Epistolak eta letaniak. Pistolak eta letaginak

2015-05-14  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Ametsak ere zain, Mikel Antzaren lehen poesia liburua.

Ametsak ere zain
Mikel Antza
Susa

Ametsen zain. Ametsak ere zain. Zainetan amets! Zainetan odol, odol gaizto egin, odol gordina irakin. Odol hotzean hil, hil egin ere, poesia egin ametsetan eta poesia idazten hil! ERE.

Mikel Albisuk iraganean antza eman zion bere buruari eta orainean poesia erreala idatzi du Mikel Antzak. Poesiaren zorian jaio eta gizaldi baten ondoren erditu du lehen poema liburua.

“Heriotza, kartzela eta gerra” hartu ditu gaitzat, alta bada, maitasunezko poemak omen dira ere, Mikel Antzak berak dioenez. “Generoz aldatuta ere, ez dut lortzen kartzelatik irtetea. Iheserako nahi nukeen literaturak bertara nakar”. Izan ere, zer besterik da bizitza poetarentzat irtenbide gabeko labirintu ez bada. Areago, labirintua izuen gordelekuen barrena luzatzen denean.

Poetak poeta bidelaguna behar du, eta zer hobe poeta kontsakratua bada, areago poeta burkidea badu. Joseba Sarrionandiaren berebiziko testua dakar liburuak –labirintuak– abiaburuan, poesiari taxua ematera datorrena. Labur-zurrean ekarria: “Kartzelan hala nola kalean presoak auto-determinatzeko gauza izan behar du, estatuari komeni zaion herritar ganoragabea ez izateko”.

Sarrik baina, izuen gordelekuen barrena ibili ostean, “poeta libre” orainean, hauxe gaztigatu digu berrikitan: “Errealitatean, gisa batez edo bestez, estatua herritarrak dira. Gu estatu hori gara, bere burua ezagutzen ez duen munstro bat. Alabaina, parte hartzen dugun botere hori ezin izanen dugu ongi neurtu edo egokitu, bere baitatik irten ez garen bitartean”.

Hara, ez dezadan politikaz berba egin, idatz dezadan liburuaz, poesiaz.

Halakoxea ote liburua? Nork ebazten du zer den poesia? Zer zedarritzen ditu poesia eta politika? Zer da erreala? Zer da egia eta zer herria? Zer da gerra? Zer da gerra, norbera bere etsaia dela jabetu ez bada?

Intro: “Hau al da egin behar dudana? Poemak idatzi…”, galdetzen du ametsak zain dituen poetak. “Hau al da nik idatzi behar dudana, poesiaren gaineko iruzkinak?”, galdetzen dut neronek –poesia zainetan lehertu beharrean–, edo berbarako, beren etxetik –desahuciados– kaleratuez, bikotekideak hilez –genero biolentziaz– idatzi ordez? Nondik eta izadi hil honetatik!? To, konplexuak dira gero gorroto darion maitasunezko poesia lerro hauek. Dena den, ez dadin isildu Antza poeta, otoi, amen!

Bellum: Guda hartatik gerra hau. Nork ebazten du gerran gaudela baina? Herriak? Erabakitzeko eskumenik eman al zaio herriari? Herririk geratzen ote guda hartatik gerra (h)onetara. Nork esan du herriak aske bizi nahi duela? Nork esan du herriak babestu izatea nahi duela? Nork baieztatu dezake egia iraultzaileena denik? Zergatik ezin dute damuak eta barkamenak keinu iraultzailerik izan. Zergatik ez esan, ETAkoa nintzen, baina ez naiz eta ez naiz izango? Ez ote dago, balizko herri hau ETAren preso? ERE. Ez al dira astero gure kaleetan eta etxeetan, maitasunez hiltzen? Zerk zedarritzen du maitasunaren eta gorrotoaren arteko aldea?

Carcer: Zer da bizitza, kartzelan borrokan edota kalean preso izanda ere!? Esklaboak eta ezjakinak bagara libreak izanda ere. Izan ere, Antza poetak dioenez, “kapitalismoa geu baikara”. Ez da gutxi horretaz jabetzea, are gutxiago poetak gotorlekutik –gorroto lekutik– irteteko ikasi beharra onartu duenean. Zertarako libre izan, alajaina! Ikaspena: askatasunaren bila abiatzea garestia da, baita askatasuna erostezina dela jabetzea ere. Askatasuna salgarriaren eta erosgarriaren artean mugarritzen baita.

