Aurki guztiak du bere binperra

2016-11-25  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

“Ispilu biluziak” Edu Zelaieta Antaren laugarren poema liburua da.

Edu Zelaieta Anta (Gasteiz, 1973)

Edu Zelaieta Anta
Ispilu biluziak
Poesia
Pamiela, 2015

Ispilu biluziak da Edu Zelaieta Anta idazlearen azken lana, poesia liburua. Poesia narratua da gehienbat, kantatzeko poemaren bat edo beste tarteko. Hiru subjektu islatzen dituzte ispiluok: Zu, Hura eta Ni. Alta bada, hiru horietan Gu guztion isla ageri da edo ager daiteke.

Ez dago ispilua baino izakari biluziagorik. Haatik, poeta honek eskaintzen dizkigun ispiluek, azala ez ezik (g)izakiaren baitakoa islatzea dute xede. Ispiluotan ez dira ageri soilik zu, hura eta ni izakiak, Gu, alegia. Ispiluok bereziki Hiriko gizakiok islatzen gaituzte.

Ispiluok edota poemok, bizipen multiplikatuen zati eta isla dira. Handi-handika, poema hauek Gasteiz hirian dute isla, zati-zatika berriz: Salburua edo Txagorritxu auzuneak, Urbina edota Otazu herrixketako soroak. Hiria baina, gune eta une unibertsalen miraila da. Bertan ager daitezke Olaberria auzoa, Dublin, Melilla edota Santiago. Santiago, hiria(k), bidea, zubia, unibertsitatea edota ospitalea izaki. Santiago gizakia edo pertsona ere izan daiteke.

Poema hauetan islatutako zu, hura eta ni, hots, gu horiek guztiek badute berezko izena. Izenak badu izana. Izen propiorik ezean, izen komuna dute: aita. Aita da ispilu puska zatitu hauen gizaki nagusia. Eduren aita edota Eduren beraren seme-alaben aita.

Poema mirail hauek, heriok Eduren aita eraman osteko emozioak islatzen dituzte. Alabaina –poemok islatzen digutenez– gizakiok ez gara ezeren mirail. Ez gara deusen eredu, alegia. Eta, hala ere, aita bilakatzen garenean, Edu Zelaieta Antaren kasuan legez, aitaren eredua bilatzen dugu ispiluan.

Aita ez da soilik ispiluon irudia, ordea, poema hauen miraila alegia. Ispiluotan ageri da ama. Ageri da bikotea. Lankidea. Balizko maitalea. Balizko laguna eta nahizko adiskidea. Ispilua baina, izakari biluzia da. Gardentasuna da ispiluaren dohain nagusia.

Poeta guztiek legez, Edu Zelaieta Anta poetak gardentasuna xerkatzen du. Poetaren hitzak baina, ispilu zati hautsiak dira. Poemak mila pusketan multiplikatutako hitzen isla dira, egia –hots, errealitatea– islatzea xede dute. Egiak baina begi eta hegi zorrotzak ditu, ispilu zatiek hegiak nola hitzek mugak dituzte. Alta, Edu Zelaieta Anta mugaldeko poeta da, Mugaldekoak musika taldeko kidea, Begiak lekuko!

Ispiluok nola gizakiok badugu geure aurkia. Aurki guztiak badu bere binperra. Binperra edo ifrentzua. Ispilua edo miraila. Irakurle lagun horrek so egin ezazu, soizu mirail hauetan, zure bisaia ez ezik zure baitakoa aurki dezakezu. Zu, hura eta ni, horiek guztiak gu guztiok izaki.

“Ez naiz superwoman, eginbeharrak bultzatua egin ditut orain artekoak”

2016-11-24  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Dantzari zapatilak eta lau urte zitueneko argazkiko jantzia ekarri zuen Oihaneder Kultur Etxera (Arg: DANI BLANCO)

Jone Goirizelaia Ordorika (1956, Bilbo)

Amona egin berria zen egunean solastatu genuen. Elkarrizketa, batez ere, politikariaren eta abokatuaren ingurukoa izan zen. Hala izanik ere, bere bizitza eta nortasuna marraztu zituzten zertzeladak ere izan ziren. Hona printza batzuk.

Jonen neba Iñaki Goirizelariak  (EHUko erretore ohia) itaun hau egin zion:

Emakumea, ama, alaba, arreba, politikaria, parlamentaria, dantzaria, abokatua… Nola da posible?
Neuk ere ez dakit. Beno, nolabait posible da, antolaketa egokia eginda. Baina, bereziki inguruko pertsonen laguntzari esker. Betidanik Gorka izan dut ondoan [senarraz ari da], baita semeak ere. Lantokian ere lankide oso onak ditut: Legebiltzarrean Rakel [Peña] eta Mireia… Bulegoan, Kepa, Ana eta Igone, eta Elena… Ez naiz superwoman, eginbeharrak bultzatua egin ditut orain artekoak.

Ruper Ordorikaren Berandu dabiltza kanta hautatu zuen solasaldia girotzeko, Ni ez naiz Noruegako errege diskokoa.

Hona Goirizelaiaren berbak:
“Kantaren hitzak Bernardo Atxagarenak dira, eguneroko bizitza islatzen duen kanta oso esanguratsua. Gaur egun entzunda, jendarteko kontu normalaz ari dela iruditzen zaigu: homosexualaz, putez… Orduan oso kontu berriak ziren, gutxitan aipatuak.
Bernardo ikasle nintzela ezagutu nuen, Deustuko Unibertsitatean. Ruper ordurako ezaguna nuen, ene lehengusua delako. Euskarazko klaseak antolatu genituen elkarrekin unibertsitateko programaren barruan. Lan izugarria izan zen, lan berria. Kantak orduko elkarlanak eta giroa gogorazten dizkit. Gero, bakoitzak bere bidea egin du noski.
Kantak garai hartako Bilbo transmititzen du. Bilbo aldatu dela esaten da, baina niretzat, gaurko Bilbo eta ordukoa berdina da, garbitu dute baina, Bilbok bere izaera mantentzen du, Alde Zaharreko izaera, besteak beste”.

Jone Goirizelaia, politikaria eta abokatuaz beste, dantzaria da. Maila politeko dantzaria. Dantzari zapatilak eta lau urte zitueneko argazkiko jantzia ekarri zuen Oihaneder Kultur Etxera.

