Bizio kristauak

2013-07-29  //  Umekeriak  //  Iruzkinik ez

  Terraza batean gaueko tertulian, huntaz eta hartaz ari direla, izeba helduak “Jesus, Maria eta Jose”. Bost urteko neskatilak begiak plater:

– Elizara joaten zara?

– Ba bai.

– Zergatik?

– Gustatzen zaidalako, hara bestea!

– Eta pastillak hartzen dituzu? [ostiagatik, noski]

– Aizu, ez nagoela gaixo e!

Anaia aberatsa

2013-07-23  //  Umekeriak  //  Iruzkinik ez

Krisia hizketa gai, berriz. Bost urteko umea lehoien dokumentalen aurrean bezain ausart, berari bost axola zaiola kontu hori, zeren: “Nire anaia aberatsa da, gelan kristalezko pote handi bat du txanponez beteta. Nik ez, baina pixka bat hartu egiten diot nik ere gehiago izateko”.

Justizia sozial ariketa irudituta, inork ez dio kargu hartu, ezta anaia aberatsak ere.

Nire zati direlako

2013-07-16  //  Feminismoa  //  Iruzkinik ez

Gipuzkoako 8 zahar etxeetan greba mugagabean jarraitzen dute. Ia hiru urteko grebari esker lortu zuten Gasteizko Ariznabarran Espainiako Estatuko lan baldintza onenak izatea.

Zaharren egoitzako langileak izango dira hurrengo Argia astekariko azala. “Zaindu maite duzun hori” ohartarazten digu Ruperrek, eta “zaindu zaintzen duen hori” gehitu dakioke. Zaintza gizarte osoaren ardura da, norberaren harreman sarean partekatu beharrekoa, diruz neurtzen ez dena… baina ekonomiaren zati ere bada, eta bertako langileak besteok bezain langile dira.

Gizarte matxistak permititzen duen nagusikeriaz rebajatzen dira hauen lan baldintzak. Iñigo Zubeldia Gipuzkoako ELAko kideak azaldu digunez: “Gipuzkoako erresidentzietan Espainiako Estatuko hitzarmena aplikatuko balitz (900 euro gordin hilean), langileak esklusio egoeran leudeke. Azpikontratatutako sektoreetan ikusten ari gara, eta gero eta gehiago dira lana egin eta gizarte laguntzak behar dituztenak”.

Feminizatutako sektorean (gerokultoreen %90 emakumeak dira) azpikontratatutako langileak. Lan munduko azken eskilara maila. Hau erortzen bada, atzetik langile denon baldintzak eraitsiko dira. Hauen lana ez baloratzea emakume guztioi egozten zaigun lana gutxiestea da. Zaila dirudi “maite duzun zahar hori” gogoan izan eta zaintzen dutenez ahanztea.

Amilduz ikasten baita bertsotan

2013-06-19  //  Bertsolaritza  //  Iruzkinik ez

Harribitxi bat da Eskolarteko Txapelketa, lurraldetasun begiekin ikusita: herrialde bakoitzak bere moldean antolatzen du, oso balio diferenteekin, eta hor sailkatu direnek elkarrekin jokatzen dute Euskal Herrikoa. Finala plazer hutsa da belarrientzat: zenbat euskalki, zer hitz saltsa aberatsa! “Honek badu gaia!” da bertsotan hasi berri bati bota dakiokeen lorerik ederrena. Patxi Goikolearen entrenatzaile begiak sakon unkitu naute: urtero da bertan, ume bakoitzaren potentzialitatea intuitzeak asetzen duen seinale, artelanak oso bakanetan baina artista ukituak detaile txikietan apreziatzen baititu.

Helduoi erakutsi diguna

Lehiak beti sortzen ditu kriki-krakak. Helduok nork ahal duen eran daramagun afera horrek hesteak mugitzen dizkigu haurrengan islatuta ikusten dugunean. Herrialde batzuk hasi dira lehia ez den jaialdi motibagarriak antolatzen, eta badirudi gainerako herrialdeetan ere bide hori dutela helburu.

