Katrin Oddsdottir: “Islandian konstituzioa idazteko prozesua modu irekian egin genuen”

2016-11-10  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Katrin Oddsdottir (Islandia):

“2008tik 2011ra Islandiara gertatu zena azalduko dut, eta oraindik martxan jarraitzen du prozesu horrek. 2008an Islandian krisi erabatekoa izan zen. Ez bakarrik finantzieroa, baita morala eta politikoa ere. Gure banku nagusiek porrot egin zuten, bazirudien gure gizartea agortzear zegoela. Dramatikoena zen ikustea gizartea erabat ustekabean harrapatu zuela egoera hura, ordura arte ez genuela ezer espero. Porrotaren ostean protesta ugari izan ziren: gero eta jende kopuru handiagoa parlamentu aurrean elkartzen hasi zen aldaketa eskatzeko. Gure gizartean oso berria zen hori, jendeak manifestazioa egiteko zerbait larria behar du. Gobernuak dimisioa eman zuen eta hauteskundeak deitu ziren. Kalean zartaginekin aldaketa eskatzen zuen jendeak ikusi zuen bere eskariek eragina izan zutela. Jendeak ez zuen uste entzuten zietenik, baina protestek ekarri zuten aldaketa. Haserrea zen emozio nagusia. Jendeak hori sentitzen zuen ikustean ezin zuela ezer egin. Sentitu egiten ditugu eta ondoren ekin, eta ekintzen bidez emozioak sortzen ditugu.

Islandia oso txikia da, 30.000 biztanle gara, gure hizkuntza eta gure moneta ditugu. Porrotaren ostean, halako isiltasun bat egon zen, eta jendea hasi zen pentsatzen: nola lortu gizarte hobe bat? argi dago orain artekoak porrot egin duela. Uste genuen perfektua zela, ipar ereduko gizartea genuela, baina ez zen hala.

Gobernu berria hautatu genuenean zeregin handia zuen, ekonomia neurri asko hartu behar zituen, norabidea aldatzeko. Bankari asko espetxeratu zituen berariaz sortutako fiskaltza lantaldeak. Bankariek egindako hainbat jarduera legez kanpokoak ziren eta ezin ziren zigor gabe geratu. Esparru askotako adituak elkartu ziren zortzi taldeetan, zer joan zen gaizki azaltzeko eta neurri berriak proposatzeko. Lehen ministroa ere zigortu zuten, erabaki zelako bazuela bere erantzukizuna porrot hartan. Bankuek eskatzen zuten gobernuak ordain zezala zorra, eta herritarrek esan genuen ezetz, ez zegokigula herritarroi hura ordaintzea.

Horrelako garaietan aprobetxatu behar da erabakitzeko nolako gizartea nahi dugun. 1.000 pertsona hautatu ziren ausaz, gizon-emakume kopuru berarekin, herri eta hirietako partehartzea orekatuta… 1.000 lagun horiek erabaki zuten konstituzioaren oinarriak zer baliotan finkatu behar ziren. Oso esperimentu polita izan zen, jendeak parte hartu zuen, demokraziaren parte sentitzea askoz gehiago da gizarte demokratiko batean bizitzea baino. Emaitza denak interneten jarri ziren. Ondoren hauteskundeak deitu ziren eta Islandiako Kontseilu Konstituzionala sortu zen. Funtzio berezia zuen: konstituzio berria 4 hilabetean idaztea. Kode irekian egin genuen, eta jendeak bere ekarpenak egin zizkigun. Gure bilerak ere internetez ematen ziren eta feedbacka jasotzen genuen sare sozialen bidez. Legedia idazten ari ginen baina modu irekian.

Kontsentsuaren metodologia erabili genuen: bozkatu beharrean saiatzen ginen ea elkarrizketaren bidez beste ideia batek bateratu zitzakeen aurkakoak ziruditen ideiak. Elkarrekin zerbait sortzen saiatzen ginen, denentzako onargarria dena, elkar konbentzitzea baino. Kontseiluko 25 kidek aho-batez onartu zuten Konstituzioaren azken testua.

Modu irekian egitea Kontseilu Konstituzionalaren ideia izan zen, parlamentuak konstituzioa egiteko bakarrik agindu zigun, ez nola egin.

Komunikazio gidalerro batzuk ere argitaratu genuen, azalduz nola elkarri errespetuz hitz egingo genion… The Guardianen antzeko gidalerroak hautatu genituen. Dena jarri genuen interneten eta jendeari konfiantza handia eman genion, eta jendeak konfiantzarekin erantzun zuen. Eztabaida itsusia gertatu zen gai bakarra, erlijioari lotutakoa izan zen, eliza konstituzioan sartu edo ez erabaki behar izan genuenean.

Islandiako hedabideek ez zuten asko parte hartu, eta erabaki genuen gu izatea gure hedabidea, ahalik gehien zabaltzea egiten ari ginen lana. Youtuben, webgunean… Ahalik bide gehienak erabili genituen asteroko bilerak zabaltzeko. Jendeak iruzkinak egin zitzakeen.

Batzuetan ez diogu duen garrantziarik ematen diskurtsoa komunikatzeari.

Konstituzioko oinarri batzuk

Gardentasuna eta trasparentzia. Denak egon behar du zabalik, salbuespenak ezik. Informazioa eskura badago, sekulako aurrezpena lortzen dugu.

Demokrazia zuzena: botoemaileen %10ak legeak aurkeztu ditzakete parlamentuan, eta parlamentuak ez badu ontzat ematen alternatiba aurkeztu behar du eta erreferendumean erabakiko da. Botoemaileen %2k egin dezakete parlamentuak gai zehatz bati buruz hitz egitea.

Konstituzioa onartu gabe

Azkenean ezin izan zen konstituzioa onartu parlamentuan. 2013an erreferenduma egin zen eta bi herenek esan zuen baietz, guk egindako proposamena konstituzioaren oinarria izatea nahi duela.

Panamako paperek erakutsi zuten nola lehen ministroa tartean zegoen. hurrengo egunean milaka pertsona atera ziren kalera eta dimititzea lortu zuten.

Hauteskundeak egingo dira azaroaren 29an. Luze jotzen ari da konstituzioa onartzea. Ezikusia egiten ari da parlamentua herritarrek erreferendumean erakutsitako nahiari.

Ondorioak

Irekian lan eginda emaitza askoz hobeak lortzen ditugu. Sistemari asko kostatzen zaio aldatzea, baina saiatu beharra dago. Jendearen ikusmoldean ikusten da etorkizuneko demokrazia eskatzen duela jendeak, parte-hartze handiagoa izango duena, eta hori nola egin denon esku dago. Demokraziaren funtsa defendatzen ez badugu arazoak izango ditugu. Konfiantza eman behar zaio parte-hartzeari. Askoz erabaki hobeak hartzen dira talde txikietan hartutakoak baino”.

3 gako komunikatiboak

– Webgunea. Hori izan da gure komunikazio tresna garrantzitsuena. Artikuluen artxibo handi bat dugu bertan. Giza eskubideen atala ere bai, eta informazio asko. Informazio on ugari dugu webgunean eta bertatik proposamenak egiten zaizkio jendeari. Gure emailak ere bertan ageri dira eta zuzenean idatzi ahal digu.

– Facebooka ere badugu, Islandian %90etik gorak du facebooka. Efektu biderkatzailea du horrek.

– Youtuben zabaltzen genituen gure bilerak.

Hedabidea zerorri izatea oso garrantzitsua da zerbait berria egiten ari zarenean, zuk duzulako informazioaren kontrola.

Publikoaren ekarpenei erantzunez

Galdetu diote publikotik, 1.000 herritar horiek “ausaz” hautatzeko mugarik ba al zegoen, ikasketa mailak edo. Erantzun dio parte hartzeko modua landu egin behar dela, ez dela aski esatea “hasi hizketan, egin zure ekarpenak”. Herritar askok sentitzen duela lotsa edo ez duela ekarpenik egiteko, eta metodologia oso garrantzitsua dela. Baita ere esan du interneterako sarbidea %90ak duela, baina berriz egingo balu prozesu hori, jarriko lituzkeela moduak internetetik kanpo bizi diren pertsonen parte-hartzea handitzeko. Hala ere 2.000 ekarpen jaso zituztela internetez, eta hori Islandiako komunitatearen neurrirako asko dela.

Beste batek galdetu dio ea biztanle gehiagoko herrialde batean prozesu bera egingarri ikusten duen (gurean, 2 milioi ingurukoan…): baietz erantzun du, indartsu. Dena batera egin beharrean, banatu dezakegu denboran, eta funtzionamendua egokitu lekuan lekura eta jendeari eskatu bere inguruko lantaldeetan parte hartzeko. Konstituzioak modu honetara egin daitezke bai hemen eta bai Txinan.

