Leihotik ihesi
root@apen:/# echo "blog hau Ez da teknologia albistegi bat"

Azken hileotan Marta Peirano kultur eta teknologia kazetariaren azken saiakera liburua irakurtzeko denbora hartu dut: El enemigo conoce el sistema, (Debate). Liburuaren lehen edizioa irten zenetik irakurri nahi banuen ere, irakurtzeke daukadan liburu zerrendak ez du mugarik ezagutzen. Izaroren aupada behar izan nuen liburua erosi eta irakurtzeko.

Liburu honen azpititulua, gutxi gora behera, honela itzuli genezake: Ideien, pertsonen eta eraginen manipulazioa arretaren ekonomiaren ondoren. Eta kontrazalak berak bakarrik dozena erdi blog bidalketa idazteko aukera eskaintzen dit. Honela dio kontrazalaren lehen esaldiak: Sarea ez da librea, ez irekia, ezta neutrala ere. Bi esaldi hauek aipatze hutsarekin, liburua irakurri behar nuela suposatuko duzue. Are gehiago, esaten badizuet Marta Peiranoren TED hitzaldiaren bideoa – Zergatik zelatatzen naute, inor ez banaiz? -, aspaldi honetan hack.in#badakigu-ren izenean eman ditugun pribatutasun hitzaldi eta tailer guztietan jarri dugula. Bideoak bi milioi ikustalditik gora ditu Youtuben.

Tira ba, hasiera hasieratik engantzatu nau saiakera honek. Teknologia liburu bat izateko, oso hasiera berezia daukala iruditu zait. Izan ere, liburuan zehar erabiliko duen argudio bat azaltzeko – dopaminak gugan duen eragina -, teknologian zentratu beharrean lurrinen merkatuan zentratzen baita. Lehen lau orriak argumentatzeko erabiltzen dituen argudioek, desberdina izango den zerbaiten aurrean aurkitzen garela adierazten digute.

Eta hala da. Adikzioa, azpiegiturak, zelatatzea, algoritmoa, iraultza, negozio eredua eta manipulazioaren inguruan berba egiteko gaitasun itzela erakusten du liburuak dituen zazpi ataletan zehar. Gainera, bere argumentuei indarra emateko erabili dituen oharrek ere, indarra emateaz gain, testua borobiltzen dute.

Sare askeekin amets lizunak ditugunontzat, oso irakurketa interesgarria iruditu zait. Baita, edozein Internet erabiltzailerentzat ere. Interneten egunero darabilgun teknologiak kontrolatzen dituzten enpresa handiek gugan duten eragin maila ulertzeko balio du. Baita eragin maila hori lortzeko erabiltzen dituzten joko eta diseinu zikinen inguruan hausnartzeko.

Gauza txar bakarra aurkitu diot. Ez dut Peiranorekin politikoki bat egiten. Izan ere, nire ustez irakurketa politiko sakonagoa beharko luke. Adibide bat jartzeagatik, idazleak behin eta berriro erabiltzen du arretaren ekonomiaren kontzeptua, baina nire uste apalean kapitalismo basatiaren ondorio besterik ez den egoera baten aurrean aurkitzen gara. Terminoen erabilerak, sakonagoa izan behar zuen. Iraultzen atalean alternatiben inguruan idazten duenean, oinarri sozialdun proposamenen bozgorailu izateko aukera esploratu izana eskertu izango nioke. Hacktibismoaz aritzea. Ez du egin. Antikapitalismoan sakondu izan balu, irakurketa borobila izango litzateke.

Edonola ere, irakurketa gomendagarria dela uste dut, jakinda, han idazten diren adibideak baino askoz gehiago egonik (eta posibleki interesgarriagoak), oinarriak ezartzeko hasiera on bat izan daitekeela.

Bihar, ISF-MGI erakundeak gonbidatuta, Bilboko Ingeniaritza Eskolan hitzaldi bat emango dut. Garapen, Lankidetza eta Teknologiari buruzko mintegiaren baitan. Joan den asteko asteburuan, mintegian erabiliko dudan aurkezpena azkendu nuen. Eta azken momentuan izan nuen ideia batek, proiektu batek eraginda, aurkezpenaren zati bat berregitera behartu ninduen.

Partaideei burujabetza teknologikoa irudikatzen laguntzeko moduko adibide desberdinak zerrendatzen nituen bitartean, Latinoamerikan azken urte hauetan zehar garatu duten proiektu baten berri izan nuen. Oso berritzailea, baina ez maila teknikoan. Politikoan baizik. Proiektu horren berri izateak, argi txiki bat piztu zuen nire buru handi honetan. Argi horrek, teknologia autogestionatuek, teknologikoki berritzaileak, halabeharrez izan behar ote diren galdetzera bultzatu ninduen. Behin nire erantzuna aurkitu eta gero, beste proiektu teknologiko burujabeki bideragarrien bila aritu nintzen.