Mors: Askatuko zaituen zain bazaude, zaude lasai, zaude ziur, askatuko zaituela. Kateak itsusiak baitira hilotzaren gorputzean, kateak… Ez etsi poeta, ez amore eman burkidea. Non geunden hil zinenean? Zaude lasai, Eusko gudariak abestu genizun, baina ez da egia herria askatzeko odola emateko gertu ginela. Zortekoa zara, hala ere. Ametsak ere zain honetako poemak errezitatzeko gertu izan gintuzun. Ez kexa! Zuk baduzu kantatuko zaituen herria, edo herri horren alderdi bat bederen, edo alderdi horren parte bat, edo parte horren zatia sikiera.

Invictus: Gernika amets gaizto baten oroimena baino ez da engoitik orain. Egun, garaileak garaile dira eta garaituak garaitu gabeak –uste osoko garaitu gabeak, alafede–, invictus alegia. Garaileek eta garaitu gabeek denek txoria omen dute maite, baina batzuek zein besteek hegalak moztu dizkiote. Gernika nola, halaxe dugu txoria maite, alafede, haren odolaren minez. Ametsen zain bizi dira batzuk, eta besteok zainetan egiten dugu amets.

De profundis: Epistolak eta letaniak. Pistolak eta letaginak. Ametsak ere zain, garaitu gabeen balada(k).

Legazpi konkistatzailea eta Iparragirre bardoa: bi figura bi herrien ikonografian

2015-05-11  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Miguel Lopez de Legazpi, Zumarragako Euskadi Plazan.

Bi figura historikoa ageri dira Zumarragako eta Urretxuko ikonografian: Miguel Lopez de Legazpi eta Jose Mari Iparragirre. Lehena konkistatzaile bezala ekarria eta bardoa bezala bigarrena.
Historikoki Urretxu euskaldunago eta euskaltzaleagotzat jo izan da Zumarraga baino. Zumarraga handiagoa da zabaleraz eta populazioz, eta nolabait, nagusiagoa ondorioz. Nolabait hori ere.

Eztabaidarako gaia bada, sikiera. Hona bitxikeria bat:

Zumarragako alkate Mikel Serrano Urretxuko San Martin auzoan jaioa da, eta Urretxuko alkate Oihane Zabaleta Zumarragako Eitza auzoan. Bitxikeriaz harago, gauza arrunta da herri batean jaiotzea eta bestera bizitzera aldatu behar izatea, etxebizitza dela tarteko.

Bi herriok kontrastatzeko bi soslai dira solaskideenak.

Mikel Serrano: Urretxun hartu nuen udal taldearen ardura lehenbiziz, eta orain aldiz, alkate naiz Zumarragan. Zumarraga urbanoagoa da, baina funtsean, hiri kasko bakarra osatzen dugu. Hala bizi izan dugu txikitatik, ikasten hasiz gero. Nire koadrilan Zumarragako eta Urretxuko ginen. Historiatik datorren bi herrien arteko polemika poteorako geratu da. Ez dira garai bateko kontuak, herrion elkarbizitza batera garatzen joan delako.
Egia da, zerbitzuei erreparatuz gero, Ospitalea, Anbulatorioa, RENFE, Correos eta banku gehienak Zumarragan daude. Enpresa handiena Orbegozo izan da, orain ArcelorMittal dena. Baina Urretxun ere enpresak izan dira: Irimo-Aparizio, Sarralde, Rodriguez, Madaya… XX. mende hasieran 3.000 biztanle zeukan Zumarragak. Urretxuren antzekoa zen. RENFE trenbidea iritsi zeneko unean Urretxu baino gehiago populatzen hasi zen. 1977an, populazio garai handienean, Zumarragak 13.000 biztanle izan zituen eta Urretxuk 7.000.

Zumarraga herri nagusiagoa bezala jartzea ez da bidezkoa, eta bi herrien artean Zumarragari “nagusikeria” leporatzea zentzugabea. Areago, lekuz kanpokoa iruditzen zait bi herrien izaerak Miguel Lopez de Legazpiren eta Jose Mari Iparragirreren historiarekin lotzea, bata konkistatzailea eta bestea askatasunaren bardotzat jotzea. Nire ustez, biei ala biei kopla ederrak jar litzaizkieke.