Peru Aranburu: “Harreman zuzenak eta etengabe orokortasuna azaltzea gakoa dira Errigoran”

2016-11-10  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Peru Aranburuk Errigora esperientziatik gai hauek azpimarratu ditu:

“Gakoa izan da indargune gisa ikustea aniztasuna: errealitate, ideologia, geografia eta perfil aniztasuna bai lurraldeetan eta baita pertsonetan ere. Ikastolen Elkartea parte egitea lortu genuen. Garrantzitsua da aseta sentitzea eragile bakoitza parte hartzeaz, baina bestalde ez da galdu behar osotasunaren ideia, herria egiten duen proiektuaren parte zarela ekimen horretan parte hartuta. Garrantzitsua da norenagana zuzentzen zaren, ateak aukeratzea.

Nafarroa hegoaldean ekoizleen mundua oso desegituratuta dago, eta atez ate joan gara, sindikatuek eta pertsonek emandako informazioarekin. Hor garrantzitsua zen ekoizleen ikuspegitik proiektu honek zer ekarriko dien aurkeztea.

Herrietako sarea da proiektu honen bihotza. 30-40 herriko helburua jarri genuen, gure harreman pertsonalekin lotuta. Lagunak non genituen, hango herriak ziren sarearen parte. Errigora ideia azaltzea eta konkretura jotzea izan ziren gakoa: nik nire herrian zer egin behar dut eta noraino iritsi behar naiz? Pertsona bakoitzaren arabera, batzuek lantokian banatuko zuten, eta beste batek batzarra egingo zuen eragile anitzekin eta horien bidez gehiago zabaldu. Sarekideek, herrietako pertsonek, gaitasun naturala dute beste jende bat mugiarazteko.

Azpitik gora egin dugu. Sortu ginenean herri komunikabideak genituen buruan. ETBra iritsi ginen, sarekide bat telebistako tertuliakidea zelako eta hark egindako aipamenaren ondorioz deitu zigutelako.

Harreman zuzenen bidez egiten dugu komunikazioa. Auzolana oso garrantzitsua da harremanetarako, Nafarroa hegoaldeko pertsonek egiten dutena (muga da ezin direla beste eskualdeetakoak bertakoak baino gehiago eman). Eta banaketa momentua ere harremanentzako oso indartsua da”.

Euskarabildua: “Ez dago diskurtsoa deskafeinatu beharrik gizartea aktibatzeko”

2016-11-10  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Kattalin Minerrek Emakumeen Mundu Martxako eta “Feministok prest” manifestaziorako kanpainak azaldu ditu. Hona gako batzuk:

Mundu Martxarako atxikimendu aktiboa eskatu genuen, bideo bat egitea eskatzen genuen, zerbait landatuz eta mezu batekin lotuz. Beldur ginen jendeak parte hartuko zuen, eta hasieratik erantzun oso handia jaso genuen. Jendeari zerbait egiteko aukerak ematea garrantzitsua da. Horrek lagundu zuen herrietan dinamikak sortzea, eta gure filosofia izan da eragile hauei tresnak ematea Mundu Martxari eurek zabalpena emateko. Adibidez, jarri zaitezkete zuen herriko komunikabideekin harremanetan, gida moduko bat nola egin prentsarekin harremanak, prentsa oharrak…

Feministok Prest manifestazioan “11 eraso 12 erantzun” hautatu genuen lema. Argi genuen: Ez dugu diskurtsoa pixka bat ere deskafeinatu nahi. Nola egin mezu konfrontatzaile bat jende guztiarengana iristea? Kartelarekin argazkia atera eta guri bidaltzea eskatzen genuen, #feministokprest traolarekin. Bigarren asterako deskontrolatu zitzaigun, eta arrakasta hori da, biral bihurtzea. Joera dugu dena kontrolatzeko eta zentralizatzeko, eta alderantziz da.

Eragile sozial garen heinean, argi geratu da ez dela zertan mezu sinple eta erosorik bilatu behar, mezu konfrontatzaileekin ere lortu daitekeela aktibazioa. Ekintzarako aukera ematea, parte hartzeko aukera ematea gakoa dela (bideo bat egin, atera argazki bat…). Eta ez dela kontrolatzeko obsesiorik izan behar, jendeak traola aldatzen badizu aldatu dizu eta lasai.

Mobilizazioen indarraz gehiago dakite errausleek, herritarrek baino

2016-10-27  //  Herri mugimenduak  //  Iruzkinik ez

“Hernanin 5 pankarta saboteatu dizkigute” mezua zabaldu du, argazki honekin batera, herritar batek.

Azken bi asteotan Errausketaren Aurkako Mugimenduak erraustegiarekin lotutako bi enpresengandik jaso dituen mezuek erakusten dute herritarrek uste dutena baino gehiago eragiten dutela herritar hauek burutzen dituzten mobilizazioek.

“Kendu nazazu karteletik, ni ez naiz aurkeztu lizitaziora”

Urriaren 15ean, herritarrek izara zuriekin euren burua etzan zuten Donostian, Caixa eta Santander bankuen aurrean, “zuen negozioa, gure minbizia!” oihukatuz. Ekintza horretara dei egiten zuen kartelak erraustegi proiektuarekin lotutako enpresen izenak agertzen zituen. “Kartel bat gehiago”, “Nork irakurriko du ba?”, “Hau dena badakigu eta zer?”, “Dena lotuta dute eta dena berdin zaie” moduko esaldiak entzuten dira herritarren artean, baita izara zuriz euren burua etzaten dutenen ahotik ere. Errausketaren Aurkako Mugimenduak hedabideetara zabaldu duen mezu honek adierazten du, ordea, enpresa batek eskatu ziela bere izena kartel horretatik kentzeko (dena ez da “berdin”, nonbait): “Modu horretan jarraituko dugu salatzen herritarren osasuna eta ingurumena euren negozioen hankapean jartzen duten enpresa eta arduradun politikoen jarrera. Joan den larunbatean egindako ekintzara deitzeko karteletan Construcciones Amenabar ere agertzen zen. Enpresatik jakin dugu ez dutela asmorik erraustegiaren proiektuan sartzeko. Gogoratu nahi dugu Amenabarrek parte hartu zuela aurreko erraustegi proiektuaren lehiaketan. Edozein kasutan, positiboki baloratzen dugu oraingo honetan atzera egitea. Horregatik, gure karteletatik bere izena kentzea erabaki dugu, halako obra batetik aldentzea txalotzen dugun modu berean”.

“Kartelak kenduko ditut kaletik, ni agertzen naiz eta”

Larunbat honetan, urriaren 29an, FCC eta GHKren Hernaniko egoitzetara martxa deitu dute Errausketaren Aurkako Mugimenduak eta Gipuzkoa Zutikek, elkarrekin. FCCk Hernaniko udalera deitu du, kartelak kenduko dituzten galdezka. Udalak erantzun ezetz, udalaren politika dela kartelek iragarritako eguna pasatzean kentzea paretetatik. Beren izena agertzen dela ordea, erantzun erraustegiaren lizitaziora aurkeztu den enpresak. Sare sozialen bidez herritarrek salatu dute larunbateko ekintza iragartzen duten kartelak kentzen ari dela “norbait” (nor ari den ez baitu inork salatu), edo FCC ez ikusteko moduan ebaki dituela “norbaitek” kartelak.

Ez utzi, edo prestatu esklabotzarako

Gosaltzen dugun aldiro ustelkeria kasu bat deskubritzera ohitu gara (azkena, Jaurlaritzako nekazaritza sailetik Altuna eta Uriako goi kargu izatera pasa denarena, eta enpresa hau bai aurkeztu da erraustegi proiektura). Bere bizitzari eusten nahiko lan duenak tentazioa izan dezake “zer egingo zaio, ezer ez dago gure esku” pentsatzeko. Etxean geratzeko. Oso ulertzekoa. Herritarrok etxean geratzen garenean ulertu behar dugu, ondorioz, bizitza osoan lan eta lan egingo dugula zorpetuta bizitzeko, ekonomikoki zanpatzen gaituzten horien plana baita gure kontu bizitzea, gizarteak behar ez dituen obra eta zerbitzuen truke denon dirua xurgatuz, guk uzten diegun bitartean.

Harri txintxarraren poza: zer burujabetza ariketa handiagorik dugu egun?

