gantzarainek. Egileak honela definitu du Zuloa saioa: artetsua, erran nahi baita, iruzurtia, hizkuntza kolokialean tranpatia. Apetatsua eta guratsua, kaleko hizkuntzan, kapritxosoa. Arte espresio oro legez, obsesiboa, irrazionala, desegituratua, zatika emana eta hala ere, absolutua, izateko xedez.

Hirugarren premisa: Zuloa memoria ariketa saioaren gaineko nire saiotxoa paratu nahi –izan– dut. Nire kasuan, arte lan edo espresio absoluturik ez dela jakinda, absolutu bakarra jainkoa dela, eta bera existitzen ez delakoan.

Haatik, arteak azaldu ezinaren agertzaile izan nahi du, jainkoaren beraren azaltzaile, berbarako. Artearen helburu behinena, izakariaren –izate, izaki, objektu, gauza, desira, nahikari– azala agertzea baino ez da, jakinik, izakariaren baitan dagoela bere funtsa. Artea, horregatik  beharbada, beste espresioen aldean duen dohainetako da –artearen bertute dohatsuena–, errealitatea bilatzeko eta aurkitzeko eskaintzen duen espresiobide irekia izatea da. Kasuon, iragana eta memoria historikoarena.

Artea, esplikaezina den errealitateren azalpen espresio gaitza da. Gaitza, bi adieraren zentzuan ulertua: gaitza da, gure irudimen kamustua dela eta, artea endelegatzen zaila delako. Gaitza da ere, errealitatea antzemateko artea gaitzeko lanabes delako. Eta halakoxea izan ere, Zuloa saioa. Areago, artea irudimenaren lanketa eta sorkuntza denez gero, hirugarren adiera ere iradoki diezaguke esapideak: arte lanetan gaitzeko saioa. 

Xabier Gantzarain parafraseatuz, “Gure memoria zulo bat da. Gure memoria zulo beltz bat da. Gure zulo beltza memoria da. Gure zuloa gure memoria da”. Eta neronek hauxe gehitu: Zuloa saioa, gaitzeko saioa da. Euskal memorian zulatzen jarraitzeko, iraganaz gogoeta egiteko eta gure etorkizuneko memoria zuloak betetzen –gogoz aritzen– hasteko.

Oharra: iruzkin akademikoen beharra duenak: hementxe.

“Dantza kaosaren eta oroimenaren ondorioa da”

2018-11-16  //  Dantza, Historia  //  Iruzkinik ez

Juan Antonio Urbeltz eta biok.  Argazkia: DANI BLANCO.

Juan Ignacio de Iztueta y yo

Juan Antonio Urbeltz

Txertoa, 2018

Juan Ignacio de Iztueta y yo irakurri dut, baita haren egile Juan Antonio Urbeltz elkarrizketatu ere. Gogotsu ekin nion liburuari, baita gogotsu irakurraldia amaitu ere. Alabaina, burua zirimola batean bukatu nuen, kaos batean.

Ez naiz etnografian edota paleontologian ikasia, ezta urrik ere. Beraz, “doktoreak ditu elizak” eta haiek balora dezaten liburua. Edonola ere, Urbeltzen “dantza kaosaren da eta oroimenaren ondorioa da” esaldiaren ildoan hona hemen ene aburu xumea: Juan Ignacio de Iztueta y yo liburua gaur egun jendartean bizi dugun kaosaren eta oroimenaren lanketa eskasaren adierazle da, edo izan daiteke.

Juan Antonio Urbeltz eta Juan Ignacio de Iztuetaren arteko “parekotasuna” arrazoibidetara ekartzea ez da erraza, ez samurra hori antzematea ere. Liburuko Sincronicidad, Predestinación y Vínculos acausales atalean aurki dezakezu gai berezi hori, liburu honen berezitasunetako bar. Gipuzkoako dantzak liburuari buruz kritika laburra daukazu ere bai.

Funtsean, liburuaren helburua Iztueta nor izan zen azaltzea da, baita Gipuzkoako dantzak liburuaren funtsa ez zela gipuzkoar folkloristarena argitzea ere. Horiek, nire ezjakintasunerako, “uste, irizpide eta ondare historiko” batzuk apurtu dituzte, eta pentsu dut, dantzaren munduko arizale eta adituen anitzenak ere bai.

Liburuak, bistan da, zer esana eman du eta emanen. Urbeltzek euskal dantza tradizionalari buruz duen iritzia, ez baita dantza munduan ari diren guztien iritzi bera, ezta urrik –hau– ere.

Juan Ignacio de Iztueta y yo irakurtzeaz gain, arestian idatzi bezala, egilearekin solastatu naiz. Liburuaz, Dantza filmaz eta dantzaz orobat mintzatu gara. Elkarrizketara ekarritakoaz gain, horra hemen, beste lerro sorta bat:

“Agurra-z egin den eredu garaikidea lotsagarria eta irringarria da”

Juan Antonio Urbeltzen ibilbidea eta jarduera luzea bezain emankorra da euskal folklorearen ikerkuntzan. Herrien historia eta beren oroimena aztertzen direnean, aztertzaile bakoitzak bere bideak urratzen ditu, baita bere ondorioak atera ere. Urbeltzek bere aburuak ditu, eta beste batzuek bereak. Batzuetan iritzi bestelakoak izaten dira, bestetan bateragarriak: “Gure ekarpenak guk aztertu eta ikasi ditugunaren ildoan eginda daude. ‘Guk’, alegia, ‘Marian emaztea eta biok’, baita gure inguruan jardun duten eta jardunean ari den jende askoren izenean”, erran digu Urbeltzek.