Baina maila politikoan, ez teknologikoan.

Izan ere, uste dut, teknologiaren munduan modu batera edo bestera – zeharka bada ere – lan egiten dugunok (ez ulertu lan hitza kontzeptu merkantilista bezala), beti gaudela azken tendentzia teknologikoen bila. Behintzat, garatutako herrialdeotako zuriok. Agian lanaren eraginez, punta-puntako teknologien bila. Aktibistok, teknologia guzti horiek, ezinbestean, txertatu behar ditugulako eragile politiko eta sozial desberdinetan.

Bada, oso oker gaude.

Burujabetza teknologikoa lantzen duen proiektu jakin batek berritzailea dela esan ahal izateko, ez du zertan teknologikoki berritzailea izan behar. Are gehiago, ez du zertan ezta jakintza teknikoan oinarritu behar. Eta zer esanik ez, ez du zertan ekonomikoki sostengarria izan behar. Hobe bada, bai, baina nahikoa luke balio erantsi politiko positibo bat eskaintzearekin.

Eta gehiago baloratu beharko genuke balio politikoa, ekonomikoa edo teknologikoa baino.

Badira urte asko – aitortu nahiko nituzkeenak baino gehiago -, GNU/Linux erabiltzen hasi nintzenean, zera esaten niela sistema eragile honen inguruan galdetzen zidatenei: “Software librea, maila teknikoan pribatiboa bezain ona da, eta kasu gehienetan hobea. Eta izango ez balitz ere, maila etikoan askoz bideragarriagoa den heinean, berau erabili eta sustatu beharko genuke aktibista guztiok. Software librea ez du zertan teknikoki berritzailea izan behar, nahikoa litzateke, etikoki, filosofikoki eta moralki hobea izatea lortuko bagenu.”

Zorionez biak lortu ditugu. Naiz eta aurkezpen batzuen diapoak sortzen ditudan zenbait kasutan, bigarren zatia nabarmentzea eta horretan bakarrik zentratzea ahazten zaidan. Adinaren kontua agian. Mea culpa.

Laburbilduz: norberaren burua maila kritikoan birprogramatzen egon behar dugu etengabe – kontrako ustea nagusitzen bada ere -, adinak ez digulako perspektiba ematen, hausnarketak baizik. Batzuetan, konturatzen garenerako, kanpoan nagusitzen den sistema ekonomikoa gure barnean ere sustraitzen delako. Adi ibili!

Gogoan dut nola FOSDEM-era joan nintzen azken urtean Bruselako kale guztiak stencil formatuan eginiko pintaketaz beteta aurkitu nituen. Pintaketa horien helburua argia zen, inguru horretan – normalean pintaketaren goiko aldean – segurtasun kamera bat begira zeneukala adieraztea. Kamera horien begiradaz libratzeko balio ez bazuten ere – berandu ikusten zenituelako -, oso interesgarria deritzot, hamar metrotik hamar metrora, kamera horiek guztiek gure zaintza egiten ari zirela jakitea.

2020an burutuko dira Japonian joko olinpikoak. Bertako gobernuaren arabera segurtasuna bermatuko duten milaka kamera jarriko dituzte. Kamera hauen teknologiak algoritmo matematikoak erabiliko ditu bertaratzen diren pertsona guztien zaintza egiteko. Segurtasuna, eta oro har zaintza, negozio itzela da. Are gehiago 11S-a eta gero.

Hatz markak detektatzeko gai diren algoritmoak etengabe erabiltzen hasiak gara. Behin baino gehiagotan egun berean. Jada ia guztiok daramagu honelako gailu bat gure telefonoan. Are gehiago erabiltzen da teknologia hau Espainiar estatuan langile guztien ordu kontrola legez eraman behar denetik. Hatz marka irakurtzen duten fitxagailuak izan baitira enpresa txikiek – eta ez hain txikiek – legea betetzeko aurkitu duten teknologiarik merkeena. Jakin nahiko nuke sistema horiek RGPD legea betetzen duten.

Irudikatzen duzue zer gertatuko litzateke horrelako zerbitzuak eskaintzen dituzten enpresa baten – edo batzuen – datu baseak konprometituko balira? Funtsean, zaku bete datu biometriko pribatu egongo liratekeela eskuragarri.

Hatz marka horiek ezabatzeko dugun gaitasun ezari erreparatu.