Erraustegiaren aurkako borrokak mundua dantzan jarri nahi dutenentzat elementu denak ditu. Ni gehien maitemintzen nautenak, hauek (zureak bidaltzen badituzu, oso gustura gehituko dut zerrendan):

– Eguneroko bizitzan, uneoro, eta praktikatik egiten dela. Hondakinak gure esku daude, botatzen ditugun arte. Zenbat bota eta nora, uneoro hartzen dugun erabakia da, eta bizimodu oso baten ondorioa. Gure esku dago bizimoduaz hausnartzea, bizimodua hautatzea, eta horren ondorioak hondakinetan islatuta ikustea.

– Espainiako oligarkia, Frantziakoa (Veolia) eta bertakoa ari gara astintzen. Iñaki Petxarromanek Berrian idatzitako artikuluan aurkituko dituzu batzuk, Pello Zubiriak blogean idatzitakoan beste bat, Erraustegiaren Aurkako Mugimenduaren eta Gipuzkoa Zutiken kartelean gehiago… Hondakinak bizitzaren isla badira, gaurko bizimoduan indartsuenetakoak diren botere ekonomikoak daude gai honetan inplikatuta, gehienak ustelkeria kasuekin lotutakoak. Burujabetza ariketa handiagorik badugu bi estatuetako botere faktikoei eta bertako %1ri “aski da, bukatu zaizue gure bizkar bizitzea” esateko? Askatzeko?

Larunbatean Hernanin duzu, 12:00etatik aurrera, ez diezula zure diruarekin osasuna jokoan jartzen utziko aurpegira esateko aukera eta “bizitza da handiena” lema nagusi duen mugimenduan, eguneroko bizitza garaipen txikiz ospatzeko festa.

Euskara askatasun bat da

2016-10-12  //  Hizkuntza  //  4 iruzkin

Horrelaxe bizi dut gaur egun hizkuntzaren auzia. Euskaraz egiten dudanean aske naiz. Beste hizkuntzaren batean mintzo naizenean, behartuta mintzo naiz: egoerak horretara behartuta eta nire plastikozko erdarek behartutako molde zurrunetan: beste pertsona bat naiz, tonu bakarreko eta ñabardurarik gabekoa. Erdaraz ez naiz ni. Horregatik, nire buruari libertatea ematen diot euskaraz egiteko, lehen hitzetik oso aurrera, besteek erdarara pasako naizela espero duten egoeretan ere. Neure buruari zor diot, gizarte zapaltzaile-anitz honetan (generoagatik, arrazagatik, sexuagatik, hizkuntzagatik, klase sozialagatik…), askatasuna.

Azalpenik gabe

Bizitza osoa azalpenak ematen aritu gara eta enpo egin dut. “ARGIA euskara hutsean, zergatik?”; “Zer mundu zoragarri deskubrituko du euskara ikasten duenak?”; “Zergatik mintzatu behar dute egungo gazteek euskaraz?”; “Zergatik ikasi behar dute etorkinek euskaraz?”; “Zergatik jakin behar dute forentseek euskaraz?”… Askea denak ez du azalpenik behar. Autokritikoa da, norberarekiko eta norberak nahi duenean. Menpekoa dena da besteek etengabe zalantzan jarria. Euskaraz egiten diet erdaldun deklaratuei, euren gaitasuna “euskara ulertzen duzu?” (berriz ere galdera) batekin zalantzan jarri gabe. Neska kozkorretik aurrera inork ez zuen nire gaztelera zalantzan jarri, eta horrexegatik ikasi nuen. Hain xinple bezain irmo sozializatzen gara erdaretan. Egun galdera bakarrarekin erantzuten diet euskara kuestionatzen didatenean “eta zergatik egin behar dut gazteleraz?”. Oraindik ez dut konbentzitu nauen azalpenik jaso.

Nor bere zilborrean

Askatasuna horixe ere bada. Ez, noski, munduaren zilborra zarela sentitzea, baina bai, norberaren zilborrean norbera egotea. Ardatz kontua. Erdaretara pasatzen garenetan, zenbatetan egiten dugu norberaren zilborrean beste jarri dugulako? Ikasteko zaharregia den gaixo hori, egunerokoan nahiko lan badituen iritsi berria, harreman oso ona dugun lagun sinpatikoa… eta atoan, gure zilborretik jaisten gara eta leku egiten diogu, kortesiaz, bakeagatik, eskuzabaltasuna bailitzan, hura eroso sentituko den hizkuntzari. Norbera deserosotasunera ohitu den jarrera zozoaz, “lasai, nireak ez du inporta” esanik etengabe besteak zerbitzatzen ari denaren moduan.

Eta orain euskaraz egiteko libertatea hartzen dudan guztietan, Rosa Louis Parks-ekin gogoratzen naiz. Pozik, aske, harrotasunez, autobus edo gizarte honetan nire eserlekua badagokidala sentitzen dut. Eta dagokidan eserleku hori hartzen dut. Banaiz duin, altxatzeko iradokitzen ari zaidan beste hori adina, eta beraz, nire lekuan jarraitzen dut, lasai, pozik, irria ahoan. Eta neure golkorako barre egiten dut konturatuta zenbat alditan altxa naizen eserlekutik inork eskatu baino lehen, egoera tentsoei aurre hartu nahirik zibikoki. Zenbat alditan desplazatu dudan nire burua dagokidan lekutik, baita nire zilborretik ere. Zenbatetan eta txintik atera gabe egiten dugun gure buruaz beste.

Euskaldun askeak erdigunean

Nire buruari libertate hori ere eman diot, euskaraz aske sentitzen direnak izatea nire xede, helburu, jomuga. Haietaz eta haientzat hitz egitea. Barkatu, ez dut euskal herritar denak konbentzitu eta denei irtenbidea emango dien diskurtso, erantzun edo planik. Erakunde eta jende inportantea arduratzen da horretaz, eta mila esker, oso beharrezkoa da lan hori. Baina faltan nabari dut euskaraz aske sentitzen direnak plan, diskurtso eta kanpainen zentroan jartzea, ia beti. Eta mesedez, ez daramaguna baino karga eta lan gehiago jartzeko. Erosoago sentitu eta askeago izan gaitezen baizik. Euskaldun askeen logika, diskurtso autozentratua jartzea erdigunean, ia beti.

Honezkero elebakarrik ez duen hizkuntza anormal horietakoak gara. Bizi zirenean ez genituen zentroan jarri, ez genuen batere baliatu euren balioa, ekarpena. Poztu eta harrotu egiten gara elebakarrak ez izateaz (beti ere euskara bada hizkuntza bakar hori), baina ai, ahazten zaigu esplikatzea elebakartasuna bukatu dela, erdaraz hala direnei. Edo atzerritik etorri eta erdarara soilik bideratzen ditugunei.

Elebakarrak akabatuta, euskaraz aske direnak, kontzienteak, ideologizatuak, politizatuak, dira orain zentro. Erakundeentzat ez dakit, niretzat argi.

Motxilarik gabe

Askatasuna segundoka irabazten zela kontatu zigun behin Inaxito Albisu Alkoholiko Anonimoak elkarteko sortzaileak. Ez espero izateko askatasuna behin eta betiko lortzerik. Hizkuntzarena ere elkarrizketaro eta esaldiro lortzen dugu. Motxilatik atera nuen nire burua zigortzeko zartailua. Noski egoera askotan naizela menpekoa. Aske izatea dut, ordea, helburu, eta gozatzen dut lortzen dudan aldiro.

Erantzi dut, baita ere, hizkuntza salbatu beharraren edo galtzearen erantzukizunaren motxila. Utikan, zer hartuko du norberak herri bezala eusten ez diogunaren ardura!

Motxilatik atera eta ehortzi ditut, baita ere, menpeko harreman emozionalak. Hain xinple, ezen ez dudala besteen arazoetan erantzukizunik. Ez dela nire kulpa, ez dudala parterik horretan, parekoa hizkuntza batekin deseroso sentitzen bada, haserretzen bada, ezer jakin nahi ez badu… han doala bera bere motxilarekin, ez dudala zertan bere motxilarik hartu. Nahiko lan badugu bakoitzak gurearekin.

Laguntzen dit pentsatzeak, baita ere, harreman denak ez direla sakontasun maila berekoak. Batzuekin partekatzen dugun denbora eta elkarrizketa gaia eguraldia dela; besteren batekin medikuaren zain gauden bitartean osasun egoera; harengana banoa kafea lortu nahi dudalako da (hortik aurrera eraiki dezakeguna, plusa da)… badira asteburu bat partekatuko duzun kide berriak… denak ez dira zure bizitzako sakontasunetara iritsiko diren lagunak.