Urbeltzek Euskal Herria 80 urteko desorientazio kulturalean murgilduta ikusten du: “Alpargata ez da euskalduna. Gitarra, alboka eta dultzaina ere ez. Zer arraioa da euskalduna?”, itaundu du sarritan.

Hauxe ere adierazi izan du: “1930eko hamarkadan, Errepublika garaian, batzuentzat noski, Begoñako Batzokia zen euskalduna, bakarra. Euzko Gaztedik Ezpata dantza hondatua dantzan egiten zuen. Aldiz, ni eta beste batzuk, Mediterraneoarekin lotzen den kulturaren ildotik heldu gara eta kultura horren bidean aritu gara. Noski, Batzokietako kulturatik datozenentzat, gu lekuz kanpo gaude”.

Urbeltzek dioenez, iragan mendean batzokietako kulturaren ildoan ez direnak “euskaldun” prototipotik kanpo laga nahi izan zituzten. “Dultzaina, alboka, mandolina edota alpargata” euskalduna ez dela ebatzi zutenek horrela erabaki zutelako. Hartara, horren ondorioak nozitzen ditugu gaur egun. Tira, azken hamarkadetan, Urbeltzek ironiaz dioenez “Txistu eta Txapela hasta Tudela”, izan da lelo nagusia.

Urbeltzek ez du ukatzen, gaur egun dantza alorrean egiten denak  balorerik ez duenik –oro har harturik–, baina askotan eskasa dela dio: “Esaterako, Aurresku Txapelketa garaikidea omen da. Zeren garaikidea? Etiketatu ezazu ekitaldi hori nahi duzun bezala, polita egiteko ongi dago, baina horrela segituz gero, gure herri kulturaz ez da ezer geratuko, ezer ez. Ez da kontzientzia nahikorik eta kontzientzia berreskuratu behar da”.

Euskal kontzientziaz hauxe dio ere bai: “Nor ez da abertzale gaur egun? Baina, zein kontzientziarekin, arraioa. Herriek badute berezko identitate zeinua, horiek ezin dira aldatu, aldatuz gero, herri horiek desagertzen dira”, itauntzen du Urbeltzek.

100 urtetan, dantza klasikoek herri dantzak kutsatu dituztela diosku. Ez du izenik aipatu nahi, ez norbanakoenak ez talderenak: “Akatsa handia da. dantza garaikidearen izenean egiten ari dena. Eredua berantiarra da gainera, dantza berrien izenean ari dira, eta espresio atzerakoia landu eta eskaintzen dute. Izan ere, gure herriaren dantzek dauzkaten baliabideak aintzat hartuz gero, berez dira modernoak. Agurra-z egin den eredu garaikidea lotsagarria eta irringarria da”.

Dantza filma plazaratu berri da, eta berriz ere, Urbeltzek hauxe adierazi behar izan du bere inguruan: “Ez diet soilik esan, dantzan inoiz aritu ez direnei. Dantzari eta koreografo askok Ezpata dantza, Gerra dantza bezala interpretatzen dute. Durangoko euskalkian, berbarako, ezpatia eztena da. Mandeuliaren eztena. Alegia, gure dantzaren jatorriari buruzko ezjakintasun itzela da, baita mingarria ere, folklorista honen ustez.

Azkenik, Urbeltzek Zaldibiako Iztueta folklorista iruzurgiletzat ekarri du, besteak beste, Danzas de cuenta sistema aztertu ondoren. Hona, elkarrizketaz emandakoaz gaineko argipen batzuk:

“Danzas de cuenta dantza erakusteko sistema bat da. Sistema edo eredua ez da folklorearen barruan kokatu behar, ez strictu sensu-z behintzat. Sistema horren bidez konpasak neurtzen dira, azpi zatitzen dira, dantzatu nahi denaren mudantza eginez. Horregatik dira kaotikoak. Dantzen egitura irregularra da. Dantzaren izaera kaotikoa azaltzeko eredua da”.

Hauxe ere dio Urbeltzek: “Iztuetak ez zuen bere liburuan deskribatu zituen dantzak inoiz interpretatzen ikusi. Dantzak mila urteko espresioak dira, Kristo garaitik datoz. Cesar Negrik horiei buruz idatzi zituen Errenazimendu garaian, Josuren Lagundikoek jaso zituzten eta Iztuetak  bere egin zituen. Gipuzkoako dantzak antigoaletik heldu dira, kaosaren adierazle dira eta oroimenaren bidez gaurkotu izan dira. Baina, arren, ez ditzagun euren historiaren jatorria eta funtsa nahastu”.

Macronek zergatik omendu nahi du Pétain?

2018-11-09  //  (C)politika, Historia, Nazioartea  //  Iruzkinik ez

Philippe Pétain mariskalak Frantziaren historiaren makula ezabaezina utzi zuen. Orain, ordea, Emmanuel Macron presidenteak makula ezabatu nahi du.

Igandeon, azaroaren 11n, 100 urte beteko dira I. Mundu Gerra amaitu zela. Frantziarentzat Armistizioa eguna da. Ohi bezala, gerran hildakoak omenduko dituzte, nagusiak eta militarrak buruan buru.