Oihane Zabaleta: Atzera begiratu behar dugu nondik gatozen jakiteko. Bi herri hauen berezitasunak nortasunezkoak ere badira, nik uste, Iparragirre eta Legazki ikurrak jartzea ez da lekuz kanpo. Iparragirre erreferentzia izan ote den, ikuspegi ezberdinak izan dira. Urretxun elkarte mugimendu euskaltzale sortu izan da, herri txikiagoa eta kohesionatua ere badago, orografikoki Urretxuk ez du nondik hazi, mendira jo beharko genuke. Zumarragak izan duen hazkundea, Ospitale berriko auzune horiek, joan den diren hiru hamarkadatan izan ziren, populazioaren ehuneko 30 izan da. Urretxun ez da izan halakorik, eta hiri bilgune eta auzune arteko kohesioa mantentzea errazagoa da. Inportantea izan da gure identitatea nagusitzeko.

Iparragirre niretzat bada ikurra, baina batez horren baitan frankismoaren garaian eduki dugun bilakaera, Euskal Jaia tarteko, bilakaera bat izan du eta segitzen du izaten, hau da, transmisio lan ikaragarria egin da, zerbitzuak Zumarragan daude, baina aisialdiak eta giroa, gau giroa Urretxun [Mikelek baiesten du]. Gaztetxea Urretxun egotea, enpresen inkubategia –sormenezko eta mintegiak– bertan egotea ez dira kasualitateak. Gauza bat da instituzionalki sortzen dituzun zerbitzuak eta beste herri mailan sortzen direnak. Dena dela ere, azken finean, hiri bilgunea konpartitzen dugu eta zerbitzuak ere bai. Eta gero eta gehiago egin beharko litzateke.

Jose Mari Iparragirrek ere badu bere estatua, izen bereko plazan, Urretxun.

Badoa… badirau, nebulosatik izar-lainoraino

2015-05-11  //  Musika  //  Iruzkinik ez

Badoa… badirau diskoa Leintz bailarako Ain_1 taldearen hirugarren lana da

Badoa… badirau
Ain_1
Elektra Grabaketak

Badoa, badirau dio Ain_1 taldearen hirugarren lanaren azken kantak. Garai batean gutxi batzuek abesten zuten eta gehienok haiei beha bizi ginen. Gaur egun, hainbat eta hainbat talde dira musika bizibide dutenak, eta lanbidea/ogibidea bestalde. Kantak –kasurako– sortzen dituzte, baina inork gutxi daki haien berri. Ain_1 musika taldea duzu horren adibidea. Horixe egungo jendartearen ezaugarrietarik bat. Beno, baliteke ere iruzkingile honek egungo musikaren hotsaren hurrengoa baino ez ezagutzea.

Kontua da, hizpide dudan Badoa… badirau diskoa baino lehenago Ain_1ek Gure abestia iristen den leku guztietaraino (2009) eta Musika kaxa (2011) lanak aireratu zituztela. Azkenekoak utzitako inpresioa hainbat berbetan marrazteko zorian, interneten sartu eta no, horra aurkikuntza.

Ainapilar, Iraitz, Mailen, Amaia eta Itxaso dira Ain_1. Lehen hirurek euren ahotsak partekatzen dituzte, gitarrak eta perkusioa astinduz batera. Amaiak biolina laztantzen du eta Itxaso euren doinutan kulunkatzen. Auto-ekoizpena da euren egiteko modua, eta Elektrika Grabaketak etxea mundura irten aurreko aterpe. Kredituek diotenez, Ander Barriusok ditu etxe horretako giltzak.

Hitzak kantarekin zabaldu dute Badoa… badirau izeneko hau. Kanta lehen diskoan zegoen, hitzak Ion Olanorenak izaki: “Hitzak ez dira malkoak, ez dira ezpatak, ez labanak, ez lumak”. Kanta ondu eta hobetu dute Ain_1ekoek. Hitzek indarra gorde dute, “hitza, hitzak dira eta besterik ez”, jakitun.

Honetaz beste bederatzi kantuek (10 dituzu guztira) indarra dute, berbak inarrosiak dira Ainapilar eta Iraitzen gitarra kordeetan, euren ahotsetan txirikordatzen dituzte aldi berean. Maialenen perkusioak Amaiaren biolinari jartzen dio tirrina, gitarren doinuetan balantzaka.

