Leihotik ihesi
root@apen:/# echo "blog hau Ez da teknologia albistegi bat"

Pazko oporretan, autoa hondatu egin zitzaigun eta autobide baten erdian botata utzi gintuen. Edonori gerta dakioke. Hitz egin aseguruarekin, garabiarekin eta taxiarekin. Honaino dena normal. Ni urduri samar nengoen, autoak bere lana egiteari uko egiteko aukeratu zuen leku txarragatik, eta ez nekien oso ondo zein kilometrotan geunden, beraz, ez nekien nola azaldu gugana heltzeko egin behar zuten bidea garabiari eta taxiari. WhatsApp-en bidez gure lokalizazioa bidaltzea ideia ona zela otu zitzaidan. Eta horrela egin genuen. Bai garabia, zein taxia, gidatzen ari zirela kontutan hartu gabe. Nekez irakur daiteke Whatsapp egoera horretan. Zer ondorioztatu dezakegu anekdota honetaz? Ez nuela kontuan hartu nortzuk ziren komunikazioaren hartzaileak eta pertsona horien egoera zein zen, iritsi zirenean, tonu atseginean, trafiko-urratze bat egitera behartu nituela esan zidaten arte.

Bada, hau ez zait niri bakarrik gertatzen.

Osakidetzako zuzendari eta kargudun politikoak beren ibilbide profesional osoan izango duten antolakuntza-erronkarik zailenaren aurrean daude murgilduta. EAEko biztanle guztiei COVID-19aren kontrako txertoa jartzea. Baldintzarik okerrenetan, onartzen dut. Taxiarekin egin nuen bezala, nire ustez, Osakitdetzak ere ez du oso kontuan hartu zeintzuk diren bidaltzen ari diren SMSen hartzaileak. Ondorioz, eta nire iritzi apalean, bi arazo garrantzitsu eragiten dituzten, bi akats larri egiten ari dira. Eta, hasi orduko, onartuko dut ez dudala uste maltzurkeriaz egin dutenik. Gehiago da aginpiderik eza. Lehenengo akatsa da, pentsatzea herritar guztiek, SMS bat irakurtzen dakitela. Bigarren akatsa da, onartzea SMSa irakurriz gero, mezuaren hartzaileak smartphone bat edo Interneterako konexioa duen ordenagailu bat erabiltzeko eta erabiltzen jakiteko moduan egongo direla. Esan bezala, bi akats horiek bi arazo potolo sortzen dituzte. Lehenengo arazoa da, SMSa irakurri ondoren, jende askok ez dakiela hitzordu bat nola hartu Internetez, eta, ondorioz, anbulategietara deitzen dutela telefonoak erabat bete arte. Jarduteko modu horrek sortzen duen bigarren arazoa, ahal dela lehenengoa baino okerragoa da; adineko pertsona askok ez dakite mezua jaso dutenik ere.

Erabat seguru nago, hau irakurtzen ari zareten bat baino gehiagok, senideak eta lagunak lagundu behar izan dituzuela txertoa hartzeko hitzordua eskatzeko. Eta zer egingo dugu tramitea egiteko laguntzarik ez duten pertsona horiekin? Beraien txertoa atzeratu? Bai, onartzen dut egongo dela esaten duenik edozein pertsonak dakiela SMS bat irakurtzen. Erantzungo nioke Euskadi Irratia entzuteko eta zenbatzeko edozein adineko kexak.

Digitalizazioa, izan dadila zentzuduna eta, ahal dela, orekatua.

Ukaezina da historiaren puntu batean gaudela, non, nire ustez, ezinbestekoa zaigun gauza bakarra baitago: zientzia. Eta inork ez dezala zalantza minimorik izan: psikologia barne hartzen dut. COVID-19aren pandemiatik atera nahi badugu, zientzia behar dugu. Baina zientzia librea.

Badakizue zeintzuk diren behar ez ditugun gauzetako bi? Etxeratze agindua eta polizia.

Duela urte gutxi hasi nintzen Kropotkin irakurtzen, baina esan behar dizuet niretzat irakurketa benetan errebelatzailea izan dela. Gaur egun lortzen ditugun lorpenak, edozein eremutan, beste pertsona askok gizartearen izenean iraganean lortu zituzten lorpenen eraginez datoz. Kropotkinen kosmobisio horrek etorkizunean ideiak askeak izan behar dutela azaltzeko balio dit. Are gehiago, aspaldidanik aske izan beharko luketela. Baina egungo egoeran, berebiziko garrantzia du zientzia iraganeko oztopoetatik askatzea.

