Koldo Saratxaga: “Zer izan nahi duzu 20 urte barru? Zoriontsu? … Eta zer gehiago?”

2015-04-24  //  Hezkuntza  //  Iruzkinik ez

Hik Hasik antolatuta “II. Herri hezitzailea, eskola herritarra” jardunaldiak burutzen ari dira Donostian. Koldo Saratxagak “Parte-hartzearen eta partekatzearen garrantzia hezkuntzan eta jendarte-ereduan” hitzaldia eman du.

Hona hemen adierazitako ideia batzuek:

Sarrera:

“Eskola ereduari buruz hitz egingo dut, larritasuna ematen baitit. Pena da, esango ditudan gauzak batez ere etorri ez direnentzat dira, Jaurlaritzarentzat eta abar. Hemen zaudetenak mugituta zaudetelako etorri zarete. Zenbat diru gastatu dugun Finlandia ezagutzen, hango eskolak… gero hemen apenas ezer ez aplikatzeko. Horregatik diot gastatu eta ez inbertitu. Askatasunerako hezi behar ditugu ikasleak. Enpresa ereduan bezala eskolan, pertsonak dira oinarri. Aldiz, zertan erakusten diegu ikasleei? Lehiatzen”.

Lanerako prestatzeaz:

“Egungo ereduan ateratzen omen dira inoizko prestatuen ikasleak. Prestatuak zertan? Gure enpresa ereduan lan mundua eraldatzea dugu helburu eta lan munduan ikusten ditugu ikasle izandako horien jarrerak eta gaitasunak. Jarrera eraldatzaileak ikustea asko kostatzen da eta gaitasunak esperientziarekin irabazten dituzte. Gure hezkuntza ereduak oraindik industriarako eta lanerako prestatzea du helburu. Gizarteak lan mundutik dituen beharren arabera irakasten da unibertsitatean. Ez balioen arabera.

Nik langile ez, pertsona esaten dut, ‘lanera noa’ esan orduko bizkarreko mina jartzen zaigu, eta ‘proiektu bat partekatzera’ esaten badugu, apasionagarria da astelehena. Bizitza osoa da gozatu behar duguna, ez lanera joan eta bukatu orduko oporretara ihesi egin.

%70ak ez du lan egiten ikasi duen horretan. Beraz, libre izaten ikastea, zoriontsu izateko gakoak eta abar ikasi beharko lituzke. Ez bost urte barru “irteera” edukiko duen sektore horren arabera, beste laurogei urtean biziko da eta!”.

Eskolako notak:

“Ni noten kontrakoa naiz. Sekula ez nuen ireki nire alaben noten sobre bakar bat ere. Egun nire alabak bilobaren notak jasotzen ditu eta barrenak erretzen dizkit, ez delako ezer aldatu. Zazpi urteko bilobak entzuten ditut notez hizketan eta ditudan kanak erori egiten zaizkit”.

Aniztasunaz:

“Aniztasuna ulertzea oso erraza da, baina barneratzeak liseritzea esan nahi du, eta hori gehiago kostatzen da. Aniztasuna gizakiena, lurrarena, denarena jabetzea ezinbestekoa da bizitzan, eta txikitatik barneratu behar dugu. Harreman estiloa aldatu behar dugu. Etengabe egon behar dugu ikusten zer izan nahi dugun, eta izan behar dugu besteekin.

Denok gara ezberdinak, eta egunero gara ezberdinak. Gaur jada ez gara atzokoak. Bizitza pasatzen dugu epaitzen eta sailkatzen, baina beti iragana sailkatzen.

Piramide harremanetik horizontalera igaro behar dugu. Zuhaitz batek dena estaltzen badu, besteentzat argirik eta urik ez bada sartzen, basoa ez da hazten. Dauden harreman ereduak boterezkoak direnez, ez du uzten pertsonak eurak berak izatea eta garatzea. Talde lanean gakoa konplementatzea da, saskibaloian bezala. Baina talde lana gehitze hutsa bada, gure arteko lehia dagoenez tartean, txikitu egiten gara.

Denentzat azterketa berak daude eskolan, ikasle bat tximinoa, bestea elefantea, bestea arraina, bestea foka bada ere. Pertsonak diamante gordinak bagara, ezin ditugu denak galbahe beretik pasa. Ezin dugu aberastasun hori dena alferrik galdu. Gelan beti daude ezinegona dutenak, inkorfomistak, ikonoklastak. Irakasleek eskuak burura eramaten dituzte, ezin dute programa jarraitu horien “erruz”… arranoak gara eta oilo bihurtzen gara. Pertsonak hegan egin nahi du, baina hegoak ebakitzen dizkigute”.

Egunez amesteaz:

“Euskal Herria txikia da, naturaren kapritxo bat. Daukagun neurria, ematen dizkigun aukerak, marabila bat da. Eta konformatzen gara Gaztelakoen media ematearekin. Konformatzea da. Eta gakoa ez da lehiatzea, da pentsatzea zer amestu genezakeen eta ez genuen amestu. Gorriti eskultoreak esaten zidan atzo: “Egunez amestu behar da, gauez edonork amesten du!”. Arrazoi, egun osoan amestu behar da!.

Gizarte pasiboa sortu dugu. Ohitura handia dugu begiratzeko nola egiten dugu eta nola egiten genuen, eta zergatik egiten genuen horrela… beti atzera begira. Aurrera begira amestu behar da, lehen egindakoa egiteak beti emaitza bera ematen du. Kualitatiboki aldatzea da gakoa. Ahaztu iragana, zugan dituzu bizipen horiek, baina jarraitu gozatzen eta amesten. Amesteak gauzak egitera zaramatza, erroreak egitea, haietatik ikastera, eta lorpenak ospatu egin behar dira. Mundua etengabeko aldaketan dago. Etorkizunean aldaketa etengaberako eta dimentsio handiagokoetarako prestatuta egongo gara”.

Sormenaz eta berrikuntzaz:

“Pertsonak sortzaileak gara. Enpresan batzuek produzitu eta produzitu aritzen dira, eta sormenarena utzi lasai, hori bi-hiruk erabakiko dugu eta. Onenak direlako? Ez, goian daudenak eurak direlako.

Egun berrikuntza teknologian dago oinarritua. Baina ez gizartearen berrikuntzan, harremanen berrikuntzan, erakundeen antolakundeen berrikuntzan… Betiko eredua da, berritu ahalik gehien esportatzeko.