Aurtengo ekitaldia polemikoa izanen da haatik. Macronek Pétain mariskala omendu nahi du, baita polemika zabaldu ere. Emmanuel Macron presidenteak bazterrak nahasi ditu Hexagonoan. Omenduen artean, II. Mundu Gerran Hitlerrekin kolaboratu zuen Vichy-ko gobernu buru Philippe Pétain ere omendu nahi baitu. Macronen hitzetan “Pétain soldadu handia izan zen”.

Macronen arerio politikoek eta hedabide kritikoek horrela adierazi dute: “Macronek bere burua desohoratzen du eta frantsesak guztiz laidotzen”.

Polemikak badu nondik heldu. Izan ere, soldadu –koronela zen I. Mundu Gerran– zena, II. Mundu Gerran behin-behineko estatuburu bilakatu zen, eta Alemaniako armada naziaren okupatzailearekin kolaboratu zuen.

Pétainek Frantziaren historiaren makula ezabaezina utzi zuen. Orain, ordea, Macronek makula ezabatu nahi du.

I. Mundu Gerran Pétain soldadu eredu izanak estaltzen al du II. Mundu Gerran jokatu zuen rol historiko doilorra eta ankerra?

Macronek zergatik omendu nahi du Pétain?

Arrazoi asko izan daitezke, baina besteak beste, Macronek bere politika populista eta neoliberalaren bidean, Alemania faxistarekin kolaboratu zuten Frantziako sektore askok gogoan duten kontzientzia txarra arindu nahi du, itxurazko politika lasaia hedatu, eta herritarrak guztiak soleimendu.

Funtsean, Macronek Pétain mariskalaren historiaren parte-hartze “ona” dela medio Frantziak historiako genozidioa handienetakoan izan zuen “parte-hartzea” itxuratu nahi du, baita babestu nahi du ere egile nagusi ankerra bera. Hots, arrazoiak arrazoi, zirkunstantziak zirkunstantzia, orduko boterea kudeatu zuena.

Kontakizun eta oroimen historikoaren garaian bizi gara. Espainiak frankismoa nola Frantziak ere bere historia zuritu nahi du. Frantziak Alemania nazi eta faxistarekin kolaboratu izana herritarren memoriatik desagerrarazi nahi du, “demokraziaren izenean” eta  “bakea bermatzen duten boteretsuen mesederako”.

Xabier Gantzarainek honela dio Zulo saiakera bikainean: “Gure memoria zulo bat da. Gure memoria zulo beltz bat da. Gure zulo beltza memoria da. Gure zuloa gure memoria da”.

EAJ da egun Marxekiko fidelena

2018-10-30  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

EAJko EBBko Andoni Ortuzar presidentea 2018ko Alderdi Egunean.

Mundua krisian dago. Ipar-mendebaldeko herrialde garatuetako munduaz ari naiz. Gaur egun baina, gure munduak mundu osoa hartzen du bere mendean. Ni jaio nintzenean, gure mundua ere krisian zegoen. Bi mundu nagusi ziren: komunista eta kapitalista. Beranduago beste bi mundu ere bazirela ikasi genuen: iparralde aberatsa eta hegoalde pobrea.

Hain juxtu ere, ni jaio nintzenean ere krisian ginen, pobreak omen ginen, hala ere, eskolan, pezeta bat eskatzen ziguten txinatarrentzat. Itsulapikoak halaxe zioen: Una peseta para los chinitos.

Egun, funtsean, mundu bakarra dago, mundu globalizatuan bizi baikara. Eta jaio nintzenean bezala, gaur ere mundu osoa krisian omen dago.

Orain arte idatzitakoari Txinatar ipuin-en tankera hartu diot: Cuento chino.

Edonola den ere, munduak krisian segitzen du. Ezkerreko eredua, antikolonialista eta iraultzailea agortu da. Eskuinekoa, berriz, sozial-demokrata eta erreformista, blokeatuta dago. Horrek politikan jarduteko molde berriei leku eman digu herritarroi. Adituen erranetan, paradigma politiko berri baten garaian gaude. Mugimendu alternatiboak dira gizartean eragiteko eredu berriak. .

Mundua handia da, beraz, gatozen Euskal Herrira. Mugimendu alternatiboko militante eta pentsalari Txomin Povedaren erranetan “ez da aski instituzioetan irabazle izatea zure borroka aitzina eraman ahal izateko”. Ados. Paradigma politiko berrien garai honetan, ordea, badago paradoxikoak egiten zaizkidan adierazle bi:

– Ni jaio nintzenean, Karl Marx zen mundu kapitalista zapaltzailearen aurka borrokatzen zuten alderdietako pentsamenduaren ideologoa. Egun, berriz, kapitalismo neoliberalaren aurka borrokatzen dugu. Orduko sistema eta egungoa antzekoak dira, diferentzia batez: guk geuk esplotatzen dugu geure burua.

– Euskal Herrian, EAJ gailentzen da instituzioetan aldez edo moldez. EAEn ezbairik gabe. Nafarroan ez, baina funtsean, abertzaleen artean gutxiengoa izanik ere, bera da Nafarroako instituzio nagusiko politikagintzari, zuzen edo zeharka, etekin gehien ateratzen diona. Ipar Euskal Herrian, abertzaletasunean EAJ gutxiengoa da ere. Euskal Elkargoa sortu berri da, eta bera begitantzen zait etorkizunean botere-gune horretatik atarramendu handiena aterako duena. EAJ da egun Marxen jarraitzaile fidelena. Ez naiz Karli buruz ari, bistan da, Grouchoz baizik. Honela zioen Marxek: “Hauek dira nire printzipioak. Ez bazaizkizu gustatzen, beste batzuk ditut”.