Eta oztopo horiei buruz badakigu zerbait software librearen komunitatean. Horregatik animatu naiz panfleto hau idaztera.

Ez dut gehiegi luzatu nahi azalpena. Beraz zuenean ondoriora: software librearen ideia askatzaileek, software-patenteen beharrik ezari dagokionez, niri behintzat, patenteak gizarteko oztoporik handienetako bat direla ondorioztatzeko balio didate. Richard M. Stallmanek idatzi zuenez, “Software proiektu baterako, software patenteak lurreko minen baliokideak dira: diseinuari buruz hartzen den erabaki bakoitzak proiektua suntsi dezakeen patente batekin estropezu egiteko arriskua dakar”.

Pandemiaren gaur egungo egoerara itzuliz, iruditzen zait proiektu zientifiko bat aurrera eramateak ideia desberdineko batasun konplexu bat behar dela. Litekeena da ideia horietako asko patentatuta egotea. Kasu horretan, patentea abokatu-armada batekin baliogabetzen saia zaitezke. Eta horrek ez zaitu bide onean jarriko. Badira inozoak patenteek berrikuntza sustatzen dutela defendatzen dutenak, halako anormalidaderik! Sortzaileak bakarrik saritzen dituzten patenteak, urte askoan beren asmakuntzen gaineko legezko monopolioa emanez, asmakizun berriak bultzatzeko modurik onena al dira? Begi bistakoa da ezetz. Jabetza intelektualeko eskubideek zikindutako iragana (eta oraina) baitute.

COVID-19aren txertoak, medikamentuak eta diagnostikoak munduko pertsona guztiengana iristea nahi badugu, ezinbestekoa da patente medikorik ez egotea. Ez pandemian bakarrik, batzuek proposatzen duten bezala, patente sistema, gizartearen mesedetan, betirako suntsitzea baizik. Egungo patenteak kendu gabe, txertoak ez dira merkeak izango eta ezin izango dira mundu osora iritsi.

Osasuna ez da negozio bat, eskubide unibertsal bat baizik. Eta pertsonen bizitza da BETI garrantzitsuena. Miserable batek bakarrik ezkuta dezake bere burua patente medikoetan, etika eta enpatia falta nabarmena agerian utziz.

Ez da nire gaurko asmoa software libreko ereduen abantailak agerian uztea, baina adierazi nahi dut erabiltzaileez gain, Administrazio Publikoak eta enpresak direla, iturburu-kodea libreki ikuskatu, aldatu eta birbanatu dezaketen aplikazioak edukitzeagatik onura gehien atera dezaketenak. Zientziak gauza bera egitea behar dugu (iturburu-kodea libreki ikuskatu, aldatu eta birbanatu).

Eta orain behar dugu, bihar berandu izango delako.

Hizkera panfletariotik haratago joan nahi duenarentzat:

• Software libre para una sociedad libre (Bereziki: 4, 12, 13, 14 eta 20 artikuluak), Richard M. Stallman.
• ¿Por qué Marx no habló de copyright? La propiedad intelectual y sus revoluciones, David García Aristegui, 9788494270833.
• Cuando las patentes obstaculizan la lucha contra las enfermedades y el cambio climático, NYT.
• Patent Absurdity: how software patents broke the system, Luca Lucarini (beste askoren artean).
• La guerra de las patentes, Documentos TV.

Atzo bertan clickbait argi batekin aurkitu nintzen: “Radar COVID porrot egiten ari da. arrazoiak azalduko dizkizugu”. Hasieran ez nuen albistea ireki, arazoak zeintzuk izan zitezkeen intuitu nitzakeelako. Baina azkenean, ia-ia nahi gabe, artikulu madarikatua ireki nuen.

Blog honetan idatzitako artikulu batzuetan aipatzen nuen moduan, helburu argia dute bai Radar COVID zein antzeko aplikazioek: herrialde jakin horretako biztanleriaren bi erenak aplikazioa instalatzea. Zein da arazoa? Aurreikus zitekeena: instalatzea borondatezkoa baldin bada, aplikazioak gizartean duen penetrazio maila dela eta, ezinezkoa zaiola behar duen zundaketa egitea. Eta egiten duenean, positiboak bere positiboaren berria ematen du aplikazioan? Zenbaitek ezetz uste dute, askori ez omen zaielako positiboa jakinarazteko kodea sekula heldu.