Ain_1en kantak matazak legez heldu zaizkit lehenbiziko entzunetan. Horrek –gure garaian, musika neofito garaian– hauxe ematen zigun aditzera: mataza laxatzera heldu ezean, diskoa posavaso edo baso-azpiko izatera pasako zen. Orduko LPak biniloak ziren, oraingoak CDak dira. Tira, hori esanik ere, orduan nintzen musika neofito naiz egun ere, izanik ere.

Badoa… badirau nebulosa batean zabaltzen da, halatsu hauteman dut neronek hasierako entzuketan. Ain_1en lan honek Genesian hartzen ditu zentzua eta esangura. Biziraun nahi dute, sendabelarrak eskastu diren plastikozko mundu honetan. Sorginen leizean iraun ere (Jon Mirande oroit), Akelarren; Ilargi gorrixak diraueino. Antzinako europar tribuko partaideak legez, Amina afrikarra hartu dute magalean. Amantalen hotsak gogoratu dituzte, kuleroak astean behin aldatuta bizi ziren garai akorduan. Anartean, 80 amandre besterik izan ez diren zibilizazio honetako bilobak izaki.

Ain_1eko lagunek emakume saldo bat erditu dute euren gorputz ukatuaren baitatik.

Ain_1 entzutean, Crosby, Stills, Nash & Young taldearekin gogoratu naiz. Distantziak distantzia, alderik alde, emakumezko hauen “kirrinka” lekutan daude Déjà vu hartako “karranka” haiengandik. Bistan da eta belarrietan ere, haiena ez ziren karrankak ez kirrinkak hauena ere. Bi taldeen gitarren soinuek akorduan jarri naute, eta pozez bete, baita bion ala bion “garrasiek” ernarazi ere. Alderaketak gorrotagarriak dira, areago haiek folkaren munstroak izan zirela jakitun. Hara kontent nauzue, haiek gizonkiak baitziren eta hauek berriz emaztekiak.
Nebulosa batean abiatu eta izar-laino batera bide egin dut. Gureak ere badirelako munduari begiratzeko Ain_1en moduak. Eskerrik asko, bidaia honetan bidaidea egiteagatik.

Bi herri elkarganatzeko bi soslai

2015-05-07  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Urretxuko Oihane Zabaleta eta Zumarragako Mikel Serrano, bi herrietako alkateak.

Udal eta Foru Aldundietarako hauteskundeen kanpaina gaur hasi da. Bi alkate bildu ditugu zio horretara: Urretxuko Oihane Zabaleta eta Zumarragako Mikel Serrano. Hona, elkarrizketa zabalaren aurreko pasarte batzuk.

Beraien aukera ideologikoen zergatiaz galdetu genien…

Mikel Serrano (PSE-EE): 1999an Urretxun alkate gai izan ondoren
–independente bezala– zinegotzi gisa aritu nintzen 2005era arte. Alderdi sozialistak babesa eskaini zidan, babes ideologikoa, alegia. Abertzaletasuna ez nuen aukera argia ikusten, egokiagoa zait norbanakoaren eskubideen alde egitea aberriaren alde baino. Nolabaiteko oreka bilatu izan dut beti, eta norbanakoaren eskubidearen alde aritzea da nire lehentasuna. Politikoki ideia batzuk aurrera eramatea baino kudeaketan ekarpenak egitea da nire lana. Gero, Euskal Herrian alderdi sozialistan aritzeak ez du zer ikusirik Madrilen edo Andaluzian aritzearekin. Beste kutsu bat dauka. Abertzaletasuna era askotara ulertu daiteke, nik halaxe ulertzen dut.