Flyschak, plastikoak eta euskara

2018-10-24  //  Natura  //  Iruzkinik ez

“Oier Bartolome surflariak ‘erdaraz’ egindako bideoak 178.382 ikustaldi ukan ditu”.

Plastikozko flyscha zioen lehen orrian euskaldunon egunkariak astearte honetan, gure egunkariak. Berria-ko Ion Orzaizen erreportajeak Biotopoa zabortegia izendatu zuen Deba eta Zumaia arteko itsasbazterra.

“Zumaiako Flyschak plastikoz beterik daudela erakusten duen bideoa birala bihurtu da azken orduetan”, zioen ARGIAk. Oier Bartolome surflariak “erdaraz” egindako bideoak 178.382 ikustaldi ukan ditu dagoeneko.

Berriak hainbat kontsiderazio sorrarazi dizkit. Hona berauek hitz labur xamurrean:

1/ “Zuhaitzak ez digu basoa ikusten uzten” edota “hatzak ilargia seinalatzen du eta ilargia behatu beharrean hatzari so egiten diogu”. Nik sentsazio hori izan dut berria ezagutzean.

2/ Hedabideek osatzen dute basoa, eta berri batek ez digu basoa bera ikusten uzten. Ilargia ederra ez ezik, boterea da –Gipuzkoako Foru Aldundia, adibidez– eta hari begiratu beharrean, hatzari –surflariari– begiratzen diogu.

3/ Flyschen ardura, hurrenez hurren, Deba eta Zumaiako udalena da, tokiko Aldundiarena, Erkidegoko Gobernuarena, Estatuko eta Europako gobernuarena. Hots, herritarron instituzioen ardura. Alabaina, eman behar zutenek eman beharrean, eskualdeko surflari batek eman digu desmasiaren berri. Estimagarria da Oier Bartolomeren lana eta ardura.

4/ Alabaina, galderok heldu zaizkit gogora: Oier Bartolome euskalduna al da? Ba al daki euskaraz? Ez al daki euskaraz? Baldin euskaraz badaki, zergatik ez du hitz bat bera euskaraz esaten?

5/ Bideo hori botere guneak kudeatzen dituztenek egin behar dute, beren betebeharra baita. Ez dute halakorik egin, baina egin izan balute, erdara hutsez egin izan balute, bideoa salatua izango zen, eta salaketa ere birala bihurtuko zen.

6/ Euskaraldia heldu da. Hamaika egunez euskaraz biziko omen gara. Hala ere, guretako hainbati gure erakundeen ardurak kezka sorrarazten digu. Euskararen aldia egunerokoa izan behar dela pentsatzen dugunoi.

P. S. : “Begiak itxirik etzanda bizi gara, itsasoa, ilargia dela pentsatzen”.

Black is Basque edota Herria da Komunitatea

2018-10-23  //  Musika, Zinema  //  Iruzkinik ez

Black is Beltza 

Fermin Muguruza / Harkaitz Cano / Jorge Alderete

Ekoizpena: Kolektiboa

Black is Beltza, nobela grafikotik film animatua izatera iritsi den lan eskerga da. Izan ere, Black is Beltza CDa ere bada, hots, filmaren soinu banda. Raül  Refree-rekin batera Fermin Muguruzak ondutako disko paregabea.

Eskerga edota paregabea bezalako adjektiboak aise jalgi ohi zaizkit espresio artistikoen balorazioetan. Alabaina, horien nolakotasuna adieraztea zailago izaten zait sarritan. Eskerga da filma, berau egiteko landutako bidea urrundik datorrelako, eta bidean bide jasoa eta emana duina –aintzat hartzekoa, alegia– delako. Diskoa paregabea da, filmaren soinu banda honen kalitatea maila handiko filmen parekoa delako. Gainerakoan, nork bere gustuak.

Black is Beltza-ren Basque is Beltza adiera Mikel Laboaren Kiromantzidxa (Lekeitio 10) diskoan neureganatu nuen aspaldi, Joseba Sarrionandiaren berbetan: “Euskeldun jaidxo eskero/ esta arritzekue gero / suerte eskasas bisitzie / eskeldune saaratarra ixetie / indidxue ixetie / ero baltza ixetielakue da”. Horixe filmaren funtsa. Bestela da, euskalduna, indioa edota beltza nola ageri diren filman.

Beltza power! lehen kantan eta filmaren hasierako eszenan Manex protagonistak dioenez: “Denak ala inor ez! Kendu paretik! Haiek bezain arrazistak zarete”. Erran nahi baitut, haiek bezain arrazistak –izan– gara denok, noiz edo noiz. Eta, denok ere, noiz edo noiz, haiek bezain matxistak. Hau da, borrokatzen ditugun haiek gure baitan ditugun arerioak baitira.

Manex dugu protagonista. Goapoa eta ilustratua. Herri jopu bateko semea da –izan liteke abala, baina semea da–. Heroia da. Indarrean dagoen sistema iraultzeko “denok amestu” ohi dugun liderra. Xebero laguna, berriz, ez da goapoa ez azkarra. Gizatalde guztietan dagoen “koitadua” da bera. Izan ere, “gure sistemak” indarrean dauden sistemen kontra eraiki izan ditugun lakoak dira, borrokatzen ditugun sistemak eta gure sistematako pertsonak, parekoak edo antzekoak izaten dira.

