ETAren legatua: basamortua

Atalak: (C)politika

Liburua ez ohikoa da, egilearen besteko egileak edo berauek ordezkatu duten erakundea desegin baita.

ETAren zuzendaritzarekin azken elkarrizketa
Gernikatik Arnagara
Iñaki Soto (Txalaparta / Gara)

Aitzin-solasa

Ez ohiko liburu bati buruzko iritzia eman aitzinetiko oharra:
Liburua ez ohikoa da, bere egilearen (Iñaki Soto, Txalaparta / Gara) besteko egileak, edo berauek ordezkatu duten erakundea desegina baitago dagoeneko. Dena den, erakundea indarrean balego ere, liburuko galderen erantzuleekin ez zen feed back-a izango sekula, edo ez beste liburu baten egileekin izan daitekeenaren parekoa bederen. Horixe duzu ETA erakundearen ezaugarrietako bat. Erakunde klandestino bati dagokion  “-tasuna” edo “-keria”.

Bere taxuko beste erakunderen gisara, klandestinitatea izan da ETAren ezaugarrietako bat. Horrexek eman dio berezko izaera, bere sorreratik gaur egunera arte eman ere. Hori dela eta, ETAren zuzendaritzarekin azken elkarrizketa. Gernikatik Arnagara izenburua adierazgarria da oso. Eta horregatik, sarrerako iruzkin pare bat egin behar dudalakoan nago:

Izenburuak ETAren zuzendaritzarekin dio –badakit editoreek liburuaren hasierako oharrean “ETA erakundearen azken zuzendaritzarekin” zehazten dutela–, eta horixe da hain zuzen ere, liburu osoan nagusitzen den inpresioa. Hau da, ETAren egungo zuzendaritza erakundearen 60 urteko historiaz mintzo da, bakarra eta orojakile bailitzan. Areago, Gernikatik Arnagara dio ere izenburuak. Erran nahi baita, 1958tik ez ezik, 1936tik 2018ra bitarteko historiaz mintzo dira solaskideak. Ezbairik gabe, ETAren historia ez da ulertzen 1936ko Gerra aipatu eta kontatu gabe, baina azken zuzendaritzako kideak –mintzo direnak artean jaio barik– aldien gainetik mintzo dira iraganaz, beren garaia gainditzeraino. Ulertu aldera, mintzo dira ere, ETA jaio zen urteko –demagun 1958an–zuzendaritzako kideak bailiran: “Ezkertiarra zen ETA jaio zenean, eta ezkertiarra da gaur egun, desagertzear denean ere”, diote. Tira, adibide bat baino ez da, baina ETAren historia apur bat ezagutzen duenarentzat horixe lehen zentzugabekeria. Esaerak ez du zentzurik, besterik gabe, ETAren –fenomeno soziopolitikoaren– historian hainbat ETA izan direlako. Bego hor.

ETAren katixima

ETA fenomenoa ez da aldentzen funtsean jendartetatik jalgitzen diren beste erakunde edo espresio politikoetatik. Areago, baita boterea erdiesten duten Estatutik edo Elizatik beretatik ezberdintzen ere. Demagun, Eliza Katolikoa. Katolizismoaren barruan hainbat eliza dago, baina, aho bakarretik mintzo da beti. Erromako Eliza alegia. Vatikanoa. Estatua bera ere. Horixe erran dut, hauxe esateko: liburu hau katixima bat da. Berdin dio, zein den galdera, erantzuna aldez aurretik jakina baita. Tira, exageratu gabe ere, ez guztiz ere. Izan ere, Elizak zein Estatuak –hala nola ETAk ere– badakite atzera egiten, edo beren hitza jaten. “Esan zuena edo esan ez zuena” zuzentzen. Gizakion historiaren ezaugarria horixe ere.

ETA ezkertiarra dela desegin da. Ez dut ezaugarri hori ezbaian jarriko hemen, luze joko luke eta. Doktoreak mintzo daitezen. Ezkerreko “kapiletako  pentsalariek”, alegia. Alabaina, kontu bat, elizkoiek ahoratzen duten hostia kontsakratua legez, halaxe ezkerreko akolitoek erantsi behar dutena, eta da:  ezkerreko erakunde bat desegiten da, zuzen eta artez, Elizaren doktrina edo predikua “basamortuan” urtzen den gisan. Espiritu sainduaren grazia berberaz. Ez amen! Ez ezkerrean, bederen.

