Leihotik ihesi
root@apen:/# echo "blog hau Ez da teknologia albistegi bat"

Santiago Pedraz Auzitegi Nazionaleko epaileak Telegramen blokeoa atzera botatzea erabaki du. Gutxienez norbaitek Telegram zer den, zer funtzio betetzen duen eta zertarako erabil daitekeen azaltzen duen txostena prestatzen dion arte. Eta gaizki esaka aritu nahi duen batek esan dezake hori nik neuk ateratako ondorioa dela, lehenago idatzi izana justifikatzeko: “Oso ohikoa delako teknologiari buruzko oinarrizko ezagutzarik ez duten pertsonek, teknologiei buruzko erabakiak hartzeko boterea izatea.”

Baina, uste dut dokumentua oso argigarria dela:

Eta orain unea da dena positiboan jartzeko.

Badirudi oraingoz behintzat ez dutela Telegram blokeatuko. Baina, nire ustez, urrats bat harago joan behar dugu eta ikasitakoen gogoeta egin. Burkide (eta lagun) batekin izandako mezu-truke batean oinarriturik, ikasi ditugun zazpi gauza zerrendatuko ditut:

1. Zerbitzari zentral baten menpe dagoen berehalako mezularitzako aplikazio bat blokeatzea posible dela ikasi dugu. Eta ez bakarrik posible dela, baita agindu hori pertsona batek betearaz dezakeela, nahiz eta horrek atzean zer dakarren jakin ez.
2. Ikasi dugu, teknologiak neutralak ez diren eragin sozial eta kultural esanguratsuak izan ditzakeela. Teknologia ikuspegi, aurreiritzi, interes eta balio propioak dituzten gizakiek sortzen, kudeatzen eta arautzen dutelako eta alderdi horiek teknologiaren diseinuan, garapenean eta sozializazioan islatzen direlako.
3. Aplikazio bat blokeatzea edo, gutxienez, blokeoa gauzatzea neurri zail samarra dela ikasi dugu. Gehienetan modu bat edo beste dagoelako blokeoa saihesteko.
4. Alternatibak existitzen direla ikasi dugu. Eta, gaurtik, testuinguru teknologiko dezentralizatuetara jo dezakegula, hala nola Matrix edo XMPP protokoloetara.
5. Ikasi dugu garrantzitsuena gure datuak nori uzten dizkiogun hausnartzea dela.
6. Ikasi dugu, baita ere, ez dagoela, une honetan behintzat, atzoko artikuluan aipatzen nituen beharrei erantzun diezaiekeen plataforma publiko eta gardenik. Dauden apurrak aktibistek kudeatzen dituztela, edo hobeki esanda, hacktibistek. Gehienetan musu-truk.
7. Bukatzeko, ikasi dugu burujabetza teknologikoa beste burujabetzak bezain garrantzitsua dela, bizi dugun gizarte honetan behintzat. Edo beste modu batera esanda, teknologia ez dela neutrala, askotan erabaki teknologikoak, politikoak direlako.

Eta nire iritziak zerbaiterako balio badu, ez da gutxi 72 ordu baino gutxiagotan ikasi duguna.

Asteburu osoa daramagu bi gauzez hitz egiten: Korrikaren beste edizio zoragarri baten amaieraz eta Auzitegi Nazionalak Telegram aplikazioaren blokeoa eskatu izanaz. Utzidazue bigarren honetan arreta jartzen. Eta, behin aipatuta, Korrikako antolatzaileak zoriontzen.

Ongi da. Auzitegi Nazionaleko epaile batek (norbaitek esan dezake: “Epaile batek ez, betiko epaileak!”), ostiralean erabaki zuen Telegram aplikazioaren behin-behineko blokeoa eskatzea Espainiar Estatu osoan. Argudiatuz zenbait enpresek salatu izana Telegramek beraien telebista-programen jabetza-intelektuala urratzea. Hau idazten dudan momentuan, ez dakigu zeintzuk diren Telegram talde horiek eta ez dakigu zeintzuk programen jabetza-intelektuala urratu duen Telegramek. Dirudienez, Telegramek ez dio erantzun epaile horrek eskatutako informazioa emateko egindako eskaerari.

Ez dakigu, ezta ere, berdina eskatuko ote dien ChatGPT-ko garatzaileei.