Olaeta taldean baleta egin zuen, baita dantza klaseak eman ere: “Ez dut nire bizitza ulertzen dantza barik. Dantza elkartean ari naiz gaur egun ere, koreografia irakasten dut. Astia hartzen dut dantzan aritzeko eta eszenatokira igotzeko”.

Monjetan ikasi zuen. Nerabe zela, eskolatik etxera bueltatzean, arratsaldeetan, ama bila joaten zitzaion autobus geltokira. Gailetak eta menbriloa eramaten zizkion meriendarako.

Ekitaldiaren amaieran, Jonen  “gailetak eta menbriloa” dastatu genituen.

O tempora, o mores !

Kaka esplikatzen

2016-10-14  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

“Txistu eta biok” Juan Luis Zabala idazlearen bosgarren eleberria da.

“Pipi” eta “Txistu”, nobelaren protagonista nagusiak

Juan Luis Zabala
Txistu eta biok
Algaida, 2106
XVI Irun Hiriko kutxa Literatura Saritua Eleberria

Txistu eta biok ohiko nahiz ezohiko eleberritzat jo dezakegu. Horixe baieztatu didate liburuaz irakurritako kritika-iruzkinek, baita ene aburuok ere. Hasteko eta behin, datozen iruzkin/kritika hauexek emanen dizkizute liburuaren nondik norakoak:

– “Kirol kazetari frustratu baten txakurra” da Hasier Rekondoren kritikaren lerro-burua (Berria). Kritikariak “miretsi” du nobela. Nahiz eta “baina”ren bat ipini dion nobelari, hala nola “euskal kulturako zenbait pertsonaiari dien larregizko miresmena” . Hau dio ere Rekondok: “Txisturik gabe, bere txikitasunean handia den esperimentu hau ez litzateke posible izango”. Txakur miretsia ere titulatu liteke nobela.

– Igor Elordui Etxebarriaren (Aizu!) Txistu eta biok da iruzkinaren lerro-burua. Sinpleki eta xumeki. Eleberria da, baina “desberdina” dio Elorduik: “Gustatuko zaizu, zerbait desberdina irakurtzeko gogoz bazabiltza”. Pentsu dut baina, eleberri guztiak direla “desberdinak”. Nobelak dira irakurlearen gogo “desberdinak” pizten dituztenak.

– Ibon Egaña (Deia) Desliluraz ari da. “Autofikzioaren parodia egin nahi izan du egileak, ala autofikzio lan bat? Akaso egileak irakurleoi zalantza horixe piztu nahi izan digu, baina nik neuk faltan hartu dut tarteka heldulekuren bat”. Egaña iruzkingilea apur bat “desliluratua” geratu da. Auto-fikzioaren arriskuak dira, naski. Bereziki, ezaugarri horrek “gure” literaturan soberazko tokia hartzen badu.

– Nobela itxuran dio Javier Rojok El Diario Vasco-n. “Liburu dibertigarria da, baina nobelan argumentuari garrantzia ematen dion ‘irakurlea agian dezepzionatuta geratuko da’, azken finean idazlan hau nobela itxurapean argitaratutako kultur dietario ironikoa baita. Barneko komatxoak nireak dira. El Diario Vasco-tik baino El Diario Rojotik datorren iruzkina dirudi honek. Rojok labana motza baina zorrotza.

– “Autokritika egin dut Txistu eta biok nobelan” esan du bere egileak Urola Kostako Hitza-n. “Autokritika auto-fikzionatua?”, galdetu du zenbaitek.

Niri, hasteko eta behin, nobela euskal jendartearen isla paregabea iruditu zait. Gure gizartean biltzen diren hainbat espresio sozialen erretratuak xarmanki narratuak dituzu, munduaren globalizazioaren testuinguruan narratuak. Baina, batez ere, nire aburuz, Juan Luis Zabala nobelagilea “gure kaka esplikatzen” saiatu da nobelan.

“Ohiko nahiz ezohiko eleberritzat jo dezakegu” aipatu dut arestian. Hona, Txistu eta biok nobelaren ene iruzkin eleberritsu ohikoa, edo ezohikoa. Nola gerta hau ere:

Donostiako Herri Irrati-tik zabaldu zen (EIEko) Komatxo artean literatura saioa zela bitarte ezagutu nuen Juan Luis Zabala idazlea. Saioan idazle gonbidatuari bere gustuko idazle bat hautatzea eskatzen nion. Gehienek, Nobel Sariduna izan ezean, literaturaren historiako idazle gorenak aipatzen zituzten. (Gaur egunera etorrita, hautatu horietako bat Bob Dylan musikaria izan liteke, berriki saritua. Dylan saritua izan da, eta “literatura larriki zauritua”. Batzuen aburuaren arabera betiere).

Salbuespen batek zur eta lur utzi ninduen: “Pipi aipatuko dut” esan zidan idazle gonbidatuak. Emakumezkoa zen idazlea. “Nor?”, neronek. “Juan Luis Zabala”.  “A…a! Tropeleko idazle izateak ez du zertan eskasa” pentsatu nuen. Idazle hark “niri Zabalak bezala idaztea gustatuko litzaidake”, baietsi zidan saioan. “Zabalak ondo idazten du…”, ere esan zidan.

Idazleen arteko nire esperientziaren arabera, “ondo” idazteaz gain, sistemaren barruan “ondo kokatu” izan behar duzu –ez naiz bakarrik literatur sistemaz ari–, sistema osatzen duten “sistema” guztiez ere ari naiz. Esplizituagoa: norberak sostengatzen duen sistemaz eta norbera menpeko duen sistemaz ari naiz.

“Ondo” idazteaz gain Santon bat izan behar duzu, –hala esaten zidaten gonbidatu batzuek– edota sistemaren –literatur sistemaz ari naiz orain– orakulua banatzen duen laguna edo hurbilekoa izan behar duzu.

Sistema zabalaren barruan badira “gaizki” idatzi arren, orakuluaren jabe direnak nonbait. Idaztea ez den beste diziplinetan –ekimen politiko nahiz artistikoetan– nabarmenduagatik hitz txarrik –iruzkin edo kritika ezkorrak– jaso ezin dutenak, ezta jasan ezin dutenak ere. Sistemak berak debekatzen dizu hori egitea, haren eta bere akolitoen begirada zorrotz pean.

Noski, inor ez da libratzen horretatik, denok gara sistemaren parte, baita ni ere, edota iruzkingile iruzurti hau ere. Tarteka-marteka, idazle lagunaren edo lagunaren idazlearekiko “hitz eztiak” oparitzen dituena, baita hain lagun ez ditudanekiko “hitz mikatzak” ere izaten dituena.