Askapen prozesuak kolektiboan egiten dira

Herritarren gehiengoa ez da hizkuntzaz arduratzen. Ez da militantea, baina ezta aurkakoa ere. Beraz, arauak eta “normalitateak” eskatzen duenera egokitzen da. Araua eta “normalitatea”ren marra gorriak, denon artean jartzen ditugu. Helburuak sozializatuta, arazoak esplizitu eginda, eta arauak eta legeak jarriz. Gipuzkoa Zutikeko asanbladak har daitezke adibidetzat, araua esplizitu eginda “bakoitzak eskubidea du nahi duen hizkuntzan mintzatzeko. Euskara ulertzeko zailtasunik duenari, kide honek egingo dio itzulpena”, emaitza izan baitzen 500 laguneko asanbladetan kide 1 edo 2k behar izan zuela itzulpena, ulertzeko. Errealitateak uxatzen dizkigu sarri mamuak eta konplexuak, aurreiritzirik gabe eta euskara erdigunean jarrita planteatzen dugunean.

Askapen prozesuak kolektiboan egiten dira, eta horregatik dira txalotzekoak Euskara ari du bezalako ekimenak. Hizkuntzen inguruan denon artean giro edo klima bat elikatzen dugu. Sentsazioa dago euskararekiko Izotz Arotik esnatzen ari ote garen. Hernanin ariko duen euri horrek izotza urtuko duela desio dugu.

Zehazki nor eta nola ari dira erraustegiaz dena erabakitzen?

2016-09-28  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Artikulu honen helburua zozoa da: herritar arruntok erraz ulertzea zein politikari ari diren erabakiak hartzen gure etorkizuna baldintzatuko duen erraustegiaz.

1.-Demagogia tabernakoa: Hondakinak “politikarekin nahastu dira”

Tabernako hizketaldietan eta periodico zenbaitek hartara xaxatuta, “zaborren gaia politikarekin nahastu da” esaten dugu maiz. Errealitatea da, ordea, zaborrak kudeatzeko ardura udalena dela. Eta udalak, herritarrek hautatutako politikariek kudeatzen dituztela. Beraz, zaborren kudeaketa bai, politikarien ardura da.

Errealitate praktiko horri gehitu dakioke, oso gai politikoa dela nola antolatzen dugun herriko bizimodua, eta zer egiten dugun bizimodu horren ondorio diren zaborrekin.

2.-GHK: ordezkarien ordezkarien ordezkariek saldu gintuztenekoa

Udala-mankomunitateak-GHK. Hona hondakinen kudeaketarako elkarri lotuta dauden hiru erakunde publikoak (eta beraz, politikoak).

Herriak, zaborrak errazago kudeatzeko, mankomunitatean antolatzen dira (horrela, esaterako, azpiegiturak partekatzen dituzte). Zortzi mankomunitate daude Gipuzkoan, eta mankomunitate hauek eta Gipuzkoako Foru Aldundiak osatzen dute GHK (Gipuzkoako Hondakinen Kontsortzioa): 2007an hondakin politikak kudeatzeko sortutako erakundea, sorreratik erraustegi proiektuari lotua egon dena.

Erakunde guztiak dira ordezkari politikoz hautatuak, eta esan beharrik ez dago, herritarren erabaki ahalmena txikitzen dela erakundea zeharka hautatua denean:

1.-Herritarrek bere herriko alkate eta zinegotziak hautatzen dituzte.

2.-Herriko alkate eta zinegotzi hauek hautatzen dute euretako nortzuk joango diren mankomunitateko batzarrera (mankomunitate bakoitzak du arautua udal bakoitzetik zenbat ordezkari joango diren).

3.-Mankomunitate bakoitzeko batzarreko kideek hautatzen dute euretako zein hiru ordezkari joango diren GHK-ko batzarrera.

GHKk, ordezkarien ordezkarien ordezkariek, uztailaren 28an erabaki zuten herri guztiek bai ala bai beren hondakinak derrigor eraman beharko dituztela erraustegira. Nahiz eta herri bakoitzaren eskumena den bere hondakinekin zer egin, GHKn gehiengoz erabaki zen udal denak, beren borondatearen kontra bada ere, behartzea hondakinak erretzera. Hara hemen gehiengoaren diktadura, edo zeharkako demokraziaren ajeak. Udalen ordezkarien ordezkarien ordezkariek erabaki dute udalei beren eskumeneko gaia den hondakinen kudeaketan, erabakitzeko eskubidea moztea.

3.-GHKk baditu izen-abizen eta aurpegiak

“GHK” entzun eta asko jota logo bat datorkigu burura, ente neutro eta abstraktua bailitzan… Zozokeria hutsa dena oroitu arazi behar diogu gure buruari, alegia, politikariek kudeatzen dutela GHK. Hauteskundeetako indar oreken arabera, urte batetik bestera guztiz kontrako erabakiak hartu baititu “GHK”. EAJ eta PSEko politikari denek (egun kopuruz eta boto ahalmenez nagusi direnek), hutsik egin gabe erraustegia egiteko erabakien alde bozkatzen dute, eta EH Bilduko politikari denek (egun kopuruz eta boto ahalmenez gutxiengo direnek), hutsik egin gabe, kontra.  27 kide hauek osatzen dute GHKren batzarra: Gipuzkoako Foru Aldundiko 3 ordezkarik eta zortzi mankomunitateetako 3na ordezkarik (beltzez daude errausketaren alde bozkatzen duten ordezkariak, eta berdez, errausketaren aurka bozkatzen dutenak):

• Jose Ignacio Asensio. GFA. (PSE)

• Imanol Lasa. GFA. (PNV)

• Felix Asensio. GFA. (PSE)

• Jaime Dominguez-Macaya. San Marko. Donostiako udala. (PNV)

• Miguel Angel Diez. San Marko. Donostiako udala. (PSE)

• Mikel Pagola. San Marko. Urnietako udala. (PNV)

• Iosu Arraiz. Debabarrena. Elgoibarko udala. (PNV)

• Josebe Astigarraga. Debabarrena. Mutrikuko udala (PNV)

• Arcadio Benitez. Debabarrena. Eibarko udala (PSE)

• Lander Arregui. Debagoiena. Bergarako udala (PNV)

• Unai Elkoro. Debagoiena. Aretxabaletako udala (PNV)

• Maria Ubarretxena. Debagoiena. Arrasateko udala (PNV)

• Aitor Aldasoro. Sasieta. Beasaingo udala (PNV)

• Asier Garro. Sasieta. Itsasondoko udala (EH Bildu)

• Mikel Serrano. Sasieta. Zumarragako udala (PSE)

• Josu Amilibia. Tolosaldea. Adunako udala (EH Bildu)

• Amaia Azkue. Tolosaldea. Berastegiko udala (EH Bildu)

• Unai Iraola. Tolosaldea. Alegiko udala (EH Bildu)

• Igor Iturain. Urola Kosta. Aiako udala (PNV)

• Aitor Urresti. Urola Kosta. Getariako udala (PNV)

• Mikel Goenaga. Urola Kosta. Zarauzko udala (EH Bildu)

• Aitor Bereziartua. Urola Erdia. Azpeitiko udala (EH Bildu)

• Ana Azkoitia. Urola Erdia. Azkoitiko udala (PNV)

• Xebero Agirretxe. Urola Erdia. Errezilgo udala (EH Bildu)

• Cristina Laborda. Txingudi. Irungo udala (PSE)

• Xabier Iridoy. Txingudi. Irungo udala (PNV)

• Juan Mª Altuna. Txingudi. Hondarribiko udala (PNV)

GHK-ko kargu nagusiak pertsona hauek dituzte:

– Lehendakaria: Jose Ignacio Asensio. GFA (PSE)

– Lehendakari ordea: Aitor Aldasoro. Sasieta. Beasaingo udala (PNV)

Erraustegiaren aldeko botoa hain konbentzituta ematen duten ordezkari politiko hauen ardura dira hartzen dituzten erabakien ondorioak. Korajerik ez zaie falta, erraustegia egiteak ekarriko baititu, medikuek salatu dutenez, minbizi kasuak nabarmen igotzea (hortik eratorriko diren heriotzekin) eta herri mugimenduek salatu dutenez, udalei euren aurrekontuetatik denen artean 1.000 milioi euroko proiektua pagatu araztea (horren aurretik GHKk erraustegirik gabeko 135 milioi euroko proiektua onartua zuenean).

GHK SAU, EH Bilduk informaziorik jasotzen ez duen erabakigunea

Irakurri berri dugu albisteetan “GHK”k hilabete atzeratu duela 1.000.000.000 euro inguruko aurrekontua izango duen erraustegiaren lanak eta kudeaketa egiteko enpresek beren burua aurkezteko duten epea. Zergatik? Enpresek euren eskaintza txostena taxuz idazteko denbora gehiago behar dutelako? Finantzaketa lortzeko arazoak dituztelako?

