Leihotik ihesi
root@apen:/# echo "blog hau Ez da teknologia albistegi bat"

Atzo bertan clickbait argi batekin aurkitu nintzen: “Radar COVID porrot egiten ari da. arrazoiak azalduko dizkizugu”. Hasieran ez nuen albistea ireki, arazoak zeintzuk izan zitezkeen intuitu nitzakeelako. Baina azkenean, ia-ia nahi gabe, artikulu madarikatua ireki nuen.

Blog honetan idatzitako artikulu batzuetan aipatzen nuen moduan, helburu argia dute bai Radar COVID zein antzeko aplikazioek: herrialde jakin horretako biztanleriaren bi erenak aplikazioa instalatzea. Zein da arazoa? Aurreikus zitekeena: instalatzea borondatezkoa baldin bada, aplikazioak gizartean duen penetrazio maila dela eta, ezinezkoa zaiola behar duen zundaketa egitea. Eta egiten duenean, positiboak bere positiboaren berria ematen du aplikazioan? Zenbaitek ezetz uste dute, askori ez omen zaielako positiboa jakinarazteko kodea sekula heldu.

Etorkizun eskasekoak dirudite. Behintzat, hori da nire interpretazioa, momentuz.

Informazio gehiagoren bila joan nintzen, The Washington Post egunkariaren arabera Radar COVID aplikazioaren penetrazio maila % 20-koa da Espainiako estatuan (askotxo baino, gehiegi iruditu zitzaidan), baina horrela eta guztiz ere, kasurik onenean, oso urrun ei dauka beharrezkoa duen % 60-66-a. Eta gauzak nola dauden aztertzen badugu, esan genezake instalazioa burutzeko momentu kritiko baten gaudela? Nik baietz esango nuke, baina hauegatik edo hargatik, ez duela erronka lortu. Beste adibide bat. Egunkari berdinaren arabera, Irlanda litzateke, non mugikorren % 26-ko kuota lortu duen kasurik oparoena. Eta hau omen da daturik onena Europa mailan. Suitzan, Frantzian edo, baita Estatu Batuetan ere, eskasagoak dira.

Testu berean irakurri nuen egoera kaxkarretan aplikazioak bere inguruan dauden interakzioen % 25-a, bakarrik, erregistratzen duela. Baina hau gutxi balitz maila baxuko hardwarea duten erabiltzaile askok salatzen dute Radar COVID bateria jan besterik egiten ez duen tripontzia dela eta desinstalatu behar izan dutela. Ez dut bukatu. Radar COVIDek, gutxienez, iOS 13 edo Android 6 behar du, Android sistema eragilearen zatiketa dela eta, eta geek bat baino gehiagorentzat harrigarria izango bada ere, Android 5 erabiltzaile asko dago oraindik. Eta honi guztiari, nire ustez jendearengan eragin handiena duen zera horri aurre egitea gehitu behar diogu: pribatutasuna galtzeari beldurra kentzea. Gauzak erdi ondo (bakarrik) egin izanaren arazoetako bat.

Aplikazioa zertarako erabiltzen den kontutan hartuta, egoera negargarria deritzot.

Eta Europa mailakako aplikazio guztien datuak bateratu nahi dituzte… Jaungoiko prakazabala esango luke amamak!

OHARRA 1: Hitzarurrea, Eta Idazkaritzak txoria zuen maite.

OHARRA 2: Zenbaitetan arrazoia izateak amorrarazi egiten nau.

Hilaren 9an iritsi zen RadarCOVID aplikazioaren askatze-eguna. Espainiako Digitalizazio eta Adimen Artifizialeko Estatu Idazkaritza hitzordura aurkeztu zen eta hitzeman ziguna eman zigun.

Hitz horiekin esan zigun aplikazioan begiratu genezakeela, hitzeman zuen bezala askatu egin zuela, eta ikusi genezakeela aplikazioek ez dituela datu pertsonalik lapurtzen. Jasotzen. Eta lerroen artean irakur genezakeela kode hori askatzeak gehiago erantzuten ziola aho asko isilarazi behar izate bati, erabaki politiko bati baino.

