Euskara ez da politika afera

2016-05-30  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Baigorriko Herriko Etxean Jean Michel Coscarat auzapezarekin. Argazkia: Dani Blanco

“Herritarren harremanak aldatzen ari dira, euskara orain ez da politika afera“.

Jean-Michel Coscaratekin izaniko elkarrizketaren izenburua duzu hori.

Berau idaztean, zer pentsa eman zidan izenburuak, baita orain berriz ere irakurtzean. “Baigorriko auzapezak errana ‘ontsa’ ulertuko bada, ‘ontsa’ izkiriatu beharko dut”, pentsatu nuen.

Mintzoz erranak eta idatziak ez dute beti bera adierazten. Izkiriatuak mintzatua korapilatu ez ezik, antzaldatu dezake. Konparazione, euskara eta politika hitzak elkarren ondoan aipatzen eta paratzen direnean. Hegoaldean “euskara ez da politika afera” entzunez gero, areago alkate batek errana bada, malo. Badago zer eztabaidatua.

Alabaina, Iparraldea ez da Hegoaldea, ez dira bera eta bat. Komenigarria eta baitezpadakoa da berbak, hitzak eta eleak beren testuinguruan endelegatzea: “Baigorrin, zorionez, harremanak aldatzen ari dira, euskara orain ez da politika afera. Nehor ez da euskararen kontra, ez gaude duela bi urte ginen bezala”, dio auzapezak.

Hots, ez da gauza bera “politikarako afera” edo “afera politikoa”.

Euskararen gaiak ertz asko dauka, zorrotz eta labainkorrak. Euskarak jendarte eta errealitate anitz bildu eta bizi ditu.

Berbarako, abertzale asko usu mintzo da independentziaz, Euskal Herria bat eta bera bailitzan.

“Bertzerik gabe”, gehi dezaket finitzeko, edota “besteak beste” asko idatzi ere. Bego hor.

“Baigorriar franko ibili zen Ameriketan, segurki haiek ez zirela sekulan bere baitarik joan”.

2016-05-27  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Baigorriko Herriko Etxean Jean Michel Coscarat auzapezarekin. Argazkia: Dani Blanco.

Baigorriko Jean-Michel Coscarat auzapeza elkarrizketatu dugu berriki. Bere izendapenak erran-merran franko eman zuen. Aurreko auzapez Jean-Baptiste Lambertek eta bere ildokoek diotenez: “Coscaratek bere burua abertzale agertu gabe, abertzaleak eraman ditu Herriko Etxera”.

Jean-Michel Coscarat-en nortasuna amiñiago ezagutarazi aldera, lerro zenbait gehiago dituzu jarraian.

Errugbi eta pilota elkarteetan aritua, jokalari gaztetan, kudeaketan helduaroan. Bere aitak –laborari semea, baina premurik ez izaki–, Ameriketara immigratu zuen. Diru poxi bat eginik, ostalaritzan abiatu zuen ogibidea bere amarekin. Izarra hotela kudeatu zuten anitz urtez herrian. 2013an itxi zen hotela, inork ez baitzuen segidarik hartu. Eraikinean Ama Ikastola egokitu da bi urtez. Tokia txiki geratu da. Haurren ikastola Eskola Publikoko lokaletan eraberrituko dute laster.

Aita ez bezala, semea ez zen Ameriketara joan, baina Frantzian barrena bide egin behar izan zuen luzaz: Bordele (ondoko Talance herrian) eta Parisen lanean aritu zen, gero Hendaian eta Donibane Garazin finkatu zuen lanbidea azkenik: Sukaldaritza Eskolako irakaslea da. Anartean, egungo auzapezak gurasoen Izarra hotelean ostaler lan franko egin zuen: “Ostatua ixtea, makurra izan zen denentzat”, erran digu Jean-Michel Coscaratek .

Elkarrizketa batek ez du solasaldian aipatzen den guztia jasotzen. Hona hemen, kanpoan geratu den zatietako bat:

Iragan negualdian Siriako gerlatik ihes egindako errefuxiatuak errezibitu zituen Baigorriko Herriko Etxeak.
Hastapenean eztabaida eta gorabeheraren bat izan da Herriko Kontseiluan, baina azkenean denek alde bozkatu dute. Duela 23 urte ere, 90 bosniar egon ziren abantzu urte batez Baigorrin. Aldi honetan, 49 denetara. 80 bat jende aritu dira eguneroko apairuak prestatzen eta animazioa eramaten. Elkartasun handia izan da.
Bagenekin biztanleen artean batzuk bazirela “ez alde”. Gutun baten bidez azaldu dizkiegu etorkinak aterpetzeko arrazoiak, hauxe besteak beste: “Baigorriar franko ibili zen Ameriketan, eta segurki  haiek ez zirela sekulan bere baitarik joan. Beraz, etorkin hauek miseria ezagutzeko partez, normala iruditzen zaigu haien laguntzea”.

Futbol 7 Hendaia: Euskal preso eta iheslarien alde

2016-05-13  //  (C)politika, (H)endaika  //  Iruzkinik ez

EUSKAL PRESO ETA IHESLARIEN ALDE. Futbol 7 XIII. Ekitaldia. Hendaian.

