Nazioa kontu naturala da eta euskaldunok naturaltasuna galdu dugu

2017-03-24  //  (A)iruzkin literarioak, (C)politika  //  4 iruzkin

Joxe Azurmendiren saio hau ez ohikoa da.

Hizkuntza, Nazioa, Estatua

Joxe Azurmendi

Elkar, 2017

Hizkuntza, Nazioa, Estatua saioak iradoki dizkidanak azaldu aitzin, liburuaren tamainaz eta azalari buruzko azaleko pare bat inpresio paratuko ditut. Tamainaren aipamena hutsala izan daiteke, azalarena ez hainbeste.

Joxe Azurmendiren saio hau ez ohikoa da, tamainaz ari naiz. Bere  “ideologia”-ren jarraitzaileek –jardun politikoan ari diren abertzaleek– biziki goraipatua izan da saiogilea, zeruan eta jainkoaren pare jartzeraino, alta bada, oso gutxi irakurria –izan– da, ene uste zuloan. Arrazoiak, besteak beste, saioa generoa ez delako “modan edo bogan” nonbait, eta Azurmendirenak ez dira egungo jendarteak hartu duen abailan “eramateko” tamainakoak. Funtsean, ene uste zuloan, saioak ez dakar saiogilearen pentsamendu berririk. Hori ez da gutxiesgarria. Aitzitik, Xabier Mendiguren editoreak poltsikorako saioa ondu du oraingoan. Beraz, biok ala bioi, eskerrik asko.

Azala: hauxe bai dela “kritikagarria”. Bilboko karriketan joan deneko hamarkadetan ohiko bihurtu den manifestazioa islatzen du azaleko argazkiak. Azken bost urtetan, urtarrilean, azken 40 urteko gatazkaren ondorio gaitzek ekarri duten herri honen egoeraren isla da, presoen eskubideen aldeko urteroko argazkia. Azala ez zait egokia iruditzen hizkuntza, nazioa eta estatua hizpide dituen saio bat irudikatzeko. Ez da lagungarria, ezta saltzeko ere. Nork bere aburua.

Herodoto historialari  greziarrekin abian da saioa (480/479an K. a.). Persiarrak erasoan, greziarrak euren hirien defentsan ari dira. Nazio klasikoaren funtsa aztertzen du saiogileak. Komunitate linguistikoa eta Komunitate naturala. Greziako eredua hizpide: estatua eraikin artifiziala da. Nazioa berriz naturala. Nazioa beti plurala da eta bilakaeran dago. Modu askotan adierazten da, baina bata da, bakarra. Espainia eta Frantziako estatuen adibidea egokia da hori ulertzeko, euskaldunontzat bereziki. Alabaina, “euskal nazioa izan zen, zentzu klasikoan, gaur egun erdi hautsia dago”. Lerro gutxitan, ikasbide ona Joxe Azurmendirena.

Horiek historia dira. Orain kontua da nola pentsatu euskal nazioa. Hori ez da betekizun samurra, Azurmendik dioenez: euskara dela, arraza dela, independentzia dela… Gure Erresumaren eta Nazioaren historiak dialogo ezinezkoak sorrarazi ditu. Hona egilearen ondorioetako bat: Nazioa ez da komunitate politikoa. Nazioak historikoak eta kulturalak dira. Ondorioa eta ikaspena, gaitza: “Ez gara izan ginena eta ezer berririk izatera ez gara heldu”. Naturala eta kulturala ez dira kontrajarriak, haatik.

Galdera erretoriko eta errepikaria heldu da: “Zerk egiten gaitu euskaldun?”. Atal hau da berria. Pentsalari berriak heldu baitira iragan berrian ia hutsik egon den plazara. Jule Goikoetxea, berbarako: “Subalternitateak egiten gaitu euskaldun”, dio honek. Azurmendi ez dator bat. Edozein dela subalternitatea ere. Goikoetxeak, Euskal Estatu feminista izan ezean, ez dela Estaturik izango esan ohi du. Beste pentsalari berriek ere –Imanol Galfarsoro, Unai Apaolaza, Joseba Gabilondo…– beste subalternitate batzuk tarteko, euskal nazioa berregiteko orduan ez diote lehentasuna euskarari, edo zalantzan jarri dute behintzat. Munduan eta  Euskal Herrian ere subalternalitate berriak sortu dira joan deneko mendean, baita euren inguruan nazioa bestela pentsatzean dutenak. Badago gehiago: “Estatua berdea edo ekologista ez bada, ez da Euskal Estaturik izango”. Ez da kontu berria, iragan berrian ere, “Sozialista ez bada, ez da Euskal Estaturik izango” esan da. Hori da, izan da edo izan zen, ETA fenomeno politiko sozialaren aurrekaria edo premisa, ezta?

Kaskanteko euskal herritarraz dihardu Joxe Azurmendik segidan. Nekez ikusten du Kaskanten halakorik. Identitateaz ari da. Euskal nazioaren etorkizunaz bere aburuak eta ekarpenak ekarri ditu azkenik Azurmendik. Luzetsi naizenez, gogoeta “xumea” paratuko dut amaitzeko:

Nazioa berez politikoa izan ez arren, arazoa politikoa da. Noski. Zer bestela? Nazioa Naturala da. Kaskanten Euskal Nazioa ez da –izan– Naturala. Bilbon bai, nonbait. Alabaina, ene itauna: egun Bilbokoa euskal herritarra al da eta Kaskantekoa ez? Bilbokoa, adibidea da. Bilbo Handiaz ari naiz. Arazoa tamainakoa da gero. Ez da euskaldunok galdu dugu/genuen hiri bakarra. Aro modernoan, orduan nonbait galdu ere hiriak.

Aro garaikidean, gure historiako nazio naturala, definitua, jeltzaleena izan zen: EAJren “Jainkoa eta Lege zaharra” lemapean. Jainko hura hil zen. Legea izan bazen, egun ez da gurea, ez abertzaleena behinik behin. Egungo legeak ez digu euskaldunoi herritar libre izaten uzten. Haren ondoren, geurezko legea ezartzeko ETA jaio zen. Euskadi ta Askatasuna. Lehenik (Euskadi) Estatua eta ondoren Askatasuna.

