Zuzentasuna, justizia, Iruña-Veleia

Atalak: Iruña-Veleia

     Mundu guztiak badaki Zuzentasuna zer den; justizia bestelakoa da. Iruña-Veleiaren auzia da adibide ugarietako bat.

     2009an Arabako Foru Aldundiak kereila aurkeztu zuen epaitegian Eliseo Gilen aurka, erromatarren garaiko grafito batzuk faltsutu zituela leporatuz. Ez zuen axola-izpirik ere izan aldez aurretik egia jakiteaz, grafito horiek noiz grabatu ziren aztertuko zuten laborategi adietuetara eramanez.

     8 urteren ostean, 2017an instrukzioa itxi zen. Hain luzean biribildu egin zitekeen frogak aurkituz, errudunak identifikatuz… baldin balego.

       Baina ez, instrukzioko epaileak:
1- Grafitodun aurkikuntzak salatzailearen esku utzi zituen (Aldundiaren museo batean) [ikus https://www.veleia.fontaneda.net > 4. koadroa].
2- Aztarnategia, “gertaeren tokia”, zigilatu gabe utzi zuen. Beraz, Eliseo Gil kanporatuta, hurrengo zuzendariak (faltsutzea leporatzen zion txosten baten egilea bera) aukera izan zuen 2010ean hondeamakina bat erabiltzeko eta 6.000 m³ lur erauzteko, han ote zegoena barne. SOS IRUÑA-VELEIAk triskantza hura salatu zuenean, instrukzioko epaileak txosten tekniko bat eskatu zion… nori eta Aldundiari! Txostenak, esan beharrik ez, dena ondo zegoela erantzun zuen [ib. 5. koadroa].
3- Ez zion jaramonik egin Kultur Ondasunen Zaintze eta Zaharberritzeko Goi Eskolak bere txostenean (epaileak berak eskatutakoa) proposatu zion ikerketa zientifikoari [ib. 10. koadroa]. Eliseo Gil hasieratik ari zen eskaera hori egiten.

      Gero instrukziotik epaiketara igarotzeko epaitegiak 3 urte gehiago behar izan zituen, beraz 2020ko otsailean, 11 urte luzeren ondoan, epaiketa iritsi zen.

        Eta ekainean epaia agertu zen. Zauriaren gainean pikoa. Irakurtzekoa!:
1- Ez du kontuan hartzen, ezta aipatu ere, pieza arkeologikoak garbitzen lan egiten duen Aldundiko zaharberritzaile batek otsailaren 12an epaiketan azaldu zituen testigantza. Adierazi zuenez, Iruña-Veleiako zeramikaz betetako 20 kutxa iritsi zitzaizkien, garbitu gabe zeuden; 2008an garbitzen hasi ziren, eta zeramika batean zarakarren azpian aparteko grafito bat zegoela ikusi zuten; aurkipen horren berri eman zuten eta zeramika gehiago garbitzeari uzteko erantzun zien Aldundiak, eta garbitu gabe geratzen ziren kutxa guztiak hartu zizkien. Lekukoak ez daki kutxa horiek non dauden.
Kutxa horietan aztarnategitik atera berri bezala zeuden zeramikak, oraindik hor nonbait badaude, aurkikuntzen garaian Iruña-Veleian agertzen zenaren froga fisikoak dira. Zuzentasuna egiteko aukera izan du justiziak, gero ere, egia ezagutzeko aukera, kutxa horiek berehalaxe exijituz, garbiketa gainbegiratua eta agian agertuko ziren grafitoei datatzeko azterketak aginduz.
Hori Zuzentasuna litzateke, baina epairako justiziari ez zaio axola izan; testigantza hori zeharo arbuiatu du.
2- Eliseo Gilek piezetan “bere kabuz edo beste pertsona batzuen bidez” [ib. 12. koadroa] ebakidurak egin zituela dio epaiak. Baina “hirugarren pertsona” horiek ez dute izen-abizenik (identifikatzeko 11 urte izan bazituzten ere). “Hirugarren pertsona” ezezagun horiek zigortu ezinik, Eliseo Gil zigortu du, eta kito.
3- Hala ere, epaiak berak dio “berez” egin ez zuela: “Ez da behar bezala frogatu grafito garaikideak bere eskuz egin zituela” [ib. 12. koadroa].
Beraz, azterketa egokiak egin gabe badaki grafitoak “garaikideak” direla, frogarik ez dagoela aitortzen du, eta azkenean “nahikoa zantzu frogagarri badagoelako” bakarrik kondenatzen du. Hona zantzuak: Eliseo Gil zuzendaria zela, eta beraz, aztarnategia zaintzeko arduraduna zela. Arrazoi beragatik zigortu zitzakeen Arabako Diputatu Nagusia eta Euskara, Kultura eta Kirol Saileko Foru Diputatua ere, aztarnategiaren zuzendaritza kontrolatzeko erantzukizuna zutelako. Bi hauek “hirugarren pertsonak” ote dira? [ib. Bibliografia > Sentencia (67-68 or.)]
4- Epaiak beste txosten guztiak arbuiatu ditu eta Espainiako Kultur Ondarearen Erakundearen txostenetako batean bakarrik oinarritu da. Txosten horren “fidagarritasunaren” adibide bezala, zeramika bateko grafitoari buruz honelaxe pontifikatzen du: “Grafito garaikidea. Antzemandako arazoak: altzairu herdoilgaitzezko zatikiak idatziaren trazaduran” [ib. 7. koadroa]. Hala ere, gero kontraesanean erortzen da, hauxe aitortzen du: “Badaiteke antzemandako altzairu herdoilgaitzezko zatikiak garbitzeko prozesuan sartu izana, haien osaera bisturietako orrien osaerarekin bat datorrelako” [ib. 7. koadroa]. Hortaz, grafitoa “garaikidea” ez izatea “badaitekeela” dio, hau da, agian antzinakoa dela.
Aieruak, galderak eta kontraesanak dituen epaia ez da Zuzentasuna, justiziak emateko gogoa duena baizik.

    Trikimailu akademiko, politiko eta juridikoa hainbesteraino iritsi denez, Iruña-Veleia argitzearen aldeko talde bat 2020ko uztailaren 23an gose-greban hasi zen, bere bizitza arriskuan jarriz, euskal erakundeei aurkikuntzen azterketa zientifikoa eta aztarnategiko indusketa gainbegiratua egin ditzatela eskatzeko, “erakundekeriazko” azpijokoak alde batera utzita.