Gauzak bilatzen ditugu, ez dakigulako zer den nahi duguna. Gauza hauez da hitz egin behar duguna, ez ohiko eskola ibilbideaz, eskola-lanpostua… Zer nahi duzu 20 urte barru? “Zoriontsu”. Bikain, baina jarri esaldi horri koma, eta jarraitu zehazten”.

Bertsolaritza guneak euskalduntzeko erreminta

2015-04-22  //  Bertsolaritza, Hizkuntza  //  Iruzkinik ez

Duela bi urteko Arabako Eskolartekoaren Festa. Argazkia: Goiena.

Bertsoa ez da tresna makala euskara ikasten ari direnen motibaziorako eta erdalguneetan arnas guneak sortzeko. Hala adierazi dute Egoitz Zelaia, Manex Agirre, Miren Artetxe eta Ruben Sanchezek Bertsoa.com webgunean (bertan dituzue bideoak ikusgai).

Bertsoa euskalduntze prozesuan denarentzat

Euskaltegietan bertsoa landu duenetan zer gertatu den, horrela azaldu du Egoitz Zelaia hendaiarrak: “Euskara hutsean sortutako adierazpide artistiko edo komunikatiboa izaki, lilura hori sortzen du ikasleengan, desmitifikatzeko balio du eta esateko ‘kontxo, bada ni ere gai naiz!'”. Ruben Sanchez gasteiztarrak motibazioan jarri du indarra: “Jakin mina denei pizten zaie. Eta hori amu hona da ondoren euskararekin gehiago pikatzeko, pentsatzeko ‘gehiago ikasten badut, behar bada egunen batean joango naiz bertsoak entzutera'”. Bere bizipenarekin ere lotu du: “Ni bertsotan hasi nintzen euskara maila on bat lortutakoan. Euskara ikasten ari den batentzat bertsolaritza ez da existitzen hemengo erdal komunitatean, eta da gauza bat oso harrigarria. Bigarren utopia da, lehena da euskara ikastea eta bigarrena bertsolariak ongi ulertzea beti, jarraitzea, eta amesten duzu ea egunen batean zuk ere bertso bat botako zenukeen afari batean”.

Gune erdaldunetan bertsolari izatearen berezitasunak

Zelaiak azaldu du bera kontzienteki egin zela bertsolari: “Gune euskaldun deituetan behar bada naturalki sortzen dira bertsolariak, hitzaren jolasaren liluraz. Gune erdaldunetan ez, hemen kontzienteki sortu behar zara”. Manex Agirre aramaioarrak bertsoa bizitzeko modua aztertu du: “Hemengo gazteak ez daude sartuta Gipuzkoan edo Bizkaian sartuta egon ahal diren bertso zirkuitu batzuetan eta bertsolaritza ulertzeko modu batean. Iruditzen zait hori onura izan daitekeela, harreman natural bat eta tentsiorik gabekoa eraikitzeko aukera ematen du. Egoeraren beste aldea da batzuetan tentsio hori behar duzula, zure buruari gauzak ongi egiteko exijitzerakoan. Kasu batzuetan eta ezinbestez, hori falta dela uste dut”. Zelaiak dio publikoaren exijentzia ere badela ezberdina: “Jendearen estimazioa ezberdina da. Agian herri euskaldunetan beste gauza batzuetan jartzen dute arreta entzuleek. Herri ez hain euskaldunetan mamiak garrantzia gehiago dauka formak baino”. Sanchezen hitzetatik ikusten dugu komunikazioaren indarra: “Bertsolariak, edozein komunikatzailek bezala, asmatu behar du konektatzen aurrean daukanarekin. Aurrean daukana baldin bada laugarren urratseko talde bat, harentzako egin behar duzu bertsoa. Konektatzea lortzen baduzu, izugarria da. Beraientzat bertso bat ulertu eta gainera barre egitea, izugarria da”.

Bertsolaritza arnasgune

Sanchezen euskararen maparen distortsioa salatu du: “‘Inguru ez hain euskalduna’ diogu lurraldearen hiru heren euskalduna eta heren bat erdalduna balitz bezala, baina bai zera! Inguru ez hain euskalduna da Euskal Herri osoan!” Miren Artetxe hendaiarrak azaldu du bertsolaritzak oxigeno burbuilak sortzeko duen gaitasuna: “Bertsoaren inguruan bada giro bat euskaratik eta euskaraz egiten dena. Leku eta denbora bat ematen du euskaraz bizitzeko normala balitz bezala, hemen ez baita oso ohikoa halako guneak izatea”. Agirrek bide beretik adierazi du: “Bertso eskola, nahiz eta horretarako lan zehatza ez egin, bada gune bat euskararekiko harremana lantzeko. Bertsoa lantzen da modu dibertigarrian, eta horrek berekin dakar hizkuntza horrekiko harremana aldatzea. Bertso eskolan dabilen gazte jende askok esaten du ‘bertso eskolan ongi pasatzen dut, nik ez dut inor ezagutzen bertso munduan dagoena bezalakoa…’ Galdera da: jende hori kontziente da zer esan nahi duen horrek bere eremu soziolinguistikoan? Kontziente da euskarazko adierazpide batean sentitzen dela oso eroso?” Sanchezek erdal komunitateari eskaini dio azken puntua: “Araban (ezinbestez) hasieratik heldu genion erdal komunitatean haurrekin eta abar bertsoa sartzeari. Amu ona da Euskal Herri osorako”.

Jule Goikoetxea: “Biltzen hasia da Feministen Estatu Kontseilua, lobby feminista”

2015-03-09  //  Feminismoa  //  Iruzkinik ez

Argazkia: norabidea.eus

Info7 irratian elkarrizketa mamitsua egin zion martxoak 5ean Eider Olazar esatariak, Jule Goikoetxea zientzia politikoetako irakasleari. Hemen duzue osorik entzungai. Bertako pasarteak dira ondoren irakur ditzakezunak.

Estatuak definitzen du zer den emakumea, zer den gizona?

Estatua da “ahalmen politiko handiena duen instituzio multzoa”. Noski behar dugula estatua euskaldunok. Zergatik? estatua badaukagulako! Espainiako eta Frantziako estatuak dauzkagu, beraz, kontua ez da estatua nahi dugun edo ez. Kontua ditugun estatu horiek nahi ditugun edo bestelako estatu bat nahi dugun. Estatuak ezer sortu baino, egiten duena da birsortu. Gizonez eta emakumez ezaugarritutako gizarte bat, estatuak egiten duena da era eraginkorrean gizarte hori birsortu. Beste era bateko praktikak jartzen baditugu, gizon eta emakumeen arteko mugak lausotuko dituztenak, eta are gaindituko dituztenak, eta estatuko boterea baldin badaukagu, orduan eraldaketa hori birsortzeko ahalmena izango genuke. Horregatik, gizartearen araberakoa da estatua.