Mende erdia joan da (1965. urtea) Ez dok amairu kultur mugimendu abangoardista sortu zela. Garai berean, aro edota mugimendu politiko berri bat zabaldu zen ere. Iragan berria abangoardien aroa izan da, nolabait.

Jorge Oteiza eskultoreak Ez dok amairu adierazi zuen, euskaldunok herrestan daramagun “malefizioa” uxatu aldera. Suak sua dakar eta “malefizioa”k segitzen du indarrean.

Futbol 7 XIII. edizioa izanen da Hendaian, maiatzaren 28an, larunbatean. Euskal preso eta iheslarien alde lemapean. Hamahirugarren ekitaldia da. Badok amairu, badun eta baduzu hamahiru dagoeneko. “Malefizioa”k indarrean jarraitzen du.

Duela bi urte, Hendaitz gazte taldeak hartu zuen antolaketaren ardura. Belaunaldi berri bateko neska-mutilek aurreko belaunaldien “bihurrikeriak” zuzendu aldera dihardute, buru-belarri jardun ere. Bejondeiela!

Hendaia, futbolaren jerga erabiliz, Gipuzkoako kornerra izendatu ohi dut nihaurek. Esan dezagun, Hendaia Ipar Euskal Herrikoa izan ez ezik, Euskal Herriko kornerra izaten dela egun batez.

Zazpi lurraldeetako gazteek –eta ez hain gazteek– Zazpiak bat! lema erreala bihurtzen dute egun batez. Hori, berez, abangoardiek lortu ez duten garaipentzat jo daiteke. Abangoardiek “malefizioak” uxatu ezean, erretagoardian ari den herritar xumeek uxatu behar dituzte ezinbestean.

Hendaitz-ekoek zabaldutako afixen lerro-buruan Presoak kalera. Amnistia osoa lemak ageri dira. Amnistia lema, eztabaida eta dema bihurtu da azken urte honetan.

Euskal preso eta iheslarien aldeko deialdia laguntzeko egina dago posta hau. Ez naiz tematuko gaiaren gaineko eztabaida politikoan. Nork bere aburua dauka. Alta bada, deialdiaren lemari adjektibo bat gehituko nioke: Euskal preso eta iheslari denen alde.

Herriaren abangoardia gisa jardun duen mugimenduaren “Denok eman behar dugu zerbait, gutxi batzuek dena eman behar ez dezaten” lema heldu zait gogora. Maiatz honez geroztik, lema berritu nahi nuke: “Denok hurkoaren zerbait onartu behar dugu, gutxi batzuek dena ordaindu behar ez dezaten”.

ETB Nafarroan: arragoa arraroa da UPNrentzat

2016-05-06  //  (C)politika, Hedabideak  //  Iruzkinik ez

UPNko Yolanda Barcina presidente ohia eta José Javier Esparza, presidente berria.

Lagun batek galdetu zidan bart: “Eta? Zer iritzi duzu UPNren jarreraz, ETB Nafarroan itzali izanaz?”. Pentsakor eta ohikoa esatearen uzkur nengoela, lagunaren itauna berriz ere: “Zu zure ildokoei egurra partitzen horren ohitua izaki…”. Etxekoei, alegia.

Lotsagarria, amorragarria, deitoragarria, harrigarria… Hamaika epiteto eragiten dute navarrismoa delakoaren aldekoek. Niretzat ez da harrigarria izan, harrigarria litzaidake ETB Nafarroan onartu izana. UPNk egin berri duen azken kongresuko hitzak gogoratzea besterik ez dut.

Esan nahi baitut, Nafarroako Gobernutik landa geratu ondoren, UPNk honelatsu pentsa lezake: “Nafarrek beste gobernu bat hautatu dute, beraz, demokrazian gaudenez gero, beste gisa batez ariko gara aitzinatzean”. Demagun, diot.

Bada ez, inola ere ez. Espainiako Alzamiento Nacionalaren oinordekoak ez dira “damutu”, ez dute orduko “biktimen” erreparaziorik” nahi, ez dute “justiziarik” nahi. Hitz batez, ez dira “demokrazia”n beraiek goraipatzen dituzten balore demokratikoen eredua. Inola ere ez.

Demokrazia de facto: Nafarroako Gobernuak eta Parlamentuak ETB Nafarroan ikustea nahi dute. Herritarrek demokratikoki halaxe nahi dutelako. Demokrazia baina, berriz ere, ez da gauzatzen.

Euskara dugu auzi: Navarristek beren burua ukatzen dute. Espezie hori arraroa da Europan eta mundu osoan. Arragoa arraroa da UPNrentzat eta navarrismoarentzat oro har.

Horiezaz gain, beste burutapen pare bat. UPNren lotsagarrikeriaren harian, entzun dut, adibidez: “Bere boto-emaile guztiek ez dute bat egiten jarrera horrekin, baina…”.

Horren inguruan, aburu eta eskaera: desobeditzea.

– Gure aukera politikoak (dela UPN, dela PSN, dela Geroa Bai, dela EH Bildu, dela Ahal Dugu, dela Ezkerra…) gure eskubideak eta askatasuna ukatzen baditu, otoi eta arren, ez dezagun gehiago bozkatu. Alegia, demokrazia santu eta absolutista honen ezaugarrietako bat hauxe dugu: ordezkariek ez betetzea herritarrek agindutakoa. Eta hala ere, “demokrazia” betiere tinko aurrera.

