Gizonok berritu beharra dugu, kafe-makina zaharrak legez

Atalak: (A)iruzkin literarioak, (B)literatura

Karmele Jaioren hirugarren eleberria da Aitaren etxea.

Karmele Jaio Eiguren (Gasteiz, 1970).

Aitaren etxea

Karmele Jaio 

Elkar, 2019

Sukalde modernoan kafe-makina zaharra legez, hala ageri da Aitaren etxea nobelako Ismael. Ez da protagonista nagusia, Jasone duzu bera, Ismaelen emaztea. Bikote-laguna esan behar ote? Ez dira pertsonaia bakarrak, bion alaba Libek ere munta berezia du, besteak beste. Bigarren planoan, baina garrantzia handikoak dira ere, euren gurasoak, anaia-nebak, bikotekideak…

Ismael idazlea da, idazle ofiziala. Jasone ere bai, baina berari ez zaio hori aitortu, ezkutuko jarduera da berea. Idazle izendapenik ez, beraz. Idazle ezagutua izateko, artean, ageriko bidea urratu gabea.

Bere apalean nobela gotorra eta bikaina begitandu zait, berriz ere irakurtzera gonbidatzen duen liburuak. Batetik, nobelaren bilbearen edo tramaren Bracgraun edo hondoa ondo baino hobeto uztartua dago lehen planoko sekuentziekin. Aitaren etxea “hor goitik, tontorretik” deskribatu digu idazleak. Aitaren etxea ez ezik, aitaren mundua eta bere ingurumaria ederto ageri dira. Gizonena, hots.

Aita “tempo zahar batean harrapatuta” dago, baita Ismael semea ere. Idazle lanetan ere harrapatuta, krisi latzean murgilduta. Tiro hotsak han goian entzuten dira. Gizonezkoen ohiko jite eta jaiduraren lekuko ez ezik,  euskal gatazka deitutakoaren hotsak ere entzun ditzakegu nobelan, Gasteiz epizentro duelarik. Hotsak ere, Eibarretik heldu izaten dira. Bakar batzuk, doi-doi, Gaztelatik datoz, Asunción zen Jasoneren jatorrizko ingurumaritik.

Alabaina, nobelaren hots ozenenak ez datoz iragan hamarkadatan  “gezurrezko gerra horrek” (aipu hau neurea da, ez idazlearena) helaraziak. Nobela honetako beste lelo batek “hau gerra bat da” dio. Benetako gerra izan ere. Horixe duzu nobelaren leitmotiva. Gizonon eta emakumeon errealitatearen isla. Izan ere, beste “gerra” hori, berez “gatazka zena”, batzuek “gerra” bihurtuta, zenbat baldintzatu gaituen, ezta!?

Baina, hara, ez nadin desbideratu, gerrak mundu osoan daude, gatazkak ere bai, eta emakumeen “gerra” unibertsala da. “Ate irristatzaile baten soinua” da nobela honen zinezko hots adierazlea, mendeak eta milurtekoak irauten dituen “gerra zahar horrena”. Ez da Espainiak “gezurrezko gerra” madarikatua eragindako gerra, ez soila bederen. “Gerra” hori konplexu izanda ere, askoz “konplexuagoa” da aitaren etxean egositakoa. Emaztea zanpatzen duena. Nobela hau lekuko, fikzioa izanagatik.

“Gezurrak zenbat eta laburragoak, hobe”. Bai horixe! Nobelak –Karmele Jaio idazleak eta emakumeak– “atzera egin, eta berriz hasi” proposatzen digu. Nola baina? Idazleak dira istorio honen protagonistak, Jasone eta Ismael, eta horregatik edo, hor dago ere literaturaren langintzan funtsezkoa den pertsona, editorea: Jauregi. Jauregi pertsonaia. Jasonek –bera da kontalaria, narratzaile nagusia– ematen digu giza harremanen gakoa: “Ez zitzaidan Jauregi gustatzen, nik Jauregi izan nahi nuen”. Horra, pertsonon jitearen zeinarea.

“Goitik hobeto ikusten da dena”, eta goian beti izan da gizona. Bestelako harreman joko bat lantzea proposatzen digu idazleak, ez bat goian eta bestea beherean, denok maila berean –jokatzea– baizik. Arauak denontzat berak izatea. “Hau gerra bat da”, baiki. Gizonek egunero emakume bat hitz baitute.

Karmele Jaiok gizon berri guztiei eskaini die nobela, Iñigo Muguruzari gorazarre eginez. Gizonen eta emakumeen artekoa gatazka berebiziko da nobelan. Hona nire aburua: “Gatazka batean ahulena ‘garaile’ jalgi daiteke, gerra batean sekula ez. Gatazka berez, ez da ezeren amaiera ez galbidea, garai berri baten hasiera izan daiteke”.

Hona nobelak erakutsia: pertsonaia guztien artean gehien isiltzen dena Ismael da. Ziur aski inportanteena ez du esaten. Horra ikaspena, berak esaten ez duena gizon irakurleok osatu behar duguna. Baita, beharbada, emakume irakurleek ere. Bistan da, gurea, gizonon jarduera ez da “emakumea laguntzea”. Kafe-makina zaharrak legez, gizonok gure baitakoa berritu beharra daukagu, baita aitaren etxea ere. Kafe-makina zaharraren usaina galdu gabe, hala ere.