Borroka ideologikoa da gakoa estatua edukiz betetzeko?

Gure gizartea patriarkala eta kapitalista da, hori da birsortzen duena estatuak. Duela 40 urte indar korrelazioa ez zen bera, neoliberalek mendebaldean ez zeukaten gehiengo absolutua. Horregatik lortu zen bere garaian ongizate estatua, demokratizazio zabala hainbat eta hainbat eremutan… Orain ideologia hegemonikoa da neoliberalismoa, hau da, kapitalismo basatia. Zer egiten du estatuak? Kapitalismo basati hori oso era eraginkorrean birsortu: eskubiderik gabe utzi, janaririk gabe, etxebizitzarik gabe… Estatua berez ez da ez txarra ez ona: gakoa da zer ideologiak duen hegemonia estatu horren barruan. Horregatik egin behar dugun lehen gauza da, hegemonia feminista bat sortzen joatea, ahalik eremu gehienetan. Estatugintza egunero egiten dugu, baina estatu formala lortzen dugunean askoz indar handiagoa eduki dezan ideologia feministak. Zeren nagusi den ideologiaren arabera, estatu horrek birsortuko du ongizate gehiago guztiontzat edo gizon zuri aberatsentzat.

Euskal estatuak batez ere feminista izan behar duela esan izan duzu. Zergatik?

Feminismotik egin behar da euskal estatugintza. Gure ekonomia politikoa, gure sistema produktiboa, gure sistema fiskala… dena egin behar da ikuspegi feministatik. Feminismoa da egun dagoen ideologia iraultzaileena, kritikoena eremu guztietan -ez soilik sozialean- (kulturalean, politikoan, ekonomikoan…), eta feminismoa da egungo mugimendu integratzaileena. Kritika egiten dielako botere harreman guztiei. Botere harremanak ez dira sekula neutralizatuko: botere harremanak ezin dira deuseztatu, beti egongo dira. Gatazka beti egongo da, eta eskerrak, bestela ez legoke aldaketarik. Kontua da nola antolatuko ditugun botere harremanak eta haiek dauzkaten ondorio estrukturalak nola murriztuko ditugun. Hori da kontua. Horretarako nahi da estatua, eta boterea, oro har.

Eremu publikoa eta pribatua ere birplanteatuko luke estatu feministak.

Noski. Gure sistemak publiko eta pribatuaren araberako sistemak dira. Irauli behar dena publikoaren eta pribatuaren arteko diferentzia hori da, eta eraldatzeko proposamen hori feminismotik dator, beste ezein ideologiak ez du proposatzen hori deuseztatzea, ezta sozialismoak ere. Aldatzen badugu egitura hori, zeinaren bidez gauza batzuek pribatuak diren eta besteak publikoak, orduan apurtuko dugu patriarkatuaren egitura. Eta ez patriarkatua bakarrik, gehiago sakonduta baita sistema liberalen egitura ere.

Biolentzia iturri nagusia familia dela diozu.

Gizartea nola dago antolatua? publiko-pribatua. Eta pribatua zer da: familia. Pribatua da emakumeen arloa, hau da, legeak ez dauden arloa. Arrazoia ez dagoen arloa, eskubideak ez dauden arloa. Emakumeak baztertuak izan dira eremu pribatura, zeinaren bidez osatzen duzun eremu publikoa. Ez dago gizon arrazional, gizon publikorik, emakume pribaturik gabe. Ez dago eremu publikorik eremu pribaturik gabe: eremu publikoa, hau da, arrazionalitatea, eskubideak, legeak, ordena, morala, kultura… garatzen den espazio hori garatu ahal izateko, eremu pribatua beharrezkoa da. Zergatik? eremu pribatuan egiten direlako eremu publikoaren mantentze lan guztiak, musu-truk. Eremu publikoan dagoen hori guztia nork produzitzen du? gizonezkoek. Hori da marxismoak inoiz kontuan hartu ez zuena, eta horregatik marxismoa da banaketaren inguruko teoria bat (kapitala) eta ez produkzioaren inguruko teoria bat. Horregatik egiten du sarri krak, fokua gizonezkoen eremuan bakarrik jartzen duelako. Eta nork produzitzen ditu gizon horiek? nork produzitzen du humanitatea? Jaiotza, zaintza, hori guztia produkzioa da, ez erreprodukzioa! Kontuz kontzeptuekin, emakumeek egiten dutena ez da “erreproduzitu”, hori estatuak egiten du, birsortu. Emakumezkoek produzitu egiten dute!

Biolentzia hitzak estatuak eta bere garaian ETAk egindakoari mugatuta ulertu izan dugu. Biolentziak eta batez ere emakumeenganakoa politizatu beharra ikusten duzu.

Biolentziak geure egin behar ditugu. Kontua ez da “guk ez dugu biolentziarik nahi, gatazkarik nahi…”. Bai, bai, guk nahi ditugu, kontua da nolako gatazkak, nola erabili biolentzia hori. Emakumeoi biolentzia kendu zaigu. Kontua biolentzia banatzea da. Gizonezkoek egiten dituzten ekintzak politikoa dira. Gizonezkoen arteko eztabaidak ere politiko kontsideratzen dira. Aldiz, emakumeek egindako ekintzak emakumeentzat dira, eta gure arteko eztabaidak saltsa arrosa. Egunkaria hartzen badugu, politika saila askotan txutumutxu hutsa da, “honek hau esan dio besteari eta besteak hau erantzun dio”, hori betiko txutxumutxua da.

Gizonak era masiboan akabatzen dituztenean gatazka politikoa da, emakumeak akabatzen dituztenean emakumeen indarkeria. Ez, ez, ez, hau da onartu ezin dena. Zeren diferentzia hori onartzen badugu, gatazka politikoa gizonezkoena da. Eta badirudi gatazka politiko bakarra daukagula, estatuarekikoa. Emakumeok gatazka politikoa egunero daukagu herri honetan, eta gainera gure inguruko gizonekin. Hori da politizatu behar dena, gure bizitza politizatu behar dugu. Zer esan nahi du biolentzia politizatzeak? herriarenak direla, ez direla emakumeenak, guztionak direla. Emakumeok ez gara herriaren parte, gu herria gara. Emakumeenganako indarkeria, indarkeria politikoaren mailan jarri behar da, berdintasun erreala eta sinbolikoa lortu nahi badugu. Emakumeen kontrako eguneroko biolentzia sinboliko ikaragarria da gatazka bakarra estatuarekikoa dela esatea. Ikusezintasuna ematen baitzaio politikotasuna ematen ez zaion horri.