Datu biometrikoak identifikatzeko erabiltzen diren sistemak akatsak dituzte. Adibidez, pertsona beltzak identifikatzeko orduan arazoak dituzten softwareen existentzia ezagutzen dugu – agian zuri batek programatuko zituelako -. Baita positibo faltsu kopuru handia ere. Asko laburbilduz, sei dira derrepente bururatzen zaizkidan arazo nagusiak: I) Datu biometrikoak bakarrak, iraunkorrak eta ezeztaezinak dira, II) publikoak dira, eta erraz lor daitezke, III) erraz erreplika daitezke, IV) identifikatu nahi ez den pertsona bat identifika dezakete, V) pertsona bat identifika dezakete bere ezagutzarik gabe eta, bukatzeko, larriena VI) nire aburuz, biometriaren arazo nagusia da datu horiek lapurtzen badituzte, betiko lapurtuko dituztela.

Datu biometrikoen ezagutza burutzeko softwareak 60. hamarkadan garatzen hasi ziren. Hain daude garatuta, non, guk jakin gabe, gure aurpegiaren aztarna digitala ateratzeko ere gai izango lirateke. Hala nahi balute drone batekin, app batekin, kalitate handidun argazki batekin… esango nuke ez gaudela teknikoki prest sistema hauek ezartzeko.

Baina, are garrantzitsuago, berriz ere, ez gaude politikoki prest sistema hauek ezartzeko.

Nire teilatura harriak botako baditut ere, gaurko irakurketa erraztuko dizuet. Hau da, funtsean, artikulu honetan – eta datorren hilabetetan etorriko diren hausnarketetan -, defendatu nahi dudan ondorio nagusia: Aitortuko dizuet. Nazkatuta nago. Oso nazkatuta, data zientzia, hausnarketa etikorik, filosofikorik edo politikorik egin gabe, edozein esparrura moldatu daitezkeen matematika hutsak direla uste duten horietaz. Etorkizun teknologiko bat, halabeharrez, perfektua izango dela uste duten horietaz hain zuzen ere.

Spoilerra eginda. Hemendik aurrera irakurri nahi ote duzuen, zuok erabaki.

Aurrekoan TED hitzaldi bat entzun nuen. Normalean ez dut ezer interesgarria aurkitzen gehienetan kapitalismoa teknologikoa zuritzeko ezinbestekoak diren hitzaldi horietan, ezta ere, teknologiaren inguruan hausnartzen dutenean. Baina noizean behin sorpresatxoren bat edo beste eman izan didanez, noizbehinka podcast zerrenda errepasatu eta interesgarri iruditzen zaidana entzuten dut. Autobusean edo. Baina, gehienetan hautaketan, kale egiten dut. Oraingo honetan nire jakin-mina piztu zuenak César Hidalgo-ren “Politikariak ordezkatzeko ideia ausarta” izan zen. Entzun ostean, titulu aldaketa proposamen bat egingo nioke: “Algoritmo matematiko lehendakari”.

Galdera batekin hasten du bere hitzaldia: “Ni bakarrik naiz, ala beste pertsona batzuk daude hemen apur bat etsita demokraziarekin?“. Mundu mailan azken 30 urteetan egindako azken hauteskundeen datuak aztertuz, parte-hartze datu hotz batzuk bota ditu. M15 bezalako mugimenduak aztertzeko parada hartu izan balu agian, galdera onartuko nioke. Baina ezta hori ere. Berriz diot: datu hotzak. Bere hurrengo esaldia beste hau da: “Eta ezin zaie errua egotzi, jendea nekatuta dagoelako politikariekin…“. Momentu honetan bertan, hitzaldiko lehen akatsa egiten duela uste dut: demokrazia eta politikari hitzak sinonimo perfektutzat erabiltzea. Tranpa egitea nire aburuz. Eta esango nuke berak ere badakiela. Bideoaren 01:09 minututik aurrera bere hausnarketa helarazten digu.

Erabat ondorio okerrekin, politologoa ez den aktibista honen uste apalean.

Paragrafo hau oso esanguratsua iruditu zait: “Baina praktikan, botere hori gure izenean erabil dezakeen ordezkari baten esku utzi behar dugu. Ordezkari hori botila lepo bat da, edo puntu ahul bat. Demokraziari eraso egin nahi bazaio, leku horretara jo behar da, demokrazia harrapa baitaiteke, dela ordezkaria harrapatuz, dela jendeak ordezkaria aukeratzeko erabiltzen duen modua harrapatuz.“. Eta agian ni izango naiz, eztakit, baina esango nuke zutabe horretan oinarritzen dituela bere argumentu guztiak. Kontuan hartuta – lehen paragrafoan aipatu dudan bezala -, bere ekarpena algoritmo lehendakaria dela, oso arrazoitze pobrea eta eskasa deritzot (ez dut uste nire azken baieztapen honek azalpen handirik behar duenik, baina behar duenak, utzi dezala iruzkin bat eta azalduko diot).