– ETB afera dela eta. Eusko Jaurlaritzako ordezkariak entzun ditugu enegarrenez, politikariak edota eremuko kargudunak: “Madrilgo Industria Ministeriotik datorren agindua bete behar dugu ezinbestez. Legea, legea da. Bestela egitea okerragoa litzateke…”. Demokrazia honek balio handia du, handia duenez, ez bakarrik agintean daudenentzat, baita agintariak sostengatzen dituen gehiengoarentzat ere.

Zerbait gaizki ere egin dugu demokrazia hau –identitateaz ari naiz oraingoan– 40 urtez errefusatu dugunok. Baina, uneon biolentziaren monopolioa dutenen aurkako biolentzia subertsiboa gelditu ondoren, ezin ote demagun, kasuon, ezin ote Nafarroako eta EAEko agintariek bestela jokatu?

Eskaera: Eusko Jaularitzak dagokion espainiar ministerioari sei hilabeteko aldia ematea ETB Nafarroan ikus dadin. Horrela izan ezean: desobeditzea. Nafarroako eta EAEko herritarren ez den agindua ez betetzea.

Publizitate lotsagarria!

2016-05-03  //  Euskara  //  Iruzkinik ez

Leloa ederki zegok/n. Euskaldunok baina leloak bezala tratatuak gaitun/gaituk. Geure burua halaxe guk geuk tratatu ere.

Hekimeneko zuzendari Alberto Barandiarani  “Euskara prestigiatzeko ere balio dezake publizitateak”, irakurri diot berriki. Elkarrizketa interesgarria. Ez dut berean lantzen den “gaia”z idazteko asmorik. Izenburua gogoan, buruan dudan zurrunbiloa uxatzera nator.

Euskadi Irratiaren bidez zabaltzen den Donostiako Alde Zaharreko Bartolo Jatetxearen iragarkia daukat hizpide. Iragarkiak gogotxartzen nau entzuten dudan aldiro.

Arrazoiak:
Tonua: hizlariak oihuka jarduten du. Ozenki eta txarki.
Hizketa moldea: euskaldunok arloteak gara.

Bartolo Jatetxearen parean pasa ginen lagun koadrila bat iragan igandean, bazkaltzeko toki bila.

Lagunetako batek horrela esan zuen:
– Hara Bartolo Jatetxea. Lehenengoan egon gintuan. Euskadi Irratiko iragarkia komentatu genian. Zerbitzariek gurekin erdara hutsez jardun zitiztean.
– Lotsagarria!

P.S.: Behin publizitatea egiten hasita, hara, Juantxo Tabernara joan ginen. Ederki jan genuen, euskaraz eta ardura handiz hartuta.

.

Euskara afrontua izanen da Herri Elkargoan?

2016-04-20  //  (C)politika, Euskara  //  Iruzkin bat

Herri Elkargoa lurralde irudikatua, Akitania eta Euskal Herriaren baitan.

Baionako hautetsi Jean Claude Iriartek, HELEPko euskara eta kultura ataleko arduradunak: “Ahaleginak ahalegin, euskara gainbehera doa”, adierazi du Baionan.

Berak iritzi ezkorra emanagatik, badago are iritzi ezkorragoa ukaitea: Baionako ekitaldian euskarak ukan zuen erabilpen eskasa eta laidogarria izan zen.

Badut Herri Elkargoa eraikitzeko euskaldunak (euskal hiztunak) egiten ari diren lan gaitzaren berri, eta gutxi asko ezagutzen dut euskaldunen aurkakoen jukutria politikoaren tamaina, “gaitza” hau ere.

Ekitaldian egon ziren 200 lagunen artean, 30 lagunek gutxienez euskara ongi dakite, baita egunero erabili ere. Bada, ekitaldian, euskarak “egun on”, “milesker” edota “barkatu” errateko bestez ez zuen balio izan. Hizlari bakarren batek euskaraz hasi zuen bere jarduna, baina ahalkez edota ezintasunez, frantsesez jardun izan zuen. Frantsesez aritzera “behartuta” zegoela zirudien.

Lehen kritika, Garapen Kontseiluari. Ekitaldian zabaldu zen bideoan mintzo ziren 30 lagunetarik, hamarren bat euskaldun ziren. Horiek bazuten euskaraz hitz egitea, eta errana frantsesez azpimarratuta agertzea. Hori horrela egiteak Herri Elkargoa euskaraz erakitzen lagunduko luke.

Bertan zeuden abertzaleei kritika eraikigarria. Konparazione, horien artean Baterako kideei. Batera plataformaren lau aldarrikapenetatik bat euskararen ofizialtasuna delako. Alderdi abertzaleetako kideek nahiz euskararen militanteek aintzat hartu beharko lukete foro instituzionaletan euskaraz aritzeak duen garrantzia.

Hamar urteren buruan, Herri Elkargoa eraikirik eta abian emanik ere, horren antzeko ekitaldi bat izanen delarik, euskarak toki berbera izanen du? Ekitaldi instituzionaletan halako egoera laidogarria jasan behar izatea gaitza da. Kontzientea naiz euskararen militanteak horretaz jabetzen direla eta sufritzen dutela.

