Leihotik ihesi
root@apen:/# echo "blog hau Ez da teknologia albistegi bat"

Gaurko gaia: Apple Inc. (aurrerantzean Apple). Hemendik aurrera jarraitzea, zure ardurapean.

Gustatuko litzaidake aurreko astean The (double) social dilemma artikuluaren iruzkinetan izan genuen eztabaidako puntu bat jarraitu ahal izateko, artikulu gisa berridaztea neure ikuspuntua.

Apple bi hippyk sortu izanak ez du ezer aldatzen.

Apple-ek, publizitate bidez, sinetsarazten du enpresa desberdina dela; izkinako kafetegia balitz bezala iragartzen du bere burua, tokian-tokikoa izatearen balioen alde apustu eginez (eta, hala ere, 2019an 55.256.000.000 dolarreko irabazi gordinak izan zituen). Era berean, enpresa berritzailea dela sinestarazten digu (Xerox Altok hamaika urte lehenago idazmahaiko inguru grafikoa eta sagua zituenean). Eta, aldi berean, gurekin, gure datuekin eta gure segurtasunarekin arduratzen den enpresa dela esaten digu (eta egunero aurre egin behar dien kritika eta eztabaidak ez dira gauerdiko eztula).

Zoritxarrez, Apple-ren historia idatzita uztea luzea bezain aspergarria egingo litzaidake, eta Steve Jobs Jainkoaren parean utzi duten filmak nahikoak deritzot lan hori egiteko. Ez dute nire beharrik. Beharbada, ateoak zaretenok ulertu duzue jada arazoetako bat.

Apple-ren formak laburbiltzeko hiru adibide besterik ez ditut jarriko: pantenteen gerra, PRISM eta Edward Snowden kasua eta ingeniaritza fiskala.

Zuen baimenarekin azken puntutik hasiko naiz, uste baitut hori dela funtsezkoena pentsatzeari uzteko Apple izkinako kafetegian kafea zerbitzatzen digun pertsona dela. Apple, zergak saihesteko asmoz, hainbat herrialdetan duen ingeniaritza fiskalagatik kritikatu dute. Horrez gain, oihartzun handia izan dute Applek Asian azpikontratatutako enpresetako lan-esplotazio praktikek. Eta ingurugiro kaltetzeaz ohartarazten dituztenak, ez dira gutxi.

Wikipedian aurkituko duzue hau dena.

Eta azken puntutik hasi garenez, alderantzizko ordenan jarraituko dugu. Apple PRISM zaintza elektronikoko programaren zati izateaz seinalatua izan da. Programa hori Estatu Batuetako NSAren esku zegoen, Edward Snowden CIAko agente ohiak 2013ko ekainean iragazitako txostenen arabera. Edward Snowden-en memoriak irakurtzea gomendatzen dizuet. Vigilancia permanete, Editorial Planeta.

Baina laburrago Wikipedian.

Apple-k ehunka patente ditu, eta behin baino gehiagotan erabili ditu sektore bereko enpresei lehia zailtzeko edo HTML5 bezalako estandar libreen garapena geldiarazteko. Niri ez zait axola Samsung-ekin gerran aritzea. Baina Apple 80. hamarkadako kapitalismo modernoaren ikono den korporazio multinazional bat bihurtzen du. Nagusitasunezko posizioari eusten dio, monopolio salaketa eskaerak diruz konponduz eta, modu berean, lehia deuseztatuz, amaierarik ez duen patente-gerra baten bidez. Software librearen komunitatean, software-patenteen aurka gaude, garapena oztopatzen baitute; FSFren End Software Patents kanpaina, zergatiaren buruzko informazio-iturri ona izango da zuontzat.

Eta euskara? Badakizue zer gertatu zen euskararekin?

Izan zaitez arduratsua, eta gerra honetan norbaiten alde lerratu behar bazara, izan dadila burujabetza teknologikoaren alde. Software librean. Apple iragarki-produktuetatik at, edertasunetik at, ezer gutxi eskainiko dizulako. Eta horretara ere berandu heldu zen.

Gogoratu kontsumitzen duguna (ere) garela.

1997. urtean Kojon prieto y los Huajolotes taldeak, ¡¡Echale guindas!! izeneko diskoa kaleratu zuen. Disko horren hirugarren abestia, Txibato bezala izendatu zuten. Honela laburtuko nuke abestia: azken horietaz hitz egingo dizuet nik, arkume aurpegia duten txakurrak, gizarte ororen Judak diren faltsu eta koldar horietaz.