Aipatzekoa da neurriaren neurrigabea, kontuan hartzen badugu epaileak bere herrialdeko 8.500.000 pertsonatik gora berehalako mezularitzarako egunerokotasunean erabiltzen duen aplikaziorik gabe utzi dezakeela. Eta baita gu, hegoaldeko euskaldunok, ere (bertako herritar derrigorrean garen eñean). Zer esan nahi du honek? Blog sarrera hau irakurtzen ari zaren bitartean, agian ezin duzula Telegram erabili hegoaldean bazaude. Oso ohikoa delako teknologiari buruzko oinarrizko ezagutzarik ez duten pertsonek, teknologiei buruzko erabakiak hartzeko boterea izatea.

Balizko blokeo hori saihesteko, nahikoa da konfiantzazko VPN bat instalatzea edo komunikazioak proxy baten bidez egitea. Behintzat teorian. Baina hori ez da kontua. Hala ere, egia delako neurri horrek, aplikatzen bada, arazo asko ekarriko dizkiela aplikazio horren mende dauden pertsonei eta taldeei. Euskal Herriko milaka talderengan pentsatzen ari naiz, hauteskunde-kanpainan dauden alderdi politikoengan, RT irakurriz informatu nahi duten pertsonengan, bezeroekin komunikatzeko erabiltzen duten autonomoengan… eta abar luze batengan.

Eta neurria ezartzen bada, zein da bidea? Jakina, ez dela zure militanteei Whatsappera alde egitera gonbidatzea, zure Telegram kanal hori azken ordutan egon daitekeelako (hitzez-hitz: “[…] Parece que este canal de Telegram tiene las horas contadas. Nos seguimos viendo en Whatsapp.”). Guzti honek balio behar digu jakiteko etorkizunean ahalegin guztia egin behar dugula 1) erabiltzen duten pertsonen beharrizanetan zentratuko diren, komunikazio komunitario eta espazio teknologikoki burujabeak eraikitzen, eta 2) espazio teknologiko horiek deszentralizatuak izatea bermatzen, zerbitzari bat eroriz gero, gainontzekoak erabiltzen jarraitu ahal izateko. Gauza gehiago gehitu beharko genizkieke. Hala nola, erabiltzailearen pribatutasuna errespetatzea, muturretik-muturrera zifratzeko aukera defektuz izatea, edo horien kudeaketa enpresen mende ez egotea.

Baina momentuz, lehen biekin konformatuko naiz.

Eta, hala ere, oso kontziente naiz milaka eta milaka taldek berehalako konponbidea behar dutela, neurria aplikatuko bada. Gaur bertan. Ez bihar, ez etzi. Beno, hiru irtenbide ikusten ditut: 1) Telegramekiko mendekotasuna erabatekoa bada, VPN bat jartzea, Espainiako Estatutik kanpo dagoena (Riseup gomendatzen dizuet eta dohaintzak onartzen dituztela gogorarazten dizuet). 2) Matrix-en oinarritutako berehalako mezularitza-sistema batera pasatzea, deszentralizatua baita. Eta, 3) bigarrena egiteko aukerarik ez baduzue, behin-behinean, Signal erabiltzea.

Azkenik, gustatuko litzaidake aipatzea oso kezkatuta nagoela azken orduetan han eta hemen agertu diren Telegrameko proxy-ak nork administratzen dituen jakin gabe erabiltzea erabaki duten pertsona horiengatik. Mesedez, ez egin horrelakorik (irakurri hari hau). Telegramek ez ditu bere mezuak muturretik-muturrera zifratzen, txat pribatuetan eskuz gaitzen ez bada behintzat (inola ere ez talde bat bada). Beraz, ez dakigu proxy-aren administratzaileak zer sarbide-maila izango duen gure mezuetara. Mesedez, ez erabili horrelako proxy-rik, administratzen duen pertsona zuon konfiantza osokoa ez bada.

Eta espero dezagun Kataluniako Alderdi Piratak aipatzen dituen bide legal eta politikoek fruituak ematea.

Bitartean, zifratu dena eta ez joan Whatsappera.

Uste dut oso jende gutxik jartzen duela zalantzan, Internet segurua merezi dugula. Geroz eta pertsona gehiago gara Internetera konektatzen garenak, eta konexio-denborek sarbide-abiadurek sortu duten abiadura berean egin dute gorantz. Kontuan izanik Internet gaur egun ezinbesteko tresna dela, ez bakarrik lan egiteko edo ikasteko, baita sozializatzeko ere, ezinbestekoa da sarearen bidez ematen diren harremanak seguruak izatea. Horretarako, besteak beste, pribatutasuna behar da.