Historian usu errepikatzen da: ekimen bat laudatu beharrez (Herri Elkargoaren aldekoa, kasurako), laudoen gibelean laidoa gorderik bizi behar izatea.

Nekez onartuko du Frantziako Estatuak euskararen ofizialtasuna, baina onarturik ere, euskal hiztunek berezko neurriak hartu ezean, euskarak ez du lekurik ez erabilpenik izanen ekimen instituzionaletan. Ez orain duenak baino gehiago. Ipar Euskal Herriko oraingo instituzioetan eta geroari begira eraikitzen ari diren instituzioetan euskara afrontua da.

Post-scriptum: Jakin baitakit nire hitz hauek euskararen alde ari direnen aurkako gezi gisa ulertu daitezkeela eta mina eragin dezaketela. Alta bada, hona hemen, doluz erranik ere, Herri Elkargoa euskaraz eraiki beharrez.

Ziztagarria eta kitzikagarria: jendeok iratzartzen bagara, iratzarriko da Euskal Herria

2016-04-08  //  (B)literatura, (C)politika, Historia  //  4 iruzkin

Bi tafallar liburu batean: Jaime David Dean eta Jose Mari Esparza Zabalegi.

Nuestro pueblo despertará /
David Jaime y la República vasconavarra
(Txalaparta)

Jose Mari Esparza Zabalegi

1936ko gerraz, honen aurrekoaren nahiz ondorengoaren memoriaz ongi idatziko badugu, Euskal Herriko historia ongi ezagutzea funtsezkoa da, baita gerren eta gatazken alde bateko nahiz besteko biktimen “memoria” eta “erreparazio” duina eta zuzena eginen baditugu.

Helburu horretan, norbanakoen morala, etika edota ideologia ongi arakatzea berealdikoa da. Jose Mari Esparza Zabalegiren Nuestro pueblo despertará / David Jaime y la República vasconavarra liburuan ezaugarri horiek guztiak daude. Gaiak ongi uztartuta daude, eta liburua ongixko idatzia ere. Beraz, baduzu zeri heldu, nondik ekin xehe horretan.

Nihaurek ideologia atala azpimarratu nahi dut. Jendeok –baita amini bat jantziak gaudenok ere– ez ditugu ezagutzen iragan mendean gure herrian loratu ziren espresio politikoak, ezta urrik ere.

Konparazionerako: nor izan zen David Jaime? Ba al dakigu euskal herritarrok Errepublika vasconavarra gauzatzeko ekimen gartsua izan zela? Zer dakigu historia berriaz? Zer dakigu politikaz?

Nuestro pueblo despertará izendatu du egileak liburua. David Jaime gure herria iratzarriko zen esperantzaz bizi izan zen, bai gerra aurretik, bai gerran bai gerra ondorenean ere bai. Kanbon (Lapurdi) lurperatu zutenean, bere memorian (bere azken eskutitzean idatzia) “gure herria iratzarriko da” eta “euskal errepublikaren memoria”ren ideia eraman zituen hilobira berarekin.

David Jaimeren espiritura eta liburura hurbiltzeko zertzelada zenbait:

Jose Mari Esparza liburaren aurkezpen egunean, Iruñean. Elkar-reko dendan.

David Jaime Dean tafallarra zen (1887-1949). Euskalduna, baiki, euskal hiztuna. Euskaraz idazten zuen. Idatzi, nori? Bada, besteak beste, EAJko lehendakariei –Jose Antonio Agirre eta Fermin Leizaolari– idatzi zien euskaraz. “Abertzale” ez zen batek “abertzale” zirenei euskara herri honen funtsa zela oroitarazteko. Abertzalea edo nazionalista izan gabe, Jaimek funtsezko ezaugarritzat zituen euskara eta euskalduntasuna. Ez bakarra, bistan da.

Errepublikarra eta liberala zen: “Askatasuna da gizakiaren idealik adierazgarriena. Berau gure animoetatik ez da desagertzen, ez bada gure bihotza zimeltzen eta gure espiritua doilortzen direlako. Ez dago hogei urterekin errepublikarra ez den espiriturik” pentsamoldea bere egin zuen.

1936ko Gerra Zibilean gertatu zenaz gaingiroki dakigu, eta batez ere, euskal nazionalismoaren inguruko gertakarien arabera eta haren ideologiaren (h)arieran gauzatua. Euskal errepublikanismoren aurrekariez eta II. Errepublikaz gehiago jakiteko, David Jaimek –eta haren kideek– urratu zuten bidea ezagutzea garrantzizkoa da zinez, baldin eta Euskal Herria bere osotasunean ulertuko eta integratuko badugu. Ohar bat: bere kideak ez ziren bere Alderdi Errepublikaren kideak soilik, kideak ziren ere, euskal nazionalistak, abertzaleak, sozialistak, komunistak, anarkistak… Falangistak, erreketeak edota monarkikoez beste, ia gainerako guztiak. Nola egin bat, nola elkartu, ordea, Francoren altxamendu faxistaren aurka? Dilema hori bizirik  dago gaur egun ere. Francoren ondorengoak bizirik egon ez ezik, haiek agintzen baitute Espainiako Estatuan. Historiaz ari zaigu liburugilea, eta aldi berean, zeharka, egungo egoera politikoa ulertzeko gogoetatzera eramaten gaitu.