Errelato historikoaren garaia bizi dugu Euskal Herrian. Black is Beltza filma garai horretako narrazio bat da. Istorio pretentziosoa da. Filmean ageri denez, iragan mende erdialdean munduan jalgi ziren mugimendu iraultzailearen alboan edo parean gauzatu eta girotua izan da Euskal Herrikoa. Manex protagonista izaki.

Manex ez da Idahora artzain joan zen ele bakar hura. Manex lau hizkuntza dakizkien mutila da. Sasitan bizi den euskal iraultzaile matxino baten semea. Eli Gallastegi Gudari jeltzale independentistaren semea begitandu zait. Halaber, Manex erreboltariaren urratsetan agerikoak dira ere zenbait iraultzaile euskaldunen zantzuak. Gerra garaiko gudari duin hura, iraultzaile duina amestu genuena da Manex. Hor nonbait!

Nago, film honen edukiak –besterik da edukiontzia, barkatu hitzaren zabarra– ez ote duen hainbat jende desengainatu. Alabaina, nire irudiko, istorioa ederto uztartzen da gure iragan berriko erreboltarien izaerarekin. Ez dut uste filmak inor engainatu duenik.
Erran nahi baitut, bai filmaren bai diskoaren ikonoa den bikote heterosexualaren ordez, izan zitekeen bikote homosexuala, neska nahiz mutil bikotea. Baina, gure iragan berrian, oso berria da izate hori. Jaidura haizu eta agerikoa, alegia. Iragan mende berriko espresio iraultzaile oro, gurea barne, sisteman ezarritakoak bezain matxistak izan baitira.

Zer esan ere gure azalean barrena txertatuta daramagun arrazismoaz? Agian, nazioa osatzeko hemeretzigarren mendeko jitea atzean laga dugu jada, eta zorionez estatu-nazio izaeraren gainetik, herrien esentzia gordeaz, komunitate berriak sortuko dira. Norabide horretan, Fermin Muguruzaren ahala, nahikaria eta ekarpena uka ezinak dira.

Izaerak izaera, norena da film honen egiletza? Muguruzarena ote soilik? Harkaitz Canoren ekarpena hartu al da aintzat? Jorge Alderete eta Raül Refree-rena ere bada lana. Handi-handika esanda hori ere. Pertsonaiei ahotsa eman dieten pertsonen lana paregabea baita, baita musika eta hitzak jarri dituzten hamaika lagunena ere. Ekoizpenetik hasita Black is Beltza film kolektiboa da. Hamaika lagunek egina da eta hamalau adjektiboa itsas dakioke. Baina, pertsonok ez al gara bada, handigura, pijo eta pretentzioso?

Beltza power eta Euskaldun botera sinonimoak dira. Power to the Peoble / Boterea herriarentzat kimera da. Herria eta botera uztar ezinak baitira. Agian, oxala, Herria da Komunitatea izaera gauzatuko da etorkizunean. Munduaren historiaren bilakabidean norabidea bilatzen ari den gizataldea da gurea, araiz, giza delakoak emakume eta gizon adiera hein berean barnebilduko ditu, baita gizon eta emakumeen joera sexualen modu berean onartuko ere. Black is Beltza filma, izaerak izaera, edukiak edukia, jiteak jite, euskaldunok munduan barrena ibiltzeko eta kokatzeko irudi eta aire ontzi egokia begitandu zait.

Ez Dok/n aRmairu (eta hamaika aldarriren itauna)

2018-10-15  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Gotzon Barandiaran;
1974, Larrabetzu.

 Hitzen ahairea 

(Zeri kantatzen diogu euskaldunak?)

Gotzon Barandiaran

Susa, 2108

Hitzen ahairea ondu digu Gotzon Barandiaran idazle larrabetzuarrak, molde pertinentez egin ere, egoki alafede. Berben ahairea izenburua ere egoki liteke, egoki ere Doinuen eleak. Hots, 50 urte joan dira euskaltzaleak euskara batua osatzen hasi zirenetik, eta liburua batuaren agerbide polita egin zait. “Hala behar, ezinbertzean”, pentsa lezake edonorrek, euskal kantagintza gure mintzaira batuaren berebiziko esponente baita.

Hitzen ahairea saioa egokia begitandu zait, lehenik eta behin: mende bateko euskal kantagintzaren labur-bilduma delako; bere laburrean ederto taxututa dagoelako, Barandiaranek euskal ahaireak –denak ezin ekarri arren– berba lauez apailatu dituelako. Bigarrenik: liburua aldarria izan ez eze, itaun sorta egiten digulako. Behin eta hasteko, izenburu beretik: Zeri kantatzen diogu euskaldunak?

Zeri kantatu diogu euskaldunak? itauna, iraganeko kontua da. Etorkizunari begira, saiogileak itaun franko paratu digu liburuan aurrera egin ahala: “Zeri kanta behar diogu?”. “Nork irakurri eta entzungo gaitu?”. “Idazleek eta kantariek zenbateraino lagun dezakete egoera iraultzen?”, bertzeak bertze.

Zeri kantatu diogu euskaldunak? Karlistadetan, 1936ko Gerraz Zibilean eta euren ondorenean Aberria-ri bereziki eta batez ere, baita bi mundu gerlen (1914. eta 1944. urteetakoak) ondorioz sorraraziko euskal aberriaren galerari kantatu ere. “Euskal kantak galtzaile izatearen kontzientzia kolektiboa”-ren adierazlea izan da. Alta, euskaldunon historian izan da salbuespenik. “Behin irabazi genuen”. Omen edota ei. Orreagan nonbait.