Gatazka politikoa normalizaziora inguratu heinean emakumeak periferian geratzeko arriskua ikusten duzu.

Noiz eskatzen da normalizazioa? Normaltasunetik atera den hori berriz normara ekartzeko. Hori esan nahi du normalizatzeak. Normalizaziotik kanpo gaudenean, emakumeek hartzen dute askotan gizonezkoek duten botere hori: gudari bilakatu, gerra garaian fabrikara joan… normaltasunetik ateratakoan emakumeek botere gehiago lortzen dute. Normalizaziora itzultzeak zer esan nahi du? emakumeak periferiara itzultzea, gizonezkoak zentrora, gizonezkoek biolentzia gauzatzen jarraitzea emakumeekiko… Guk ez dugu normalizaziorik nahi. Egun 10 gizon badaude espazio publikoan, 5 soberan daude. Eta hori ez da normalizazioa, alderantziz, hori litzateke iraultza, eta hori da nahi duguna.

Normalizazioa litzateke 10 gizonetatik 1-2 isiltzea, eta ez, ez, 5 isildu behar dira. Eta ez dute isildu nahi. Normala da. Ez dut uste intentzioarekin egiten denik. Oso mekanika inkontzienteekin egiten da, eta nahi gabe birsortzen da patriarkatua. Gizonak esertzen direnen emakume batek okupatzen duen espazioaren bikoitza okupatuz, ez dute nahita egiten. Egiten dute espazioa beraiena delako. Ez dira nahita hankazabalik esertzen, eta guk ez dugu nahita jartzen hanka bat bestearen gainean. Baina hor dago patriarkatua: espazioan nola mugitzen garen, nola hartzen dugun… Normalizazioa da patriarkatuaren funtzionamendu eraginkorra, eta hori da nahi ez duguna. Erdigunean egon diren emakumeek erdigunean jarraitu behar dute, eta askoz ere gehiago sartu behar dira. Eta eurak gehiago sartzeko, beste batzuek atera behar dira. Horregatik diot, arazoa isiltzea da! 10 minutu badituzu hitz egiteko, isildu bigarren zatia. Zergatik? Ez da gauza bera emakume batentzat feminista izatea edo gizon batentzat feminista izatea. Bien bizimodua ez baita berdina. Gizon batek feminista izateko egin behar duena da isildu, bere pribilegioei uko egin. Eta entzun. Eta emakume batek feminista izateko egin behar duena guztiz kontrakoa da.

Mugimendu ezkertiarretan erreproduzitzen diren botere harremanekin kritikoa zara.

Ez nago kezkatuta eskuineko misoginoekin, soziologikoki gutxiengoa baitira. Aldiz, gure herrian zentro-ezkerrekoak gehiengoa dira. Hor dago arazoa, berdintasunaren alde dagoen gizon masa horretan. Ez pertsonalki, baizik eta kolektibo moduan. Gizonezko ezkertiarrak, beren bizitzako eremuren batean badira transgresoreak, militanteak edo aktibista diren heinean, kontra egiten diote gauza batzuetan estatuari, moral hegemonikoari… baina beste %95ean ezkertiarrak kontserbadoreak dira, soziologikoki. Alegia, beste eremu guztietan egiten dutena konbentzioak esaten duena da: ezkondu, lanera joan, harreman heteroak eduki, seme-alabak eduki, erosketak VISArekin ordaindu… ditugun normak birsortzen dituzte, baita sentitzeko eta pentsatzeko erak ere. Inertzia horrek normala bizitzera daramatza eta normala patriarkala da. Patriarkatua oso era demokratikoan birsortzen da, oso era normalean. Inolako gatazkarik gabe, eta nahi gabe, hori da arazoa, nahi gabe birsortzen dela. Horregatik diot arazoa ez direla eskuin misogino histerikoak.

Arrakalak ikusten dituzu, mugimendu ezkertiarretan deserosotasuna eragiten hasi da feminismoa.

Hori oso positiboa izan daiteke. Emakumeok ikusi dugu boterea hartu behar dugula. Mikrotik makrora pasa behar dela, mikroa utzi gabe, noski, hori da gakoa. Makrora pasa behar da, makro-politikara, makroekonomiara. Estatura. Ez da nahikoa kaleko mobilizazio eta kontzientziazio lana, bera bakarrik. Hori da oinarrizkoena, baina gero gauzatu behar da era makroan. Horregatik planteatu nuen Feministen Estatu Kontseilua.

Horixe galdetu behar nizun, zertan den Feministen Estatu Kontseilua.

Era tradizionaletan arrakalak sortzen doaz baina oso pixkanaka. Esan bezala, inertzia delako patriarkatua birsortzea. Aparteko egitura bat behar da (alderdietatik aparte, mugimenduetatik aparte…), beste egitura horiek deuseztatu ez, baizik eta osatuko dituena. Horretan interesa daukagun emakumezkoak hasiak gara elkartzen. Hau ez da izango horizontalki eta era parte-hartzailean funtzionatuko duen zerbait. Zergatik? Ez gara demokratikoki hautatutako ordezkariak, hor gaude interesa daukagun pertsonak eta kito. Bere funtzio garrantzitsuena, intzidentzia politikoa izango da. Hau da, lau-bost helburu oso zehatz ezarri urtero, eta denok batera gauden posizio eta botere-guneetatik lan eginaz helburu horiek lortzea. Horregatik izango da lobby bat, lobby feminista bat.

Sagar Moreen Iraultza Hernanin

2015-03-02  //  Feminismoa  //  Iruzkinik ez

Martxoaren 14an beltzez jantzitako emakumeek hartuko dituzte parrandaren kaleak (Iruñean San Ferminen bezperan egin zutena oinarri hartuta). Sagardotegi garaian eraso sexistak ugariak izaten dira eta ekintza honek erasoen aurkako mezua zabaldu eta autodefentsa feministarako deia egingo du. Antolatzaileek adierazi digutenez: “Nazkatuak gaudela, guk ere gauaz, festaz, kaleaz gozatzeko aukera izan nahi dugula… eta erasoen aurrean erantzuna emango dugula!”.

Hernaniko Andre Kalearen inauguraketa herrikoia

2015-03-02  //  Feminismoa  //  Iruzkinik ez

Martxoaren 21ean inauguratu zen ofizialki Andre Kalea. Hernaniko kale ezagunenetakoa da, bertakoak ez direnentzat “tabernen kalea”. Ekitaldi herrikoia osorik erakusten du bideoak.