Ez galdetu goiko zerrendako GHK-ko EH Bilduko kideei. Egunerokotasunari lotutako erabaki horiek GHK SAU-k hartzen ditu, bazkide bakarra GHK duen sozietateak, eguneroko martxa daramanak. GHKko Batzar Nagusia da GHK SAU-ko administrazio kontseiluko kideak hautatzen dituena. Normalean (eta era honetako gainerako sozietateetan), administrazio kontseiluan parte hartzeko aukera eman izan zaie alderdi guztiei. 2015ean administrazio kontseilua berritu zenean, ordea, Tolosaldeak proposatutako kidea (Ainhoa Intxaurrandieta, aurreko GHK SAUko administrazio kontseiluko kidea) kanpo utzi zuten. Beraz, EH Bilduko kideek ez dute erraustegi proiektuaren eguneroko informaziorik ez erabakietan parte hartzeko aukerarik.

GHK SAUko administrazio kontseilua horrela dago osatua: GHKko lehendakaria eta GHKko batzarrak hautatutako 10 kide (horietako bat, Donostiako Udalak egindako proposamenaren arabera izendatua). GHKko batzar kideak dira gehienak, eta izen berriak hauek: Carlos Ormazabal, Mikel Duran Gonzalo eta José Enrique Corchón.

–  Jose Ignacio Asensio. GFA. (PSE): GHK SAUko eta GHKko lehendakaria.

– Imanol Lasa. GFA. (PNV): GHK SAUko lehendakari ordea.

– Aitor Aldasoro. Sasieta. Beasaingo udala (PNV). GHKko batzar kidea.

– Felix Asensio. GFA. (PSE). GHKko batzar kidea.

– Carlos Ormazabal. (EAJ. Gipuzkoako Ingurumen diputatu ohia. GHKko lehendakari zen, swap-ak sinatu zituztenean).

– Arcadio Benitez. Debabarrena. Eibarko udala (PSE). GHKko batzar kidea.

– Aitor Aldasoro. Sasieta. Beasaingo udala (PNV). GHKko batzar kidea eta lehendakari ordea.

– Mikel Duran Gonzalo. (PSE-EE, Astigarraga).

– Juan Mª Altuna. Txingudi. Hondarribiko udala (PNV). GHKko batzar kidea.

– Miguel Angel Diez. San Marko. Donostiako udala. (PSE). GHKko batzar kidea.

– Jaime Dominguez-Macaya. San Marko. Donostiako udala. (PNV) GHKko batzar kidea. 2016ko martxoan, Macaya ateratzea eta Jose Enrique Corchón sartzea (EAJ Irun, GFAko Finantza eta Aurrekontu Zuzendari Nagusia) onartu zuten.

4.-“Quisiera ser alcalde, Donostiakua“…

Baina GHKko batzarretan, kide denek ez dute pisu edo erabaki ahalmen bera. Bakoitzak ordezkatzen duen biztanle kopuruaren arabera, horrela daude ponderatuta botoak:

– Gipuzkoako Foru Aldundia: ordezkaritzaren %33a du. Ordezkari bakoitzak 11 boto.

– San Markos mankomunitatea: ordezkaritzaren %29. Ordezkari batek 9,8 boto eta beste biek 9,6na boto. 311.613 biztanle. Berau osatzen duten herriak: Donostia, Errenteria, Hernani, Oiartzun, Usurbil, Pasaia, Astigarraga, Lezo eta Lasarte.

– Debabarrena mankomunitatea: ordezkaritzaren %7. Ordezkari batek 2,4 boto eta beste biek 2,3na boto. 73.011 biztanle. Berau osatzen duten herriak: Mallabia, Ermua, Eibar, Soraluze, Elgoibar, Mendaro, Deba eta Mutriku.

– Txingudi mankomunitatea: ordezkaritzaren %7. Ordezkari batek 2,4 boto eta beste biek 2,3na boto. 76.623 biztanle. Berau osatzen duten herriak: Irun eta Hondarribia.

– Sasieta mankomunitatea: ordezkaritzaren %6. Ordezkari bakoitzak 2 boto. 69.675 biztanle. Berau osatzen duten herriak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Ezkio, Itsaso, Gabiria, Gaintza, Idiazabal, Itsasondo, Lazkao, Legazpi, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Ordizia, Ormaiztegi, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zegama, Zerain, Zumarraga.

– Debagoiena mankomunitatea: ordezkaritzaren %6. Ordezkari bakoitzak 2 boto. 62.095 biztanle. Berau osatzen duten herriak: Antzuola, Aretxabaleta, Arrasate, Bergara, Eskoriatza, Elgeta, Leintz-Gatzaga eta Oñati.

– Tolosaldea mankomunitatea: ordezkaritzaren %5. Ordezkari batek 1,8 boto eta beste biek 1,6na boto. 61.000 biztanle. Berau osatzen duten herriak: Abaltzisketa, Aduna, Albiztur, Alegia, Alkiza, Altzo, Amezketa, Andoain, Anoeta, Asteasu, Baliarrain, Belauntza, Berastegi, Berrobi, Elduain, Gaztelu, Hernialde, Ibarra, Ikaztegieta, Irura, Larraul, Leaburu-Txarama, Lizartza, Orendain, Orexa, Tolosa, Villabona, Zizurkil.

– Urola Kosta mankomunitatea: ordezkaritzaren %4. Ordezkari batek 1,4 boto eta beste biek 1,3na boto. 42.526 biztanle. Berau osatzen duten herriak: Aia, Aizarnazabal, Getaria, Orio, Zarautz eta Zumaia.

– Urola Erdialdea mankomunitatea: ordezkaritzaren %3. Ordezkari bakoitzak boto 1. 32.014 biztanle. Berau osatzen duten herriak: Aizarnazabal, Azkoitia, Azpeitia, Beizama, Bidania-Goiatz, Errezil eta Zestoa.

Informazio gehiago baduzu…

GHKren osaketaz, funtzionamenduaz edo beste zernahi kontuez informazio gehiago baduzu, oso gustura jasoko dugu eta artikulu hau osatuko.

Emakume Etxeak lotuko ditu “Testurak” bertso emanaldi bereziak

2016-09-27  //  Bertsolaritza, Feminismoa  //  Iruzkinik ez

Ostiral honetan egingo da lehen saioa, Eibarko Andretxean, 19:00etan. Ordutik abendura bitartean, sei bertso jaialdi gehiago egingo dira emakumeen testu literarioak oinarri hartuta.

Ekimen honetako kideetako bat den Ainhoa Agirreazaldegik azaldu digu Emakumeen Etxeetatik etorri zela eskaera, etxe hauek guztiak lotuko zituen proiektu bat egiteko beharra zutelako. Denetan berdina eta denetan ezberdina izango zen formato bat behar zuten. Eskari horri erantzuteko jarri zen martxan bertsolari talde bat, eta Agirreazaldegik baloratu du bertsolariak diseinuan parte izateak lagundu dezakeela bertsotan egiteko egoki izango den formatua bermatzen. Diseinatzeko prozesuan bertan asko gozatu dutela ere nabarmendu du, eta lana kolektiboa izan dela.

Entrenatzeko biltzen den taldea

Ikasturtean zehar elkarrekin kantatzeko bildu dira, martxa erregularrari eutsiz. Saio arruntetan gutxitan ematen den egoera bermatzen dute horrela: emakumeen artean kantatzea. Urtean zehar egin duten lana oholtzara eramateko aukera emango die Emakumeen Etxeetako saio hauek eta lagunduko du emakumeek elkarrekin kantatzeko gero eta aukera gehiago bilatzen.

Aniztasuna oinarri

“Testurak” izenburuak iradokitzen duenez, testuak izango dituzte oinarri. Testu hauek hautatzen, eta testu hauetatik abiatuta gaiak jartzen ariko diren gai-jartzaileen lana azpimarratu du Agirreazaldegik: “gai-jartzaileetan ere feministak direnak taldera inguratzea eta elkarrekin lanean aritzea oso emankorra da”. Badakite testutik gaira hainbat tolestura emango dizkiotela gai-jartzaileek, eta azaleko planteamenduetatik matizetara pasatzeko gakoa dela garbi du.

Emakume eredu anitzak ekarri nahi ditu “Testurak” emanaldiak, eta gai landuez gain horretarako aukera emango du kantuan ariko diren bertsolarien perfilak ere, bai jatorriz, adinez, bizikeraz…

Emanaldien agenda:

IRAILAK 30 EIBAR, Andretxean, 19:00etan
Bertsotan: Ainhoa Agirreazalgi, Onintza Enbeita eta Izarne Zelaia eta Saioa Alkaiza. Gai-jartzen: Maite Berriozabal.