Eta sarrera luze honen ondoren, gaurko artikulu honen ardatzera heldu gara. Hidalgo-k planteatzen digun galdera nagusia erantzuteko ariketa kolektibo proposamenera: “Eta politikariak saihestu beharrean, horiek automatizatzen saiatzen bagara?“. Nik badut galdera horrentzat iritzi bat. Eta ezin dudanez dena aztertu, hiru zutabe nagusitara mugatuko dut erantzuna. Baina ez gaur. Hilabete barru.

Bitarte horretan, zuon buruari galdera bat egitea eta erantzun bat hausnartzea proposatzen dizuet. Zientzia fikzio jokoetan arituko gara:

Eta EAEko lehendakaria algoritmo bilakatuko bagenu? Hau da, eta hurrengo lehendakaria Algoritmo Lehendakari izango balitz?

Nahi baduzue utzi zuon hausnarketak iruzkinetan. Hilabete barru neureak. Punkamine-ren arkakuso lehendakari nahiago dudala aurreratuko dizuet.

1997. urtean Kojon prieto y los Huajolotes taldeak, ¡¡Echale guindas!! izeneko diskoa kaleratu zuen. Disko horren hirugarren abestia, Txibato bezala izendatu zuten. Honela laburtuko nuke abestia: azken horietaz hitz egingo dizuet nik, arkume aurpegia duten txakurrak, gizarte ororen Judak diren faltsu eta koldar horietaz.

Ez larritu txota: prakan daramagun telefono mugikorra da gaurko protagonista.

Espainiako Estatistikako Institutu Nazionalak (INE), telefonia mugikor hornitzaileen ezinbesteko laguntzarekin, mugikortasunari buruzko azterketa egingo du. Antza denez, informazio anonimoa erabiliz. Helburua, beraien esanetan, mugikortasun azterketa burutzea da. Horretarako, zortzi egunetan zehar, gure telefono mugikorrek sortzen dituzten lokalizazio datuak zelatatuko dituzte – azaroaren 18tik 21ra, azaroaren 25ko eta abenduaren 24ko jai egunetan eta 2020ko ekainaren 20an eta abuztuaren 15an -. Hornitzaileen datuak ustiatuz.

Azterketa hau burutzeko Espainia – eta zoritxarrez, Hego Euskal Herria -, 3500 gelaxketan banatuko dute. Gelaxka bakoitzak, gehienez, 5000 erabiltzaile izango ditu. Hau da, gelaxkek hartuko duten lursail kopuruari erreparatuz gero, handiagoak izango dira herri txikietan eta txikiagoak hiriburuetan. Behin aipatutako gelaxkak osatuta, gaueko hamabiak eta goizeko seiak bitartean, sakelakoen posizioa hartuko dute. Hasierako konexio honek, bizilekua ezarriko du. Gero, goizeko bederatzietatik arratsaldeko seiak bitartean, pertsonen fluxuak aztertuko dituzte. Hau da, zein gelaxkatik zein gelaxkara mugitzen garen begiratuko dute. Nola jarraitu gauez mugitzen diren herritar kopurua? Eguna sei tartetan banatuz, eta tarteak banaka aztertuz.

Movistar, Vodafone eta Orange izango dira azterketa honetarako parte-hartuko duten ezinbestekoak eta argitzeke dago beraien azpiegitura erabiltzen duten beste hornitzaileek ere zelatatuko gaituzten. Txibatoa, noski, gure telefono liluragarria izango dira. INE-k ez du, kasu honetan, geure Internet konexioa zelatatu behar, izan ere, nahikoa delako gelaxka bakoitzean dauden telefonoak, banaka, triangulatzea. Jakingo duzuen moduan gure telefono mugikorrak, etengabe, telefonia azpiegiturari hurrengo mezua bidaltzen dielako: “Kaixo, Dabiden telefonoa naiz, hemen nago, bada berririk niretzat?”.

Baina ez nuke inor larritu nahi. Izan ere, edozein egunetan gure telefonoetan burutzen den azterketa baita – datuak anonimoak izango diren, LOPD legea edo RGPD legea urratuko duten, Txinan gobernuak herritarrak zelatatzen ote dituen… eztabaida albo batera usten badugu behintzat -.

Begiztatzen zait Espainiak behaketa masiboak egiteko gaitasun teknikoa duen ziurtatzeko proba interesgarria izan daitekeela. Baina – euskaldun gehienok dakigun bezala -, Espainiako gobernuak ez luke, sekula, horrelakorik egingo. Azterketa honetatik at geratu nahi duenak, konponbide zaila dauka. Telefono mugikorra erretzeaz aparte, ez zait bururatzen beste proposamenik. Baina poltsikoan daramagun txota txibatoak – geroz eta gehiago – gure bizitzaren kontrola hartu duela kontuan hartuta… ez deritzot proposamen txarra denik.

Ez izan zalantzarik, momentu honetan zure telefonoa zu zelatatzen ari da.