Oroimen historikoa lantzeko aroan gaude, gaztaka armatuaren osteko garaian berriz ere. Gerraz gerra, gatazkaz gatazka, anaia-arreben arteko herraren testigantza/testugintza da gure kantutegia. Ez horrenbeste agerian, ez bada kantaren beraien baitan, euren gibelean. Aberriaren amoreagatik, “Dana mon behar yako matte dan azkatasunari”. (Lauaxeta). “Zenbat gera? Lau, bat, hiru, bost zazpi?  Zer egingo degu? Alkar hil?”. (Benito Lertxundi).

Galdetu Gabriel Arestiri. Galdetu Natxo de Feliperi. Galdetu Imanoli. Galdetu euren ondorengo hainbat taldeetako partaideri, hala nola Hertzainak taldekoei, edota anonimatuan geratu diren beste hainbesteri. Itaunak itaun, apika, horiek honela erantzun lezakete: “Ortodoxia uxatzeko kantatu nahi izan dugu”.

Euskal kantutegia –Hitzen ahairea liburuak iradoki didanez– ez da heterodoxiaren eredua. Eta badira izan letra egile heterodoxoak, hala nola, Jon Mirande eta Txomin Peillen heretikoak, edota Koldo Izagirre, Itxaro Borda edota Joseba Sarrionandia… Bertzeak bertze, hauek ere. Baina, hara, nor da ortodoxoa? Nor heterodoxoa? Zeri buruz eta zerekiko? Xabier Amuriza letra egile ortodoxoa al da?: “Euskal Herrian euskaraz hitz egiten ez bada, bota dezagun demokrazia zerri askara”. (X. Amuriza).

Para ditzagun bi izen: Telesforo Monzon, ortodoxiaren pare, Jon Mirande heterodoxiaren agertzaile. Parada dezadan ortodoxiaren adibidetzat, Joxe Mari Lopetegi bertsolari irundar errepublikano baztertua: “Modu horretan baldin badabil / maltzurtzat bihotz-astuna / bide hortatik ez da etorko Euskadin Askatasuna”. (Joxe Mari Lopetegi; 1931 urtean paratua).

Aberria hizpide: “Aberria hautatu egiten da eta emakumea edo…  bakardadeak edo besterik ezak ezartzen derauku”. “Zure gorputza da orain nire hiria, zeu zara orain nahi dudan aberria”. (J. Sarrionandia). Bego hor, interpretagarri. Euskal kantutegia ez da gure aberriaren ispilu soila, klase arazoaren miraila ere bada. Daniel Landarten letrak gogoan. Bat aipatzearren. Ez da bakarra. Barka nazatela, aberriaz landako jite askotariko testuak idatzi dituzten letra egileek. Izan badira, anitz izan ere.

Hitza da kantagintzaren zioa. Ahaire egokiak landu behar, kanta arrakastatsua izanen bada. Euskara da haatik ezinbesteko lanabesa. Ez dok amairu barik, hain segur, ez zen euskal kantagintza gauzatuko, edo ez molde berean behintzat. Jorge Oteiza izan zen (h)amairu  kaltegarri edo galgarria hausten lagundu zuena. Oteiza baina, erdalduna zen. Barka nazatela Oteizaren jarraitzaileak, ortodoxoak nahiz heterodoxoak. Erran nahi baitut: euskal kantagintzaren jarraitzaileen parte handi-handia erdalduna izan da. Egiari zor, asko euskaldundu da kantagintzari esker. Baina, egiari zor ere, letra egileen hitzen eraginak handiagoa behar zuen, euskal kantutegia eraginkorragoa izan zedin. Literaturari egozten zaion gabezia, egozten diot gure kantutegiari. Irakurlerik eza. Euskararen inguruko auzia. Bidenabar hauxe errateko: Etxahun-Iruri koblakariaren “Tirano arrotzak ohiltzeko” beharrean, “Tirano arrotzak hiltzeko”, kantatu dugu sarritan.

Liburu honek hamaika itaun ez eze, hamaika hari fin jostari –bere bi adieratan– eta bertze hainbertze ertz zorrotz aztergai ditu. Berbarako, 60 urtealdiko kantagintzako emakume idazleen testuen arrakasta ezaren ondoren, Epilogoa-n “Ahaire delizus hauetan…”  emandako hainbat kantaren berbak paratu ditu egileak, egoki paratu horiek ere. Dena den, kanten inguruko kontu bat, itauna hau ere: “Zergatik Xabier Amurizak idatzi dizkigu hainbat eta hainbat kanta arrakastatsuren letrak, eta Andoni Egañak, haren mailako beste bertsolari batek, bat bera ere?”. Zorionez, itaun guztiek ez dute erantzunik atoan. Kantuaren magiari ote dagokio alderdi hori? Itauna hori ere.

Heterodoxia/ortodoxia hartu dut hari nagusitzat. Baina badira ari eta hari anitz, badaude hitzak eta ahaireak usu eta sarri harilkatzea. Hona hemen nire azkeneko burutapena eta itauna: “Imajinatzeen duzue Gabriel Aresti heterodoxoak Francisco Franco jeneral faxistari harrera egiten Bilbon?”. 60 urte ostean, euskal kantagintzako letra egile eta euskal literaturako erreferenteetako bat den idazleak Espainiako Erresumako Felipe VI.ari –Estatu buruari– harrera egin dio Guggenheim Museoan.