“Ez gara Estatuaren mirabeak, Estatuak izan behar du gure zerbitzari”, dio Azurmendik. EAJ estatu arrotzen mirabea (bilakatu) da. ETA, berriz, balizko eta “beharrezkoa dugun” Euskal Estatuaren bilakabidean, askatasunaren urratzailea bilakatu zen edo da. Ezker abertzalea da haren ondorengoa, eta liburuaren azalean irudikatzen dena behin-behineko ondorioa.

Joxe Azurmendi Otaegi (Zegama, 1941)

“Estatua ez da maita dezakegun ezer, baina ‘behar’ dugu”, dio Azurmendik. Sinplista da erranen dudana, funtsean, ez bainaiz pentsalari ez saiogile. ETA fenomenoaren 60 urteren ondoren, “herri honen gehiengoak” ez badu estatu independente euskalduna izan nahi duen argitu, egileak berak dioenez, “Menturaz, Euskal Herriak ez du salbaziorik”.

Salbazioarena biblikoa begitantzen zait. Estatua behar dugu euskaldunok. Hara, bada hori ere, ene begietara, Jainkoa da edo haren ondorengoa. Agian, pentsalari berriek jendartearen, euskal herritarron eta euskaldunon askatasunari buruzko saioak idatziko dituzte. Neronek, bestela, nekez ikusten dut Frantziaren eta Espainiaren artean “deus berririk” ekarriko duen estatu berririk sortu ondoren. Alegia, haiek ukatu digutena ukatuko ez duen bestelako estaturik. Hots, askatasunaren bidean garatuko den estatua. .

Euskaldunok subjektu sakabanatuak gara. “Nola osatu helburu nazionaleko subjektu politiko bat? Nola bihurtu jendarte zibila eragile politiko?” Eta abar eta abar. Egilearen galderak dira. Ez dira gutxi, ez erantzuteko errazak. “Arazoa hor dago. Eta hor tamalez, Heterodok ez digu ezer laguntzen”, diosku Azurmendik.

Azkenik: Agian berandu da, baina aski da erresistentziaz, aski kontra-jazarkundeaz. Nazioa kontu naturala bada, euskaldunok naturaltasuna historiaren bilakabidean galdu dugu. Beraz, egin dezagun herria edo nazioa, modu naturalean, inolako eta inongo estaturen beharrik ez bagenu legez pentsatuz.

Kontrakoa irudi badezake ere, Joxe Azurmendiri nire eskerrik amultsuenak pentsatzen laguntzeagatik.

Ile beltzetik ile zurira, bidaztiaren baitako izuak

2017-03-03  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Pamiela etxeko edizioa, 2014 urtean.

Bilbo Aurrezki Kutxaren edizioa, 1981. urtean.

 Izuen gordelekuetan barrena

Joseba Sarrionandia

Pamiela, 2014

Autorearen Hilda dago poesia? irakurri ostean, poetaren genesira jo dut. Hutsaren hurrengoa naiz Euskal Literaturaren Errepublikan (ELE) edo bestela erranik, agian ez naiz horkoa. Alta bada, hor izan ez arren, hona naiz.

Izuen gordelekuetan barrena 1980. urtean sortua da. Egilearen adinkide izanik ere, “berant” heldua naiz liburura/literaturara. Aitormen dorpe honek lehen paragrafoan errana baieztatzen du. Halaber, baieztatzen du gure ELEren eremua laiotza dela, ia jenderik gabekoa. Poesia baso mortuan sustraitzen dela. Desertua dela eremua.

Joseba Sarrionandiaren liburu honen ingurumarian ibili naiz bidazti, basamortuan edota itsasaldian, nola eta nondik gerta sartzea. Gabriel Arestiren Maldan behera poema liburua eta Bernardo Atxagaren Etiopia izan ditut gogoan –alboan ditut, mahai gainean, iruzkin hau izkiriatzean–.

Zer eta hauxe esateko: hiru poeta horiek oso talaia handitik igurikatu zutela etorkizuna, eta euren performancea oso irakurle gutxirengana iritsi izan dela. Poesia literaturaren abangoardian dagoenez gero, ulergarria.

Atxagak ez du poesia gehiago idatzi, edo ez du argitaratu bederen. Aresti talaiatik jaitsi zen eta herriaren belarrirako poesia idatzi zuen. Eta Sarrionandiak?

Izuen gordelekuetan barrena –liburua irakurrezina zela esan ei zion mundu guztiak berau argitaratu zenean–. Alabaina, 37 urte ez dira alferrik igaro ELEren historian. Gaur inor gutxi ausartuko litzateke hori esaten. Agian, politikoki zuzena ez delako, baina ziur aski ere, autoreak berak egindako ibilbidean, lagundu digulako poesia bera hobeki endelegatzen.

Uste dut idazleak eta poetak irakurtzean hori esperimentatzen dela. Koldo Izagirre poeta idazlea da horren adibide agerikoena. Hots, poesiak eta poeta bakoitzak nabigaziorako berezko kaiera eskatzen eta eskaintzen digute. Nabigatu ahala irakurlea ontziaren/poesiaren bitakorarekin usatzen da.

Gatozen izuen gordelekuetan barrena. Ene bihozkada izan daiteke, baina liburu hau poetaren beraren etorkizunaren aierua da. Liburuari hasiera ematen dion Bitakora kaiera poema biziki laudatua izan da, ez meriturik gabe. Oraindik ere, Letren Euskal Errepublikak balizko erroten Erresuma amesten du. Etiopia Europa bera da: utopia.

Bidaztiak, oraindik eta luzarorako, noraezean gabiltza labirintuan. Eternalki, naski.

Ingurubiran barrena abiatu zen bidaztiak itsasoan barrena laga zituen zantzuak ez dira poesiaren urrats antzuak izan.

Iraganetik jin eta etorriagatik heldu dira (h)ona zenbait:  

Aberria hautatu egiten da, eta emaztea, edo bakardadeak edo bertzerik ezak ezartzen derauku (Angel Crespo-ri ikasia).

Begiak harri egin zaizkio, bularreko sagarra hautsi eta odola hamaika latsetan dario (Goio-ri eskainia).

Maldan behera urratsa, betiko bidean latsa; hodei ilunak gaua beltzen du: udazkena da, ez bedatsa.

Nekez uzten du bere sorterria, sustraiak han dituenak.

Denborak bidea agorturik etxera itzuli ninduzunean, berria zizun ateko zura eta sarraila ere.

Epigramak:
Ate aitzinean baratza / baratz erein berria / euriaren esperoan bezala / halaxe espero zaitut maitea.