Udan irakurri dudan liburu batek nire liburu gogokoenetara salto egin du: To Kill a Mockingbird. Liburuan, epaiketa baten ondoren, bizilagun batek Scout protagonistari esaten dio, epaimahaiak, oraingo honetan behintzat erabakia hartzeko eztabaidatzen denbora dezente pasatu duela. Urte batzuk arinago, gehiegi pentsatu gabe urkatuko zutela Tom Robinson jauna.

Baina, halere, Tom Robinson urkatuta bukatzen du.

Ondorioztatu nuen Harper Leek, eszena horrekin, gu frogatzen saiatzen dela, gauza batzuk oso pixkanaka ez besterik aldatzen direla. Eta nik, liburu horri esker, ondorioztatu ahal izan dut agian RadarCOVID askatzea ospatu beharko nukeela, duela urte batzuk burutik pasatu ere ez zitzaiela egingo iturburu kodea askatzea. Eta, beharbada egia da. Baina, liburuko epaimahaikideek ez bezala, Espainiako Digitalizazio eta Adimen Artifizialeko Estatu Idazkaritzako epaimahaiak ez du epai hau lehen aldiz eztabaidatzen.

Literatura albo batera utziz eta errealitatera bueltatuz, gai hau ixteko azken gogoeta bat.

Epaimahai berri bat osatu beharko dugu -Indra gabe, noski -, izan ere, software batek konfiantza bereganatu nahi badu, hiru gauza egin beharko lituzke: Lehenik eta behin iturburu kodea askatu. Bigarrenik, kanpo segurtasun auditoretza inpartzial bat bermatu. Hirugarrenik, eta bukatzeko, auditoretzaren emaitza publiko egin, txostenarekin batera.

Egingo ote dute ala bide erdian geratuko dira ohikoa duten gisa?

En fin. Neurrian poztu naiz (Lee-ren omenez). Eta gero, argitaratu dutena irakurtzeari utzi diot. Egia esan, antzerki honek, ni ere nekatzen hasia naukalako!

Ikaskideok, ikasturte berriari ekin diogu. Enegarrenez. Haurrak hala-nola eskolaratu ditugu, eta ekintzaileok aktibismoan jarraitzen dugu. Konspirazioak konspirazio eta egoerak egoera. Nik, berriz ere, nire ideiak -nahiz eta eskasak izan-, astean behin blog honetara ekartzen saiatuko naiz. Eta hona lehena.

Asteazkenean, Espainiako Digitalizazio eta Adimen Artifizialeko Estatu Idazkaritzak Radar Covid aplikazioaren iturburu-kodea askatzea erabaki zuela irakurri nuen, software libreko lizentzia baten bidez. Zehazki, Mozilla Public License 2.0.

Zentzuzko urratsa dirudi momentu honetan.

Lagunekin hitz egin, eta norbaitek, ni zirikatzeko, esan zidan software librea zenez mugikorrean instalatuko zidala. Kontua da pertsona horrek irakurri zituela konfinamenduan pertsonen jarraipena egiteko aplikazioei buruz idatzi nituen artikuluak.

Eta ondorioztatu dut uste dudan baino askoz okerrago azaltzen dudala neure burua.

Nire kritikaren oinarrietako bat, hain zuzen, aplikazio horiek software librea izango ote ziren zalantzan jartzea zen. Egia da. Hala ere, gutxien kezkatzen ninduen horrek. Kritikak bazituen beste zutabe batzuk. Hala nola, pribatutasuna, pribatutasuna bigarrenez, % 60 famatua edo eztabaida ondorio oker batetik abiatu izana. Nire kritika gizarte bati eta hura sustatzen duten zenbait erakunderi zuzendua zegoen, uste baitute gure arazo askoren konponbidea “teknologia-konponbidearen” eskutik etorriko dela. Hauteskundeetako abstentzioaren arazoa boto elektronikoarekin konpon daitekeela saltzen diguten administrazioak eta lobiak barne. Horretaz ere idatzi izan nuen hemen.

Nazkatuta nago horrelako aplikazioek “Koronabirusa gelditu” egingo dutela entzuteaz. Ez delako egia. Lagundu dezakete, zalantzan jarri izan badut ere, ez dut balizkoa laguntza hori sekula ukatu. Ikusten ditudan arazoak planteatu baino ez dut egin. Baina COVIDetik libratuko digutenak osasun-langileak, zientzialariak eta sindikatuak dira. Sindikatuak, bai. Algoritmoak? Lagundu akaso, libratu ez.