Ez larritu txota: prakan daramagun telefono mugikorra da gaurko protagonista.

Espainiako Estatistikako Institutu Nazionalak (INE), telefonia mugikor hornitzaileen ezinbesteko laguntzarekin, mugikortasunari buruzko azterketa egingo du. Antza denez, informazio anonimoa erabiliz. Helburua, beraien esanetan, mugikortasun azterketa burutzea da. Horretarako, zortzi egunetan zehar, gure telefono mugikorrek sortzen dituzten lokalizazio datuak zelatatuko dituzte – azaroaren 18tik 21ra, azaroaren 25ko eta abenduaren 24ko jai egunetan eta 2020ko ekainaren 20an eta abuztuaren 15an -. Hornitzaileen datuak ustiatuz.

Azterketa hau burutzeko Espainia – eta zoritxarrez, Hego Euskal Herria -, 3500 gelaxketan banatuko dute. Gelaxka bakoitzak, gehienez, 5000 erabiltzaile izango ditu. Hau da, gelaxkek hartuko duten lursail kopuruari erreparatuz gero, handiagoak izango dira herri txikietan eta txikiagoak hiriburuetan. Behin aipatutako gelaxkak osatuta, gaueko hamabiak eta goizeko seiak bitartean, sakelakoen posizioa hartuko dute. Hasierako konexio honek, bizilekua ezarriko du. Gero, goizeko bederatzietatik arratsaldeko seiak bitartean, pertsonen fluxuak aztertuko dituzte. Hau da, zein gelaxkatik zein gelaxkara mugitzen garen begiratuko dute. Nola jarraitu gauez mugitzen diren herritar kopurua? Eguna sei tartetan banatuz, eta tarteak banaka aztertuz.

Movistar, Vodafone eta Orange izango dira azterketa honetarako parte-hartuko duten ezinbestekoak eta argitzeke dago beraien azpiegitura erabiltzen duten beste hornitzaileek ere zelatatuko gaituzten. Txibatoa, noski, gure telefono liluragarria izango dira. INE-k ez du, kasu honetan, geure Internet konexioa zelatatu behar, izan ere, nahikoa delako gelaxka bakoitzean dauden telefonoak, banaka, triangulatzea. Jakingo duzuen moduan gure telefono mugikorrak, etengabe, telefonia azpiegiturari hurrengo mezua bidaltzen dielako: “Kaixo, Dabiden telefonoa naiz, hemen nago, bada berririk niretzat?”.

Baina ez nuke inor larritu nahi. Izan ere, edozein egunetan gure telefonoetan burutzen den azterketa baita – datuak anonimoak izango diren, LOPD legea edo RGPD legea urratuko duten, Txinan gobernuak herritarrak zelatatzen ote dituen… eztabaida albo batera usten badugu behintzat -.

Begiztatzen zait Espainiak behaketa masiboak egiteko gaitasun teknikoa duen ziurtatzeko proba interesgarria izan daitekeela. Baina – euskaldun gehienok dakigun bezala -, Espainiako gobernuak ez luke, sekula, horrelakorik egingo. Azterketa honetatik at geratu nahi duenak, konponbide zaila dauka. Telefono mugikorra erretzeaz aparte, ez zait bururatzen beste proposamenik. Baina poltsikoan daramagun txota txibatoak – geroz eta gehiago – gure bizitzaren kontrola hartu duela kontuan hartuta… ez deritzot proposamen txarra denik.

Ez izan zalantzarik, momentu honetan zure telefonoa zu zelatatzen ari da.

Azken urteotan teknologiak izan dituen aurrerakaden artean, mugikortasuna bilatzen duten sistema eragile gehienetan ahots-morroiak ezarri izanak aipu berezia merezi duela uste dut. Ahots-morroiak, gailuekin – gehienetan gailu mugikorrekin – ahots bidez komunikatzeko aukera eskaintzen diguten adimen artifizialdun softwareak dira. Teknologia enpresa handienek nor berea garatu izan du azken urteotan. Pribatiboak, noski. Baliteke ezagunena Appleen Siri izatea, baina, Googleek Assistant dauka, Microsoftek Cortana, Amazonek Alexa… etab.