   Euskaldunon Egunkaria-ren itxieraren karietara agurtu nuen Pipi lehen aldiz, Donostiako manifestazio erraldoi historiko hartan. Harekin izan nituen hitzak –Txistu eta biok nobelako protagonistari Bernardo Atxagarekin gertatu zitzaion nola, halaxe– gogoan ditut oraindik ere. Erredikulu galanta egin nuen Pipirekin hitz-aspertuan. Portzierto, ni orduan ez nintzen Pipi deitzen ausartzen. Orain, inork Pipi deitzen ote dio?

    Txistu eta biok-eko protagonista kazetaria da, Pipi bezala. Ni ere halakoxea. Baina, bera bezala, ni ez naiz kirol kazetari frustatua –aurreko lau kritikarietako batek idatzi duenez– “politika eta kultura” kazetaria baizik. Ez naiz Lisa Beitia ere. Izatekotan, Lisa Beitiaren alter ego-a izan ninteke. Dena dela ere, kontu garbi bat daukat, Pipi gabe iruzkin/kritika esperimentu hau ez litzateke posible izango. Nik ere autokritika egin dut iruzkin honetan.

    Txistu eta biok eliteko eta masako kirola “kultura” bihurtu eta berau sublimatzen duen jendartearekiko nobela kritikoa da, besteak beste. “Literatura” bera ere “kultura” horren parte delarik. Nobela, oroz gainetik “kaka esplikatzen” saiatzen da berriz ere. Nik ez dut Juan Luis Zabalaren Kaka esplikatzen delako nobela irakurri, baina hari buruzko iruzkinak irakurri berri ditut.

    Txistu eta biok “ohiko nahiz ezohiko eleberritzat jo dezakegu” aipatu dut bi bider. Beraz bi izan ez ezik, hiru ere. Nire “azenarioa eta makila” eskasa baita, badenez.

    Txistu eta biok ohikoa da, eleberriak XLI. Irun Hiria Kutxa Literatur Saria jaso duelako. Eta ezohikoa da, hala izan arren Pipiren nobela ez delako biltegiko pipien bazka bilakatu(ko).

Demokraziak immolatuta bizi gara: diktatu zena ezarria da gaur egun

2016-10-12  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Iraganeko diktaDURA, demokrazian MONAitxura.

Espainia gogoan iltzatua izaten dut gaurko egunean. Aurten, Pablo Nerudaren Veinte poemas de amor y una canción desesperada heldu zait akordura. Nire baitan baina, nekez loratzen dira maitasunezko poemak, eta kanta desesperaturako baterako hitzen gogoa ahituta daukat. Ordainetan edo, hainbat lerro jalgi ohi zaizkit gogora, gogorrak, urtero errepikatzen zaizkidanak:

– Diktaduran jaio ginen eta berau ezarri zuten agintari eta morroei ¡Que se vayan! kantatu genien trantsizioan. Demokrazia instalatu zen, eta ondoren “40 urte eta gero hau” lema zabaldu genuen.

– Beste 40 urte joan dira eta demokrazia garaian, “40 urte eta gero hau” leloa hor dabil nonbait. Leloa baina, iraganeko cantinela izatera pasa da.

– 40 urte luzeko borroka armatuaren –edo dena delakoaren– ostean, Euskal Herria da munduan metro koadroko polizia gehien biltzen eta elikatzen duen herrialdea.

– Hori da euskal nazioaren ezaugarri nagusia egun, aspektu horretan buruan buru gaude  munduko rankinean: bakarra, única eta unique gara. Estaturik ez, baina estatistika kontuetan herrialde nagusi(a) da gurea. Areago, 9.000 ertzain eta polizia foral baino gehiago ere elikatzen ditugu. Espezie autoktonoa berau.

– Biolentziak biolentzia sorrarazten du, eta tamalez, baita dependentzia handiagoa sorrarazi ere, babo hazkurritsu gehiago eradoski behar baitugu. Bai hemen bai mundu osoan.

– Diktaduran eta honen osteko trantsizio oldarkorrean, kontra-biolentziaren une lazgarrien garaian, politiko espainiar babaloreen ahotan honela entzuten genuen: “Demokrazian dena da posible”. Guk hori ulertu genien, edo “denaz mintza daiteke” gutxienez, areago “demokrazian eta biolentziarik gabe, independentziaz ere mintzatu daiteke” entzun genuen. Dena alda daiteke.

– “Urrutiko gaztainak hamalau, gerturatu eta lau”. Horixe ere ikasi dugu 80 urteko dikatura/demokrazia garaian. Espainiako demokrazian hitz bat gailentzen da oroz gainetik: Legea. Espainiako Konstituzioak diktatua. Horixe da ale edo hazkurri bakarra. Eta alda daiteke, baina espainiarren gehiengoak hala erabakia, edo “Espainiako erregimen demokratikoa” ezarri dutenek ebatzia.

– Hona erregimena edota dieta: diktadore batek monarka bati diktatua, monarka batek  politikari “ausart, adoretsu, oldarkor eta bipil” demokratikoei ezarria. Botere eta elite ekonomiko nagusiei men egiten dieten politikariek eta herritarrek “onartuta”, horiek espainolak izaki bereziki.

– Hispanitate eguna, Arrazaren Eguna (Día de la Raza; 1918-1958). Hispanitatearen Eguna (Día de la Hispanida; 1958- 1987.  Hots, Hispanitate Eguna zena Espainiako Egun Nazionala da. Diktadoreak diktatua zena Monarkak ezarria da gaur egun.

– Uztailaren 14an Frantziako Jaiegun Nazionala nola, halatsu Espainiako Egun Nazionala. Eta gu, euskaldunok, suerte guztietako euskaldunok, euskotar franko tartean, Francok Molatuta bizi gara. Mola eta Sanjurjo berriak nola, jainkoaren aldeko santu guztiak immolatuak legez, gu ere demokraziak immolatuta gaude.

– Funtsean, menperatzen gaituztenek Estatua dute eta guk ez. Eta, hala ere, gu horretan tematuta, haiek estatua badute, eta guk halaxe nahi ere bai.

– Eurek beren Estatua dute, baita Europa ere. Europa dute, eta multinazionalak, baita Nazioarteko Diru Funtsa ere.