Eusko Jaurlaritzaren berri badugu, 1936koaz eta gaurkoaz ere bai. Baina ba al dakigu Nafarroako Kontseilua izan zela. Zer dakigu hartaz? Nafarroan errepublikar abertzaletasuna loratze bidean zegoelarik, gerrak errotik moztu zuena. 1977ko trantsizioa iruzurra izan zela pentsatzen dugunok, PSOEren eragin ezkorra eta gaur egun duen jarrera iruzurtia (ez zen bakarra izan, kasu) kaltegarria arbuiatzen ditugu. Bada, liburua irakurrita jaki-mina eta mina areagotuko zaizkizu. Nafarroako sozialistek jokatu duten rola  “ederki paratua” ageri da liburuan. Eta izen baten arrastoari segida eman nahi badiozu, honatx: Victor Manuel Arbeloa (besteak beste, hau ere).

Euskal historiako protagonista askoren izenak daude liburuan. Nire ezagupena motza izanagatik, ustez, ongi islatuta daude. Izenak eta gertakariak. Bakoitzari dagokion heinera ekarriak. Historia interpretatzea ez baita samurra. Artxiboko lan gaitza eskatzen du. Horretaz asko daki Esparzak, eta berriro ere ongi baino hobeto frogatu ditu bere talentua eta lanerako tirria. David Jaime Kanbon lurperatuta dago, eta horregatik ere –horregatik edo– Iparraldearen orduko egoeraz jabetzeko ere balio digu liburuak. Iparraldeko historiaren heina eta gaur egungoa neurtzen jakiteko baliagarria.

Liburua argazkiez poliki ilustratuta dago, eta paradoxez bikain osatua. Jose Mari Esparzaren idatz molde ziztagarriak akuilatuko zaitu alaiki. Gure historiaren pasarte gogorrak ere ederki gozatzen baitaki luma zorrozdunak. David Jaime herrikidearen espiritua anaikidea du Jose Mari Esparzak. Gure historiako protagonista ezezaguna. Gainerakoak liburu kitzikagarri honetan dituzu. Jendeok iratzartzen bagara, iratzarriko da Euskal Herria.

Idazlea bizitzaren obsesioak harrapatua

2016-04-01  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Ezpainak arrainak bezala, Karlos Gorrindoren hirugarren nobela da.

Ezpainak arrainak bezala
Karlos Gorrindo
Erein

Ezpainak arrainak bezala nobela eserialdi bakar batean irakurri dut. Zehatzago esanda, oporraldiko etzanaldi batean. Horrek nobelaren dohainetako bat adierazten du. Baditu beste dohain batzuk ere, berbarako, nobelak egungo pertsonon diskurtso antzua –intelektualen diskurtsoaz ari naiz bereziki– salatzen du, gutxiesten du. Eleberriaren alderdi hori ongi neureganatu badut, “gizakion eta arrainen ezpainen mugimenduak erkatu genitzake”. Itxura batez, mugimendu antzuak. Neronek halaxe erkatu ditut behinik behin, nobela amaitutakoan. Inpresioak inpresio, inpresio gehiago eman aurretik, hona istorioari buruzko hainbat ezpain-kada:

“Protagonista Gorka da. Marta du bikotekidea. Ezkonduta daude. Gorkak Marta maite du. Martak ez du Gorka maite. Edo, ez dute modu berean elkar maite, behintzat. Gorkak egun osoa buruan darama emaztea. Martak ez senarra. Idoia lagun kuttunak betetzen du Martaren gogoa denbora gehien.

Gorka seme bakarra da. Kaletarra. Gurasoak kaletik baserrira itzuli dira erretiroa hartu ostean. Aita-amaren eta semearen arteko harremana apur bat eten zen ezkonduz gero, edo hor nonbait. Aita pattal samar dabil. Ama kezkatuta dago, senarra ez dabil ongi eta. Gorka sarriago agertu zaie orain baserrian, bisitaz.

Kazetaria da Gorka. Lanean eskas antzean ari da azkenaldion. Bikote harreman txarrak eta gurasoekiko hartu-eman urrituak erreka bidera daramate. Roberto Gorosabel eskultorea elkarrizketatu behar du Gorkak. Lana gogoz kontra hartu du, ordea. Horrengatik edota bestelakoengatik zuzendariarekiko harremana are gehiago gaiztotu zaio. Kontuak kontu, Gorkak Madrilerako bidea hartu du Gorosabelekin, eskultorearen erakusketa bat dela eta”.

Irakurle lagun hori, hortik aurrera zuri dagokizu istorioaren gainerakoetan murgiltzea.

Segidan, bestaldetik edo bide beretik, gainerako beste inpresio batzuk:

Idazlearen hirugarren nobela da Ezpainak arrainak bezala. Aurretik Ni naizen hori (Txalaparta, 1992) eta Amaren begietan (auto-ekoizpena, 1995) kaleratu zituen. Ez ditut irakurrita. Karlos Gorrindoren gazte literatura irakurri dut gehienbat. Gustura irakurri izana gogoratzen dut. Egiari zor, Karlos Gorrindo eleberrigileaz zertxobait gehiago esateko, azken nobela honi buruzko inpresio sendoagoak emateko, haren aurreneko bi nobelak irakurriak izan gura –edo behar– nituzke. Atx! Euskal literaturaren pasaia oso da zabala eta oparoa, ezin eremu osoa urratzera heldu.