Ahots-morroi hauekin gauza desberdinak egiteko aukera dago, adibidez, alarma bat ezarri, musika jartzeko eskatu, domotizatuta dauden etxeetako argiak pizteko eskatu… Ahots-morroi guzti hauen helburua, gizakioi oso natural suertatzen zaigun komunikazioa erreminta erabiliz – ahotsa -, morroiak egin beharreko ekintzak azkar komunikatzeko aukera eskaintzea da.

Behintzat, hori saltzen digute.

Gailu hauek beraien abantailak izango dituzte, ez dut hori ezeztatu behar. Nahiz eta, nik neuk ez diet, momentuz, behar izanik justifikatzen. Edonola ere, honelako bozgorailu adimendun bat etxean sartu nahi duten horiei, zera esango nieke, ahots-morroi hauek dituzten pribatutasun arazoak kontutan hartzeko.

Izan ere, azken hilabeteotan, trepeta hauek sortzen dituzten pribatutasun arazo larrien berri izan dugu.

Apirilean, Amazoneko langileek Alexarekin berba egiten duten bezeroen elkarrizketak entzuteko aukera daukatela jakin genuen. Are gehiago, El País egunkariaren arabera, egunero zelatatze lan hori burutzen dituzten lan profilak daude Amazoneko langileen artean. Googlek berak ere onartu behar izan zuen, Googleeko langileek – eta beste hirugarrengo azpi-kontrata batzuk -, Google Assistantekin mantentzen diren elkarrizketa zatiak entzuteko aukera daukatela. Eta entzuten dituztela. Appleek, berdin, Sirirekin mantentzen diren elkarrizketak zelatatzen ditu, eta hori egiteko langileak ditu Espainian. Bukatzeko, Windows Mobille sistema eragileak besteekin lehia egiteko izan duen gaitasun eza dela eta, Cortana ahots-morroia W10 sistema eragilean zentratu dute. Baina helburu berberarekin.

Ez naiz gehiago tematuko.

Azken finean, logelan, sukaldean edo egongelan sartuko duzuena ez da itxura modernodun bozgorailua, egiten dizkiozuen galderak erantzun ahal izateko, etengabe piztuta egon behar duen kalitate handidun mikrofonoa baizik.

Artikulu luzetxoa dela aldez aurretik aitortzen dizuet. Baina nire ustez, interesgarria da. Zer esango dut nik ba!

Hauteskunde asko ditugu begi bistan: udal eta foru hauteskundeak, Espainia eta Europa. Ez naiz sartuko bozkatu beharko genukeen edo ez eztabaidatzera. Ez dut aipatuko zer bozkatu beharko genukeen, zer ez. Ez dut propaganda politikorik egingo. Nagusikotxoak gara, eta norberak ikusiko du zer egin behar duen. Gaur kontu bakar batean zentratu nahi dut blog bidalketa hau: boto elektronikoa. Boto elektroniko madarikatua.

Boto elektronikoaren afera, azken urteotan, hauteskunde garai guztietan errepikatzen den mantretako bat da: “boto elektronikoa sustatu beharko genuke“. Eta argumentu horren aldeko beste azpimantra asko sortzen dira: abstentzioa gutxitzeko, gazteengana gerturatzeko, erosotasuna bermatzeko… ze aspergarriak garen, la ostia.

Boto elektronikoa onartzea, sustatzea eta erabiltzea gizarte honek egin dezakeen akatsik larrienetakoa deritzot.

Ez du abstentzioa gutxituko

Benetan, hau argumentatu behar izatea ere… ez, boto elektronikoak ez du abstentzioa gutxituko. “Eske hauteskundeak igandeetan dira eta klaro, larunbatean parrandan irteten bazara ez duakazu gogorik boztatzera joateko“. Serio? Abstentzioaren arazoa larunbat gaueko parrandazaleak dira/gara?

Ez dut baieztapen hori argumentu bakar batekin ere ezeztatuko. Ez baitu merezi. Esan nezake abstentziaoren arazorik nabarmenena politikarekiko eta politikari profesionalekiko daukagun begirune falta dela. Esan nezake abstentziaoren arazorik nabarmenena politika instituzionala zirku baten bihurtu izana dela. Esan nezake abstentzioaren arazorik nabarmenena dela abstentzioaren zati bat ez izatea pasiboa, baizik eta aktiboa (eta horrek niretzako ez duela arazorik suposatzen)… baina ez dut esango.