Bideak hutsik ziren gauean /artizarra izan zinen ilunetan / eta gero ezkutatu egin zinen / egunaren argi zurbilean.

Odol usaina oraindik belatzean / banan-banan esan daitezke eroritakoen izenak / gure herriak hemendik aurrera / ez beza heroi beharrik.

Isuria den malkoa /agertzear dena / eta sortzen sumatzen duzuna tristuraren katea.

San Simon eta San Judaetan /ontziak ainguretan / hegal gorriak zabaltzen dituelako herioak itsasoan.

Gogo onez bizi izan naiz / ile beltzetik ile zurira arte / aineza kausi orain / itzultzeko bidea.

Begira sortalderantz / han da Franz ehortzia / haren errautsetan hasten dira iluntzeak.

Hilei deitu / eta erantzuten egiten dute / biziei deitu / eta ez dute erantzuten.

J. Sarrionandia, 1985 aldean.

J. Sarrionandia, 2016. urtean

Isiltasuna aterpea da

2017-02-22  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Kronika-gogoeta narratua da liburua.

Bidean ikasia liburua Alardeari buruzko irakaspena da. (Argazkilaria: Andoni Canellada).

Bidean ikasia

Arantxa Urretabizkaia

Pamiela, 2106

Bidean ikasia literatura genero hibridoa da, ikaspen bidaia. Kronika eta gogoeta da funtsean, testu laburrez osatua, horietako hainbat orri lehen pertsonan narratuak. Badira ere, hirugarren pertsonan eta pluralean paratutako ikuspegiak. Demagun, lehenak “egiazkoak” direla eta gainerakoak “fikziozkoak”. Egiazkoan gaiari buruzko funtsa mamitu du idazleak eta besteetan gaiaren hezurdura armatu. Gaia hauxe: Hondarribiko Alardea. Gai politikoa. Bidean ikasia liburua gai horri buruzko irakaspena da.

Liburuko lerro gutxi azpimarratu dut, den-dena azpimarragarria egin zaidalako nonbait. Hitz andana bereizi dut hala ere: historia, tradizioa, emakumea, gizona, berdintasuna, eskubidea, boterea, legea, tolerantzia, errespetua, demokrazia, gehiengoa, gutxiengoa, iraina, bortizkeria, beldurra, ausardia, armada, alardea, “plastiko beltzak” eta “beltzak”… “Euskara” ere bereizi dut. Alardearen auzian ere euskara gutxiengoaren adierazpen moldea baita. Baita Jaizkibel bereizi ere. Tokiko toponimikoa. Hondarribiko Alardean desfilatzen duen konpainiaren izena da Jaizkibel. Konpainia mistoa, orain arte desfilatu, “ahal duen moduan” desfilatu duena. Emakumeen “ahalduntzea” dago auzitan. “Ahalduntzea” ere bereiziko nuke.

Hogeita sei emakume daude “auzi” honen genesian. Hasieran ez zuten berezko konpainia osatzeko xederik. Emakume horiek gizonaren pare desfilatu nahi zuten, gizonek egiten duten legez. Emakumea desfilatzearen aurka jalgi zen lehen argudioetako bat hauxe izan zen: “Gogoa behar da gero, armadarekin lerrokatua desfilatzeko”. Alardeak espaloian edo kantinera paratu zuen emakumea duela hogei urtera arte. Alardearen beste bilakaera sustatu duten emakume aitzindariak proge-tzat jo izan dituzte progresistek. “Tradizioari traizioa” egiteko modu bat dela argudiatu dute azken hauek. Alardeak hizpidera ekarri duen kontrobertsietako bat da, bat baino ez.

Arantxa Urretabizkaiak Alardearen inguruko lekukotasuna ekarri du, hamaika kontrobertsiaren ertzetan ibili ostean. Bide eta kale labainkorretan ibili da, ertz kamutsak zorroztu ditu, auziak zauri asko sorrarazi baitu. Bidean bizitakoak bere luma berriro ere zorrozten lagundu dio. Izanik ere, Urretabizkaia hogeita sei emakume aitzindari horietako –izan– baita. Liburuko hitz bakoitzak berezko funtsa du. Hitzak badu munta Bidean ikasi-n, idazlea ez da horregatik ezein egia eta arrazoi absoluturen jabe agertu. Alardean emakumeek desfilatzeko edo ez desfilatzeko arrazoiak ulertu nahi izan ditu, eta arrazoi horietaz beste, Alardearen barru-barrutik sentitutakoak ekarri paperera.

Irakurleak epaituko du idazleak ikasitakoa, haren lekukotasunaren balioa. Edonola ere, badugu zer ikasia auzi honen inguruan. Niri, esaterako, oso sintomatikoa iruditu zait gehiengoaren eta gutxiengoaren artekoa auzi honetan, euskara gutxiengoaren adierazpen moldea izatea, marjinatuen – espaloietara marjinatuetakoen– adierazpidea izatea. Eta, aitzitik, auzi honetan ere bai, gehiengoak –kaleak eta plazak hartzen dituena– boterearen hizkuntza erabiltzea. Zu hondarribiarra izan zaitezke, euskaraz jardun, baina gizona izan behar duzu Alardearen lekukoa eramateko. Lekukoa izan zaitezke, baina “lekukoa” eraman ez. Bordele, Paris, Bartzelona edota Madriletik jaiaz gozatzera datorren gizonari haizu zaio desfilatzea, emakumeari ez, emakume jaio zelako. Tira, emakumeak badu berezko tokia Alardean ere. Milako gizonezkoen bidea irekitzen duena, emakumezko batto duzu. Aitzinean hala ere, “aitzindaria” bera ere. Kantinera duzu “lekukoa”ren eramailea. Haize-emaile-aren eramaile Betiko. Ez armarik, ez txilibiturik ere. Horra paradoxa!

Urretabizkaiari ongi irakurtzera, mendialdean goldeak adineko pisua du itsasaldean aingurak. Tradizioa aingura astuna da gero. Tradizioa aberrian eta erlijioan erroturik nola, sustraitua da politikan. Hark bidean ikasitik hauxe ikasi dut nik: Betiko politikaren sustraiak betirako enbor tantaiak dira. Alardea auzia politikoa da oroz gain. Bidasoaldeko Alardea, Euskadiko isla edo EAEko politikaren lagina da. Niri ez zait baliagarria esatea, Donostiako, Azpeitiko edo Zumarragako danborradetan auzia bestelako modu batez konpondu dutela. Aipatu azken agerraldiek bestelako dimentsio bat dutelakoan bainago, Hondarribia eta Irungoen aldean.