Ez naiz Eskolartekoan parte hartu nueneko penuriak kontatzen hasiko, “zutitzen erakutsi zidan” batek dena esaten du. Irakasle gisa joatea tokatu zitzaigunean beste aldea ikasi nuen: erori ez denik ez dagoela. Ikusi dut bertsotan hasi, bost minutu ixilik pasa, eseri eta saio horretan gehiago kantatu ez duena; kantuan hasi, bi minutu ixilik pasa eta bertsoa hasieratik bukaerara kantatu duena; kantuan hasi, lau minutu ixilik pasa eta esaldia utzitako hitzetik jarraitu duena…

Ikusiaren ikusiz, lorpenik handiena izan da jada ez dudala ezerekin sufritzen. Ez dizkidala tripak mugitzen. Ume bat erortzen ikustea bezala da, naturala, minarekin bizitzen ikasteko beharrezkoa. Helduok gara Eskolarteko txapelak ez baina ume txapeldunak, biharko bertsolariak ikusten ditugunak. Helduok gara, bertsotan trabatu den haurrarekin min hartzen dugunak.

Autoebaluazioa

2013-06-13  //  Umekeriak  //  Iruzkinik ez

Oherakoan zirika hasi zaio gurasoa, “irakaslearekin bilera dugu, berak esango digu lan asko egin ote duzun eta zenbat ikasi duzun”. Ilunpean bost urteko zintzurretik ateratako barre karkaila hedatu da gelan:

-Nola jakingo du andereñoak nik zer dakidan eta zer ez? Hori nik bakarrik dakit! Jakin nahi baduzue galdetu niri!

Egunero ikasten bada zerbait, egun horretako lezioa horrela laburtu zitekeen: Werten bi errebalidek baino gehiago balio duela etengabeko autoebaluazioak.

Etxeetan frigorifikoak sartu zirenetik…

2013-06-06  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Asteasuko aitona bati galdetu diote aizkora jaialdiaren berri. Ez duela aparteko indarrik ikusi erantzun du zaharrak eta errematatu: “hemen danean gainbehera etorri zen zera, frigorifikoak etxera sartu zirenean. Ni ere orduan zerritu eta alfertu nintzen”. Afalosteak girotzeko istorioaz gain, tesirako planteamendua ere eman digu asteasuarrak. Nolako eragina izan duten hozkailuek gure dietan, jateko ohituretan, kontsumoan?

Fagorren iragarki honek zer pentsa ematen du ezer baino lehen herritarren erosmen ahalmena hertu denean. Egunean egunekoa erosten dutenei eta zer gorde gutxi dutenei etxeko hozkailuak handi geratu zaizkiela, esaterako.

Ingurumen eguna: hitzaldi eta txango proposamen bana

2013-06-05  //  Plan tematikoak  //  Iruzkinik ez

Haritzalde Naturzaleen Elkarteak antolatuta (eta Eguzki eta Ekologistak Martxan taldeen laguntzaz) “Zergatik baso erreserba Añarben?” hitzaldia egingo da gaur, ekainak 5 Koldo Mitxelenan, 19:00etan. Kiko Alvarez biologoak azalduko du erreserba handitzearen eta hobetzearen garrantzia. Gaia Iure Eizagirrek landu zuen Argian, “Gipuzkoako harizti handiena, erreserba izateko zain” artikuluan.

Natur elkarte berak antolatuta 75 lagunek ospatu genuen bioaniztasuna Donostiako uhartean. Haitzetan altxorrak aurkitzeko sekretua azaldu ziguten Aitziber Egaña eta Xabier Rubio Haritzalde Elkarteko kideek, belaunak bustitzeko irrikaz geundenoi: “harriak altxa, ikusi, eta dena zegoen bezalaxe utzi”. Etxera oroitzapenak eraman behar direla patrikan, ez bizidunen etxeak oroitarazi ziguten. Hemen aurkitutako hiritar batzuk:

Aitziber Egaña, itsas izarrak bost oin nagusien azpialdean dauzkan milaka ointxoak erakusten. Oin nagusiren bat galtzen badu, berriz hazteko gaitasuna du. Jateko modal finekoa, muskuiluak jan aurretik besoekin biltzen ditu.

Itsas barraskiloa goroldiotan.

Itsas trikua, behean ahoa eta goian ipurdia. Harkaitzetako alga eta animalia txikiak jaten dituzte Aristotelesen linterna deitutako aho bereziarekin.