Arazo politikoek ez dute konponbide teknologikorik

Argi dago mundu honetan arazo politiko bat daukagula (bakarra balitz gaitzerdi). Eta argi daukat, baita ere, arazo politikoei ez zaiela aurre egiten konponbide teknologikoekin. Baizik eta politikoekin. Are gutxiago, teknologia bera helburu bilakatzen badugu.

Akats larria da hori.

Ez, ezetz da

Ez software librearekin, ezta, are gutxiago, software pribatiboarekin. Software librea erabiltzen duten gutxi batzuk entzun izan ditut: “Boto elektronikoa software librean oinarrituko bagenu, non dago arazoa?“. Zera… ba hasteko ez dago jakiterik publikatuko genukeen balizko bozketa softwarearen iturburu kodea eta hauteskunde momentuan exekutatzen ari garen softwarea berdina den. Ez dago jakiterik. Softwareak bugak ditu, hardwareak bugak ditu, gizakiok bugak ditugu… hauteskunde batzuk hackeatzeko interes minimoa, edo norbait erosteko diru apurra, duen edozeinek bide zuzena izango luke emaitzetara. Eta izango ez balu ere: ez daukagu zihurtatzerik.

Agian ondo dago eragile politikoen barne lanetarako boto elektroniko sistemak erabiltzea, gehienak prekarioak. Baina hor ere fede ariketa bat egin behar dugu. Argi izan: norberaren erakundeetako militanteenganako fede ariketa da.

Pribatutasunarekiko arazo nabarmena

Ez naiz kriptografian aditua, ez daukat hurrengo baieztapena egiteko izan beharko nukeen jakintza maila. Baina berba egitea libre denez, esango dut: nolatan pentsatzen dugu gure NAN-aren ziurtagiri elektronikoa erabili dezakegula boto elektroniko bat eman dugula ziurtatzeko? Hasteko NAN zenbaki horretan dauden giltzak ez ditugu guk sortu. Gai teknologikoetan sartu gabe: Poliziak eman dizkigu txo! Nork ziurtatuko dit nire giltz publikoaren kopia pribatua ez dutenik? Nork ziurtatuko dit nire botoa zein izan den erregistratuko ez dutenik? Botoa sekretua izatea eskubide bat da, ez ditzagun gure eskubiak hain merke saldu.

“NAN-a zulotxo baten sartzen dugu eta botoa eman ondoren ateratzen dugu, listo. Etxetik ere egin daiteke NAN irakurgailu bat izanez gero.” Hori esan didate. Behin baino gehiagotan. Tira, eta erosotasunarentzako egokiena wifia. Autobusetik bozkatu, wifia izan badute eta!

Baita beste hau “zu informatikaria izanda boto elektronikoaren alde egongo zara, ezta?“. Bai, eta Facebookek zure datuak hirugarrengoei saltzearen alde ere.

En fin.

Adituek zer esaten duten

Boto elektronikoaren kontra dauden teknologia adituak ekarri nahi ditut hona. Stallmanek, adibidez, software librearen sortzaileetako batek, zera esaten du (nik itzuli dut, barkatu gaizki badago):

Boto elektronikoa arriskutsua dela uste dut, eta arrisku hori ezin dela saihestu, ezta software librea erabilita ere.

Arriskua, norbaitek botoekin tranpak egiteko softwarea manipulatzea da. Ezin da saihestu, ezta ere, hauteskunde garaian erabiliko den programaren iturburu-kodea aztertzen bada, une horretan exekutatzen ari den programa aurretik erakutsi digutenaren desberdina izan daitekeelako. Norbaitek software originala ordezka dezake, botoak manipulatu eta bukatutakoan berrezarri; gertatu izanaz ere ez litzateke inor konturatuko. Ez litzateke zenbaketarik egiteko aukerarik egongo.

Beraz, botoak paperean ematearen alde daudenekin nago, eskuzko kontaketa bat egitea posible izateko.

Richard Stallman

Beste aditu batzuen hitzak irakurri ditzakezue hemen: Why online voting would be a ‘complete disaster’.

Etsaia algoritmoa (izan) da(iteke)

Argiako blog honetan argitaratu nuen lehen artikuluan, zera esan nuen: Etsaia algoritmoa (izan) da(iteke).