Horiek horrela, hona bere nobelen beste ezaugarrietako bat: ETAko kideen presentzia. Ni naizen hori eta Amaren begietan halaxe da, baita azken honetan ere. Modu eta neurri ezberdinez bada ere.

Ezpainak arrainak bezala nobela obsesio baten kontakizuna da. Nago halaber, ez ote den nobelagilearen beraren bizitzaren alderdi bat kontatzeko modu obsesiboaren ondorioa.

Nago Gorrindo ongi moldatzen dela bere “obsesioak” ipuinetan txertatzen dituenean. Aldiz, nobela eraikitzerakoan –nobela honetaz baina ezin dut taxuz idatzi, egiari zor– desioek azkarregi ote daramatzate bere burua eta luma? Burua eta teklatua? Sarritan, bere pertsonaiak hizkuntzak obsesionatuta edo harrapatuta ote dauden nago. Pertsonaiak beren berbetan errepikatzen dira sarri. Nobelagileak lar azkar idazten ote duen nago, bere barne grina hustu beharrez. Nobelaren trama eta bilbapena bihozkadek gidatuago ote dauden nago, buru jardun pusatu batek baino.

Nago Karlos Gorrindo idazleak pausatuago idatziko balu, hizkuntza umotuagoa lortuko lukeela, eta nobela bilbatzean hariak sendoago lotuko lituzkeela ere bai. Ipuingintzan “obsesioak” urtzen dituen nola, nobelagintzan uztartuko balitu, bizitzako bere “obsesioak” uxatuko balitu, menturaz, arrainen ezpainen higidura “ulertzera” iritsiko ginateke. Bistan da, gurari hori ere, nire larregizko “obsesioa” baino ez da. Obsesio antzua, naski.

Tira, horiek nire irudikoak baino ez dira. Inpresioak. Paroles alegia.

Hauxe epitafio puska!

2016-03-16  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Hamaika poesia liburu idatzi ditu Tere Irastortzak: hamaika eta bat (11+1)

Mundua betetzen zenuten
Tere Irastortza
Pamiela

Zoriak Mundua betetzen zenuten poesia liburua eta E(SP)edizioa: mendi ororen pisua bizipen liburua tartekatu zaizkit azken irakurraldian. Funtsean, biak ala biak, bizitzaz ari dira, biziro. Irastortzak bere mundua bete izan dutenenagana begirada bihurturik, eta Madariagak ere halaxe, edo halatsu. Enkontru edo gertatze hau anekdota hustzat har dezakezu, alta bada, biek lagundu didate bidean arnasa hartzen.

“Jarraitzea ez baita nahiko, bizitzea ezinbestekoa izan arren”, gaztigatu digu Mundua betetzen zenuten poesiaren egileak. Bidean bide, hori bera berretsiko digu. Tunela da orain, eta gero argia. Eguna eta gaua, bizitza nola. Greziaz harago joan zen laguna du abiaburuan poetak: zeru goian, itsasoa beherean. Orainean sekula harrapatuko ez dituen irudikapenak eskaini dizkigu. Lagunak esanak.

4. ataletan urratu du mundua betetzen zutenekiko bidea:

1. Bat. Pentsatu eta sentitua ez da aski adierazteko, ez da osatua, idatzi ohi du poetak, halaxe idatzi ere Irastortzak. Bere baitan bildurik, bere baitatik idazten du, tentu handiz idatzi ere, izan ere, denari izaten utzi behar baitzaio (Virginia Woolf du gogaide). Dena, ez da guztia, kasuon. Dena, izana da. Joandakoek dena idatzia eta esana utzi zutela uste arren, isiltasunean laga zutenak betetzen du gure mundua. Hargatik poetak isiltasunean xerkatzen idazten du. Baina, “eta zer” itaundu du poetak, galdera ikurrik barik ere. Munduan bizi da poeta, tarteko ospitalean, sukaldean ere, etxea betetzen zutenak gogoan, hobeto ulertzen du mundua orain. Izan ere, isiltasuna –edo etxea– beteta utzi baitzuten.

2. Bi. Txori bidean enarak hegazti. Denborak ez du zerik, ez da izakaririk. “Zenbat da dena?”. Dena, berriz ere. “Noiz arte” eta “beti”, bi ote dira? Edo bat ote? Aldarea mahai bat da, diosku poetak. Aldarea aldaera izan ote daiteke? Eta ebatsi du poetak: “Pentsatu eta ezinaren arteko espazioa dun idaztea”. Aldarea izan daiteke espazioa, hirugarren espazioa aldaera. Sinestea nekeza izan arren, pentsatu eta sentitu ostean, sinestea lagungarri izan dakiguke. Marina Tsvetáyeva poeta gogaide orain: “Ez da bizitza, ez heriotza, Hirugarren egoera bat [da] berria”.