Gustatuko litzaidake irailaren 9an aplikazioaren iturburu-kodea askatzeko erabakia hartu duten pertsonekin esertzea. Galdera bati erantzuteko. Besterik ez: aplikazioa askatzeko erabakia baldintza ideologiko batek ematen du, ala praktikak besterik ez? Erabaki ideologiko baten ondorioa bada, chapeau! Baina kasu horretan, hasieratik libre izango zela ondorioztatzen dut. Ezkerra ei zarete. Ezker inperialista bada ere. Erantzuna praktikoa bada, software librearen zaleok ez ginateke horrenbeste hunkitu behar.

Nik idatziz utzi nahi dut nire zalantza:

Ez dezagun geure burua engainatu. Ez dira tontoak eta badakite zurrumurru handia dagoela sarean eta kalean Radar Covid horren inguruan. Esango nuke erabakiak gehiago erantzuten diola zurrumurruak isilarazteko saiakera bati -horregatik iruditzen zait zentzuzko aukera eta aukera egokia momentu honetan-, hausnarketa politiko bati baino. Baina onartzen dut -eta eskertzen dut- EFF, eFSF… bezalako eragileen lanak ere izango zuela eragina bide horretan bultzarazteko. Eta bai, poztu egiten nau albisteak.

Eta antzerkiak.

Baina bere neurrian.

Askotan, teknologia neutrala den ala ez eztabaidatu izan dut hainbat pertsonarekin. Gainera, ikuspegi desberdinetatik eztabaidatu ditugu, hau da, hezkuntzan, osasunean edo gure eguneroko bizitzan teknologien erabilera pertsonalaren inguruan argudiatuta.

Duela urte dezente uste nuen teknologia neutrala zela. Hala ere, aspalditik ari naiz defendatzen eztabaida horietan ezetz, teknologia ez dela neutrala. Ezta gutxiago ere.

Teknologiarekin dudan harremana aldatu nuen, konturatu nintzenean teknologia ez dela zerbait natural, jainkozkoa, purua, sakratua, emana. Teknologia bakoitzak behar batzuei erantzuten diela. Orduz geroztik, zailagoa egiten zait teknologia bati buruz hitz egitea haren testuinguru historiko, politiko eta sozialean pentsatu gabe.

XX. mendearen hasieran -XXI. mendan irakurri nuenean-, oso interesgarria iruditu zitzaidan kontzeptu baten berri eman zuten zenbait pentsalarik: teknologiaren ikuskera praktiko hutsa faltsua da.

Edo behintzat, egia erdia. Pertsona bat beti ona edo beti txarra dela pentsatzea ere justua ez den modu berean.

Teknologia modu berdintsuan diseinatzen dugu gizakiok ere. Gehienetan ongi eta zenbaitetan gaizki. Jakina, ez da gauza bera mailu bat erabiltzea iltze bat horman sartzeko edo norbaiti burua hausteko. Erabileraren araberakoa, ere, izango da mailuaren diseinua. Beste adibide argigarriago bat jartzearren, argi dago ez dela gauza bera erabiltzaileen arteko elkarrekintza modu osasuntsu eta dibertigarrian sustatuko duten sare sozialen algoritmoak diseinatzea, edo segmentazioaren bidez dirua egiteko algoritmoak diseinatzea. Bigarrenen kasuan, beharra, oso bestelakoa baita.

Robot sexual bat ez da neutrala. Auto autonomoa ere ez da hala. Ezta ere langileak hautatzeko algoritmoak. Algoritmo biometrikoak ere ez dira neutralak. Kontrol sozialeko teknologiak ere ez. Langileak monitorizatzen dituzten eskumuturrekoak ere ez dira neutroak. Jarrai nezake.

Teknologia baten atzean dagoen sare sozial, politiko, ekonomiko edo kulturala ezin da teknologia horretatik bereizi. Sare horren arabera, horrela izango da teknologia bera ere. Horregatik, gaur egun, beldurra ematen dit jendeari entzuteak, erabaki- eta botere-guneetan egonda, teknologia neutrala dela eta axola duena berau erabiltzeko modua dela. Kontuan hartzen badugu teknologiaren sorkuntza beharrak nabarmen eragiten duela teknologia eta diseinua, konturatuko gara, besteak beste, zenbait teknologia (edo Google Drive bezalako zerbitzuk) erabiltzean zenbait gizarte-ohitura saritzen ari garela, eta, kasu gehienetan, benetan saritu nahi ditugun balioen kontrakoak izango direla. Kooperazioa vs. konpetentzia, adibidez.