URRIAK 5 ERMUA, Emakume Topalekuan, 19:00etan
Bertsotan: Oihana Bartra, Miren Amuriza eta Ane Labaka. Gai-jartzen: Maite Berriozabal.

URRIAK 28 ONDARRU, Etxelilan, 19:00etan
Bertsotan: Nerea Elustondo, Oihana Iguaran eta Eli Pagola. Gai-jartzen: Ainhoa Aranburu.

AZAROAK 9 AZPEITIA, Emakumeen Txokoan, 19:00etan
Bertsotan: Maialen Akizu, Rosi Lazkano, Ane Labaka eta Onintza Enbeita. Gai-jartzen: Amaia Agirre.

AZAROAK 11 ARRASATE, Emakumeen Txokoan, 19:00etan
Bertsotan: Maider Arregi, Nerea Elustondo, Oihana Bartra eta Ainhoa Agirreazaldegi. Gai-jartzen: Maite Berriozabal.

AZAROAK 18 DURANGO, Andragunean, 19:00etan
Bertsotan: Miren Amuriza, Saioa Alkaiza, Rosi eta Alaia Martin. Gai-jartzen: Amaia Agirre.

ABENDUAK 1 BASAURI, Marienea Basauriko Emakumeen Etxean, 19:00etan
Bertsotan: Eli Pagola, Maider Arregi, Oihana iguaran eta Izarne Zelaia. Gai-jartzen: Amaia Agirre.

Emanaldiak lotzeko aukera:

Emakume Etxeetan abiatuko den proiektuak beste etxe eta plaza batzuetan interesa piztu dezakeenez, gonbidapena luzatuta utzi du Agirreazaldegik.

Txirrita bertsotan ikusi zuen azken bertsolaria joan da

2016-09-22  //  Bertsolaritza  //  2 iruzkin

Pedro Joxe Mujika Bidegain “Anatx” (1929an jaioa, Aitzola Bordan “Anatx etxe zaharrean”) zendu zen, irailaren 20an. Gaztetan lagunartean asko kantatutakoa eta plazan Zepai eta Migel Arozamenarekin saioa egindakoa zen. Txirrita bertsotan ikusi zuen bi aldiz, sei urte zituela. Irudi luke bertsolari handiak utzitako mandatuari eutsi ziola Anatx zaharrak bere bizitzarekin: “nere aipamenak izango dira beste larogei urtian”. Aurten bete baitira 80 urte horiek.

Bertsoaren haria Hernanin liburutik jaso ditugu Pedro Joxe Mujikaren testigantzak.

Txirrita bertsotan ikusi zuen azkenetariko testigua

“Tiloetan [Hernaniko Ezkiaga pasealekuan], bazen harrizko kiosko handi bat, eta han ikusia nago ni Txirrita kantatzen. Ereñozun eta han, bitan ikusi nuen nik Txirrita, hamabos egunen barruan. Sei urte nituen. Berriz ikusteko amorratzen nengoen, eta hil egin zen.

Oraindik begitan daukat nola hasi zen Ereñozuko eliza frenteko etxe hartan. Bestea, Saiburu, eliza frentean zen. Ez zen orduan aparaturik (mikrofonorik), baina adierazten zuten. San Antonioak ziren, eta jendea biltzen zen entzutera.

Tilosetako hartan baziren gehiago, lau bat bai, baina zein ez dakit. Jende asko biltzen zen entzuteko. San Joanetan kantatu zuen azken aldia zen, urte hartan bertan hil baitzen. Hortxe ikusi nuen Paulino Uzkudun. Hortza gorriekin, eta espalda zabalekin, ederra gizona. Beragatik aritu ziren, ‘kanpeon’ eta esango zizkioten. Zilarrezko duroa bota omen zion Txirritari”.

Zepai eta Migel Arozamenarekin egindako saioa

Behin aritu zen Zepai eta Arozamenarekin plazan bertsotan, Ergobiko festetan. Zepai eta Arozamena bertsotan ari ziren plazan, eta Mujika entzutera joana zen. “Ni Arozamenari aritzen nintzen bertsotan, eta etortzeko keinu egin zidan. Nik atzera egiten nuen, baina azkenean ekarri naute eta Arozamenak ‘hau ere bertsolaria dugu!’, ‘Ongi etorri! Konponduko gera hemen!’ Zepaik. Orduan bertsotan aritzen nintzen eta, Zepairekin pixka bat lotsagabetu edo ez dakit zer egin nintzen. Gauza handiak egiteko txiki xamarra nintzela bota zidan. Nik erantzun nion etxean zera esaten zigutela: belarri handian nituela eta koskortuko nintzela, noski. ‘Hori bertso hori moldatzeko, bertsolaria duk!’ esan omen zion Manuel Matxainek (gai-jartzaileak) Arozamenari”.

“Arozamenak esaten zidan, ‘joan hadi bertsotara, hik nik adina egiten duk, eta nik eramango haut, Basarrirengana joan behar diagu’. Haren txofer sartu baitzen Arozamena gaztetan. ‘Motel, nik ez zeukeat denborarik Basarrirengana-eta joateko, gure etxean bazegok lana’ esaten nion”.

Anatxen bi bertso

“Guk eskolarik batere ez genuen. Ni Arriatsu eskolan ibili nintzen sei hilabetean, eta kabi denbora zen eta ez nintzen joan erditan. Juan Batixta eskolan ibilia zen 14 urtera arte, bere laineza hura izaten zuen. Behin Inaxio ‘Poxta’ laguna eta biok juntatu ginen, eta baso erdi bana edatera eliza [Urnietako] frenteko tabernara jo genuen. Batixta hori inguratu da eta egin dugu saioa. Egun ona tokatu zitzaidan, eta esan zutenez, paliza eman nion gainera. Kantatu omen zidan ‘ni bezala eskolan ibili bazina, jakingo zenuen nik adina’. Nik erantzun:

Eskola ta eskola

zinanian gazte

beti estudiatzen

hortxe jai ta aste

asko pintatu(d)izunik

ez zazula aste

analfabeto bat gaur

bada zu hainbeste“.

Beste batean, kintoen bazkaria egin zuten Villabonako Izkina tabernan. Kinto-lagun Intxaustik puntua jarri zion eta Anatxek erantzun:

Intxausti:

Idiazabalgo gaztak

berdinikan ez du

Anatx:

Bera e(g)iten dutenak

e(g)ingo dira poztu

alimentua dula

ez dezagun ahaztu

nahiz ta egiten duan

pitilina moztu.

Bertsoak gogoan hartzeko trebetasuna

“Aitak etxean bertso zaharrak kantatzen zituen. Aitari ez nizkion ikasi, amonari (Pantxika Rezola) ikasi nizkion bertso zaharrak. Oso txikitan, batzuetan Urnietara joaten ginen eta bestetan Hernanira, amarekin esneak eramanez bere astoarekin. Mezatik ateratzerakoan hantxe egoten zen saltzailea bere paperekin. Ez dakit hamar xentimo edo zer balio zuten. Kantari gehienetan aritzen zen Mendaro, luparekin. Txirritarenak baino gehiago, Xenpelarrenak saltzen zituen. ‘Xenpelarrek jarriak’ jartzen zuen eta inprenta Makazaga Errenteriakoa. Sailean sailean hartzen nituen lehen gogoan, orain jada ez”.

“Txapelketa batean Donostian, gogan hartu nituen bertso mordoxka bat, zortzi-hamar bat bai. Lagunarengana joan nintzen hurrengo egunean, eta han kantatu nituen bezperan ikasitakoak. ‘Ez ditek milimetro baten okerrik’ esan zuen hark”.

“Epele auzoan obran ari ginela, Zelaiatarrak ziren elkar hartuak, eta haietan batek esan zuen: ‘Markesaren alaba? Oraindik ez diat inor sumatu danak tajuz kantatzen dituenik’. Eta nik kantatzen nituen denak, segidan”.

Anatxtarrak ere, beste larogei urtian

Bere aita Pedro aritzen omen zen bertsotan eta harengandik hartu omen zuen zaletasuna.

Pedro Joxe gaztetan aritu zen, baina soldaduska ostean lanean hasi eta andregaia egin zuenean utzi zion kantatzeari. “Andregaiak ez zuen nahi, zorretarako nuela esaten zidan eta nik ere gogo handirik ez. Hala, seko ahaztu zitzaidan (bertsotan egiten), ahaztu. Ez zegoen ondo ikusia, mozkorra zen bertsolaria”.

Pedro Joxeren semeak, Joxe Mari Mujikak eman zion jarraipena Euskal Herriko plazetan “Anatx” izenari. Bertso eskolen lehen belaunaldikoa da Joxe Mari, Sarasuatarrak, Euzkitze, Loidi, Lizarzelaia…rekin plaza asko egindakoa. Pedro Joxek kontatu zuenez, “ez naiz gogoratzen semea behin ere entzutera joan naizenik. Nik berari kontsejurik eman? Ez, ez, eskolan zebilen eta nik zer erakutsiko nion, bada!”.