Oihane Zabaleta ( EH Bildu): Nire prozesua naturala izan zen. Ezker mugimenduetan lanean aritu nintzen, kalean, batez ere, euskalgintzan. Arrasatera ikastera joan nintzen eta hamar urte egin nuen ezkerreko mugimenduan. Mundu hori gertutik bizi izan dut, ikuspegi oso zabaletik. EH Bilduko kide independentea naiz, horrek alkate izateko aukera eman dit koalizioan. Koalizioetan gero eta sinergia gehiago dago, herritarrek gehiago saritzen dute, Euskal Herrian zatiketa eta bereizketa ugari direlako. Koalizioan gustura ari naiz, bereziki neure autonomia garatzen uzten didatenean. Herrigintzan esparru hori indartzeak motibatzen nau gehien.
Bestalde, ezkertiar kontzeptua erabiltzea ez zait gustatzen, ez delako programa soziala edukitzea bakarrik. PSE-EE eta EH Bildu aukerak ikusita, ezkerreko aukeraren atzean dagokeen lotura egin nahi nuke: niretzat kontzeptualki, “ezkertiarra izatea gehien sufritzen duenarekiko babesa ematea da, egoera gutxituan eta diskriminatuak daudenen pertsonen –gizabanakoak eta kolektiboak izan– alde lan egitea da”. Horrek batzen gaitu edo batu behar ditu bi aukerak. Horien alde ideologikoki ondoan izatea ondo da, baina modu praktikoan jardun behar dugu.
Alderdi sozialistak eta guk badugu zertan abiatu ezkerreko ikuspegitik. Gero seguruenik, abertzaletasuna tarte, horrek gatazka sortarazten du, eta badirudi ezkerreko bi tradizio guztiz ezberdinekoak garela. Gero badago azpimarratu beharreko hauxe: alderdi sozialistak urte asko darama botere gunetan, botere faktikoetan lan egiten. Dena den, nik ere bereziten ditut Gipuzkoako edo Bizkaiko alderdi sozialista, baita Gipuzkoako kideak ere, eta zer esanik ez Andaluziako edota Madrilgo alderdi sozialistarekikoak. Baina bereziki bereizten dut Mikelek arlo pertsonalean markatu duen bidea. Nik ez dut ikusten Mikel, ideologikoki, ondoko herriko PSE-EEko kide bezala, alkate bezala baizik. Tira, saiatzen naiz edota gara topatzen elkarguneak .

Nolako nahiko zenukete zuen alderdiak edo aukerak izatea?

M. Serrano (PSE-EE): Egun kalean bizi duguna ari da lantzen PSE, gizartean hainbat aldaketa nabari direlako. Beharbada kanpotik ez da hainbeste ikusten, edo ez da eskatzen zaiona nahikoa nabaritzen. Alderdi sozialistari euskaldunagoak edota abertzaleagoak izatea eskatzen zaio, baina sozialista eta abertzalea izatea elkartzeko nolabaiteko “ezina” edo borroka dago. Dena den, pixkanaka errealitateari neurri hartzen ari zaio edo ari gatzaizkio.
Adibidez, Denis Itxasok badu perfil markatu bat, nirearekikoan zerikusia ez duena, edo Gipuzkoa sozialistek orain arte izan duten perfilarekin.
Denis Itxaso edo Jesus Egigurenen korrontekoa ote naizen, galdetu ohi didate. Ni ez naiz inongo korrontetakoa. Korronte horiek kanpotik erabili izan dira bereziki, alderdiaren euskalduntasunari buruzko kritikak barrura bideratzeko. Printzipioz, aipatu korronte horretako [ildo bakista deitua] gauza askorekin eta egiteko erarekin, bat egiten dut. Baina PSEko militantea izateaz gainera, alkate bezala erantzukizunak ditudanez gero, ardura handiak dauzkat. Lehenbizikoa, herritar guztion alkatea izatea, hau da, errealitate guztiak hurbiletik ezagutzea. Horrek aberastasuna ematen dizu, baina beste pragmatikotasun bat eskatzen dizu, politikan jarduteko beste modu bat.

O. Zabaleta ( EH Bildu): Nik gehiago espero dut EH Bildutik. Gure helburua ez da dagoen koalizioan geratzea, are sinergia gehiago batu behar dugu. Erabaki eskubidea da gure mugarria, horren baitan indar bateraketa gehiago landu behar dugu abertzale eta abertzale ez direnen artean. Izan ere, politikagintzan, nazio estatusa, autodeterminazioa edo soil-soilik estatutuak aldatzea, –estatua, estatusa eta estatutuak hiruki horretan–, bilgune bat topatu beharko genuke. Niri Udal Gobernuan gutxiengoan lan egiteak erakutsi dit alderdi guztiekiko irekitasuna izan behar dugula. Horrek dialektika eta pragmatikotasun politiko lantzea eskatzen du.

Ikasleen oporraldiak turismoaren interesen arau?

2015-05-05  //  Hezkuntza  //  Iruzkinik ez

Hendaiako Gure Ikastolako neska-mutilak.