3. Hirua. “Hirua eten bat izan daiteke”, dio poetak. Munduaren jaiotza Gustave Courbet-enean, ama gabeko Hirutasun Santua teologian. Hirutan, baina, Mari izan daiteke, airezko, suzko, lurtar. Izana. Dena. Baiki, izan izateko, gibelerako bide egin du poetak, laurogei amandreen segidan heldu dena. ”Beti” hori motza iruditu zaio. Hartara, “frenatzeaz” idazten du, mundutarra baita anartean. Eta halako batean “heriotzak ez gaituela beldurtuko” iradoki gura digu. Itsasoak atzera egin du, hondartza zabalgoa da. Hiriek espazioak okupatu dituzte. Eta orain, “Jainkorik gabe, hizkuntzaren asmatzailea beharko ditugula” dio poetak, “hodeietan eta olatuen gainean idazten dakienen bat”. Mari izan daiteke.

Tere Irastortza, Jon Urbe argazkilariaren begietan.

INTERMEZZO: “Mundua betetzen huen” ari da lagunarekin hizketan poeta, segitzen du baiki, Lisboan nahiz Gorlan (Gipuzkoa). Biak ala biak mundu izaki. Jakitun da lagunak ez daudela lurrean, baina, euren isiltasunetik jasoa esateko eskubidea aldarrikatzen du. Bai, ez zaudete. “Eta zer?”, dio ere poetaren bidaide gogaide iruzkingile honek.
Mundutarrak gara, sei minutu behar ditugu pasta egiteko. Eta arrazoia izanagatik, pentsatu behar dugu, ikasi behar dugu bizitza etortzen uzten. Edo berean sartzen uzten. Izan ere, “jarraitzea ez baita nahiko, ezinbestekoa izan arren bizitzea”. (48. orria). Aldareak. Aldaerak. Eraldaketak poema. Bere baitatik at, dabil poeta. Mari Jainkosa laguna nahi du, Tere mundutarrak. Bizitzeko ahaleginetan. “Ezina bai dela infinitua eta mugaezina eta suntsitzailea, hil ala bizikoa”. Hain da basatia beldurra. Beldurrak beldur. Barrutik barrura begiratzea komeni zaigu, akaso. Eta hartara edo, Ia denaren historia llabur bat poema idatzi digu Irastortzak. Bat ez ezik, lau (1) (2) (3) (4). Ederra dela sinestea berretsi du, digu. Etxea hitzez egina da, etxea xarea da. Hitzezko etxea, hitza hitz.

4. Lau. Hilarri batek lau alderdi ditu. Erdigunea da laua. Laurdeneko minak, laurgiturik utz dezake geroa, luzetsia. Lausoa ere izan daiteke. Retana hiztegiak dioenez. Ederregi. Aralarren dabil poeta. Ametsak. Arrautzaren mugak, edo ertzak. Ama eta aita, espiralean. Argudioak behatz puntetan, larru mintzetan. Rilke bidelagun: “Iragana begiratzeak ez dun ezer errepikatzen, egia”. Iraganeko beldurrek frenatu dute gure denbora, baina, hala ere, horrek ate batzuk irekitzen eta ixten lagundu diezaguke. Haatik, ahalegindu beharko genuke, bestela jendea ale hutsa gara, izakaria, lur-azalean alferrik galtzen dena. Dena. Ikasi behar dugu, jada, egunak ez duela gaua argitzen. Ametsak ongi dira, baina ikasteko. Denbora dela gure etxea, etxeak biltzen gaituela ametsetan. Argudio gehiago behatz puntetan ibiltzeko Arimaz aritzeko. Beste amets bat: besteentzat itxita den etxean, aterik gabeko etxean, atezaina bilaka gaitezke.

“Zeruan ez dago dena. Lurrean ez dago dena”, idatzi zuen bideko lagunak behiala. Denean badago muga, duda-muda, baina osatzeke dena osagarri izan liteke. Mugan lerro bat dago, segundo bat. Espazio eta denbora. Zalantzarik edo? Wisława Szymborskak zioenez. “Errealitateak exigitu ere egiten du bizitzak badarraiela esatea”. Eta hori berresteko poetak Azken poema bat adibidez eskaintzen digu. Gorputza eta heriotza. Ospitalean berriz ere. Munduan. Eta amaierako beste poema bat, eta beste bat. Adibidez, Arantzazun goiti orain. Ilargiak bere aurpegi iluna bezala, hizkuntzak ere badu berea. Adibidez: heriotzarekin alderatua, aldaratua, aldarera igoa: hezur-haragiz gabetua geratzea. Alabaina, duda-mudan, beldurrak beldur, hutsak huts, libreagoa da poeta hartara.
Libreago, poema: “Libreago izango ginela nahi genuena eginez, izateko ginena izanik” dio poetak.

Nola jakin hala den ala ez?
Beno, besteak beste, halabeharrak baino gehiago beldurrak lotzen gaituela ikasi eta irakatsi digu Tere Irastortzak. Munduan betetzen zuten-en/zenuten-en babesarekin betiere. Beti eta Noiz arte gauza bera ote? Baliteke.
Poetak dioenez: “Mundua betetzen zenutelako izan ginen. Mundua berritzen duzuelako gara”.
Horixe epitafio puska!