ETAren jerga –damua, sufrikarioa, sakrifizioa, zintzotasuna… –  katixima legez, elkarrizketaren estreinako lerroan ageri da: “Helburuak ez ditugu lortu, baina bidea ez dago itxita”, dio ETAren azken zuzendaritzak. Alegia, basamortuaren ostean, bideak segitzen du. Ez bide batean ez bietan jarrai ere. Alabaina, 60 urteko ibilbidearen ostean erakunde bat urtzen da ura basamortuan urtzen den legez, baita zuzendaritza urtu ere. Haluzinagarria gero. ETAren diskurtsoa berez sostengatu bazen bere historian, berez ahitu da, zuzen eta artez urtu ere. ETAren dialektika –bere hitzak– jaio zen garaiko statu quo-a apurtzeko balio izan zen, baina totemak bilakatu izan dira, berba tabuak bihurtu dira bere amaieran. Honatx azkena: “Ziklo bat amaitu da”. Hots, orain, ETAk horrela ebatzita, historiaren bilakabidearen zuzentzaileak, “ziklo berri bat hasten da”. Bai irakurle, badakit, ez nadin ez hain gaiztoa ez hain zozoa izan ere. Diskurtso hori  politikaren erretorikaren –erretolika bihurtzen den– partea da. ETAk ere berea behar zuen. Ados. Alta bada, errelatoa egin behar bada, izan gaitezen zintzo, haiek eta denok izan ere –hori bai utopia!–. Hau da, nire testu honek izan beza leku beste hamaika errelatoren artean. Beste bat, ez zuzenagoa ez zintzoagoa ere. ETArena legez.

ETAk dio ez dela “autismo politikoak” jota. Excusatio non petita, accusatio manifesta. Ez guztiz jota, baina inork bere desegiteko modua ez dela bere autismo politikoaren eraginez izan –irakurri liburua, eta zuk atera ondorioak irakurle–, ETAren beraren historia ukatzea da. ETAren fenomeno politikoaren “garaile” jalgi zen erakundeak desegitea ebatzi duena (hainbat ETAren artean Bietan jarrai  lemaz segitu zuena) Zuzendaritza Batzordea bezala mintzo da, alabaina, Zuzendaritza Zabaleko kideen iritzia jaso ondoren. Hostiak irenstea tira, baina errotarriko tamainako hostiak berek goratzen duten herriari irentsaraztea ere… Aski eta sobera, txo! Bego hori ere.

ETAk dioenez, “ETA herritik sortu zen, eta orain herrian urtuko da”. Herritik sortu zela dudarik ez dago, herrian urtuko dela sinestea zaila duzu baina, edo zailagoa behintzat. ETA herritik sortu zen, eta bere buruaren “gatibu” amaitu da –ez bakarrik haren ondoriozko herritar eta kide asko preso daudelako–. ETA preso amaitu da, bere egituraren preso aritu baita azken –bi, hiru, lau..?– hamarkadetan. ETAren diskurtsoa kontraesankorra da berez. Bere izaera militarraz galdeturik, tematzen da bere izaera politikoa “frogatzen”. Eta hara non (20. orrialdean) “garaipen militarra aspaldi jo genuen ezinezkotzat”, diote. Bego, estrategiaz jardun beharko genuke, luzaz jardun ere. Bitxia edo irrigarria. ETAren historian garaipen militarraren aukera inoiz izan ote zen? “Harto dudoso”. Balizko aukera izan zen garai hartako etakideen hizkuntza erabiliz. Tira, egun mintzo direnak ez ziren orduan jaioak, horren frogarik ez daukat, baina bakoitzak bere fedea du, edo behar du.

“Zintzotasun osoz esan behar dugu…”, horra  ETAren beste esaldi totemiko bat. Behin eta berriro errepikatzen dena, katixima nola. “Utopia  ideologikoki funtsezko gauza bat da”, diote ere. Iraultzaileok dialektika bat sortu behar omen dugu, gure utopiak dioenaren eta zentralitate (zein ote zentraltasuna?) horrek markatzen duenaren artean. Zintzotasuna, hots, etika. Utopia, hots, altruismoak ematen duen lizentzia. Nahiz eta utopiaren helburuek “munstroa” bilakatu zaitzaketen. Bai horixe! ETAren azken zuzendaritzari “errealismoa” nagusitu zaio eta errelatoa egiten hasi behar dugun/duen/den garai honetan, hasia da ETAren historiako “hutsak” azaltzen edo haren “morala” zuritzen. Hori bai, Totum revolutum baten ariora, amalgaman. Erran nahi baita,  bere gain hartu gabeko atentatuak onartzen –Madrilgo Calle Correoko Rolando Kafetegiakoa, 1981ean hiru hildako eragin zituen Tolosako ekintza (152. orrialdea), edota bere historian desagertuen gaineko azalpenak ematen, beste pasadizo zenbait tarteko–. Onartu bai, baina ageri denez, “eurak ez zeuden orduan erakundean”. Dena dela ere, Politburu-ko azken bulegari horiek hemerotekara jo dute –ETAk berea utzi duela pentsu dut– eta zintzoki bete dute beren lana.