Hitzaz beste izen propio bi bereizi ditut. Hondarribiko bi alkate jeltzaleenak: Borja Jauregui eta Aitor Kerejeta. EAJ alderdiak eta EAEko Legebiltzarrak onartutako Berdintasun Legea aplikatu izan balute, Alardeak bestelako bilakabidea izango zukeen. Alkateek baina, “herriaren gehiengoaren borondatea bete izana” argudiatu dute berdintasun eskubidea ez betetzeko. Hondarribian EAJ nagusia da, Irunen berriz PSOE. Nire ustez, PP izan balitz nagusia bietan, “bi herrietako gehiengoaren bilakaerak eta joerak” bestela eragin izango zuketen Bidasoaldeko alardeetan. Bai badakit, usteak erdi ustel. Haatik, liburuaren egileari ikasi bezala, erdia sanoa balitz sikiera, gaitz erdi.

Hau ez da liburuaren iruzkin soila, hauxe nire iritzia ere bada. Bidasoa aldean bizi naizenez gero, bertatik bertara ikasia; gaurdanik, Arantxa Urretabizkaiaren Bidean ikasi liburuan ikasitakoarekin osatua. Horregatik, besterengatik edo Alardearen auzian isiltasuna aterpea –izan– dela pentsatzen dudalako, hementxe emana.

Gaztelaniara ekarria, areago esanguratsua

2017-02-09  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Liburuaren azala, Ares Arístides Hernández-en ilustrazioaz apailatua.

Joseba Sarrionandia, Habanako unibertsitatearen inguruko plazan. (Argazkia: Jose Goitia)

Hilda dago poesia?

¿La poesía está muerta?

Joseba Sarrionandia / Eva Linazasororen edizioa

Pamiela, 2016

1995. urteaz geroztik ez ei du idazle honek poesia idatzi. Nahiz eta poesia idazten jarraitzen omen duen. Joseba Sarrionandia da idazlea. Poemez beste saioa, nobela, errelatoa eta ipuina landu ditu Iurretan jaio eta Habanan irakasle ari denak. Alabaina, oroz gain, generoz genero, idazlearen poeta gailendu omen da orainoko literatura ibilbide oparoan.

Hilda dago poesia /¿La poesía está muerta? liburua elebitan ekarri du poetak, 1980-1995 urteen bitartean euskaraz ondutako poemak gaztelaniara itzulita. Hartara, begi-bistako konstatazio bat: Sarrionandiak poesia izkiriatzen segitzen du. ¿La poesía está muerta? horren lekuko. Poemok gaztelaniaz berridaztea poesia birsortzea baita.

Eva Linazasoro editorearen laguntza bitartez, 114 poema apailatu dituzte hamaika ataletan, liburu zinez txukunean. “Sarrionandiaren poesiaren antologia ote?”, galdetu lezake norbaitek. Neronek ezin arraposturik eman. Egileek ez dute horrela izendatu, beharbada, ohiko hitz fetitxeetatik aldendu aldera. Nik fetitxetatik aldendu ezinean, liburu antologikoa dela diot. “Nabarmendua izatea merezi duena” adierari kasu eginez gero, sikiera.

Alta bada, liburua oharkabean pasa ote den nago. Agian, izan duen oihartzun eskasak arrapostua ematen dio poetaren itaunari: “Bai poesia hilda dago!”. Agian, zeharo tronpatuta nago. “Aizak, poesia lau katu-ren kontua izaki, besterik espero al huen?”, dantzut jadaneko. Eta nik: “Akort, baina euskal lau katu zoro-ri beste lau katu batu zitzaiekeen, poesia hau gaztelaniaz heldu denez gero”.
Areago, Sarrionandiaren aitzinsolasa halaxe heldu zaigu, gaztelania hutsez, bikain eta magistral izkiriaturik.

Horrela hasten da: “La poesía murió en el siglo XIX, poco más o menos cuando murió Dios, y cayó también el Antiguo Régimen, y a a la gente no le quedó más remedio…”. Anartean, gure garaiko Inperioa eraitsiz doan honetan, poetari jarraikiz, sekula baino esanguragoak dira poetaren berbok: “Leer poesia es ir a contracorriente”.

Poetak liburuaren galdera nagusiari erantzun dio: “Poesia hilda eta bizirik dago”. Poesiaren paradoxa da, horixe! Poesia ez da hilda, gauza galdua da, eta galdua denez gero, idazlea haren xerka dabileino… bizirik dago. Sarrionandiaren ibilbidean tortura, kartzela, erbestea edota deserrotzea gailentzen dira, eta horietan poetak maitasuna ekarri digu berez: herria, burkide, lagun edota senideekiko maitasuna.

Garai epiko bateko isla dira, berariazko lirismoz paratuak. Poema asko kantari anitzek musikatuak izan dira, aro honetako lehen belaunaldikoak hala nola azkenekoak. Guztiak ez dira musikatuak eta musikatuta guztiak ez dira liburu honetan, obra poetiko oparoa baita Sarrionandiarena, hainbat musika estilotara ederto egokitu dituzte haren poemak.

Nago, poesiaren kausa ez dela hilda, haatik, euskaldunon gauza kausa galdua ez ote den erdaldunentzat, gaztelaniadunentzat kasuon. Ez denontzat, prefosta, ¿La poesía está muerta? liburutik edan(go) dutenek poesiaz asetzeko parada ukan(en) dute eta. Poesia lau katu zoro-ren kontua dela ohartuagatik.

Hara, euskaraz idatzita izanagatik Sarrionaindiaren poesia “galdu” dutenek ez dute estakururik. Poesia are eta lengoaia gehiagotara ekarria areago esanguratsua baita. Gaztelaniara, kasu. Poeta emankor honetaz profitatzea merezi du poesiak. Poesiak, eta guk –euskaldunok– eta haiek –gaztelaniadunek– horren zoria!

Jose Angel Irigaray idazlea, Eva Linazasoro editorea eta José Julián Bakedano zinegilea, liburuaren aurkezpen egunean.

Mixel Berhokoirigoin: “Ganbararen kudeaketa politikoa laborarien esku izatea nahi dugu”

2017-02-07  //  (C)politika, Ekonomia  //  Iruzkinik ez

Ainhize-Monjolose herrian elkarrizketatu ginen, Laborantza Ganbaran.