Joxe Mari Mujikaren seme-alabek, Andoni, Ane eta Maddik etxean jaso dute bertsoa eta bertso eskolan landu. Joxe Marik bai, asko kantatzen du etxean ondorengoekin, eta bertsoa txarkeriarekin ez, jolasarekin lotzen duela kontatu zuen Bertsoaren haria Hernanin liburuan: “nik derrigortu ez ditut egingo ezertan. Beti esaten diet: bertsoa jolastu, bertsoarekin sufritzera ez joan. Nire umeak inora badoaz, ondo pasatzera joan daitezela. Ez txapelketako erreferentziekin. Lagunarte bat egin, eta noranahi afaltzera joandakoan gaitasuna izan dezatela puntu bati erantzun edo bertsotan broma bat egiteko. Ez diet besterik esaten”.

Zinemaldiko ekitaldia eten zuten bi aldarriak, kaletik

2016-09-17  //  Gipuzkoa Zutik!, Herri mugimenduak  //  Iruzkinik ez

Zinemaldiko irekiera ekitaldiaren hasieran, preso gaixoen aldeko oihuak entzun ziren eta pankartak garbi ikusi. Handik gutxira Gipuzkoa Zutikeko kide bat eszenategira igo zen, errausketaren aurkako oihuak eginaz. Batzuei eta besteei pankartak kendu eta kaleratzea segundu kontua izan zen. Kanpoan, bake sozialaren itxura zaintzeko indarrek ez zuten sormena kaleratzeko tarte hori ere eman.

“Gaixo presoak askatu” oihuak entzun ziren eta beste pankarta batek Ibon Iparragirre laguntzeko SOS deia egin zuen.

Gipuzkoa Zutikeko kide bat errausketaren kontrako pankarta zabaldu nahian. Orduantxe agertu zen Bertrand Tavernier zinemagilea eta egoera ikusita “Donostia beti da harrigarria” bota zuen.

Irailaren 16a, Zinemaldiaren irekiera eguna, 19:30ak aldera. Gipuzkoa Zutikeko 20 bat lagun, mozorrotuta abiatu dira Boulevardetik Kursaalera, alfonbra gorri bat eta megafonia daramatela. Deialdian iragarri zuten moduan, “pasarela alternatiboa” egitea dute helburu. “Lau katu” dira euskara jatorrean, eta ia launaka doaz, inongo legetan “kontzentrazio” edo “manifestazio” adiera barregarri geratzeko moduan. Zelebre piura horiek, ordea, umore gutxiko ertzainekin egin dute topo Boulevardaren bukaerako zatian:

– Ezin dutela Kursaalera joan, ertzainek.

– Antifazen atzean, harridura aurpegiak.

– Abisua ematen dietela, ez dietela Kursaalaren inguruan egoten utziko. Jakinarazi gabeko manifestazio bat dela.

Deialdia lau haizetara zabaltzen saiatu direla erantzunda, bizipoza eta “ura gara” filosofiaren bulkadak gerria dantzatzera daramatza mozorrotutakoak, herritarrak diskriminatzen dituen agintekeria zurrunaren aurrean. Binaka-hirunaka, bakoitzak nahi duen kaletik jo du, katuen izaera independenteaz, noizbait Kursaal aurrean topo egingo duten, zortearen esku utzita. Erraustegiak herritarrei ekarriko dien zulo ekonomikoa azaltzen duten eskuorriak banatzen dituzte, sinopsi moduan idatziak, euskarazkoak “Ke arteko egunak” eta gaztelerazkoak “El gran golpe” izenburu dutela.

Batzuek mozorroa kendu dute, beste batzuek gaur horrela doazela (eta zer!) aldarrikatzen dute eta beste hainbatek mozorroa janzkera arruntarekin integratu du. Hiru erakoek jolastu dute zakur eta katuetara, poliziekin:

– Mozorroa ertzainen aurrean kendu duenari ere ezetz, ez diotela Boulevardetik Kursaalera pasatzen utziko. “Amona Grosen bizi da eta bere etxera noa. Nahi duzu nirekin etorri?”. Zer pentsa ematen du norberak begien aurrean ikusten duenean herritar guztiok ez dugula, nonbait, Bakearen Kultura aldarrikatzen duen hirian kalean lasai ibiltzerik.

– Mozorroa jantzita eskuorriak banatzen ari denak ezustean egin du topo bi ertzainekin, eta mozorroaren betaurreko beltzek ikusmena lausotuta, xano-xano eman die poliziei ere eskura “Ke arteko egunak-en sinopsia”. Ezer gertatu ez balitz bezala buelta erdi eman du, baina ertzainak identifikazio-eske ditu. “Zinemaldirako sarrerak erosita ditut, eta horrela janztea gustatzen zait” egin du identifikatuta sentitzen den bere buruaren aurkezpena.

– Mozorroa janzkera arruntarekin integratu duten katuren batzuek iritsi dira Kursaal aurrera. Zinema izarren distirarekin emozionatuta dauden herritarren artean daude agintari politiko nagusiak, ateak noiz zabalduko zain. Alfonbra gorritik paseatu dira %1a eta %1aren koadrilakoak direla amesten duten beste asko. Denak dotore, bakoitza bere diru-zorroaren neurrian. Denak denon diruarekin ordaintzen den festara, herritar soila gonbidapenik gabe, bi aldiz (sarrera 40 euro) ordainduta. Mozorroa janzkera arruntarekin integratu duten bi katu ohartu dira hiru ertzain dituztela atzetik, beti 10 metroko distantzia tartean utzita.

Preso gaixoen aldarria kalera

Kursaaleko zubia gurutzatzen hasi dira beste herritar batzuek, kartzelako hesiak daramatzatela, gaixo dauden preso politikoen argazki eta izenekin. Euria latz ari du. Ertzainek geldituarazi dituzte. Barroteak daramatzatenek alferrikako hika-mikarik ez dute egin, baina geldiarazitako lekuan bertan gelditu dira, barroteak zubiko errepideari begira jarrita. Ikusgarri.

Mahai-ingurua: Munduko inprobisatzaileak elkarrizketan

2016-07-13  //  Bertsolaritza, Feminismoa, Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Ainhoa Agirreazaldegik egin du aurkezpena. Arratsaldeko saioan (19:00etan Tabakaleran) arituko diren inprobisatzaileak aritu dira elkarrizketan:

Karen Owen: Galestarra, kazetaria. Ikuspegi politiko kulturala du bere jardunak. Gizonezkoek taldearen babesetik inprobistatzen dute eta berak askotan bakarka inprobisatzen du eta saiatzen da poesia leku ezohikoetara eramaten (autobusak, kalea…).

Maria Isabel Servera: Mallorcarra, duela sei urte hasi zen inprobisatzen. Autodidakta. Euskal Herriko jardunaren oso antzekoak dituzte: tabernakoak, plazakoak…

Rebeca Limón: Huasteca. autodidakta da. Aukera gutxi ditu inprobisatzeko, jardunaldi hiberoamerikarretan normalean.

Yunet López: Kubatarra. 9 urtetatik inprobisatzen du. Etxetik jaso zuen tradizioa. Kazetaria.

Maialen Lujanbio: aurkezpenik ez du behar;)

Miren Amuriza: aurkezpenik ez du behar honek ere;)

Argazki orokorra

Karen Owen: Galesen ez dago emakume inprobisatzaile asko. Guk aulki bat ematen dugu sari nagusi, urteroko jaialdian. Poesia, kultura, errezitaldia, dantza elkartzen ditu jaialdi horrek. Honek gure langintzaren hastapenetara garamatza: poeta erregearen ondoko gizona izaten zen. Gales nazio txiki askoren nazioa izan da, printzerri txikiak daude, eta printzerri bakoitzak bere poeta zeukan erregearen ondoan, eta aulki edo trono bat. Horregatik da sari nagusia. 2001ean lehen aldiz irabazi zuen emakume batek aulkia. Mila urteko tradizioa dugu eta ordura arte ez zuen emakume batek irabazi. Oso garrantzitsua izan zen, beste emakumeek pentsatu zutelako “neroni saiatu naiteke”. Egun 12 emakume ari dira inprobisatzen, eta jendaurrean 2-4 aritzen dira. Jarraitzen du oso kultura maskulinoa izaten.