Etorkizun eskasekoak dirudite. Behintzat, hori da nire interpretazioa, momentuz.

Informazio gehiagoren bila joan nintzen, The Washington Post egunkariaren arabera Radar COVID aplikazioaren penetrazio maila % 20-koa da Espainiako estatuan (askotxo baino, gehiegi iruditu zitzaidan), baina horrela eta guztiz ere, kasurik onenean, oso urrun ei dauka beharrezkoa duen % 60-66-a. Eta gauzak nola dauden aztertzen badugu, esan genezake instalazioa burutzeko momentu kritiko baten gaudela? Nik baietz esango nuke, baina hauegatik edo hargatik, ez duela erronka lortu. Beste adibide bat. Egunkari berdinaren arabera, Irlanda litzateke, non mugikorren % 26-ko kuota lortu duen kasurik oparoena. Eta hau omen da daturik onena Europa mailan. Suitzan, Frantzian edo, baita Estatu Batuetan ere, eskasagoak dira.

Testu berean irakurri nuen egoera kaxkarretan aplikazioak bere inguruan dauden interakzioen % 25-a, bakarrik, erregistratzen duela. Baina hau gutxi balitz maila baxuko hardwarea duten erabiltzaile askok salatzen dute Radar COVID bateria jan besterik egiten ez duen tripontzia dela eta desinstalatu behar izan dutela. Ez dut bukatu. Radar COVIDek, gutxienez, iOS 13 edo Android 6 behar du, Android sistema eragilearen zatiketa dela eta, eta geek bat baino gehiagorentzat harrigarria izango bada ere, Android 5 erabiltzaile asko dago oraindik. Eta honi guztiari, nire ustez jendearengan eragin handiena duen zera horri aurre egitea gehitu behar diogu: pribatutasuna galtzeari beldurra kentzea. Gauzak erdi ondo (bakarrik) egin izanaren arazoetako bat.

Aplikazioa zertarako erabiltzen den kontutan hartuta, egoera negargarria deritzot.

Eta Europa mailakako aplikazio guztien datuak bateratu nahi dituzte… Jaungoiko prakazabala esango luke amamak!

OHARRA 1: Hitzarurrea, Eta Idazkaritzak txoria zuen maite.

OHARRA 2: Zenbaitetan arrazoia izateak amorrarazi egiten nau.

Hilaren 9an iritsi zen RadarCOVID aplikazioaren askatze-eguna. Espainiako Digitalizazio eta Adimen Artifizialeko Estatu Idazkaritza hitzordura aurkeztu zen eta hitzeman ziguna eman zigun.

Hitz horiekin esan zigun aplikazioan begiratu genezakeela, hitzeman zuen bezala askatu egin zuela, eta ikusi genezakeela aplikazioek ez dituela datu pertsonalik lapurtzen. Jasotzen. Eta lerroen artean irakur genezakeela kode hori askatzeak gehiago erantzuten ziola aho asko isilarazi behar izate bati, erabaki politiko bati baino.

Udan irakurri dudan liburu batek nire liburu gogokoenetara salto egin du: To Kill a Mockingbird. Liburuan, epaiketa baten ondoren, bizilagun batek Scout protagonistari esaten dio, epaimahaiak, oraingo honetan behintzat erabakia hartzeko eztabaidatzen denbora dezente pasatu duela. Urte batzuk arinago, gehiegi pentsatu gabe urkatuko zutela Tom Robinson jauna.

Baina, halere, Tom Robinson urkatuta bukatzen du.

Ondorioztatu nuen Harper Leek, eszena horrekin, gu frogatzen saiatzen dela, gauza batzuk oso pixkanaka ez besterik aldatzen direla. Eta nik, liburu horri esker, ondorioztatu ahal izan dut agian RadarCOVID askatzea ospatu beharko nukeela, duela urte batzuk burutik pasatu ere ez zitzaiela egingo iturburu kodea askatzea. Eta, beharbada egia da. Baina, liburuko epaimahaikideek ez bezala, Espainiako Digitalizazio eta Adimen Artifizialeko Estatu Idazkaritzako epaimahaiak ez du epai hau lehen aldiz eztabaidatzen.

Literatura albo batera utziz eta errealitatera bueltatuz, gai hau ixteko azken gogoeta bat.