Kontziente gara boto elektronikoa kudeatzeko algoritmoak izango lukeen konplexutasun mailaz? Demagun Stallman oker dagoela, eta kontaketa eskuz egin genezakeela. Nola jarraituko genuke algoritmoa pausuz-pausu, eskuz, boto bakoitzeko? Hori bai demokraziaren jaia.

Oso ezkorra izan naiz

Bale, ados, onartzen dizuet. Gai honekin oso ezkorra naiz. Hortaz proposamen baikor batekin natorkizue: Facebook inkesta bat. Alderdi politiko bakoitzeko aukera bat, logo eta guzti, nork irabazi Facebookek esango digu.

Edo hobeto (Facebookek Cambridge Analytica ezagutzen du eta): Twitter hari bat, eragile politiko bakoitzeko txio bat. Nork atsegin gehiago lortu, hura lehendakari.

PS: Barkatu ironia. Iraultzailea omen da gai desberdinak behin eta berriz hausnartzea. Baina eztabaida batzuek, aspertzen naute.

Aurreko blog bidalketa, blog honen aurkezpen sinple bat baino ez zen.

Autodefentsa digitaleko tailerrak antolatzen ditugu informatika elkartean. Aktibistei zuzendutakoak. Helburu nagusia teknologiak gure egunerokotasunean duen eraginaren eta zelatatze sistemen inguruko hausnarketa kolektiboa egitea delarik. Bide batez, bideragarria den heinean, zelatatze sistema horiek ekiditen ikastea da bigarren helburua. Izan ere, Euskal Herrian badira gu zelatzeko zenbait proiektu; asko urrundu gabe SITEL, OSEMINTI edo Schengen Information System kasu. Baina baita PRISM ere.

Kontua da tailer horietan guztietan estatu zelatarien gaiak eklipsatzen duela hausnarketa guztia. Medioetan entzuten ditugun albiste gehienak gai hori jorratzen dutelako. Baina oso gutxitan irakurtzen ditugu algoritmoen inguruko artikuluak. Eta gaur egun, etsaia Big Data delakoa da. Behintzat, hala interpretatzen dut nik neuk. Edonola ere, honek ez du esan nahi estatuen zelatatze sistemak borrokatu behar ez ditugunik.

Bi aktore nagusi daude jokoan, etorkizunean aurkeztuko dizkizuet gehiago. Alde batetik, algoritmo okerrak (algoritmo onak ere badaudelako), zelatatze helburuekin, argibide zehatz batzuk definitzen dituen kode zatia. “Arazo” jakin bati irtenbidea emateko modu “logikoa”. Bestetik, Big Data (Datu Handiak edo Datu Masiboak euskaraz) delakoa, prozesatzeko datu ugari dituzten sistema erraldoiak, datu konplexuak gehienetan. Analisi desberdinak eginda, eta algoritmo andana erabilita, datu horiek prozesatzeko gaitasunari deritzogu Big Data. Arin esanda.

TEDx Talks-en, Maria Peiranok, burututako hitzaldi labur baten bideoa jartzen dugu hasieran aipatzen nituen tailerretan. Hitzaldian aipatzen duenaren arabera hiru akats nagusi burutzen ditugu Internetetik nabigatzean. Eta bat nator berarekin. Lehena eguneroko nabigazioan sortzen dugun informazio kopuru handia gutxiestea, bigarrena informazio horrek duen balioa mespretxatzea eta hirugarrena gure arazorik handiena estatu zelatariak direla pentsatzea.

Eta bai, estatuek badute gu zelatatzeko hamaikatxo erreminta. Baina ez dituzte behar. Teknokapitalismoak erakutsi digun moduan gu geu gara datu horiek guztiek, debalde eskaintzen ditugunak. Gure etxeko adreiluzko hormak leiho bihurtuz. WhatsApp, Facebook, Twitter edota Instagram bezalako zerbitzuak erabiltzen ditugun bakoitzean gure bizitzaren zati bat plazaratzen dugu. Gure gorputza (eta aktibisten kasuan ideiak) plaza handi horretan biluzten ditugu. Musu-truk. Informazio guzti horren existentzia hutsak, eta algoritmo okerren laguntzak, imajinatu ezin ditzakegun moduetan ahul bilakatzen gaitu.

Zelatatze maila hau estatu demokratiko batek izan dezakeen gaixotasun larriena da.