Maria Isabel Servera: Guk ez dugu kolektiboaren kontzientziarik, bi bakarrik garelako. Mallorcan 20 bat inprobisatzaile gara, horietatik 2 emakumeak. Ematen diren tailerretan orekatuago dago parte-hartzea, erdi eta erdi izango gara. Glosaren testuingurua oso maskulinoa zen, gauez eta tabernetan kantatzen zen, eta hor emakumeek ez zuten sarbiderik. Tradizioak gauza on eta txarrak ematen dizkigu, eta hau da horietako bat. Katalunian egoera ezberdina da, berrasmatu egin dutelako: transmisio naturala eten da, eta kantari zaharrak erreferentzia hartu arren, berrasmatu egin dute eta aurten egin duten sariketan 8tik 5 emakumeak izan dira.

Rebeca Limón: Huastecak huapango musikaren barruan inprobisatzen dugu, eta ez da asko inprobisatzen. Hiru emakume helduk inprobisatzen dute eta beste neska gazte batek. Oso zaila da emakumeon arteko komunikazioa, beste estatu batekoak baitira. Huapango jaialdietan elkartzen gara baina elkarbizitzarako denbora gutxi izaten da.

Yunet López: Nik sehaskatik jaso ditut lauda, inprobisazioak… Nire berraitona inprobisatzaile handia zen. Haren lau seme-alabatik seme bakarrak inprobisatzen zuen, baina gazterik hil zen. Nire amona zen beste alabetako bat, eta hark idatzi egiten zituen dezimak. Nire aitak ez du ez inprobisatzen ez idazten, eta galdetzen diot nola transmititu zidan, eta esaten dit hainbeste gustatzen zaionez, dena niri eman zidala. Urrezko aroan, non frontoiak betetzen ziren inprobisatzaileak entzuteko, gizon baserritarrak astoz joaten ziren emanaldietara eta andreak etxean geratzen ziren. 2000. urtean hasi ziren haurrentzako tailerrak, Alexis Díaz Pimienta izan zen nire irakaslea, eta neskak askoz gehiago ginen. Baina adinean aurrera, neskek utzi egiten dute, umeak edukitzeko. Kuban oraindik ere gizonen tradizioa da, emakumeak bere gaitasunak erakutsi behar ditu. Inprobisazioa majia da, poetak majikoak dira, eta nik dezima on bat txalotzen dut, datorren ezpainetatik datorrela. Ez dago repentismo femenino eta maskulinorik.

Maialen Lujanbio: badakigu emakumeek betidanik egin dutela bertsotan, baina ez espazio publikoan. Gaur egunera etorrita, bertso eskolak izan dira emakumeen presentzia ulertzeko gakoetako bat. Hastapena betidanik da naturala, txokea espazio publikoetara ateratakoan etortzen da eta hor bakantzen da emakumeen presentzia. 40 urteotan eboluzio handia izan du gai honek, nahiz izugarrizko bidea dagoen egiteko. Momentu oso interesgarrian dago bertsolaritza: plazara salto egitea lortu eta eutsi dioten emakume bakanek, urteetan saioko emakume bakar izanik, emakumeen bozgorailu izan dira, emakume arketipiko izan dira, errepresentatu dute emakumeA plazan. Azken urteetan, diskurtso feminista integratzean, emakume eta gizonen sentsibilizazioari esker, emakume bertsolari kopurua asko zabaldu da eta oso emakume desberdinak dauzkagu plazan: duela 40 urte onargarri izango ez lirakeen perfilak ere bai. Emakume ezberdin gehiago daude eta horrek diskurtso-iritzi-kantakera desberdinak ekarri ditu plazara, eta bere eragina du baita bertsotan ere. Emakumeen arketipo izan den emakume hori erlaxatu daiteke, mezu hori emakume gehiagok emango dutelako, eta has gaitezke emakumeen ñabardurak lantzen, ez beti korrekto agertzen, alde itsusiagoak lantzen… abaniko kreatiboa asko zabaldu da. Sortzaile bezala sekulako lasaitasuna ematen du, eta sormenerako bide interesgarria.

Miren Amuriza: Oraindik badira egitekoak. Kolektiboa biltzearen zentzua azpimarratuko nuke, gure artean hitz egitearen garrantzia. Gure artean hitz egiten dugu plazan gertatzen diren gauzez. Ni beste belaunaldi batekoa naiz, eta gure adinekook “naturalki” bizi izan dugu neskok elkarrekin kantatzea. Lujanbiori eta beste batzuei gehiago tokatu zitzaien gizonekin kantatzea. Hala ere, ez du esan nahi zailtasunik ez dugunik izan. Badago adin bat bertsolaritza jolasa den unetik zerbait serioago bilakatzen dena, eta nerabezaroarekin gurutzatzen dena. Etapa kritikoa izaten da eta neska askok atzera egiten dute. Zer gertatzen da une horretan? bakoitzak bere beldur eta mugak dauzkagula, eta hortik hitz egitearen garrantzia. Muga hori gainditu dugunok, urteekin gainerakoekin hitz egitean jabetzen zara zure beldurrak ez zirela zure beldurrak, denek bizi izan dituztela. Horregatik, atzetik datozenei bidea errazteko aukera daukagu. Bi bideak egin behar dira, kolektiboa eta bakoitzak berea.

Zer egin du zail eta zer eman dizue positibo emakume izateak?

Karen Owen: Poema irakurtzean inoiz ez dut galdetzen gizon edo emakumeak egina den. Batzuetan, tradizio maskulinoaren barruan, matxismo eta testosteronaren erdian, galdetzen dut, non geratu da sentiberatasuna? ez du zerikusirik generoarekin, poetarekin du zerikusia. Zer sentimendu eragiten dizkidan poemak, hori da begiratzen dudana. Metrika eta errimaz gain, ez dugu ahaztu behar bihotza, bihotzak helarazten gaitu publikoarengana. Poemak ez du generorik.

Maria Isabel Servera: Garai batean bakarra izan naiz, eta horregatik asko deitzen ninduten, saioan emakume bat egon dadin. Ze ondo! pentsatzen nuen, baina gero jabetzen nintzen  ematen zidatela nik nahi ez nuen paper bat. Hitz egin nahi dut nahi dudan gauzez, politikaz eta abar, ez dut nahi animatu nazaten emakume naizelako, ez glosa sexuatuaz aritu nadin… ni neu izateko lana egin behar dut.

Yunet López: Deziman denetik kantatu daiteke. Baina garrantzitsua da dezimak takoia eta soinekoa jantzi eta oholtzara igotzea. Emakumeek probatu beharko lukete poesia esperimentatzea, ihesbide bat delako, hegan egiteko modu bat… Guri gai bat jartzen digute kontrobertsiarako. Emakume-gizonen artean ari garenean, askotan sexu bidetik jotzen dugu. Nik parekotasuna sentitu dut, saiatzen naiz goiko mailara igotzen, obra ona egin dadila eta jendeak jakin dezala badirela goi mailako inprobisatzaile emakumeak. Gozamena da inprobisazioa, eta garrantzitsua da emakumeak hor egotea, entzun dadila emakumeen ahotsa bertsotan.

Maialen Lujanbio: Bertsoak ez dauka generorik, inporta duena bertso ona da… Baina esaldi horretan falta dena testuingurua da. Bertso ona da inporta duena, baina orduan kontua litzateke zer den bertso ona, eta hor hasiko ginateke testuinguruarekin talkan eta galderak sortuko lirateke. Berdin entzuten diren ahots guztiak, esaterakoan konfiantza eta sinesmen bera duten denek, ez baldin bada nondik datorren heziketa hori… bat-batekotasuna ezin da testuingurutik kanpo aztertu. Emakumeak emakume bezala dituen zailtasunak testuinguruari lotuta daude, ez bere doaiei. Obra da inporta duena, baina norbaitek sortzen du, eta hargatik era batera jasotzen edo entzuten da…

Aukera berdintasuna leukakeen mundu batean, normalagoa litzateke inprobisatzaileak erdi eta erdi egotea. Eman dituzuen kopuruetan, urruti gaude oraindik. Zer landu beharko litzateke, hemendik 30 urtera datuak oso bestelakoak izan daitezen?

Rebeca Limón: Gure eskualdean badira hainbat arazo: Hasteko, ez dagoela irakaslerik inprobisatzen irakasten duenik. Dakitenak oso zelosoak dira, bakarrik ikasi dutenez, besteek ere bakarrik ikastea nahi dute. Eta emakumeak ez dira bakarrik hastera ausartzen. Hori falta da, emakumeak ausartzea etxean edo eszenategian inprobisatzera. Gero eta neska gazte gehiago ari da huapangoa jotzen eta publikoak atsegin du, beraz, inprobisatzeko segurtasuna da falta zaiena.

Eneko Orozek zuzenean eman du. Bertan duzu mahai-inguruaren bideoa.