– Haiek ere eta guk erre! Erre que  erre. Coûte que coûte. Kosta ahala kosta. Jo eta ke. Euren –zapaltzen gaituzten– estatuen imitatzaile: estatu sena eta izaera gogorrari gure baitatik eutsi ere.

Hendaian, urriaren 12an, Espainiako Hispanitate Egunean, Jai egunean.

9.000 mila ertzain eta polizia foral baino gehiago ere elikatzen ditugu. Espezie autoktonoa berau.

Polizia, erran nahi baita, herriaren zaintzailea.

Herri honen euskalduntasunak jai du

2016-10-07  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Patxi Lopezen arabera, euskal jendartea anitza da, norbanako guztien ezaugarrien osotasunen ondorioz.

Asteazkenean, EAJko buru Andoni Ortuzarrek PSE-EErekin ez ezik, EH Bildurekin gobernu (Eusko Jaurlaritzako) akordioetarako aukerak ikusten dituela aditzera eman zuen.

PSEko idazkari nagusi Idoia Mendiaren hitzak segidan: “Sozialistok ez dugu onartuko euskal gizartearen aniztasuna errespetatzen ez duen inolako akordiorik”.

Atzo, ostegunean, Jose Antonio Agirreren hitzak izan ezik, haren hurrengo lehendakarienak entzun nituen hedabideetatik, hurrenez hurren, Agirreren hurrengo Leizaolarenak, baita demokrazia garaiko Garaikoetxea, Ardanza, Ibarretxe, Lopez eta Urkullurenak ere.

Urriak 7 egun ditu. Ostirala. 80 urte bete dira lehen Eusko Jaurlaritza sortu zela. Jose Antonio Agirreren berbak entzun berri ditut irratitik berriz ere, Gernikako Batzar Etxean jasoak.

Lehendakarien eta haiek ezagutu zituztenen hitzetan herri honen –herriaren historiaren parte baten– lekukotasun esanguratsuak eta zirraragarriak entzun ditut, oso adierazgarriak euskaldunon historia ulertzeko.

Patxi Lopez lehendakaria salbu, gainerako guztiak euskaraz entzun ditut. Lopez lehendakaria gaztelania hutsean mintzatu da.

Idoia Mendiaren eta Patxi Lopezen aniztasuna hizpide, bi hitz:

Patxi Lopezen arabera, euskal jendartea anitza da, norbanako guztien ezaugarrien osotasunen ondorioz.

Patxi Lopezek ez ditu gainerako lehendakariek dituzten ezaugarriak biltzen. Kasu honetan, euskalduntasuna, euskaraz aritzeko eta izateko gaitasuna. Alta bada, bera –eta bera bezalako euskal herritarrak– herri honen ezaugarri anitz eta osoaren adierazleak dira.

Hots, urlia Euskal Herriko bi edo hiru hizkuntza mintzo da, hizkuntza hauen guztien aniztasunez osatuta dago. Berendiak hizkuntza bakarra daki, bakarra darabil. Patxi Lopez, kasurako. Alabaina bera da, herri honen aniztasunaren (osotasunaren) ezaugarria eta eredua. Edo hala diote berak eta Espainiako Konstituzioak. Horren araberako demokrazia bizi dugu.

Nire aburuz, herri honetako herritarrek eta agintariek “aniztasun kontzeptua” politikoki zehatz-mehatz ebatzi ezean, herri honen euskalduntasunak jai du.

Hendaian, urriaren 7an, EAEko Jai Egunean.

Argiak errepidean: abailak mudatu du mundua, bizkorra moteldu da

2016-09-29  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Ramiroren forru polar zaharra.

“Elur bustia” Pello Lizarralderen seigarren nobela da.

Pello Lizarralde
Elur bustia
Erein, 2106

– Bila ezak hor… Forru polar zahar bat ekarri diat hiretzat. Eta eraman ezak, nik ez diat behar  (96. orria).

Lontxorena da ahapaldi hori. Nobelako protagonista Ramirori errana. Lontxo bigarren pertsonaia da. Bigarren protagonista naski. Pertsonaiak bakan dira nobelan.

Alabaina, badira nor pertsona(ia) hauek. Nolakoak dira Elur bustiako pertsonaiak? Zuk bilatu irakurle. Ramiroren bidaide segitzen dut nik, iruzkingile; Lontxok Ramirori eskaini forru polarra jantzirik. Liburuko azalean zintzilik duzun janzkia bera. Neguaren zantzutan noa, goaz.

Aldian oinez aldian kamio-stopean dabil Ramiro. Txofer bati mintzo zaio protagonista oraingoan.
– Itxura batean badaude gu baino makurrago bizi direnak, eta hala dabiltzanek, badakizu… ia edozein gauza onartzen dute. Hartara, haiek gutxi eta guk bat ere (28. orria).

Ramiro urrundik heldu da. Bestela ere irudika dezakezu; bertatik bertara dabilen morroia. Bertakoa da, edo izan daiteke, baita etorkina izan ere. Nor ez da etorkin? Destino finkorik gabeko destino petrala duzu Ramirorena. Etorkina hala nola joankina dateke.

“Argizariaren gozoa aspaldi zegon etxearen muinoan ezarrita”. Ramirok, eskerrak, aurkitu du aterpe bat.

Haranez haran doa Ramiro, lan xerka. “Farola baso harrigarriak” topatzen ditu bidean. Kamioi gutxi topatzen du ordea, lan urria euren eremuan.

Lontxok itaundu du oraingoan Ramiro:
– Dena lana al da?
– Hik esanen didak… Nik, ordea, beste galdera bat diat: lanik gabe zer da?  (83 orria.)

Udazken koloretan gaindi doa Ramiro. Familiarentzat hazkurria aurkituko duelako menturan. Eta ni harekin.

Orioko bardoak Orba haranari abestu kanta dantzut. Alta bada, une batez, hitz hauek jaso ditut Ramiroren belarrietatik:
– Harritu ere egiten naiz pixka bat. Sakelako horiek daudenetik hain jende gutxi etortzen da (103. orria).

Anartean, mundu bat. Mundu xumea xeheki narratua. Itxura gutxiko mundu bat. Itxuraz ia deus gertatzen ez den pasaldia.

Ba al dago mundualdi globalizatu hau izaterik, nork bere baitakoa, nork bizi duena, xume eta apal gertatzen zaiguna, xehe-xehe azaldu ezean?