Berbak hauek ez dute Kirmen Uriberekiko ezelako afronturik sortu gura. Besterik gabe, 1958ko urtealdia, ETA jaio zen garaia eta gaur egungo garaia zeharo ezberdinak direlako konstatazioa egin nahi dut: “Orduko kanten letra egilea (G. Aresti) eta egungo kanten letra egilea (K. Uribe) –euskal literaturako historian toki nabarmena hartu dutenak– heterodoxotzat ekarri daitezke biak ala biak?”. Garaiak aldatu dira, orduko eta egungo berba berak ez du gauza bera adierazten, alabaina.

Azkenik, Gotzon Barandiaranen Hitzen ahairea, gure memoria historiko gisara hartu dut. Saio honen ostean, zer eta ahaire berri baterako letrak otu zaizkit atoan. Kantari berriren batek onduko duelakoan:

Ez dok/n aRmairu    

Ez dok amairu sortu zen
baita sorginkeria uxatu ere.
Hautsi ei zen malefizioa,
bide berriak urratuz behinik behin.
Haatik, aroz aro, tamalez,
begizkoek iraun dute.

ETArenak egin ostean
jagoitik ez dok/n aRmairu.
Armairuak ez dira behialako
armen gordegailu.
Berbairuak behar ditugu,
ahaire berriak halaber!

“Gure oroitzapenak”: Kontatzea da bide bakarra

2018-10-10  //  (B)literatura, Zinema  //  Iruzkinik ez

Adabaki ekoiztetxeak produzitua, Gastibeltza filmak elkartearen eskutik heldu da Gure oroitzapenak Iparraldera.

Gure oroitzapenak
(Joseba Sarrionandiaren unibertso literarioa zinemara ekarria)

Zuzendariak: Oskar Alegria, Özcan Alper, Asier Altuna, Mireia Gabilondo, Eugène Green, Itziar Leemans, Josu Martinez, Fermin Muguruza, Ane Muñoz, Maider Oleaga, Carlos Quintela, Maialen Sarasua Oliden.

Ekoiztetxea: Adabaki, 2018 (Gastibeltza filmak).

Adabaki ekoiztetxeak produzitua, Gastibeltza filmak elkartearen eskutik heldu da Iparraldera Gure oroitzapenak. Hendaian ikusi dugu urriaren 9an, asteartez. Mireia Gabilondo eta Manex Fuchs zinegileek aurkeztua.

Sarrionandiaren unibertso literarioa hamabi piezatan emana da. Alta, zinegileek oinarrian hartutako poema, narrazio eta kantak hamabi baino gehiago dira. Filma, zinemagintzan ohi denez, jende elemeniak egina dago.

Idazle honen unibertsoa askotarikoa da: sorlekua, militantzia politikoa, borroka armatua, tortura, kartzela, ihesa, erbestea, amodio eta desamodioa, gerra, itsasoa… Sarrionandiari herria, mundua bilakatu zaio. Pertsonak nazioarteko hiri erraldoi bateko herritar errariak dira.

Literatura hitzen bitartez egiten da. Irakurle bakoitzak osatzen du idazleak asmatutakoa. Nork bere irudia eraikitzen du, norberaren iruditeria osatu aldera. Zinegileek ere testuen bidez osatzen dute irudia. Baina irudia, zeluloidezko irudia ikusgarria da, zinezkoa da.

Hamabi ikuska horien oinarrian dauden testuak beste batzuk balira, edota berberak beste hamabi egileen esku izan balira, filma bestelakoa litzateke. Baina horixe bera da literatura. Irakurle bakoitzak bere unibertsoan egokitzen du idazlearena.

Gure oroitzapenak film egokia da oso, sano duina. Ez zuten egiteko samurra, ez ekoizleek ez zinemagileek. Haatik, asmatu ez ezik, kausitu dute bilatu dutena. Batzuek hobeto beste batzuek baino, baina, denak baturik, filma Sarrionandiaren unibertso erraldoiaren isla begitandu zait.

Sarrionandiaren unibertso literarioan jendea dago letra larriz. Ideologia guztien gainetik eta erlijio guztien azpitik –ismo guztiez harago, entelega dezagun–, emakumeak eta gizonak daude. Pertsonak dira pertsonaia nagusiak. Bera ari da, eta gutaz ari da. Filmean alderdi hori ere nagusi da, edo hala uste ikusi dut.

Filma kako-orratza edo eho-ziri lana da. Luze joko luke, ikuska bakoitza xehetzea eta iruzkintzea. Nago baina, filmaren ikusgarritasunaren gakoa, egileek –elemeniak lagundurik– Sarrionandiari dioten begirunea da, baita bere obrarekiko miresmena eta ezagutza.

Izkiriatzen hasi zenean, “suaren inguruan eseritako primitiboak legez, istorio guztiak kontatuta zeudela” uste zuen Iurretako idazleak. Mende erdiren ostean, Habanako idazleak “gaur egun dena kontatzeko dago”, erran berri digu.

Itsasoa da bide bakarra, hots, kontatzea da bide bakarra.

*    *    *

Hurrengo emanaldiak: urriak 11, Donapaleu (Saint Louis, 20:30ean, Manex Fuchs aktorearekin); urriak 12, Baiona (L’Atalante, 20:45ean, Ane Muñoz zuzendariarekin); urriak 13, Maule (Maule Baitha. 20:30ean, Oskar Alegria zuzendaria eta Popol Boscq aktorearekin); urriak 14, Kanbo (L’Aiglon, 18:00etan Josu Martinez zuzendariarekin; urriak 15, Urruña (Itsas Mendi, 20:00etan Manex Fuchsekin); urriak 17, Donibane Lohizune (Le Select, 21:00etan, Itziar Leemans zuzendariarekin). Urriaren 19an iritsiko da beste probintzietara.