Sareko pribatutasunaz ari garenean, pentsatu behar dugu Interneten historiaurrean, diseinatu zutenean, pribatutasunaren zera ez zela ingeniariek kontuan hartu zuten baldintzetako bat. Ziur aski, beren ametsik onenetan ere ez zuten pentsatu beren asmakizuna iritsi den botere esparruetara iritsiko zenik. Ez naiz ari konektatutako pertsonen kopuruaz bakarrik, hauek sortzen duten trafikoaz ere ari naiz, konektatuta dauden gailuen kopuruaz… Ingeniari haiek puntu batetik beste puntu batera informazioa bidaltzeari konponbide eraginkorra eman nahi izan zioten. Hori, eta ez beste ezer, zen euren lana.

Hasierako arkitektura horretan pribatutasunaren aldagaia kanpoan geratu izanak, arazo larria adierazten du. Horri gehitu behar diogu Internet, gaur egun, etengabeko saldo bat dela. Enkantea. Milaka milioi produktu berrietara erabiltzaile-arreta erakartzeko gunea. Gainera, azken urteotan konexio bakoitzean sortzen ditugun datuen balioa nabarmen handitu da.

Ehunka mila adabaki gehitu dizkiogu hasierako Internet horri hain desiratua den pribatutasuna lortzeko, baina gaur egun, nire ustez, urrun gaude Internet seguru bat lortzetik. Eta esan gabe doa, segurtasuna bermatzeko aldagai bakarra, ez dela pribatutasuna.

Segurtasuna ez da arazo pertsonal bat, arazo kolektiboa da. Horregatik, legeak egin behar dira hura babesteko. Internet lubaki segurua bihur dadin erabiltzen dugun pertsona guztiontzat. Interneteko segurtasunak, politika publiko egokiak eskatzeaz gain, bertan zirkulatzen duten datuak eta enpresa handiek (eta ez hain handiek) uneoro egiten dituzten abusuak zorrotz zaintzea ere eskatzen du.

Eta bai, Interneteko segurtasunaren inguruko prestakuntza ere izan dezakegu maila pertsonalean, segurtasun-neurri batzuk hartzeko eta gure datuak seguruago kudeatzeko aukera izan dezagun. Baina ezinezkoa izango da ekintza pertsonalak eraginkorrak izatea, legediak dagokion zatia betetzen ez duen bitartean. Eta gaur egungo legedia enpresekin lerratuta dago, ez erabiltzaileekin.

Bai, baliteke beste behin ere, esparru seguruak sortzeko erantzukizuna herriarena izatea.

Asel Luzarragak Bioklik idatzi zuenean, baleko distopia bat aurkeztu zigula uste nuela esan nion. Bere liburu onenaren aurrean geundela. Ez naiz nekatu Bioklik gomendatzeaz. Aste honetan irakurritako albiste batek, berriz ekarri dit gogora Aselen liburua. Izan ere, martxan jarri duten Reclaim Your Face kanpaina hausnarketarako momentu egokian etorri dela uste dut.

Reclaim Your Face kanpainak teknologia biometrikoen erabilera zorrotz arautzeko eskatuko dio Europako Batzordeari, europarron oinarrizko eskubideak ez suntsitzeko. Bereziki, Batzordeari eskatuko dio debekatzeko, legedian eta praktikan, legez kanpoko zaintza masiboa eragin dezaketen biometriaren erabilera arbitrarioak. Kanpainaren sortzaileen arabera, eta neure egiten dut idatzitakoa, biometria sistema maltzurrak ez dira garatu behar, ez eta hedatu ere (ezta probak egiteko). Erakunde publikoek edo pribatuek ere ez dituzte erabili behar, pertsonen oinarrizko eskubideetan beharrezkoa ez den edo neurriz kanpokoa den esku-sartzea eragin dezaketelako. Pribatutasuna, adierazpen-askatasunerako eskubidea edo diskriminaziorik ez jasateko eskubidea. Batzuk aipatzearren.

Sinadura bilketak 28.000 sinadura baino gehiago ditu gaur-gaurkoz, eta kanpaina bera ideia ona iruditzen zait bi arrazoirengatik.

Alde batetik, interpelatu nahi duten erakunde horrek legedi bat proposatzeko eta estatu kide guztietan betearazteko eskubidea daukalako. Nik dakidanez, estatu bakoitzak balizko legea egokitzeko aukera du, baina, gutxienez, EBtik etor daitekeen adostasun minimo hori bete beharko luke. Bestalde, gaur egun ematen ari ez den eztabaida publikora gonbidatzen gaituelako.