Ramirok bideari nola Pello Lizarraldek fier segitzen dio bere jiteari. Berezkoa daukan kontatzeko manerari, bere estiloari.

Mundu globala tokian tokiko galsoro, errepide eta aparkalekuetan dago. Hiri erraldoirik ezean, herriek eta auzoek kontakizun unibertsalak biltzen dituztelako menturan. Mundu txiki horiek entzuten jakin behar da, ordea. Horixe idazle honen dohaina.

Berriz ere, Elur bustia-n ere, abailan doan mundu honen begirada sosegatua eskaintzen digu Zumarragan jaiotako idazle nafarrak. Isiltasuna da nagusi Lizarralderen kontakizunean, bere pertsonaien mintzo pausatua.

Ramiroren hitzak moteldu dira eta isiltasuna gailendu (nire baitan). Elur bustiak larrazkeneko koloreak marguldu ditu dagoeneko. Haur garaiko kontuak aditzen ditut isiltasunean, Bidasoako (Berako) bardoaren ahotsean:

Argiak errepidean (Petti/Pello Lizarralde)

Mantso etortzen zen gaua udan,
eta orduan elkartzen ginen haur guztiak,
han, errepide bazterrean.
Autoen argiek itsutzen gintuzten
gure ondotik pasatzean.
Laster hasten ginen solasean.
Haur batek istorio bera kontatzen zuen
dardara arina ahotsean:
“Kamioi luze bat ibiltzen da alderrai
(e)ta hemendik pasatzen da noiznahi”

“Zatoz, itzal hori.
Geldi zaitez hemen.
Utzidazu hurbiltzen
eta barrenean begiratzen”

“Gelditzen bada, kasu eman.
Igotzera gonbidatzen zaitu iluntzean”
“Sartuz gero ziztuan urrunduko zara,
argia nola zeruan”

“Eta kamioian zaudelarik
ezkerrera behatu eta ohartzen zara,
inor ez dagoela bolante aurrean,
inor ez zure ondoan”
“Zaude, itzal hori.
Geldi zaitez hemen.
Utzi besarkatzen.
Hala hartuko duzu atseden”

Bideko segida:

Ramirorekin nindoala Pello Lizarralderekin ere ibili naiz. Haren aitaren kamioiaren kabinan imajinatu ditut Pelloren, Ramiroren eta ene burua. Pelloren aitaren soa behatu dut, haren bolantearen mugimendu ñimiñoena, enbragearen eta abiadura palankaren doinu karraskaria hauteman ditut bidaian.

Zumarragako izateak –neurri batean izateak, ene buruaz ari naiz– Lizarraldetarren kamioiak neureak ere izatea ekarri du, neurri batean. Pelloren aitari Pizkor zeritzoten. Kamioilaria zen. Garraioak bizkor egiten zituelako seinale.

Abailak mudatu du mundua, bizkorra zena motela da egun. 

Otondo: “Herriko elkarte eta enpresen artean errazagoa da proiektuak egitea, instituzioen artean baino”

2016-09-19  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

“Zenbait jende Iparraldera joaten hasi da lanera, Iruñera begiratu beharrean” (Joseba Otondo, Baztango alkatea).

Baztan eskualdearen historia eta osaketa instituzionala hobe ezagutu aldera, Herriko Etxearen izaeraz jardun genuen bertako alkatearekin:

Herriko Batzarra Nagusia Baztango bailarako etxean dago, Elizondon. Gainerako herrietan tokiko batzarrak izaki.
“Batzarrak ez dira kontzejuak, horrela ulertu badaiteke. Erakundetze berezi da gurea, historiatik datorrena erakundetze garaikidearekin nahasi da. Herrietako batzarretan denboran parte-hartzea aldatu da, herriko jende guztiek parte hartu dezakete bozkatzeko eskubidearekin. Herriko batzarrek bi urtean behin zinpeko alkatea aukeratzen dute eta batzarreko erabakiaren menpe dago, gero Batzar Nagusia dago Baztango herrietako ordezkariak biltzen dituena, udaletxeko hautetsiak, Baztango eskualde bakoitzaren ordezkaria.  Jatorrizko egituretan herrietako batzarrak eta batzar nagusia daude. Historikoki modu ezberdinetan antolatua izan da:

– Errate baterako, XV. Mendean, Nafarroako erregearekin Batzar Nagusian bildurik, Elbeteko zubiaren inguruko gorabeherak izan ziren eta bertan hartu ziren erabaki nagusiak. Batzar irekia zen, emakumeek parte hartzen ote zuten ez dakigu. Geroago, Udaletxe garaikidea estatu modernoarekin agertzen da. liberalismoaren aroan egoera edo elkarbizitza gatazkatsua izan zen. Primo de Riverarekin udaletxea egiazki indartzen hasi zen. Diktadura garaian berriz, gure eskuduntzak zurrupatzen eta Udaletxeak hartzen ditu bailako arlo gehienak kudeatzeko konpetentziak.

– Gaur egunera etorrita, Batzar Nagusiak Baztangoi lurrak kudeatzeko eskuduntza du. Herri lurrak gure lurraldearen %85 dira, bada zerbait, kopuru handia da. Baztango herrietako batzarrek hilerrietako kontuak, ur kontuak eta ondasunak kudeatzen dituzte, ez dira Batzar Nagusiaren kontua ez administrazioarena oro har. Festak ere antolatzen dituzte, beren herriko kontua ere, batzarrek hala legitimoki hala erabakitzen duena. Hau da, baliabide estrategiko moduko hori herritarren kontrolpekoa izatea lortu dugu, aunitz zaindu beharreko eredua da.

Ipar Euskal Herria hizpide, Baxenabarreko Baigorri eskualdearekin Baztanek duen harremanaz galdetu genion  Joseba Otondori. Zertan dira harremanak eta proiektu komunak?
Baztanek muga egiten du Baxenabarre eta Lapurdi zati batekin, baina proiektu komunik ez dugu. Zaila da proiektu komunik egitea, aldika, proiektuak herrirako egitea, landa eremuko herriak proiektuak egiteko mugatuak gara, eta egunerokotik harago egiteko baliabideak izatea. Egia erran, denbora hartzea gauzak pentsatzeko aunitz kostatzen da. Labur erranik, harremanak baditugu ikuspegi instituzional batetik, modu ofizialean ez.