Euskal Herriko Laborantza Ganbarako (EHLG) Mixel Berhokoirigoin kidearekin solastatu gara. Hiru gai nagusi izan ditugu mintzagai: Luhusoko “ETAren armagabetzearen aldeko” ekintza, Euskal Elkargoa eta Laborantza Ganbara.

Lehen bi gaiak aurki izanen dira irakurgai. Anartean, hona laborantzari buruz EHLGko presidente ohik errana. Ganbarak hamabi urte bete zuen iragan urtarrileko 21ean.

Iparraldeko laborantza, ofizialki, Departamenduko Kontseilu Nagusiaren politikaren menpe dago. Zer aldaketa ekarriko du Euskal Elkargoaren sorrerak Euskal Herriko Laborantza  Ganbaran?
Hasteko, ez da bidezkoa betebehar bera duten bi instituzio izatea herrialde berarentzat. Alabaina, Departamendua oraindik hor dago, eta aldi berean, guk geure instituzioa daukagu. Herriko auzapez eta hautetsi askok nahikari handia ezarri dute laborantzan. Paueko instituziotik atera behar dugu, hemen antolatzen hasteko, baina poliki. Dena den, engoitik ez gara egoera berean.

Euskal Herriko Laborantza Ganbara ez da ofiziala. Ofizialtasuna lortu lezake euskal instituzio berriaren bitartez?
Bai, baina hori ez da aste batetik bestera eginen, hori lortzea instituzioaren dinamikan sartzen da. Euskal Herriko Laborantza Ganbarak ofiziala izan behar du, alta, lehenik, guk kudeatzen dugun laborantza mota ontsa zaindu behar dugu. Gure sailak eta proiektuak aitzinatzen segitu nahi dugu. Lurraz arduratzen den laborarien erakunde publikoa izan nahi dugu. Une honetan, egokiena, Laborantza Ganbarak eta Departamenduko Laborantza Ganberako Ipar Euskal Herriko adarrak laborari guztien ordezkari ofizialak izatea da.

Ongi moldatzen al zarete biak?
Ganbera ofizialaren funtzioak bi dira: nekazaritza sektorea ordezkatzea eta garapenaren animazioa egitea. Alta, bi ganbarek funtzio organikoa betetzen dugu: laborantzaren ordezkapena Estatuko botere publikoaren aurrean eta beren garapenaren kudeaketa. Ofizialki, Ipar Euskal Herriko laborantzaren ordezkaria Paueko Laborantza Ganbera da. Guk biek errekonozimendu berbera izatea nahi dugu. Alabaina, ez dugu nahi Ipar Euskal Herriko laborariak ordezkatzen dituen ganbara bakarra izan dadin. Ganbara ofizialekoek gu Paueko Laborantza Ganberaren aurka antolatu ginela erran dute beti. Orain, berriz, gu erakunde publikoa garela eta laborantza guztia ordezkatu behar dugula diote. Guk gure lekua atxiki nahi dugula diogu, biak beharrezkoak direla, maila eta eskubide berdinak ukanik bakoitzaren berezitasunak lantzen segitzeko.

Orain zuen lanaren ezagutzaz gain, ardura osoa zuena izatea  nahi dute?
Ofizialki ez, baina eguneroko praktikak bestela erakusten digu. Adibidez, Hego Lapurdin ur kalitatea pilotatzeko komite bat ari da lanean. Elkargoaren presidenteak komite horretan nor ariko den galdetzean, ez du ganbara bakarra dela esaten. Praktikan onartu gaituzte.

Zein da Euskal Herriko Laborantza Ganbararen egoera gaur egun?
Ez gara gure beharretatik urrun. Abiadura eta maila onean ari gara, behar dugun mailatik %90 inguruan. Gazteen beharrei buruz lan franko egin dugu, baina segidarik ez duten etxaldeak hobeto zaindu behar ditugu. Baserrietako transmisioa azkartu nahi dugu. Agro-ekologiaren sailean areago sakondu nahi dugu 2017an. Adibidez, laborari berriak hurbildu zaizkigu formakuntza saioetara. Laborantza eredu zehatz bati lotua dira gazteak, pestizida gutxiago erabili nahi dute, defentsa naturalak garatzeko moduez interesatuta daude.

Laborantza Ganbarak 18 langile ditu egun. Gehiago behar al du?
Aitzina egiteko langile pare bat gehiago baino ez dugu behar. Egiturak ongi funtzionatzen badu eta laborariak inplikatzen badira, Ganbararen martxa eta bere lan sailak laborariekin batera finkatzea dugu gure xede, ez soilik beraiekin, baina haiek funtsezko oinarria izanik. Bulego lanetan inplikatzea baitezpadakoa da, horrek lan asko eskatzen dio laborariari, baina finean, garrantzizkoena kudeaketa politikoa laborarien esku izatea da. Horrek, noski, eskatzen du ganbarako langileen eta laborarien arteko elkarlana ongi finkatzea eta koordinatzea. Azken ardura laborarien esku izatea nahi dugu. Ganbarak ez badu funtzionatzen ez dadila langileen hutsengatik izan, laborarien arduragabetasunarengatik baizik.

Tempo morea

2017-01-25  //  Musika  //  Iruzkinik ez

Sei Kanta Epilogo Baterako.

Epilogo bat
Anariren tempo morea

(Bidehuts)

Zure aurrekari penalak (2015) diskoko kanten noten oihartzuna artean aienatu gabe, Epilogo bat (2016) honek harrapatu ninduen ustekabez. Bidean bide noala, Anariren bidean “bazter” geratutako kanta bailiran neureganatu ditut kanta berriok. Ohiko CDetan baino kanta gutxiago izanik, bere ibilbidearen epilogoa bailiran.

Intro (Geure alde): hitzik gabeko eta musikari ezezagun (Felipe Gorriti) baten piezak zabaltzen du Epilogo bat. Sintonia aproposa eguna abiatzeko, baita eguna agurtzeko ere. Sarrerako hau, musikarien batasuna harmoniatsuaren iragarle da.

Laugarren azalberritzea: Ni-aren baitako beste zu, Anari-ren poemen ezaugarri. Geure erruen nahasmenean murgilduta, lur (n)arrasean bidaiatzen dugu. Barrukoarekin ernegatuak, narrastien moldera azala berritu ohi dugun animaliak gara. Ihesian betiere.