Zure datu biometrikoak erabili behar dituzte lan bat ondo egin dezakezun erabakitzeko? Poliziak susmagarrien zerrenda batean sartu behar zaitu ibiltzeko duzun moduagatik? Ospitale batek senide bati bisita ukatu behar dizu protesta batera joan zinelako? Unibertsitate batek uko egin behar al dizu plaza bat aukeratu duzun ikastaroan zure lagunen itxuragatik?

Erantzunak begi-bistakoak dirudite, baina biometriaren erabilera batzuek kontrakoa adierazten didate.

Izan ere, BBVA bezalako erakundeak esaten ari dira, duela urte nahikotxo, bankuek asko dutela irabazteko biometria dela eta. Pasahitzak jartzeko beharrarekin zuritzen badira ere. Baina, adibidez, osasun-erakundeak, sasi-demokraziak edo enpresa handiek, dagoeneko erabiltzen ari dira biometria mota bat edo beste: hatz-markak, begi-eskanerrak, ahotsaren ezagutza edo portaera-ereduak. Batzuk aipatzearren.

Neurri horiek guztiak berriz ere agerian geratzen dira eztabaida publikorik eskaini ezean.

Reclaim Your Face sina dezazun gomendatzen dizut. Oraindik iritzi osaturik ez baduzu, eztabaida dezagun. Eztabaidatzea, kasu honetan, sinatzea baino garrantzitsuagoa iruditzen zaidalako.

Ez dut uste gaur idatzi nahi dudan honek aurre-azalpenik behar duenik, baina despistaturen bat egongo balitz, hauxe da jakin behar duena; azken asteotan Whatsapp, Facebook Inc. enpresaren aplikazioak, bere pribatutasun arauak aldatu dituela-eta, zenbait arau berri onartu behar izan dituzte aplikazio hau erabiltzen duten erabiltzaileek.

Horrek kriston eskandalua eragin du. Sare sozialetan ez ezik, kalean ere. Itxosopeteko eztabaidak sortuz eta mezularitza aplikazio libreetara enegarren exodoa erakarriz.

Aurrekoan sarean.eus irratsaiorako elkarrizketa labur bat egin zidaten Whatsapp ordezkatzeko eskuragarri ditugun aplikazioen inguruan. Egunotan honen inguruan behin eta berriz berba egin dugunez, irrati elkarrizketa horretarako prestatu nituen apunteak erdi ondo borobildu eta blog honetara ekartzea pentsatu dut. Eta hauxe duzue emaitza.

Eta bai, noski daudela Whatsapp bezalako mezularitza sistemak ordezkatzeko moduko aplikazioak, eta ez dira gutxi. Ba al zenekien Whatsapp-en oinarria XMPP izeneko komunikazio-protokolo libre bat dela? Ba hasteko, hogei urte baino gehiago duen protokolo hau erabili zenezake. Horretarako XMPP eskaintzen duen zerbitzari bat behar izango dugu, adibidez Suchat.org edo Disroot eta sarea erabiltzeko bezero bat. Adibidez, Conversations Android-en edo Gajim ordenagailuan. Hori izan liteke, Whatsapp ordezkatzeko erabili genezakeen lehen aukera. Baina badaude beste batzuk. Bigarren adibide gisa, Matrix protokoloa aipatuko dut. Aurrekoaren gauza bera: zerbitzua erabiltzeko zerbitzari bat aukeratu beharko dugu, adibidez matrix.org eta izena eman. Ostean, zerbitzua erabili ahal izateko aplikazioak beharko ditugu, Element.io izan daiteke, bai Android-en zein ordenagailuan.

Nire ustez aukera bi hauek izango lirateke, onenak. Zergatik? Bada, esan dudanagatik: zerbitzaria aukeratu daitekeelako. Zerbitzu deszentralizatu eta federatuen alde egin beharko genuke, burujabetza teknologikoaren mesedetan, ahal dugun guztietan. E-posta helbide bat sortzen dugun bakoitzean gure zerbitzaria aukeratzen dugun modu berean jokatuz. Nork bere gustukoa duen zerbitzari baten izan ditzan bere datuak. Nik adibidez, sindominio.net erabiltzen dut, amiga gisa, bai Matrix, zein XMPP-rako.

Gaur egun, zerbitzu deszentralizatuen alde egitea oso erraza bada ere, egongo da “horrenbeste” lan hartu nahi ez duenik, eta horrentzat Signal bezalako proiektuak erakargarriak izango dira.

Telegram ez da aukera onena. Ez baita erabat software librea.

Whatsapp gabe (kalitatezko bizitza soziala bermatuz) bizi daiteke. Ni eta beste asko, gara horren erakusle.