ETA kontraesan bat da estricto sensu. Aldian aldiko “bulegariak” –aldian aldiko zuzendaritzak– ETAren estrategia logika politiko baten ondorioa izan dela  “frogatzen” saiatzen dira, fedeak ematen duen “indarraz” saiatu ere. Hona axioma bat: ekintza armatua berez esplikatzen da, edo ez da esplikatzen. Hamaika agiri –hamaika diskurtso edo erretorika– erabilita ere, ez bada berez esplikatzen, politikoki “okerra da ekintza”. Melitón Manzanas eta Carrero Blancoren hilketak, horren adibidea izan dira ETAren historian, besteak beste. Adibiderako ere, beste muturrean, Hipercorreko atentatua –“sufrimenduaren soziabilizazioa”– edo Miguel-Angel Blancoren hilketa ez dira “esplikatzen” hamaika agiri idatzita ere. Arren ez ezazue –azken zuzendaritzako kide horiek– zuen burmuina estutu esplikatzen.
Bere buruaren jabe ez izateak –“edozein” militantek bere kabuz erabakitzeak, alegia– ekarri izan du/zuen ETAren estrategia politikoaren galbidea. Mintzo nadin argi: ETAk Espainiako Estatua “soken kontra” jarri nahi izan zuen Miguel-Angel Blancoren bizia euskal presoen askatasunaren truk, 48 ordutan. Esplikatzerik, otoi!? Utopiak zoro bihur gaitzake gero! Adibiderako hori ere.

Jaime Mayor Orejaren hitzak gogoan: “ETA mata pero no miente”. Eta hara, baita etsaiaren hitzak sinetsi ere, totemak horiek ere. Zure jarduera zuritzeko balio badute: Ongi etorri! Alegia –demagun “sufrimenduaren soziabilizazioa” terminoa etsaiak asmatua dela, baina nork jarri du praktikan?– . Funtsean, “sufrimenduaren soziabilizazioa” eta “terrorismoa” hitz kidekoak dira. Hitzak ez du ETA ezaugarritu izan, Ekintzak baizik. Ekintzak eman dizkio taxua eta izaera. Egiari zor, nork berea. Adibiderako honako hauxe ere: Loiolako elkarrizketen ondoriozko ETAren su-etena, ETAk berak bertan behera utzi zuen zanpez, kode etiko iraultzailea hautsiz. Hitza janez. Liburuan ez dira horretaz mintzo.

Estrategiak estrategia, ETAri zuzen ulertzera, hala dio: “Gure herriaren askatasuna soilik herriak nahi badu etorriko da. Baina, guk ez dugu zalantzarik: etorriko da”. Euskal Estatuaren egitura bidez etorriko ere, ETAk berak dioenez. Aitor diezaiegun euren “aginte” makila edo “zuzentze” ahalmena. Izan ere, baliteke, ETAren egiturak desegin ondoren, errazagoa erdiestea herri honen balizko askapena. Haatik, Hendaian bizi naiz, eta egin ezazue bisita bertara. Tira, Hendaiara, Atharratzera, Fiterora edo Enkarterrietara. Agian, ez gara “Herri” berean bizi. Diotenez, “gu ez gara herriaren salbatzailea kontsideratu”. Haatik ere, Telesforo Monzon parafraseatuz –harekiko errespetuz, bakoitza bere garaiko semea da edota alaba baita– “Irabaziko dugu”, diote etakide horiek. Zuzenketa bat, Monzonek “Irabazi dugu” idatzi zuen, baita zergatik ez “Irabaziko dugu” azaldu zuen ere.

Anaia Artea gogoan, talde haren ezinbesteko lana gogoan, “anaia” ziren, artean “arreba”-k ez zuen tokirik eta orduko mintzamoldean. Hala ere, solaskide horiek diotenez –barka irakurle hori, galdu dut pasartearen orrialdea, nirea ere totum revolutum bat dukezu, agidanez– ETAk emakumearen emantzipazioaren aldeko borroka  sustatu zuen bere sorreratik.  Bego. Gizakia –jendea edo pertsona– animalia politikoa da, bistan da, baina animalia psikotikoa ere bada, eta bere gezurrak sinesten ditu, bera ohartu gabe.

ETAren erakunde klandestinoaren “garaipena” irautea izan da. Horixe omen lorpena. Edo hori da nik ondorioztatzen dudana: “Zuzendaritza izateak ez du elite modukorik sortu erakundearen barruan”. Eliteek ez dute “herria” delakoaren askatasun egarria asetzen, baina eliterik gabeko erakundeek ere ez. Eta halaxe ETAk ere. Maximalista dela nire aburua? Nork berea. Etorkizunari begira, nork bere juzkua  –ETA ez dago, baina haren ondorengoak bai, eta horietako asko (ehunka preso eta iheslari “legez at” edo sasitan) “basamortuan”. Tira, ez etsi, basamortuaren ostean Agindutako Lurra edo Promised Land.

Post Scpritum:  Horra nire iritzia. Ez da iritzi ez aburu absoluturik. Alta, ukaezina da 60 urteko fenomenoaren ondoren geratu den eremua latza dela. ETA urtu da, eta izan dadin basamortua arrosatzen lagundu alderat. Hala berean, ez nadin sinesbera edota inozo agertu ere. Kontzientea naiz norenak diren basamortuan mugitzen diren gailuak, zein diren eremu bero eta laiotz  horretan agintzen dutenak. Zein den euren legea. Jakitun naiz, zintzotasun osoz jardun –edo horrela uste– arren, basamortuko ehizaki bihurtu naitekeela. Sistemak, edozein sistemak berez, pizti bihur zaitzakeela.