Epaimahai berri bat osatu beharko dugu -Indra gabe, noski -, izan ere, software batek konfiantza bereganatu nahi badu, hiru gauza egin beharko lituzke: Lehenik eta behin iturburu kodea askatu. Bigarrenik, kanpo segurtasun auditoretza inpartzial bat bermatu. Hirugarrenik, eta bukatzeko, auditoretzaren emaitza publiko egin, txostenarekin batera.

Egingo ote dute ala bide erdian geratuko dira ohikoa duten gisa?

En fin. Neurrian poztu naiz (Lee-ren omenez). Eta gero, argitaratu dutena irakurtzeari utzi diot. Egia esan, antzerki honek, ni ere nekatzen hasia naukalako!

Ikaskideok, ikasturte berriari ekin diogu. Enegarrenez. Haurrak hala-nola eskolaratu ditugu, eta ekintzaileok aktibismoan jarraitzen dugu. Konspirazioak konspirazio eta egoerak egoera. Nik, berriz ere, nire ideiak -nahiz eta eskasak izan-, astean behin blog honetara ekartzen saiatuko naiz. Eta hona lehena.

Asteazkenean, Espainiako Digitalizazio eta Adimen Artifizialeko Estatu Idazkaritzak Radar Covid aplikazioaren iturburu-kodea askatzea erabaki zuela irakurri nuen, software libreko lizentzia baten bidez. Zehazki, Mozilla Public License 2.0.

Zentzuzko urratsa dirudi momentu honetan.

Lagunekin hitz egin, eta norbaitek, ni zirikatzeko, esan zidan software librea zenez mugikorrean instalatuko zidala. Kontua da pertsona horrek irakurri zituela konfinamenduan pertsonen jarraipena egiteko aplikazioei buruz idatzi nituen artikuluak.

Eta ondorioztatu dut uste dudan baino askoz okerrago azaltzen dudala neure burua.

Nire kritikaren oinarrietako bat, hain zuzen, aplikazio horiek software librea izango ote ziren zalantzan jartzea zen. Egia da. Hala ere, gutxien kezkatzen ninduen horrek. Kritikak bazituen beste zutabe batzuk. Hala nola, pribatutasuna, pribatutasuna bigarrenez, % 60 famatua edo eztabaida ondorio oker batetik abiatu izana. Nire kritika gizarte bati eta hura sustatzen duten zenbait erakunderi zuzendua zegoen, uste baitute gure arazo askoren konponbidea “teknologia-konponbidearen” eskutik etorriko dela. Hauteskundeetako abstentzioaren arazoa boto elektronikoarekin konpon daitekeela saltzen diguten administrazioak eta lobiak barne. Horretaz ere idatzi izan nuen hemen.

Nazkatuta nago horrelako aplikazioek “Koronabirusa gelditu” egingo dutela entzuteaz. Ez delako egia. Lagundu dezakete, zalantzan jarri izan badut ere, ez dut balizkoa laguntza hori sekula ukatu. Ikusten ditudan arazoak planteatu baino ez dut egin. Baina COVIDetik libratuko digutenak osasun-langileak, zientzialariak eta sindikatuak dira. Sindikatuak, bai. Algoritmoak? Lagundu akaso, libratu ez.

Gustatuko litzaidake irailaren 9an aplikazioaren iturburu-kodea askatzeko erabakia hartu duten pertsonekin esertzea. Galdera bati erantzuteko. Besterik ez: aplikazioa askatzeko erabakia baldintza ideologiko batek ematen du, ala praktikak besterik ez? Erabaki ideologiko baten ondorioa bada, chapeau! Baina kasu horretan, hasieratik libre izango zela ondorioztatzen dut. Ezkerra ei zarete. Ezker inperialista bada ere. Erantzuna praktikoa bada, software librearen zaleok ez ginateke horrenbeste hunkitu behar.

Nik idatziz utzi nahi dut nire zalantza:

Ez dezagun geure burua engainatu. Ez dira tontoak eta badakite zurrumurru handia dagoela sarean eta kalean Radar Covid horren inguruan. Esango nuke erabakiak gehiago erantzuten diola zurrumurruak isilarazteko saiakera bati -horregatik iruditzen zait zentzuzko aukera eta aukera egokia momentu honetan-, hausnarketa politiko bati baino. Baina onartzen dut -eta eskertzen dut- EFF, eFSF… bezalako eragileen lanak ere izango zuela eragina bide horretan bultzarazteko. Eta bai, poztu egiten nau albisteak.

Eta antzerkiak.

Baina bere neurrian.