Lanpernak animaliak dira, karramarroen ahaideak. Inguruan ikusten den gelatina itxurakoak dira kumeak. Hauek plaktonean flotatzen egoten dira eta aldaketa guztiak egindakoan hondorau eta haitzetan itsasten dira.

Uretatik atera eta uharteari bira eman diogu, haitz artean zelatan. Uharteko sugandilen berezitasuna inguruan jango dituen gutxi izatea omen da, eta beraz neurri handi xamarrekoak ikus daitezke. Hankabikoren batek, ordea, Ibizako sugandilak eraman omen ditu bertara eta sugandila arreak arriskuan dira. Kulturaniztasuna bioaniztasunarekin orekatzea gakoa.

Sugandila arre arra. “Buru handiagoa eta kolore biziagoak ditu. Zergatik? ‘Begira zer guapoa naizen, hemen nago!’ ligatzeko arreta erakartzeko” azaldu die Xabi Rubiok haurrei.

Emea tripa bete arrautz. “Emeak aldiz, txikiagoak dira eta kolore apalagoak dituzte. Zergatik? Oso garrantzitsuak direlako, eta harrapariengandik ezkutatzeko” bukatu du azalpena Rubiok.

Kaio arrautzak “ama berriren batenak, eskura eskura jarri ditu eta”.

Bertako animaliak bixitatzeko hona webgune batzuk:

–Euskal natura.net

–Itsasnet.com

–Asturnatura.com (gazteleraz)

Belar eta lore jatea

2013-05-24  //  Plan tematikoak, Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Maiatza erdian Murgil (Larraul) mendi aldera jo genuen lore eta landare jangarrien bila. (Hau bai dieta paleolitikoa Zubiria jauna!). Pili Otaegiren jakintza eta azalpenak izan genituen lagun. Itzuleran, bi ideia aienatu zitzaizkidan buruan: gure aurreko aiten-aitonen-amen-izeben-amonek talentu edo denbora handiagoa beharko zutela, belarrekin tripa beteko bazuten. Eta aurrerantzean positiboago begiratuko diodala etxe aurreko lur eremuari: belarra mozteko makinarekin etengabe depilatzen aritu beharrean, lapaitzak eta asunak madarikatu ordez, sukalderaino gonbidatuko ditut lagun egin ditudan hauek, eta pixa-belar edo txikori-belarrak, eta malbak… Iruditan egun horretan bildu genuena (onena etortzeko zegoen, ordea…):

“Senda-senda, menda-menda, osina gaiztoak erre nau”. Azala goxatzeko, infusiorako eta etxean usain freskoa zabaltzeko bildu ditugu menda belarrak.

Plantilla belarrak edo ezpata belarrak “tirita” ezin hobeak dira. Ui, zenbat pupu hartu duten denek batera!

Kantore belarra. Infusioan, eztarriak irekitzeko primerakoa.

Artzain-poltsa. Hilekoak sortutako oinazeentzat.

Pili Otegi elorri zuriaren loreak biltzen. Bihotzeko minentzat.

Larunbata horretan, maiatzak 18an, Larraulgo Ekomuseoak egun berezia antolatu zuen: arpanarekin enborretik oholak ateratzen aritu ziren. Bazkaria ere berezia prestatu zuen Pili Otaegik: belar eta lore jangarriz osatutako menua (eta eszeptikoenentzat, arkumea lagungarri. Hau ere belarrak janaz hazitakoa!). Hemen menua:

Intsusa loreak sukaldatu aurrez eta ondoren. Tenpuretan busti eta frijituta, zizka-mizka zoragarriak dira!

Asun tortila. Tipula eta asun askorekin egina. RHa garbitzeko formula.

Malbak patatekin, katarroarentzako saltsa fina.

Larrosa eta kalendula petaloz jantzitako entsalada. Afrodisiakoa.

Infusioak, honako belarrak konbinatuz: menda, melisa, mihilua, erromeroa eta salbia.

Likore festan bukatu genuen bazkaria, digestiorako onak direlako, noski. Milorria, artearen ezkurra, intsusa lorea, larrosa petaloak eta malba loreekin egina.

