Euskara artifiziala (2,)

Atalak: Euskara

      Zer dela eta gara euskaldunok erdararen honen manukorrak? Inguruko erdarak dioena zintzo-zintzo geuganatzen dugu euskararen muinari kalte egin arren, “erdara nola, euskara hala”. Hona bigarren adibidea:

Artikulua

      Aspaldidanik ia gramatikari guztiek –a eta –ak atzizkiak artikulu mugatuak direla aldarrikatzen dute, “pertsonatzaileen” aberastasuna suntsituz.

      Euskaran ez dago artikulurik. Inguruko erdarak, ordea, artikuluak erabiltzen ditu: el, la, lo, los, las eta le, la, les. Baina erdal artikulu horiek 3. pertsona gramatikalak bakarrik mugatzen dituzte. Euskaran, berriz, sei pertsonak mugatzen dituzte pertsonatzaileek, atzizki bana erantsiz: –au, –ori, –a, –ok, –ok, –ak. Sei atzizki hauek ez dira artikuluak, pertsonatzaileak baizik:

Emen naukate [ni=] atzeneko eliztarra naizen au [naizenau]. (Gurbindo “An emenkako berriak”)

Ceri beguira ago [hi=] alper andi naguiori? (P.A. Añibarro “Gueroco Guero”)

Agur, [zu=] Yuduen eŕege ori [eŕegeori]! (P. Iraizoz “Yesu-Kristo gure Yaunaren bizia”)

Jan daigun [hura=] emen daukagun opilla. (E. Bustintza “Euskalerriko ipuñak”)

Biok [=gu] joango gera alkarrekiñ. (D. Agirre “Garoa”)

Çatozte enegana [zuek=] trabaillatcen çareten guztioc. (Axular “Guero”)

Ceren bascoac [=haiek] baitira abil. (B. Etxepare “Linguæ Vasconum Primitiæ”)

      Idazle batzuek, adibide hauetako bik, atzizkia erantsi beharrean, erakuslea balitz bezala banatzen dute pertsonatzailea: naizen au =NI (Gurbindo) eta eŕege ori =ZU (P. Iraizoz). Baina, Axularrek argi eta garbi darakuskigunez, bi hauek 1. eta 2. pertsonak mugatzen dituzten atzizki pertsonatzaileak dira. Erakusleek, ostera, 3. pertsonak bakarrik kokatu egiten dituzte.

Eztuçu pensatcen ventura horrec ventura gaixtoa emanen deratçula? (Axular “Gero”) Beti 3. pertsonari egokitzen zaion erakuslea.

Certan pensatcen othe duçu çuc, beccatu guehiago eguin duçunorrek? (Axular “Gero”) 2. pertsonari dagokion atzizki pertsonatzailea.

      Pertsonatzaileak arbuiatu eta euskara “sasiartikuluaren” mugetan estutzearen erruz, hainbat euskalduni pertsonatzaileak bitxiak, zaharkinak edo “fosilduak” iruditzen zaizkio. Euskara gaixoa! Pertsonatzaileen bidez zuzen-zuzen egin lezaketena erdal egituraren bihurgunetan zehar ibiltzera behartuta daude oraingo euskaldunak 1. eta 2. pertsonak mugatzeko.

“Baserritar naizen onek [naizenonek] baserritartxo iaiu bat bear det” idatzi zuen R.M. Azkuek “Urlo” operan.

      Gaur egun ia baztertuta, zerabilen pertsonatzailea gabe, honelaxe idaztera behartuta zegokeen:

Nik, zein baserritarra bainaiz, baserritartxo iaio bat behar dut  edo  Nik, baserritarra izanik, baserritartxo iaio bat behar dut.

      Baina Azkuek bazekien hauek erdaratiko itzulpen artifizialak ziratekeena.