Parentesien arteak: nork bere moldera egokitzen du ihesa. Ihes muga inork inoiz ibili gabeko desertuan finkatzen tematzen gara alabaina. Anari bere buruari itaunka ari zaio, baita (parentesi artean) gureari hots egin ere.

Autodefenitua: gure izatearen antonimoari kantatua. Gure errepideen argazki paregabea, munduaren erritmoaren araberakoa. Bizi dugun munduaren simulazio fina. Jendarte karrankaria da gurea. Kanta apokaliptikoa.

Piromania: denok daramagu piromano bat gure baitan. Maitasuna egiazko izanen bada, sua izekia atxiki behar dugu. Edozein unean basora jo dezake gure baitako piztiak eta maitasunaz (suaz) biztuarazi, biziarazi. Kanta basa.

Epilogoa: hondarrean, epilogoan, gure bizitzako ihes nolakotasunaz jabetzen gara, nork bere tempoaren erritmoan eramana, norberaren izaerara moldatua. Anabasa uxatu da.

(Nire) epilogoa: aurreko hitz horiek ez dira nireak. Anari poetari desitxuratutako mailegua baizik. Musikaz zer esan berriz, musikaz ezer gutxi dakien bidaiari honek?

Anariren kantek nebulosa batean murgildu ohi naute. Oraingoan ere, are, musikariekin lortutako taxua berealdikoa atzeman dut. Instrumentuen eta ahotsen notek erritmo doitua erdietsi dute, kantaz kanta in crescendo doan noten erritmo konpaktua. Kanten notak izar ozarrak dira, izarren euria, musikari trebeek baltzuan emanak. Diskoz disko, desertuz desertu, (h)are eta hobeagoa da euren noten izaria. Desertuko harea mugikorra da Anari kantaria, erreposki irensten zaituen hots emaria. Bere tempoa morea begitantzen zait. Garaiko berbak, usaiako kantak!
O tempora, o mores!

Hamar flash eskubideen eta betebeharren (erre)bidean

2017-01-13  //  (E)gizartea  //  Iruzkinik ez

Etxegintza, azpiegiturak ibilgailuak… Gure zibilizazioaren berezigarriak.

Bi dira ekonomiaren motor nagusiak: bat, etxegintza edota azpiegiturak. Bi, autoak edota ibilgailuak.
Jendartearen jitea egunero antzematen dut errepidean. Errepideetako nire ibilerek Baiona, Donostia, Bilbo, Gasteiz eta Iruñea lotzen dituzte, RN-10, RN-1 eta A-8an gaindi mugitzen naiz batez ere.
Hiri barneko errotondetatik ere pasa behar izaten dut, noski, niretzat larribideak. Biribilguneak gaur egungo munduaren eta jendartearen kulturaren –ibilmoldearen– bereizgarriak dira.
Jendarte baten nolakotasuna –“herri baten” esaten ez naiz menturatzen– errepidean islatzen da. Errepideetako autoen ibilerak nolakoak, halakoxeak jendeok.
Askok autoan eta autopistetan ematen dugu bizitzaren parte handia, baita bizia jokoan eman ere. Autoak hala nola erre(bideak) egungo jendeon izaeraren isla dira.

Hamar flash jendeon zentzumena bideratu aldera:

Inork gutxik du eskuineko erraila estimuan

– Autoaren keinukariak: gidatzean keinuak askoz gehiago balio du mihiak baino. Alta bada, gure zibilizazioan autoaren argi keinukariak edergailu dira. Gidatzean baina, mihia ahoan izan beharrean, beste gidariak iraintzeko erabili izaten dugu sarri askotan.

– Hiru erraileko errepidetan barna: Aristotelesek bertutea erdialdean dagoela esan zuen. Filosofoak jarraitzaile asko ditu gure errepideetan. Inork gutxik du eskuineko erraila estimuan.

– Eskuinetik datozen ibilgailuak: eskuinetik errepidera datozen gailuak ikusiezinak dira gure txofertza moldean. Sarritan, ezkerreko erraila libre izan arren, azelerazio errailean eskuinetik sartzera doana –edo datorrena– galga sakatzera kondenatuta dago, pneumatikoen usaina sentitzeraino behartua ere.

– Ezker alderako joera nagusi: politikan eskuina gailentzen da,  errepidean aldiz, gidariok ezkerra maite dugu. Horretarako bistan denez, baitezpadakoa da potentzia handiko ibilgailua izatea. Franko dira, ezkerra hartuta, eskuinetik doan auto mantsoagoa aurrean daukan kamioiaren kea, hautsa eta lohia irenstera behartu eta kondenatzen dutenak.

Eskuinetik errepidera datozen gailuak ikusiezinak dira gure txofertza moldean.

– Kamioiak faraoiak dira: kamioak dira jaun eta jabe errepidean, bereziki euri eta haize erauntsi artean. Gehienak arrotzak dira, eta horiek  ez dituzte aintzat hartzen tokian tokiko txoferren ezaugarriak, ezta tokiko herrialdean gidatzeko moduak. Kamioilariak internazionalismo berriaren ordezkari nagusiak dira.

–  Naziotasuna nolakoa, klaxona ozenagoa: gure hegoaldean matrikula frantsesdun autoa gidatuz gero, bistakoa da tokikoen naziotasuna: espainola. Ostera ere, iparraldean halaxe ere: nazio frantsesaren sona entzuten dugu  “tutu, tutu, tutuetan”. Euskaldunak ez du izaterik –nazio aitorturik– errepidean. Iparraldeko euskalduna frantsesa da Hegoaldean eta vice-versa.

– Errotondak: errotondako barne bideak azeleraziorako errailak bailiran erabiltzen ohi dira –eta ditugu–. Errotondak –talo erraldoiak ere deituak– munduaren “biribiltasuna”ren islak dira. Islak edo paradisu fiskalak. Azkarrenak bere legea inposatzen du.

– Oro da eskubide, betebeharrik ez: oinezkoek lehentasuna dute errotondatan, erabateko eskubidea. Errotondan sartzean baina, kasu! Usu, atzeko autoen presak –eta presioak– eta oinezko nagusikeriaren –ausarkeriaren– bat-bateko zebra-bideratzeak kokotsa tanpez itsasten dizute bolantearen aurka.

Errotondako barne bideak azeleraziorako errailak bailiran erabiltzen ohi dira.