Beti deitu izan zaio hala

Udal artxibategiko dokumentuen arabera, 1896an Gipuzkoako Foru Aldundiak udalei gomendatu zien kaleetako errotulazioak euskaraz eta erdaraz emateko. Horren aurrean Hernaniko udalak erabaki zuen bi izendapen ofizial ematea kale honi: Andre-kalia euskaraz eta Urumea erdaraz. 1900 Urumea soilik deitzea erabaki zen eta 1927an Padre Cardaveraz. Azkenik, 1988an Kardaberaz kalea jarri zitzaion. Baina herriko helduenei oraindik “Andre kalia” entzungo diezu.

Zergatik Andre kale?

Herriko bizitza kaleka antolatzen zela esan liteke: Kale Nagusian denda dotoreak zeuden eta ongi jantzitako jendea ibiltzen zen bertan. Andre kalea, aldiz, emakumeek lan egiten zuten kalea zen. Hernaniko etxeen berezitasuna da bi kaleetara ematen dutela portalek, eta horrek pentsatzera garamatza eremu publikoa eta pribatua bereizteko-lotzeko funtzioa zutela. Emakumeek etxetik aulkiak jaitsi eta kalean elkarrekin lan egiten zutela esaten da. Lan horien artean bat Leokako labaderoan lixiba egitea zen, etxekoen arropa eta diru truke aberatsena joz. Lanean bakarrik ez, karta jokoan ere aritzen omen ziren emakumeak Andre kalean.

Generoaren baitan sailkatutako eguneroko jarduera publikoa eta pribatua kaleen antolaketarako irizpidea izan zitekeen, beraz. Kale Nagusia gizonena, Andre kalea emakumeena, eta Atzieta kalea abereena.

Printzesa bizardunen harribitxia

2015-02-24  //  Kultura  //  Iruzkin bat

Gaueko entziklopedia koxkorra-k umore ona jartzen du etxean. Jolasgurea zabaltzen. Ume-klabean aritzera tentatzen.

Horrelako lanak etxero sartu behar lirake. Osasun publikoagatik. Airean gelditu da galdera, Kultura publikoak nola elikatu behar lituzkeen herritarrak txikitatik, zer bermatu behar lukeen. Kultura kalitate humanoa lantzeko bide ere bada eta.

Argia piztearen eta arrautzak irabiatzearen jolasa berreskuratuko dizuna

Hitzek poesia poxi bat daramate. Betiko hitzekin, etxeko objektuez eta gertaerez dira mintzo. Eta ze eder! (klik-klak egarri naiz; klik-klak buru-makur; klik-klak ama hor dator; klik-klak baso bat ur)

Hitzek umore puska bat daramate (“Logalerik ez, eta ixten zait begi bat; kri-kri hasi zaizkit kilkerrak eta katuak barrez, logalerik ez…”).

Hitzek plastilina karrokada bat daramate norberak nahieran jolasak asmatzeko, ipuinak sortzeko (dena nola hazten den kontatzen duen “gauen arreta jarri zazu zuk ere; soinu ñimiño bat egiten dute”)…

Jostailuekin jotzen omen dute musika (bai, bainerako ahatetxoa behintzat barruraino sartzen da), kontzertuak festa bat izango direla espero daiteke. Musikalki oso aberatsa da, zentzua beste ahots bat eta beste bat jarraitzera daramana, zure burua nola doinuak igartzen harrapatzen duzuna, zazpigarren entzunaldian beste detaile bat aurkituko diozuna…

Eta gainera liburua! Marrazki ederrez, jolasez eta erreferentziaz josia.

Mila esker

Mila esker 2princesesbarbudes, Bizarduna (Marc Marcé), Printzesa (Helena Casas), Maialen Lujanbio, Xabi Grimau, Ainhoa Aranburu, Larraitz Garmendia eta Joseba Tapia. Kataluniatik Euskal Herrira zuzenean ekarritako altxorragatik.

Zer hizkuntzatan elkar ulertzen dugun, lehen lerroko erabaki politikoa da

2015-02-19  //  Hizkuntza  //  Iruzkinik ez

1955, AEB. Rosa Parks afroamerikarrak uko egin zion autobuseko eserlekua gizonezko zuri bati uzteari, sasoiko legearen kontra. AEBetan Eskubide Zibilen Aldeko Mugimendua piztu zuen ekintzak hark. Noiz utziko diogu hizkuntzaren eserlekutik desplazatzeari?

Elkar ulertzera, horretara gaude behartuta herritarrak bizitzeko. “Politikoa” horrela ere uler daiteke: elkar ulertzea tentsioan jartzen duen guztia. Adibidez: bi herritarren arteko elkar ulertzea tentsioan jar dezake generoak, jatorriak, hizkuntzak, klase sozialak… Botere harremanak edo norberaren posizioa gakoa dira soka-tira horretan. Betiko galdera: Zer zaude prest familiako bazkaria “bakean” bukatzearren tragatzeko?

“Bakeak” hiltzen zaituenean

Iristen da egun bat tragatzen ez duzuna. Zorionak! Horrek esan nahi du “zu” egiten zaituen beste ezaugarri baten kontzientzia hartu duzula. “Zu” izateko bitala zaizun faktore bat gehiago deskubritu duzula. “Zuago” zara! Eta ez tragatzeak esan nahi du baita ere zure burua parean duzun senidearena adina maite duzula. Ez senidea baino gehiago, ez senidearen bizkar, ez senidearen kontra, EZ: zure burua senidea ADINA, senidearen PARE, senidea BEZALA, ERRESPETU berarekin.

Elkar ulertzea biren esku dago, ez zure esku (bakarrik)

Hortik aurrera senideak armairutik atera berri duzun ezaugarria ikusiko duen, ulertuko duen, onartuko duen, errespetatuko duen… ez dago zure esku. Nahi zenuke berarekin partekatzea, baina (“izorrai!” edo “lasai!”) ez dago zure esku. Horrek kentzen dio balioa armairutik atera berri duzun ezaugarriari? Subjektu (politiko) gisa zure hautuen zilegitasuna zure buruari ematen diozu edo senideari?