Ideia horretan, eta beste askotan, oinarritzen naiz burujabetza teknologikoaz ari naizenean. Eta uste dut teknologia bat eraikitzen badugu interes ekonomikoa interes komunagatik aldatuta, teknologia hori ere ez dela neutrala izango interesaren eraginez, baina gutxienez teknologia etikoa izango dela.

Teknologikoa (ere) politikoa baita.

Edo: Ni? Inmuni.

Latinaren deklinazioak nola erabili jakin gabe buruz ikasi nituen garaiak gogorarazi dizkit izenburuak, baina harira. Okertu orduko, nire latina hautazkoa zen. Ez dagokidan adinik ez, mesedez.

Immuni izeneko aplikazioa izan da, Europa mailan, kontaktuen arakatze-aplikazioetan Google Play-n lurreratu den lehenetakoa. Suposatuko zenuten. Italiari dagokio. Eta euskaldunoi, espainiarrei, frantsesei eta Errusiako komunistei. Eta kapitalistei ere. Sortzailea, edo behintzat aplikazioa merkatura atera duena, Italiako Ministero della Salute izan da. Osasun saila izan zitekeen, Ministerio de Sanidad, Consumo y Bienestar Social edo Ministre des Solidarités et de la Santé. Barkatuko nauzu, baina argumentuaren txistea bukatzeko, zirilikoz idaztea gehiegizkoa deritzot.

Hain zuzen, hiru aukera daudela uste dut: lehena -noski, baztertu egingo litzatekeena-, neoliberal italiarrek azkenaldian Marx irakurri izana da, eta Covid-19ren borroka piztu izana ikuspegi internazionalistatik. Bigarrena, aplikazioa Google Play-ra igotzeko konfigurazioan nahastu izana. Eta hirugarrena, gainerako europarrak baino azkarragoak izatea. Gatazkaren konponbidea, edo aukeren erantzuna, biaren asko eta hiruaren zertxobait izango delakoan nago.

Lemoizetik Italiako Covid-19ren jarraipena egiteko aplikazioa instalatzeko aukera ikusi nuenean, burura etorri zitzaidan lehen galdera ezinbestekoa izan zen: zertarako? zer ekarpen egin diezadake, euskaldun gisa, datu-base horretan sartzeak? Norbaitek esan zidan: Italiara bazoaz erabiltzeko. Bistan da ez zuela erantzuna gehiegi pentsatu. Zuetako edozeinek erantzun ziezaiokeen gauza bera erantzun nion nik ere: ez dut hegan egiteko gaitasuna -fisikoa-.

+1.000.000. Aplikazioaren deskarga-kopurua letra hauek elkartzen ari naizen egunean. Wikipediaren arabera, Italiako errolda 60.541.000 pertsonakoa da. Horrek, kasurik onenean, %2ko instalazio-tasa ematen die. Dezimal batzuk oparitu dizkiet. Berriz diot: kasurik onenean. Nire instalazio hipotetikoa ere konputu horren barruan sartzen baita. Hemen bi aukera ikusten ditut: edo ez dute jakin aplikazioa saltzen -ez behintzat uste izan zuten bezala-, edo teknologia erabiltzaileok uste zutena baino azkarragoak gara. Oraingoz bigarrena aukeratuko dut.

Hala ere, bitxia da.

Nahiz hala dirudien, konspirazioaren teorian erori gabe, aste honetan bertan hasi gara horrelako titularrak irakurtzen. Bitxia da, halaber, guztiek, orain dela gutxi arte, erabiltzen zuten ezinbesteko erabilera tasa -eta balizko adituez ari naiz-, %60tik gorakoa izatea.

Ezin dute zuritu erabilera-datua, baldin eta titularrek zuritzen ez badute.

Izan ere, azkenean ez Orwell, ez Huxley. Hurra Bradbury.

(Hurra Luzarraga idazteak, egoera aski distopikoagoan jarriko ninduke. Bioteknologia. Hala ere.)