–  Mugikorraren audioa belarrietan: oinezko ausartak –edo despistatuak– musika kaskoak eta txano buruan paseatzen dira hirian. Zirkulazioa ez da euren ardura. Autoan berriz, irratiak ezean, CDak entretenitzen du gidaria. Mugikorra deika edota txioka has dakioke une berean.

– Bidez bide: errepideak eta autoak norbanakook aldarrikatzen ditugun eskubideen paradigma dira. Hots, nork bere eskubideak aldarrikatzen ditu biziro, betebeharrak ez baleude legez. Autoen arteko beharrezko “distantzia” gida liburuaren arau hutsala baino ez da, “abiadura” berriz, desarrazoiaren araua.

Ohar1: Erre(bidean) noala, hainbat jendek, kolektibok edo herrik (gureak barne) aldarrikatzen duten independentzia –edota askatasuna– kimera begitantzen zait. Kimera sesioa baita errepidean, disputa desleiala, errieta-gunea.

 Ohar 2: Anari-ren Epilogo bat diskoko Autodefinitua kantaren doinuak iradokitako testua.

Estatu krimenak inpuneak betiere

2017-01-11  //  (C)politika, Politika saioak  //  Iruzkinik ez

Mémoire éclatée / Oroimen zartatua. (Éditions d’en bas)

Nils Andersson eta Anne-Marie Pauleau bikotea, Donibanen Lohitzunen iragan ekainean. (Argazkia: Dani Blanco).

Mémoire éclatée (Oroimen zartatua) da Nils Andersson azken liburua. Gérard Chaliandek Aitzinsolasa idatzi dio.
Iazko uztaileko Larrun aldizkarian honela gaztigatu zigun Anderssonek: “Mendebaldar inperioaren amaiera bizitzen hasi gara”.

Mémoire éclatée liburuan, bere biografiaren harian idatzia, Deskolonizazioren ostean Mendebaldeak bizi duen gainbeheraz hausnartu du.

Liburua argitaratzeaz batera, Nils Anderssonek bloga berritu du. Besteak beste, Ces crimes d’État qui restent impunis artikuluan Frantziako Estatuaren krimenak salatzen ditu. Hexagonoko François Hollande presidentearen aginduz eginikoak, Opérations homo deituak.

2013ko otsailaren 9an lau urte beteko dira, Sakine Cansiz, Fidan Doğan eta Leyla Söylemez militante kurduak Parisen hilak izan zirela. Krimen haien inpunitatea salatu du Nils Anderssonek.

Artikulu berean, GALek 25 euskal militante hil zituela gogorarazi du, inpunitate osoz hil ere. 30 urte ondoren Frantziako Estatuaren inpunitateak ahalkea sorrarazi beharko lukeela adierazi du sarritan, baita estatu krimenak hauek ez direla argitu salatu ere.

Estatu krimenak inpuneak geratzen badira, zein bake mota eraiki daiteke?

Botere harremanen koktel lehergarria

2016-12-08  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

“Feriatzaileak” Patxi Larrion historiagilearen lehen nobela da.

Patxi Larrion
Feriatzaileak
Nobela. Susa, 2016

 “Goiztiar ala heldu berri?”. Feriatzaileak nobelako Martin Galdeano pertsonaia nagusiaren izebaren hitzak dira, Martini berari zuzenduak egunsentian. Nobela frenetiko honen jitearen adierazleak dira hitzok.

Martin Ameskoatako mutila da, espainiar ejertzitoan soldadutza egiten ari den txorta. Luis laguna iruinsemearekin batera, istorio gorabeheratsu eta harrigarri honen protagonista nagusiak dira, istorioaren motorrak. Hala izanik ere, anitz dira thriller kutsuko nobela honetan hitza hartzen duten pertsonak. Nobela honen ezaugarri nagusia, pertsonaien mintzo txinpartatsua da. Bakoitzaren gibelean sekretu aire bat hautematen da, euren nahikaria nahikeria da, euren nahien erregaia. Traizioa pertsonaien azal-pene-tan usaintzen da, pertson(ai)ok maitekiro olioztatzen dituzte euren jukutriak.

Patton filmaren errodajearen ingurumarian taxutua da Feriatzaileak. Nafarroan barrena –Iruñea, Ultzaman eta bereziki Urbasan– filmatua izan zen, Espainiako Ejertzitoarekin elkarlanean. Ez alferrik, estatubatuarrek bermatu baitzuten Franco jeneralaren eta diktaduraren erregimena.

Nobelan kontu franko historikoak antzeman dira: XX. mendeko nafarren historia eta antzinako karlistaden zantzu biziak. Ez da haatik, nobela historikoa. Gure historia garaikidearen oroimena freskatzeko artefaktua da. Beste molde batez erranik: botere harremanen koktel lehergarria. Bistan da, ene aburua da.

Ez da baitezpada narrazioan luzatzen den nobela. Zer hobe “lapurreta magistral baten kontakizuna baino?”. Horixe apailatu du Larrion nobelagileak, idazle gisara estreinakoz plazaratua. “Nork bere dohainak ditu eta horiexek garatzea hobe” ebatzi ote du eleberrigileak? Baliteke.

Feriatzaileak-en nobelaren trama, Patton filmaketaren une berean gertatzen da, 1969ko udaberrian. Patxi Larrion lau urteko haurra baino ez zen orduan. Larrionek historia ikasi zuen eta euskara du lanabes. Kazetari lanetan ere aritutakoa da. Martin eta Luis protagonistak kazetaritza ikasten ari dira. Goi-mailako familia aberatsen umeak izan gabe, jendarteko toki onean kokatuta daude biak ala biak.

Susako Gorka Arrese eta Iñigo Aranbarriren artean.

Nobelagileak istorioaren inguruko historia ongi baino hobeto ezagutzen du, baita istorioa eraikia den geografia ere, bere berea baita. Larrion karistiarren eremuan (1964, Bergara) jaio arren, Iruñerriatik Urbasa eta Ultzama bitarteko eremuaren bere-berezko –edo berariazko– euskaraz idatzi du. Euskara joria. Bestela erranik, iragan mendeetan gerrek zapuztutako jendartea mintzo zatekeen euskara bizia ekarri digu Larrionek.