Negoziazio kolektiboa etengabekoa da

Maitasun erromantikoarekin batera sortuko zen “isildu eta bakea”. Inongo baldintzarik gabe maitatzera behartzen gaituzte biek, menpeko egiten. Tratu txarren eltzea dira maitasun erromantikoa eta “derrigorrezko bakea”. Gure izaera politikoaren parte diren faktoreekin negoziatzen ikasi behar dugu. “Nire senidea zara eta zurekin harremanetan jarraitu nahi dut, beraz, ea gai hau nola kudeatzen dugun, niretzat ardatza da eta”. Norberarentzat ardatza diren faktoreak errespetatzen direla sentitzen ez dugunean harremana bera da kinkan jartzen dena. Edo errespeturik gabeko harremanetara behartu nahi dugu gizartea “bakearen” izenean?

Euskarara etorrita

Elkar ulertzera, horretara gaude behartuta herritarrak bizitzeko. Horretarako oinarrizkoa da besteak hitz egiten duen hizkuntza ulertzea (nahiz eta beste hizkuntza bat hitz egitea hautatu) edo ulertzeko jarrera agertzea (zeinuka ere komunikatzen gara gaitasunik ez dugun hizkuntzetan). “Ez dut zure hizkuntza ulertzen” esaten duenak elkar ulertzea tentsioan jartzen du. Errespetuaren muga ere kolokan egoten da erabilitako hitz eta tonuen arabera (areago hizkuntza hori bertakoa eta ofiziala bada), ez ulertzearekiko ezaxola edo arbuioa adierazten badu, edo ardura. Hortik aurrera, norberak erabakitzen du hizkuntza subjektu (politiko) gisa ardatza zaion, bitala zaion edo ez. Norberaren hizkuntza parekoarenaren ADINA, PARE, BEZALA, ERRESPETU berarekin maite duen. Edo alderantziz, harreman horretan menpekoa den.

Ez duzu bestea zure hizkuntzan hitz egitera behartu nahi, noski. Eta zure burua bai, behartuko duzu bestearen hizkuntzan hitz egitera? Zer, “ez zaitut ulertzen” batekin tentsioan jarri den komunikazioaren eta kohesioaren izenean?

Hizkuntza subjektu (politiko) gisa zure ardatzetakoa da?

Eguneroko harremanetan erdaraz eraiki duzun “bake”ak ez du zure zati bat ukatzen, hiltzen?

Harreman bakoitzean hizkuntza negoziatzen ikasi behar dugu, norekin nola mintzatzen.

Bestearen integrazioa ez dago zure esku (bakarrik)

Euskarazko mundua partekatu nahi zenuke euskal herritar guztiekin baina (“izorrai!” edo “lasai!”) ez dago zure esku. Euskara ulertu gabe bizitzeko hautua egiten duenak, euskarazko munduan ez integratzeko hautua egiten du. Horrek kentzen dio balioa euskarazko munduari? Euskaraz bizitzeko zilegitasuna nori ematen diozu, zure buruari edo erdaldunari?

Euskal Herria eraikitzerakoan, lehen lerroko erabaki politikoa

Estatuarekin, autonomia gehiagorekin edo asanbladaka antolatu nahi dugun euskal gizarteak elkar zer hizkuntzatan ulertuko duen erabakitzea lehen lerroko erabaki politikoa da. Erantzun komodoenari helduko diogu (lasai, hizkuntza defendatzearen truke botorik galdu nahi ez duzuen alderdi politikoak!): Bi hizkuntzetan? Ados, orduan garbi izan dezagun bi hizkuntza ofizialak ulertzea irakurtzen jakitea bezain oinarrizkoa dela gizarte honetan integratzeko. Kode zibilak dioenez: “Legeak ez ezagutzeak ez du legeok ez betetzetik desenkusatzen”.

Urquijoen aurrean Rosa Parks

2015-02-18  //  Hizkuntza  //  Iruzkinik ez

Asteburu honetan gertatu zitekeen, udalerri euskaldun batean:

Urquijoz mozorrotuta sartu da tabernan cristiano monolinguea, zer eta euskararen legea zorroztuta besapean duela, zer eta elebitasuna eskudotzat hartuta.

Barrara doa zuzen, eskatzera baino, tragoa exijitzera. Barra erdian den neska batek traba egiten omen dio. “Y tú de qué vas?” uxatu nahi du Urquijok neska zakar.

“Ni naiz Rosa Louis Parks” erantzun dio pozik neskak.

Tartean sartu zaie Txano-gorritxo, denen lagun egin nahian. Elkarbizitzaz mintzo zaie, pedagogiaz, sedukzioaren indarraz, paradisuko elebitasun orekatuaz, Parks-i bere hizkuntzan, Urquijori berean.

“Y quién es esa Parks!” atzera berriz Urquijok.

“1955, AEB. Rosa Parks afroamerikarrak uko egin zion autobuseko bere eserlekua gizonezko zuri bati uzteari”.

“No te entiendo nada” batekin pasa da Urquijo barra zokora. Irriak ihes egin dio Parksi, “ez omen nau ulertzen… euskaraz naizelako? beltza naizelako? emakumea naizelako?”.

Urquijori atzetik joan zaio pauso lasterrean Txano-gorritxo, elkarbizitzaz mintzo, pedagogiaz, sedukzioaren indarraz…

Rosa Parks-ek dantzan jarraitzen du pozik. “Nire lekuan mantenduko naiz ni naizen bezalaxe” zin egin dio bere buruari. Kontzienteki eginiko hautu politiko hori txupito batez ospatu du. Geroztik barruan darama Rosa Parks-en jarrera, AEBetan Eskubide Zibilen Aldeko Mugimendua piztu zuen jarrera hura.

(*ETBko Azpimarra saiorako eginiko tartea)

Lehen emakume bertsolarien sorta, larru kontutan

2015-02-09  //  Bertsolaritza, Feminismoa  //  Iruzkinik ez

Amagoia Pia, Ereiten kultur zerbitzuetako kideak aurkitu zuen altxorra iazko urte bukaeran Asteasuko artxibategian. Lau emakume hauena da 1816ko bertso sorta: Teresa Antonia Beobidekoa (1.go bertsoa), Concepción Irazustakoa (2-3 bertsoak), Maria Magdalena Lertxundikoa (4. bertsoa) eta Maria Antonia Etxeberriakoa (5. bertsoa).

Bertsoak jartzeagatik salatuak

Salaketa bat da bertsoak artxibategira eraman zituena. Maria Magdalena Lertxundikoaren aurkako salaketa jarri zuten 1816an, “irainak plazaratzeagatik”, Maria Ignazia Mugikakoak eta bere ahizpek, aitak lagunduta. Mugikaren aurkako irainak bertsotan plazaratzea, horra lau emakumeen delitua. Gainera salaketak halaxe azpimarratzen du, bertsotan egin izanak irainari zabalpena ematen ziola: “se agrava la maldad al considerar que la afrenta se ha executado de la manera que recibe una publicidad escandalosa, y dificil de contener su pernicioso vuelo, porque la juventud que en todos los paises y no menos en esta provincia se entrega a tomar los versos de memoria para contarlos, se olvida con dificultad de ellos por el frecuente uso que hace de ellos, resultando de aqui la extensión de la mala nota con que se califica mi referida hija…”.