Herriari buruz ari garelarik, adibidez, gazteen beharrak asetzeaz ari bagara, programa sozial bat gauzatzeaz, tarte gutxi geratzen da bertze maila batean, beste eremu bateko proiektuak lantzeko, desioz harago, proiektuak egiteko eskatzen du dedikazio eta denborarengatik. Hori dugu erronka. Egia da antzekotasun dezente baditugu, egitura ekonomikoari buruzko antzekotasuna, aukerak daude, baina barrera orografikoak eta lan egiteko modu ezberdin batzuk ezberdintzen gaitu era berean. Horietan sintonizatzeak denbora hartzen du.

Hori instituzioei dagokienean, herritarren artean hori guztia aise gainditzen da, krisia sortu zenetik jende dezente joaten da lan egitera Iparraldera, Iruñera begiratu beharrean, jende hasia da, Lapurdi eta Baxenabarreri buruz begira, distantzia berritsua baita. Herriko elkarte, talde eta enpresen artean errazagoa da proiektuak egiteak, instituzioen artean baino.

Baztango alkate Joseba Otondo: “Neoliberalismoak gure erakundeen higatzea ekarri du”.

2016-09-16  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Joseba Otondo Baztango alkatea da EH Bilduren izenean (Arg.: Irantzu Pastor).

Aroztegi proiektua dela eta, hainbat herritar auzipetuta daude Baztanen. Joseba Otondo alkatea eta alkate ohi Garbiñe Elizegiri prebarikazioa egozten diete. Aroztegi proiektuaren sustatzaileak trabatzeko hainbat jokabide sustatu izanaz akusatuta daude. Ez dira bakarrak, bertze zortzi herritar ere auzipetuta daude: “Bai, gainera, herritar horiek egoera prekarioan daude. Aroztegi proiektuaren sustatzaileek modu oligarkikoan jokatu dute, botere kontzentrazio handiak sustatuz botere politikoarekin lotzen dira eta  beren interesen alde jokatzen dute. Neoliberalismo mota horrek gure erakundeen higatzea ekarri du”, erran digu Baztango alkate Joseba Otondok.

Mutil Dantza-ren afera gainditu al da Baztanen?
Bai. Beno, guztiz ez. Herritarren festa guztietan, plazan eta programa ofizialean, dantzak parekideak dira, horrek ez du gibelera bueltatzerik. Honetara heltzea kosta izan da hamar bat urte. Duela 30 urte emakumeak dantzan aritzeko saiakerak izan ziren. Horrelako esperientziak aberasgarriak izan zirem azken hamar urte hauetan aritu direnentzat. 30 urte dituztenek, orain hamar urte hasiak, zernahi entzun behar izan zuten, baita bizipen aski gogorrak jasan ere. Esperientziak balio izan du kontzientzia feminista sendotzeko, emakumeen eskubideez ohartarazteko, baita borroka konkretuez haratago joanez, emakumeak jasaten duen bertze menpekotasunen aurkako kontzientzia hedatzeko.

Badago hala ere, nukleo tikia eta mugatua, Elizondoko festetan espazio pribatuan dantzan egiten duena, hor beren dantzak burutzen dituena.  Harrigarriak dira horiek. Adibidez, Oilar dantza egunean, Inauteetan egiten dena. Lehen neskek ez zuten parte hartzen ahal, gaur egun bai. Azken hamarkadetan ez da arazorik izan, inauteetan puska biltzetan neskek ezin zuten parte hartu, eta gaur egun bai, arazorik gabe. Herriko festetan, Zikiroetan, parte hartzen dute, kalapitaren bat sor daiteke, baina gainditu da.

Ez da ulergarria, nahiz eta batzuek erraten dutenez, izenak berak direla dioela mutil dantzak direla. Baina, mutil dantza bada ere, ez da arrena, ez da haurrena, ez ezkongabeena, ez mutil zaharrena, mutil dantzak ere eboluzionatu du, haur guztien dantza izatera heldu da, izugarria da hortaz, halako modu gogor batez izenari atxikitzea, jakinik izen hori aspaldi desitxuratu izan zela.

                               “Egileek beraiek ederki erretratatzen dute beren burua”

Xorroxin irratiaren aurkako sabotajea izan zen Baztandarren Biltzarraren egunean. Xorroxin irratiak Legate mendian du bere etxola, handik seinalea hedatzeko. Batzuek nahita hainbat gailu, fusibleak zehazki, hondatu zituzten. Lehenik ere  Baztanen holakoak bizi izandakoak gara, euskalgintzaren aurkako saiakerak dira. Orduan, halako egun batean, adiskidetasun eta senidetasun jai egun batean, Euskal Herri osoko jende asko datorrena, 50 urte baino gehiago dituen jaia, halako gauza batez trabatzea eta zikintzea pentsatzen badute, oker daude. Areago, egileek beraiek ederki erretratatzen dute beren burua, halako egun eder batean bakarrik isilpean, ezkutuan, tontorrera joatea… hemen egon beharrean.

Identifikagarriak al dira?
Ez naiz “ausartuko” inor izendatzen.

 Oharra: Paperezko edizioan argitaratu ez diren pasarteak.

Herri (h)egietan gora, zu-han-d’or-eta-n, i-he-s-i-e-ta-n

2016-08-29  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Estalien gradora, Joxe Austin Arrietaren zortzigarren poesia liburua.

Idazlea aurkezpen egunean

Joxe Austin Arrieta
Estalien gradora
Txalaparta, 2106
Poesia

Estalien gradora liburua leitu ez ezik –zein lite-ra-t-our genero den artean ebatzi barik; nihaurek ebatzi gabe–, berau irakurri beharra daukazu literatur zale hori. Neronek horixe egin dut: beharra-ko h eta b eta r-ak ongi karraskatzen irakurri. Edo… bestelako konparazionik harturik: he-rri-berri-lei-tu-be-har-izan- dut. Ontsa irakurri, alegia! Edo… entseatu, behinik behin! Liburuaren tituluaren kontsonante oro-urre-erre guztien airera egokitu na(h)iz, nauzu, nauzu-e: es-ta-li-en gra-do-ra. Irakurle hori (iruzkin zale hori), hitzak berbak eleak ez eze, mintzoa ere ontsa ahoskatzen ikasi beharko duzu, ahoskatzen ez ezik, baita koskatzen ere. Kraska, kraska, kraska… Kraskaka ariz eta kroskaka ibiliz, hots, baldin eta zuhandorren xendretan ausaz menturako bazara, zuhandorren artean, zu-han-d’or-etan.