Ez naiz ausartzen liburuaren balizko gabezietan eria sartzen. Erran nahi baitut, trama harilkatzean gertakizunen pasarteak hobeto ondu ote litezkeen erranez –hainbat elipsi tarteko–, ezta nobelaren sekuentzien jarraipena egokia ote den epaitzen ere. Zaila zait esaten pertsonaiak on eta gaizto izanaren artean lerratuak ote diren. Gizabanakoen ongiaz eta gaizkiaz harago, funtsean, pertsonen jaidura testuinguruak baldintzatua izaten dela pentsatzen dut. Halakoxeak dira film baterako “berariaz idatzitako” nobela honetako pertsonaiak: jite askotarikoak. Gerra ondorengo testuinguruaren arau bizitzen usatuak, halabeharrez moldatuak. Muturreko egoerak adiskidetasuna loratzen omen du etsaiagoren artean, halakoxea pertsonaien ibileretan arnasten den hats adiskidetsua.

Film baterako nobela idatzi dut, berariaz idatzi ere, ez alferrik, nobela film baten errodajearen inguruan garatua baita. Ez alferrik ere, Patton gerra filma egiten laguntzen dutenak, gerra bizi izandakoak edota gerrarako prestatzen diren jendeak baitira. Gerraren helburua boterea hartzea izaki, janaria eta maitasuna dira boterea erdiesteko giza motorraren “erregaiak”.

Nobelako protagonistek horregatik, ongi jaten dute, are hobeto edaten, eta txortan ere sarri egiten dute. Horregatik naski, soldaduak txortak izenez ezagutuak dira nobelan. Baliteke. Ele joriek eta bitxiek biziarazten dute nobela. Feriatzaileak izenburua bera, horren adibide. Iraganeko mundua –eta ondorioz, gerrateak– ez dira ulertzen feria hitza endelegatu gabe. Ferian sarri feriatu egiten da, hortik nonbait feriatzaileak. Nobelako protagonistak, botere handikoak nahiz botere txikikoak, galtzaileak zein irabazleak, feriatzaile galantak dira denak.

Hara, Martin eta Luisi bisaia jarri beharrean, sarritan Patxirena begitandu zait eurengan, nahas-mahasean.

Fededun bizigabearen aroa

2016-12-01  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

TARTAROA Mitxelko Urangaren bigarren saioa da.

“Mitxoleta elektrikoetan koleopteroak” saioa izan zen lehenbizikoa.

Mitxelko Uranga
TARTAROA, mina, boterea eta egia.
Saioa. Upaingo saila
Pamiela, 2015 / Euskadi saria, 2016

Tartaroa da saio honen izenburu nagusia. Mina, boterea eta egia ditu azpiko izena. Tartaroa, ez Tartalo. Lurralde batez ari zaigu Mitxelko Uranga saiogilea. Liburuak greziar mitologian hartzen du oinarri eta abiaburu, hamar ataletan apailatuta: Tartaroa, Pandora, Orakulua, Orfeo, Ixion, Hefesto, Bost arrazak, Nartziso, Tantalo eta Sisifo.

Pamielako Upaingo sailaren tamainako saioa da: laburra. Tartaroa, mina, boterea eta egia laburra izateaz gain, oparoa eta trinkoa ere bada. Iturri jorietatik heldu den emari joritsua.
Lehen baiezpena edo galdera: zer gara mendebaldarrok greziar kulturaren ondorengoak ez beste? Bagara gehiago ere, bagara judo-kristauak. Are gehiago ere bagara: modernitatearen ondorengo umeak. Areago, uneon, ene menturan: umezurtzak. Saio hau duzu aro eta izate horien lekukotasuna.

Mitologiaren seme-alabak gara, sinesmenaren esklaboak. Desertuan dugu jatorria. Desertuak anitz ziren antigoalean, aro modernora etorrita berriz, garai globalizatuan, paradoxikoki, desertuak batzen joan dira, desertu geroz eta handiago batean bizi gara. Egungo gure espiritu kamutsaren oihan edota baso mortuaren behialako desertuaren zabalpena da. Haatik, desertu hartan abiatu ginenean legez, zoriontasuna dugu amets. Amets helezina.

Bidean bide, basamortuz basamortu, antigoalekoak modernoak izatera iritsi ginen nonbait. Egun baina,  modernitatea globalizazioak jota dago, aro modernoa amaitzeko zorian dago. Zorian? Hara! Gizabanakook zorionaren menpe gaude, modernitatearekin zoriona ukitu ote genuen geunden, modernoak izatea aski ez nonbait, eta hipermodernoak izateko bidean eta zorian gaude orain.

Mitxelko Urangak dioskunez, garai kritikoa da gurea, zalantza eta mesfidantza dira nagusi gure jardueran. Zalantza-balantza da globalizazioaren jitea. Egia –saioa Egiaz ere ari da, gogoratu– ez da engoitik bakarra, ez dago errealitate bakarra, nork bere desertu bakarrean bizitzerik ez daukan legez.

Nietzschek Jainkoaren heriotza iragarri zuen, baita Gain-gizakia jaioko zela esatera menturatu ere. Filosofo postmodernoak ez zuen i(ra)garri nonbait etorkizuneko desertuan, egia bakarra ezean, errealitate bakarra ezean, etika bakarra ez izanagatik, “fededun bizigabea” erna zitekeenik.

Zer ote da fededun bizigabea? Zergatik sortu da halako gizabanakorik?

Erantzunak Mitxelko Urangak ematen dizkigu saio honetan, saio egoki honetan. Ziur aski, erantzun guztiak ez dituzu edirenen. Alta bada –atalez atal, desertuz desertu, Urangari zuhur jarraikiz–, saioa hagitz interesgarria da Boterearen paradigma-aldaketa ulertzeko, infernuaren min demokratizatuaren zergatiaz jabetzeko.

Urangak dioenez, desertu globalizatu honetan denok dugu gure tokia. Desertua anitza baita. Aniztasuna da gizabanakoon hitz fetitxea aro hipermodernoan. Aro modernoaren oligarkak eta politikariak, menpekoon hein berekoak dira jagoitik. Heroiak eta jainkoak izatea denon helmenean dago. Minak, berriz, gu guztion patua izaten jarraitzen du itxaropenaren bidean.

P. S.: Berbarako: Boterea eta Internet izenkideak ditugu dagoeneko. Egungo desertu globalizatuaren faroa ote Inder Net? Hara, ene berba solte hauek Tartaro-ra jaisteko gonbita xumea duzu, besterik ez. Mitxelko Urangak jasotako sariak merezi du eta.