Bertso sorta

Versua paratzeko bada motivoa

Juan Bautista Mañaciren ondora dijoa

Gorocenetaco(1) gaztañac itz eguiten balequi,

cer pasatu dan ongui esango luque nosqui.

Zaldunieta gaubian(2),

yllaren ogueita bostian(3),

contentuago ciran

Gorozeneta gañian,

Juan Batista aurrian da

Mañaci atzian.

Etziran seguru ere

oz beren eltzian(4).

Juan Batista Olazagaco,

mutil prudentia,

eztezu gaizqui consolatu

caleco jendia.

Basuan egoten da

ipiñita eultza(5),

ez dezu gaizki jorratu

Lizolaco beltza.

Juan Batista cenduanian(6)

Mañaci billatu,

Caravelaco aurrian

cenduan asiñatu:

“Zaldunieta gaubian(7)

diberti gaitian(8),

guacen Gorotzenetara

istante(9) batian”.

Baratzan eder baitu

Ydarrac(10) lorea(11),

ez daucazue salduric

Lizolaco belia(12).

Oharrak

(1) Bigarren bertsioan: “Gorotzenetaco”. Gaur egun, toponimoa Errezil eta Alegin mantentzen da. Hiru baserri daude izen horrekin (Gorotzene, Gorotzenea eta Gorotzenea Goikoa).

(2) Iñauterietako igandea: “Zaldun-igande”, “zaldun inaute” adierez ere ezaguna.

(3) Lehenengo bertsioan, zati hau ere bertsoaren lehenengo ilaran doa.

(4) Lehenengo bertsioan: “elcian”.

(5) Lehenengo bertsioan: “eulza”. Orotariko Euskal Hiztegiak “eultzadi” eta “eultzar” adierak biltzen ditu. Eultzadi erlategiren sinonimo bezala dute (Larramendik “eultzadi” hitzari “colmenar” esanahia ematen dio). “Eultzar”, aldiz, “eulitzar”-ren sinonimo moduan.

(6) Lehenengo bertsioan: “cinduanian”.

(7) Bigarren bertsioan: “gabian”.

(8) Lehenengo bertsioan: “gaican”.

(9) Bigarren bertsioan: “instante”.

(10) Idar = ilar. Orotariko Euskal Hiztegian, “ilar” hitza ere “gezur” hitzaren sinonimotzat ematen da.

(11) Bigarren bertsioan: “borea”.

(12) “Belea”-gatik, ziurrenik. Bi bertsioetan, hirugarren bertsoan “beltza” irakurtzen da, eta horrek esanahi zuzena du “belea”-rekin. Testuinguru honetan esanahi negatiboa duela antzeman daiteke: tristea, zorigaiztokoa… Ziurrenik Mañaziri aipamena egingo lioke.

Lehen emakume bertsolariak

Asteasu aldean Sabina Elizegi (1842an jaioa, Pello Errotaren arreba) zen ezagutzen zen lehen emakume bertsolaria, eta lau hauek aurreko belaunaldikoak dira. Euskal Herrian ezagutzen diren emakume bertsolarietan lehenak ere hauek izan daitezke (Bizenta Mogel 1782an jaio zen eta Maria Luisa Petriarena 1800ean).

Eliz-sakramentuen erregistrotik atera du infomazioa Amagoia Piak:

Concepcion Irazusta Elola-Olaso 1772an bataiatu zuten Asteasun (1851n hil zen).

Teresa Antonia Beobide Zatarain 1781ean bataiatu zuten Asteasun. 1816an jaiotako “Agustin Zakarra” bertsolariaren ama zen eta 1856an hil zen.

Maria Magdalena Lertxundi Sorarrain 1795an bataiatu zuten Asteasun. 1867an hil zen.

Maria Antonia Etxeberriakoa (hiru emakume ageri dira bataio-agirietan izen horrekin, beraz, zehatz zein zen jakiten oraingoz ezinezko).

“Kolonizatzaileen jarrera da pentsatzea emakume indigenek, euren herria defendatzeagatik, eskubideak baztertzen dituztela”

2015-02-04  //  Feminismoa  //  Iruzkinik ez

Argazkia: Iván Rafel Castellanos Díaz/ Luna del Sur A.C.

Sylvia Marcos Feminismo Deskolonialen Sareko kide da eta “Más allá del feminismo. Caminos por andar” saiakera liburua aurkeztu du Mexikon. Bere hitzetan, liburu honek tradizio intelektual feministari “behetik eta ezkerretik” egin nahi dio ekarpena. Feminismoa deskolonizatu eta emakume zapatistekin elkarrizketan jarri nahi du. Zapatismoak 20 urte bete dituenean, Soraya González Guerrerok elkarrizketa egin dio Pikara Magazinen.

Besteak beste, eztabaidarako bide ematen duten ideia hauek jaulki ditu elkarrizketan:

(Ezer baino lehen, nor da Sylvia Marcos?)

1993an Mexikoko Unibertsitate Autonomoan zebilela gazte batek eskuorri bat eman eta ezkutatu egin zen. Zapatismoaren lehen buletin ofiziala zen. Irakurtzean, emakume zapatisten Lege Iraultzailearekin egin zuen topo, erresistentzian zeuden komunitate guztiek adostutakoa zena, eta lege hori lurralde eskubidearen aldeko Nekazal legearen ondoan ageri zen. Zapatismoan emakumeen eskubideen aldeko apustu esplizitua ikusi zuen, eta hori nobedade historikoa dela dio: “Emakume indartsu horiek denak autoritate postuetan ikusi nituenean maitemindu nintzen zapatismoaz”. Zapatismoa barrutik ezagutzen du eta hainbat liburu idatzi ditu emakume zapatistez eta feminismo indigenaz.

Emakume zapatisten lorpenak medikuntzan eta politikan

Gobernu autonomoak autoritate espazio handia ematen die emakumeei. Bertako kulturetan badira botere espazioak emakumeentzako bakarrik direnak, eta zapatismoak bere proiektu politikoko parte egin ditu. Bertako emakumeek hainbat jakintza landu dituzte (sendabelarrak, erditze-lanak…) mundu hiritarreko klase ertainak gutxietsi dituenak. Zapatismoarentzat berriz, medikuntza hori bere proposamen politikoko zati da, medikuntza hori errespetuzkoagoa delako gorputzarekin, holistikoa da eta beharrezkoa denean badaki bateratzen medizina alopatikoarekin.