Ene premisa ez da presagioa, ez bada zantzu seinale edota iragarpen. Estalien gradora bidean ibili ostean –bide ertzean Sarritan, zeruan eta ortzian nahian edo horren Antzan–, nirea ez da adagioa edo errefraua, ez doinu eztia –motela izan liteke, (n)agian–, ez bada ene izan petralaren hotsa, harrabotsa. Anaia-arrebok, Joxe Austin Arrietaren poetaren poesia (hau) poesia den ez den, denetz alors,  ez-bai(h)an bainago. Ez-han- ez-hor-ez-hemen. Hotz. Hots. Bero. Ero. Bego. Zuhandorrak (h)an(k)artean diot.

Estalien gradukoa naizela kontzientea naizen arren, Estalien gradora iritsi naizenetz? Auskalo! Alta, bada, piztu dezadan gra-ba-do-ra, baita la-ba-do-ra ere, burumuinak zentrifugatzeko bederen, Estatuen gradoraren berri eman alderat betiere, edo saiatzeko behin ere. Harat, hasia nauzu ele-grafiatzen, ari nauzue ber-batzen, berbak, zerbak eta zergak batzen, hots, ene ele hauen ordainak zenbatzen: “Baina baina, ez (h)adi eroa izan, estali ezak hire (h)egoa, ez (h)adi aketza izan”, erran daut Higarak.

Aketz eta Higara Joxe Austin Arrieta poetaren Niketz eta Edgar pertsonaien ifrentzua ditu(ke)zu, naski: A-ketza eta Hi-gara. Edo… hor nonbait. Auska-lo. Ausaz lo. Ez nauzu esperimental-ismo-rako jaioa ordea, ez iaioa ere. Iruzkingilea eta iruzurgilea elkarren eskutik joan ohi dira. Gure baitako a-hots estaliak lerrakeenez: “Se nace y se hace”.

“Txapalartak ez luke liburu hau argitaratu behar”, baina eguna urratu da, eta argia berebat… Duba-dubi-du, dubi-dubi-da! Pamielak ez du Chapeau-tzat hartu. Ereinek ez du bere uzta(rri)koa. Susa, hainbat hobe! Herria maitatzeko Elkar maite! Zer hobe! Bai ote? Anartean eta alabaina –“ez al da horrela Higara?”– zalaparta gutxi sorrarazi du Estalien gradorak. “Poesiak zalaparta sorrarazi!? Hara, Aketz! Burutik sano seko hago” . Higanota halakoa, pro-test-ante zoroa!

Armiarma-n arras-so egin dut, eta artean –denborazko adieraziaz hara(ta)goz– inork ez du Head Quarterren albisterik ukan, ez berri –jasorik– errezibitu. Tira, ez da kasoa! Okasoa ote!? (N)agian,

Irakurle lagun hori(ek), gure Parnasoko partikularreko euskal iruzkingileak ez daude Susara. Orotariko urrezko irakurle iruzkingileak Volgaraino iritsi ote diren ez dakigu, (n)agian bai, iritsi uste baziren –edo iritzi bazuten–, euren  ele… berba… hitzak Gal-du dira. Euren mintzoak  ez dira estalien gradukoak nonbait, ez ditugu euren ele berba hitzen itzulia (itzul-pena) (h)aditu bederen, edo nehork ez du beren epaia atera atalasera, behin- behinean.

Hara-horra-eta-h-ona: gure etxalde pareko belar soroak arras-so pikatuta daude. Geure Iparraldeko pikatu elea Hegoaldeko ebaki (epaitu) hitzaren kideko gisa endelegatu entenditu ulertu ezazu irakurle lagun hori. Konprenitu, alors. Otoi. Oto-h-i-tza. Otei-tza. Odol-Txirri-Eta eta Xalba-D’or!

(H)aitz-gorrira bidean noa, eta Ur-bi-an (bi-d-etan jarrai) barna kausitu dut Gandiaga. Bitoriano. Vic-to-riano Arantzazun goiti, asun elorri arantza eta Zuhandor hainbat (Cornus, alors) epaitu ditugu bidezidorrean, e(ra)baki-tu,  alors. Zuhandor familiakoak –sen-ide-m– 30-50 espezie inguru baitira edo baikara. Zaila ez ezik, gai-tza. Izakia izakari ga-i-tza izaki. Hara, poesia(re)n xerka ari naiz nauzu nauzu-e, Zu-Han-d’Or-etan. Zu-han-goi-dorretan poesia kausitu nahian, poeta nagusitu na-h-i-an! Mendi (h)egietan gora, herri (h)egietan gora, zu-han-d’or-eta-n, i-he-s-i-e-ta-n.

Kasuala ote! Kausala al da? Kausitu ote? (K)ausaz? (N)aski! Hara haranean: Bitoriano Gandiaga, Han-di-aga. Lehenik Haga, ostean Gandhi. Aran-tza-zu… Iruñea-Plan-pl-ona edo Vitoria-Gasteiz. Edo… Bai-ona edo Bay-onne… One… On… line. Goxo betiere. Bestela pastela: Don-ostia! Zer (h)ostia! Lerrorik ez jagoitikoz, ostikoz! Biktoria gazteak Gara–ipen–garaian, Naizen edo Nazien. Nazioa edo nozioa, pro edo por, baina portzioa-n, dena –izana eta izena– pro-portzioa-n: IPEN. IMEN. INEM. APPLE. APELLE… “Deitu Traktoreen Faktoria-ra Aketz. Hots egik hara. Egin kasu”, diost Higarak. “Hara, hara, Head Quarterreko aginduak ez du nehor lerrokatzen engoitik orain, ez han-goitik, ez han-behitik” , arrapostu daut Aketzek. Arrapostu. Arras poztu. Arra-so postu. Postu anitz. Asko! (H/n)azka!

Irakurle bidaideak, (n)agian gogaideak –izan nakizueke gora-gale-emale–,  iruzkingile iruzurgile honi kasu egin barik, goiti egi(ezak-ezan)zu (h)egan, zoazte Estalien gradora-ra. Ez des-bideratu. Ez-deus-bideratu. Help-muga-ra ganoraz iritsiko-iritziko bazare(te), beheiti egin beharko duzu(e) goiti baino Sarri-ago. Antzak bestelako itxura eman arren. Edonola ere, cuidado eta attention, perediku soberazko topatuko baitituzu xendretan barna. Tropo anitz bi(d)etan, sator so-bera.