  *    *    *

Gure oroitzapenak

Gure oroitzapenak
Itsas galeretako oholak bezala
Ez dira
Itsas hondoan ezabatzen
Ez dute
Inongo porturik helburu.
Gure oroitzapenak
Itsas galeretako oholak bezala
Ur gainean doaz kulunka
Uhainek eraginak
Ezabatu ezin
Eta xederik gabe.

Hitzak: Joseba Sarrionandia.
Musika: Mikel Laboa.

Ateko eta etxeko bandan, kontrakarrean

2018-09-19  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Jon Iñaki Lasaren 5. poema liburua da “Bidaiak”.

Bidaiak

Jon Iñaki Lasa

Pamiela, 2107

Liburuko Itzulera-bidaiak aitzin-solasean dituzu bidaia poesia honen nondik norakoak, lau haizetara jotzeko iparrorratza, bitakora kaiera, Tere Irastortzak paratua. Orain arteko poeta. Bidaiak honetara iristeko poetak ibilitako arrutak. Poetaren Sintzeritateaz eta egiaz.

Izan ugari eta izen franko, horien artean gailen Josemari. Esker ona delakoan izen eta izan andana datoz halaber. Anartean, poema errenkada. Grafismoak ere leku eta munta dauzka. Azaleko Biribiltasuneko bidaia magikoa –5. orrian dagoena ere–eta Bidearen zalantzak  (7. orrian)  ilustrazioak Iñigo Arregiren eskulturen irudiak dituzu. Adierazkorrak. Esanguratsuak. Ederrak.

Bidaiak magikoa da, bidearen zalantzen adierazle. Edozelan ere, irakurleak galdu lezake bere burua biribiltasunean, biribiltasunean ez baitago bide zuzena egiterik, ez eta poema erabat biribil kausitzerik ere. Poesia izkiriatzean bide zuzena egitea badago, baina poema erabat zuzenik ez. Bada zerbait helezina betiere, bizitzan berean legez. Badago sekula gauzatuko ez den “zer edo zer”. Badago zerbait, antzeman eta atzeman ezina.

Bidaiak, poesia legetxe, irudikorra da, liburuko ilustrazioak antzo. Liburuko berba errealistenak Aurkibidea-ren ostean ediren ditut, azken orrikoak, zenbaki bako orrialdean: “Bidaiak liburuaren inprimaketa 2017ko irailean burutu zen Rodona Industria Gráfica moldiztegian, fotokonposiziorako A Garamond eta Myriad letra motak erabiliz. Lehenbiziko edizio hau mila alekoa izan da”.

Bada urte bat poema bidaiok munduan barrena dabiltzala. Bidaiak poemak dira, bederazka egiteko bidaiak. Bakoitzaren irakurraldia bidaia bat da. Ez dituzu denak batera egin beharrekoak, ez dira inolaz ere banda batekoak. Neronek beste liburu zenbaiten irakurraldiren artean egin ditut bidaiok, hainbat entsegu edota narrazioen artean: Patria nobela, ETAren zuzendaritzarekin azken elkarrizketa, Erreka haizea edota Intxaurrondo. La sombra del nogal liburuen artean, besteak beste.

Horiek irakurri artean eta ostean heldu naiz poema horien deskribapena egitera: Bidaiak, poemak legetxe, kontagaitza da. “Eres todo un poema”, erran ohi dugu erdaraz. Hots, “poema bat baino zailagoa”.  Bidaiak eskura duzu alabaina. Mundura abiatzeko banda bat baduzu poema bakoitza. Amaierako, arteko eta abiaburuko lau arrutak baino ez dizkizut deskribatuko, zurearen eta poetaren bizialdiaren kontrakarreko bandan, gure kontraesanetan:

– “Lo egin behar dut, kontadazu ipuin bat / ilargi bat nahi dut eta izarrak / izar pila bat / kontazkidazu beren historiak / banan bana / ez daukat presarik / nik badakit zu ez zarela logura…”. MIRAMARRETIK (73. orria).

– “Hareetan doa bidea eginez gizon bat / utzi du lorratza / zantzu sekulako eta betikoa / inoiz erdietsiko ez duen egonkortasunaren oinatz. / Bidaide ditu adorea, nortasuna, indarra, traizioa eta eskuetan haitz zati bat. / Negar batean ikusi dut hareetako ehiztaria / lizarraren ondoan  / zerura begira. / Aingeru bat besarkatzeko gelditu da / iluntasunean / eta negar baten”. (ALZUZAN (60. orria).

– “(…)”. “Buruzagia da. /  Eta hiru belaontziak etxerako bandan hasi direnean / eskifaiek jauzi egin dute zubitik, biluzik, / ontziak jitoan lagata.  ABRAÇOS GRÁTIS PRAÇA ROSSION FRRE HUGS  (47. orria).  (…) Baldintzak gorrotatu egiten ditut / esadazu bakarrik / etortzea nahi duzun. / Zu etorri nahi duzunean”. BALDINTZAK (17. orria).

– Ba ote baina, poemak bederazka deskribatzea? Ba al dira bizitza bidaiak banan bana arakatzea? Norberarenak edota poeta bidaidearenak? Ba ote baldintzarik gabeko bizitza? Ba al dago maitatzea gorrotatu barik?