Mendi bueltarekin gozatu eta bazkari eder batekin errematatu nahi izatera, Burgosko liburu hau lagun ona izan dezakezu: “Del monte a la mesa” (egileak: Eduardo Viñuales eta Sara Ruiz). Eta belar hauek balkoian nahi badituzu, Baratze bat nahi dizut egin (egilea: Usoa Arin).

Arpanarekin enborretik ohola atera zuten Larraulen

2013-05-20  //  Plan tematikoak, Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Maiatzaren 18a Museoen Eguna izaki, Larraulgo Ekomuseoak bukaera eman zion iazko abenduan hasitako proiektuari.

Jexux Jauregi enborraren gainetik eta Koldo Jauregi azpitik, arpanarekin ohola ebakitzen.

10:30etan hasi zen festa. Egurrezko asto edo estruktura prest zuten museoaren aurrean. Eta bere gainera haritz enborra igoa (beherago duzu basotik hara nola iritsi zen kontatua). Jexux Jauregi igo zen enbor gainera, eta anaia Koldok behetik eta Jexuxek goitik, arpanari tiraka enborra ebaki zuten. Bata nekatu ahala besteari txanda emanaz, hasieran begira zeudenek ere arpanarekin aritzeko aukera izan zuten. Ohola dotorea izan zen emaitza.

Aitor eta Xuban Irazu, trontzerran tira eta bultzaka.

Umeak trontzerrarekin aritu ziren enborrak xerratzen, eta ebakitako egurrak margotzeko aukera izan zen bukaeran.

Mahaian bakarrik ez, lanean ere jarri zituzten erramintak Larraulen.

Beste hainbat erraminta ere probatu zituzten haur eta helduek: haizkoratxurrak (kupelak egiteko kurbatuak ere baziren tartean), tatuluak (zuloak egiteko), burniziri eta mailuak (pitzatzeko).

Koldo Jauregi larrauldarra dago proiektu honen atzean. Berak kontatu digunez, duela 400 urtetik 80 urtera arte erabili zen hemen egurra mozteko modu hau. Bertako aiton-amonei entzunda atera du informazioa. 15 urtetatik dabil Jauregi baserriz baserri bertako tresna, altzari eta jakintzak biltzen eta hainbeste urtetan era guztitako altxorrak ditu jasoak. Horien erakusgarri, proiektu hau bera eta bertan erabili diren erramintak. Trontzerrak eta arpana zorrozteko Segurara joan omen zen, Zeferino Agerrerengana. 80 urteko zorroztailea omen da ofizioa gordetzen azkenetakoa. Arpanak badu bere berezitasuna: alde bakarrera mozten duela. Behean dagoenak tiratzean bakarrik mozten du, eta gehiena bukaeran (arpana zabalena den zatian). Ebakitzerakoan behekoa zenbat eta gehiago makurtu, hobe beraz.

Pedro Joxe San Sebastian idiekin haritza leraz eramaten. Atzetik laguntzen Koldo Jauregi eta Juan Elola.

Basotik herrira leran

Proiektu honek abenduan izan zuen hasiera. Egun batzuk lehenago Koldo Jauregik eta Karlos Irazuk Murgil mendi inguruan dauden Argibeleta eta Eizmendin bi haritz ebaki zituzten trontzerrarekin. Abenduaren 1ean Larraulgo plazara ekarri zituzten enbor hauek leraz: Pedro Joxe San Sebastianen idi-pareak aritu ziren tiraka, San Sebastian bera aurretik itzain eta Juan Elola atzetik laguntzen zituztela.

DVDa eta eseritokia
Arpanarekin ateratako oholekin eseritoki bat eta aterpe txiki bat egitea da Koldo Jauregiren asmoa. Iñaki Alkaldek bideoz hartu du prozesu osoa eta DVDa prestatzen hasiko da.

Agur Inaxito Albisu Mendarte

2013-05-08  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

2011an Oarsoarrak saria jaso zuen, “euskararen alde egindako bizitza ibilbideagatik”.

Iñaxito Albisu atzo goizean hil da bere herrian, Errenterian, 88 urte zituela. Oarsoaldeko Hitzan euskalgintzari lotutako bere ibilbidea gogora dezakezu, eta Argian egin genion elkarrizketan Alkoholiko Anonimoen sortzaile izan zenekoa.