Volgara edo Ebrora edo Aturrira… edo… Oiñazera edo Ganboara joanik-an ere: Oi! Oinetako oinazea sentituko duzu Ganbo(a)ra bidexkan, gora-behera-galera bidean. Txin-txin, txin-txin, kaskabiloaren hotsa, urratsen harrabotsa, arren hotsa, emeen lotsa. Horra, edo lokailu madari-katua… ero edo! Izan ere –izar edo ozar ere–, nork ezarriko dio kaskabiloa katuari? E-pistola-ren katuaz ari nauzu-e. Ei! Ez baituzu-e koskabilo kontua, koskoil kontua baizik! Ei Txirrita! Ei Xalbad’Or!

Estalien gradora poesia liburu ote den!? Saioa bada, bederen.(E) lite-rat-ura hain zi-ur! Goi-graduko edaria. Erru-dizioa, (n)agian. Poesia edizio erudizio lar soberazkoa, (n)aski! Egi- gehi-egi-sobera-egia. Lar-larria. Estalitakoen egia agertzeko gradu altuko saio pro-etikoa, akaso. Arras-so. Garai-egia. Egia betiereko (h)egian, herrian. Herria (poeta edo pro-eta) bipolarra ez ezik, ipar (h)ego eki eta mende(ko) polarra duzu. Herriak besta, festa baita pesta maite baitu oroz gaindi. Herriak jai du, oroz eta urrez peko. Estalien gradora igo nauzu-e, batez ere eta Oroz Gaindhi! geure mendirat eta zeru-mugara, hots, itsas eta ortzi-ertzera arras-so, eta hauxe mar-mar-atu: “Antzezpen saio poetikoa dukezu, (n)agian (n)aski. Aski Aketz. So-bera Higara!”.

Baita ortzira begira hauxe itsas-itsas-aratu ere: Estalien graduan bizi d(ir)a herria(k), bertako edota munduko es-ta-tu-en gradura. (H)aditu Aketz: “Herri plazako estatua nola, halaxe bizi gurea”. A(d)izu Higana: “Goi(ko)en etxalde guztiak hustu dira eta mila Matalaz (Bernard Goihenetxe) jaio izanagatik ere, ez estalien mailan ez estalien graduan, ez da engoitik iaiorik jaio(ko) bere baitako arrotza hiltzeko”. Hara Aketz, “Tirano ohil edo hil artean badago aldea, di-fe-ren-tzia re-dio-hots!”.

Badago graduko saiorik, (n)oski, (h)ozki! Poesiarik denetz errateko, ez naiz jaio ez (han)artean iaio. Adi-o! Hadi-o! Arras-so! Arrai-o!

Hotzikarak: tanta leunak ortzantz artean

2016-08-20  //  Musika  //  Iruzkinik ez

Petti@etxeko uzta izenez, Berako Petti musikariak elkarlanean egindako bigarren diskoa da.

Petti@etxeko uzta
Hotzikarak
Elkarlanean, 2016.
10 kanta.

Diskora estreinako “hurbiltzea” inpentsan egin nuen, uztan sobera erreparatu gabe. Lehen kantaren atmosferak haurtzarora eraman ninduen, errepide bazterreko gau-istorioak ekarri zizkidan akordura. Kantak  Zumarragako periferian paratu ninduen, errepide gaineko murailan lagunekin jarririk. Nerabezaro aurretiko urte zirraragarrien irudiak birbizi nituen Pettiren doinu iragangarrian. Pello Lizarralde herrikidearen hitzak etxeko uzta, hotzikarak eskuetan.

Itzuli-mitzuli franko eman du diskoak harrezkero, eta neroni haren ibilian. Ni naiz dio bigarren kantak. Ez dira Pettiri behinola entzundako Xabier Leteren hitzak, Eneko Barberenarenak baizik, barru-barrutik erauziak. Hiri bazterreko autobideko zubitzarrean gaude engoitik, amarekiko gazte garaiko laidoak iraganeko lur ikarak dira. Haren magalera itzuli nahian, laudorio epel eta suabe entzuten ditut bide bazterrean. Barberena barkabera.

Bi bide seinalatu dizkigu Igor Elortzak: preso bizi edo erdi libre. Josu Zabalaren eskutiko doinutan datoz hitzak: koldar jaio ginenontzat ez da ihes beterik. Pettik gogor berretsia: bizitza da bakarra eta ez ditu bi bide baizik, triste bizi gintezke edo erdi pozik.

Hotzikarak laztanak dira, laidoak laudoak, doinu anitz barkaberak.

Azken aetzaren balada, Barberenaren bigarren bala. Hiritik basora Etxahun zaharraren agoniak ez ezik, Gartxoten aieneak kausitu ditugu erregeen bidean. Pettiren musika uzta duzu, bere ahots berezkoan.

Beñardo Goietxe herrikidearen aizkoraren kolpe bortitzak entzun ditugu baso bazterreko bidean, oihaneko zuhaitz lerdenak negarrez ari dira. Petti ez da barkabera oraingoan. Denborak eta oroitzapenek Ez (dute) barkatzen nonbait.

Oihaneko zuhaitz haiek puskatu zituzten nola, puskatu zen Zabala ere, ez Josu, Juan Luis. Alta, ez da oroitzen nola puskatu zen, eta ez bide da sekula osatuko, ezta nahi ere. Zuhaitz lerden hura segitu nahi baitu izaten.

Beti aitzinera akatsetatik ikasten, buruari ongi jarraituz, bidean galdu zirenak gogoan, iraganeko tunelak eta zubiak iragan ditugu berriz ere, errepideko legean ibilki, beti aitzinera, alafede!

Sekula ez erortzea kontu zaila da, bidegurutzean okertzea txit erraza. Errepideko amildegiaren ertzak badu erakarmena, ertzean ibili denak, ertzean nahi du dena. Harkaitz Canoren hitzak oihartzun ozenak dira amildegian. Bidasoa ibaian beherean gaude. Beran.

Amaiera da uztaren azken anoa. Errepideko hamargarren geltokia leun eta bortitza. Amaiera beste zerbaiten hasiera izan daitekeen esperantzaz. Bidaia ez da amaitu, Irazoki eta Telletxeatarrak ari dira Pettiren ondoan. Lagun elemenia jatsi da harresitik errepidera: Estitxu Pinatxo, Txus Aranburu, Joseba Baleztena, Felix Buff, Xan Bidegain… Ez dira bakarrak, ez bakarrik ere.