Zapatismoak medikuntzan aritzeko emakumeak lehenesten ditu, emakumeen osasunean jarduten duten bakarrak emakumeak dira. Gobernu autonomotik kanpo emakume medikuek ez dute halako botererik, gizonezkoek bezero gehiago dute eta hobe ordaintzen zaie. Emakumeak beti lehiatu behar du jakintsuagotzat jotzen den gizon baten aurka.

Politikan, emakumeak autoritate nagusia duten guneetan daude, ez berdintasun sailetan. Komandanteak dira, baita hezkuntza bultzatzaileak, nekazal aholkulariak… askok irakurtzen eta idazten ez badakite ere, Ramona Komandantea bezala, antolaketan jeinu hutsa izan zena. Eta ez dute genero kuotarik, baina denei tokatuko zaie gobernatzea: kargu guztiak dira aldi baterako eta batzarrak hautatuak.

Indarkeria matxista gutxitzeko gakoak

Alkoholari uko egitea autonomiarako bide izan zen eta horrek asko gutxitu zuen emakumeen kontrako indarkeria. Erabaki zailenetakoa izan zen, herritarrak ohituta zeuden peri egunean mozkortzera eta garagardo saltzaileek itzeleko negozioa egina zuten. Jendea menpekoa zen. Errotik moztu behar izan zen.

Emakumeen lege iraultzailea ere erabakigarria izan da, emakumeen kontrako tratu txarrak debekatzen baititu. Euren asanbladatan emakumeak azaldu egiten du gizonak jo badu eta legea aplikatzen da. Ez da Espainian bezala, non poliziaren aurrean salatu eta gizonak hil egiten dituen. Polizia etxean salaketak jarri orduko beren bizitza arriskuan dute. Emakume zapatistek asanbladan azaltzen dute arazoa, beste edozein gatazka komunitario bezala. Asanblada da irtenbideak proposatzen dituena. Gizonari hiru abisu ematen dizkio asanbladak, eta hirugarrenean kanporatua da, gizona baita legea urratzen ari dena. Noski, horrek ez du esan nahi bidea erraza denik eta asanblada bakoitzean landu behar da gaia.

Feminismoa eta ikuspegi koloniala

Kanpoko feministek uste dute emakume indigenek euren herria defendatzen dutenez, ez direla euren eskubideez kontziente, bigarren mailan uzten dituztela. Jarrera hori kolonizatzaileena da, eskubideak hierarkizatzen ditugu, norbanakoenak eta kolektiboenak, eta pentsatzen dugu ezin dutela batera joan. Ezin dugu ulertu zapatistak aldi berean ari direla eskubide horiek praktikara eramaten. Zapatistek ez dituzte emakume gisa dagozkien eskubideak baztertzen, eta aldi berean beti gizonekin ari dira defenditzen autonomia eta lurraldea. Bi fronteetan ari dira aldi berean eta hori ikusten ikasi egiten da. Garrantzitsua da oinarrizko ezagutza bat izatea euren oinarri filosofiko eta euren kosmobisioarena.

Bestalde, eurentzat borroka ez da emakumeak gizonen “aurka” egin beharrekoa, “gizonekin” baizik, eta hori ulertzea asko kostatzen zaie feminista askori. Eta ez feminista hegemonikoei soilik (elitearekin eta gobernuarekin paktua egin dutenei). Beste feminismo gehiago ere badira ulertzen ez dutenak eta irakatsi nahi dietenak, lagundu nahi dietenak euren eskubideak defendatzen. Nola okurritzen zaie erabat ezberdina den mundu sinboliko batean sartu eta gorputzarekin eta sexualitatearekin lotua dagoen zerbait erakutsi nahi izatea? Zapatistentzat gorputza sinbolismoz betea dago, kosmosarekin lotzen da, lurrarekin, arbasoekin… oso gauza konplexua da eta feministak iristen dira esatera ez daitezela haurdun geratu. Nola da hori?

Jendea sendatu daitezkeen gaixotasun askok jota hiltzen ari da, eta zergatik dago dirua ugaldu ez daitezen bakarrik? Eskubide sexual eta ugalkorren kontzeptuaren distortsioa erabatekoa da. Ni han nintzen New Yorken, osasun sexual eta ugalkorraren adiera zehaztu zenean, eta emakumearen bizitza ziklo osoa hartzen zuen aintzat eta plazer sexuala emakumeen eskubide zela berreskuratzen zuen. Baina hori ezabatu egin zuten AEBek eta Iparrak finantzatutako GKEetako programek.

Eskubide sexualak eta ugalkortasunekoak deskolonizatuz

Nazio Batuek finantzatutako hainbat GKEtan aritu nintzen lanean. Latinoamerikako programaren zuzendari jartzeko proposatu zidaten, Rockefeller Fundationen. Baina ohartu nintzen han bazebilela diru bat borondate onarekin bakarrik azaldu ezinezkoa. Goiko esferetan mugitu nintzen eta goiko jendea zinikoa da. Rockefeller Fundationeko Latinoamerikako kargu gorenak ez zuen lotsarik izan esateko “nahi duguna da jende hori ez dadila gehiago ugaldu”. Kolpe gogorra izan zen niretzat, urtetan bazka eman zidaten eta benetan sinesten nuen emakumeek euren gorputzarengan botere handiagoa izan zezaketela, urtetan GKEetatik bultzatzen genuena egiten bazuten. Baina ohartu nintzen ezetz, eta hilabete batzuen buruan, neronek Mexikon abiatutako GKE pare batetik alde egin nuen. Ezin nuen jarraitu, Washingtondik aginduak jasoko banituen.

Gogorra egin zitzaidan. Hainbat harreman nituen, mundu osoan bidaiatzen nuen, oso estatus berezia nuen, eta bestaldera pasa nintzen kritikatzera. Nire mundu akademikoa birrosatu nuen, zeina alboratua baineukan Nazio Batuekin lan ekintzaileak egiteko. Ez dut batere damurik.

Urteekin saiatu naiz errespetatzen ikasten, emakume indigenek euren eskubideak aldarrikatzeko dituzten modu bereziak. Ez dute beste gabe guk nahi duguna eta aldarrikatzen duguna egiten. Hori da feminista askoren iruzurra, nahiz ezker kritikokoak izan. Zapatisten aldarrikapenak euren ezaugarrietan aitortu eta ebaluatu behar dira.