P. S.: Bizitza: mundu ororen pisua idatzi nuen E(SP)edizioa: mendi ororen pisua liburuaren kariz. Hura bidaia zen, eta hau bidaia da ere. Oraingoan kontua luzetsi zait baina. Izan ere, oraingoan ere espiritua zerutiarra irudi arren, lurtarra da. Tere Irastortzaren liburua honek, bere espirituak, tipulak legez hamaika geruzak ditu babes. Hamaika lerrotan zeru eta lurra trebes. Bon, horra Aste Saindua delakoan irakurtzeko ene gomendioa. Delakoan idatzi dut, kurtsibaz. Beharbada, saindu izan gabe ere, aste berean zure espiritua kausituko duzun itxaropenez.

Bizitza: mundu ororen pisua

2016-03-09  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Juanra Madariaga, ESPEDIZIOA liburuaren azalean.

E(SP)edizioa: mendi ororen pisua
Juanra Madariaga
Txalaparta

E(SP)edizioa: mendi ororen pisua da Juanra Madariaga goi-mendizalearen eta idazlearen liburuaren izenburua. Niretzat, Bizitza: mundu ororen pisua ere izan liteke.
Liburu bakoitza mundu bat da. Bere(i)zia. Eta E(SP)edizioa berezia da, berezia denez. Liburua balio ahal digu “gauzen dimentsioa” hartzeko, areago “bizitzarena, heriotzarena…”, baita “ezerezarena ere”. E(SP)edizioa irakurtzean hori jaso ahal duzu, nik horiek jaso ditut bederen.
Gauza da, liburuen honen dimentsioak irudimenenarena gainditzen duela. Hots, mendian ibili bazara, –ez Juanra Madariagaren izarietan, izarrak ia ukitzeraino igoa–, ziur inoiz ibili zarela, giroa gaiztotzen dela badakizu, eguraldiaren eta bizialdiaren une gaiztotuaz akordatuko zara. Areago, mendian zure leinukoren eta bihotzekoren bat geratu bazen. Eta nihaurek badut nire “Felix Iñurrategi edo Iñaki Otsoa de Olza” bat mendian.
Hartara, edo honaino iritsirik, edo bestela ere, nik ez nuke E(SP)edizioa liburua mendi irtenaldi batera eramango. Ezin izango nuke jasan. Ez, duen pisuarengatik, bistan da. Bere baitan daraman “pisua”rengatik baizik.
Bistan da, bistan denez, mendian dabilenari nola ez dabilenari liburua gogotik irakurtzea gomendatzen diot.
Juanra Madariaga idazleak Unai Elorriagaren SPrako tranbia liburua eraman zuen Himalaiako Shisha Pangma mendi espedizioan. Madariagak dioenez “hamalauetan txikiena, handietan txikiena, txikienetan handiena” da Shisha Pangma.
Madariagak SPrako tranbia nobelako Lucas protagonista du bidelagun, bidaide eta gogaide. Ez da bakarra. Anitz ditu mendiko kideak, anitz dira presente dituen idazleen poeten filosofoen eta zientzialarien gogoetak. Lucas baina, Hirugarren gizakia esaten zaion bidaidea edo adiskidea du Juanrak. Besteak beste, eta bereziki, mendizaleek “jasaten” dituzten haluzinazioen berri eman digu idazle-mendizaleak E(SP)edizioan.
Luze egin dut liburuan barrena (Nepal, Tibet, Katmandu…), mendian barrena nola. Inguratu nauten paisaiekin liluraturik, apenas hartu dut oharrik. Poesia lerroz inguraturik, mendilerroko minezko pasarteek ez dizkidate lerrorik idazteko kalipurik eman nonbait. Hainbatetan amildurik ibili naiz, Juanrak nola.
Meditaziora gonbidatu nau liburuak, gogoetara eta idaztera baino. Lucas azaldu denean baina, akabo. “Ez dago ahazteko desioa bezalakorik gauza bat memorian betiko itsasteko”. (Michel de Montaigne). “Baina bizitza beste zerbait da, beste zerbait, ezta?”. (Juanra Madariaga). Ez da hala Juanra? Eta nire Lucasek–Juanrak alegia– hauxe berretsi dit: “Ematearen kontrakoa ez da jasotzea, ez-ematea da”. Izan ere, –Lucas, zuri ari natzaizu– Juanraren moldera, “nik ezin dut bizi galera zer den jakingo ez banu bezala”.
Juanrak Shisha Pangmara berriz ere igo nahi du, ziur, eta nik berriz ere SPrako tranbian. Izan ere, agian, Unai Elorriagaren nobela irakurri nuenean ez nekien zer zen Lucas-en bakardadea. Ez nintzen akaso literaturan aski zaildua. Arantza hori daramat azalean, mendizaleek zarrastadak nola. Horregatik, beharbada, SPrako tranbian igotzea komeni zait, Lucasen bakardadea berriz ere dastatzeko.
Juanra –zuri ari natzaizu orain–, besarkadak eta ikarak sentitu ditut. E(SP)edizioa liburua eternitatera igarotzeko ona duzu. Mundu ororen pisua duzu. Itsasoa izan ezik mundu oro ikusten baita handik goitik. Nik anaia galdu nuen mendian edo munduan, Juanra. Ez dakit libururik bertan laga ote zuen. Nire baitan zulo handia bai laga zuela baina.
Edozelan ere, eskerrik asko Juanra. Mendi ororen pisua laxatu baitut zure munduan. Zuen munduan –zure munduan ere Lucas–.