Frantziako eskoletako ordutegia –egunerokoa eta oporraldikoa– hizpide hartu dugu berriki, Ipar Euskal Herriko bi eskola –Hendaiako Ikastola eta Lizardi eskola publikoa– hartu ere lagin gisara.

2014ko irailetik Lehen Mailako eta Haur Eskolako erritmoen erreforma jarri da indarrean. 2012-2013an, esate baterako, erreforma Lommeko La Fontaine eta Lamartine eskolan jarri zuten funtzionamenduan.

Erreformak haurren eskola erritmoak egokitzea dauka helburu eta Hezkunde Nazionala erakundearen zuzendaritzapean egiten ari da. Ordutegi aldaketak eztabaida eragin du eskoletan. Eskolaren arrakasta faktore askoren menpe dago, bistan da. Hainbat buru zenbait aburu.

Kazetari honek –Argiaren izenean– Lizardi eskola publikoko irakasle batekin hitzeman zuen hitzordua, baita irakaskuntza-languntzaile batekin ere, baina bertan behera geratu zen. Hezkunde Nazionalak ez die uzten eskolako langileei barne funtzionamenduaz beren iritzia ematen.

Liberté, egalité, fraternité lemak ontsa ematen du belarrietan, alta, lehen lelotik beretik hasita, askatasunetik alegia, hankamotz samar antzeman zaio Frantziako Errepublikari. Erran nahi baita, ez da bidezkoa ez onargarria eskoletako irakasle, partaide edota eragileen atean jotzea eta haiekin mintzatzea “debekatua” egotea.

Argiak plublikatutako erreportajeari “Askorentzat sistema hau ez da ona, eta aurrekoa ere ez”, izenburua ipini diogu. Lerroburu salomoniko samarra ere irudi dakioke bati baino gehagori. Politikoki zuzena, alegia.

Izan ere, behin zorrotz jarrita, pentsa genezake, ikasleek eskolako erritmoak Estatuko Gobernuaren politikaren beharretara moldatu behar dutela. Ekonomia Ministerioaren beharrak eta nahiak Hezkuntza Nazionaleko Ministerioaren gainean daudela. Hots, ekonomiak agintzen duela hezkuntzan. Eskolako haurren erritmoak ekonomiaren arabera “egokitzen” direla.

Beste gisa batez erranik, galdetzen hasita –ordutegiak ordutegi–, ikasleen oporraldiak ez ote dira turismoaren interesen arabera antolatuta?

Askatasuna jaian bizi da

2015-05-02  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Galo Martinez de la Pera arabarra da. (Izarra, 1945).

Euskaldunon komunitatea, independentziatik haratago
Galo Martinez de la Pera
XXVI. Becerro de Bengoa saiakeraren irabazlea.
(Arabako Foru Aldundia)

“Bere historia idazten ez dakien herria desagertzera kondenatua dago” maximarekin hasten da liburua. Egileak “bere historia ezagutzen” ez duen beharrean, “bere historia idazten” adierazpidea hobetsi du. Beste maxima hau ere ipini du segidan: “Idazkeraren ahalmena jaiaren bidez zabaltzen da”. Ibiltari izengoitikoak ekarriak dira bi aipuak.
Aipuok barnebiltzen dute liburuaren tesia: herriak idazten jakin behar du, eta jaia da bere idazkeraren espresio nagusia. Herri nagusia bere buruaren jabea da. Buruaz jabetzeko baliabidea mintzamena da, idazkera, hots. Galo Martinez de la Pera arabarrak (Izarra, 1945) jaia espresioa, idazkera modura ikusten du, idazkera jaia espresioaren arian eta adieran aztertu du.
Euskaldunon komunitateak independentziatik harago ezarri eta ikusi behar du bere burua. XXI. mendean, komunitatearen erabateko independentzia irudikatzea eta gauzatzea ezinezkoa da, hartara, nonbait, “ez-dependentzia” terminoa nagusitzen ari da. Burujabetasuna terminoa hobesten du egileak, naski. Herri honen askapena jaiaren baitan ahalmentzen du saiogileak. Jairik gabe ez dago komunitaterik, jairik gabe ez dago herririk.
“Komunitatearen izana jaian datza” maximatik “herriaren askapena jaian bizi da” maximara iragateko garaia heldu da. Azken hau, ene aburua da.

Iruzkina, atzekoz aurrera taxutua

Sarrerakoak
Galo Martinez de la Pera filosofoaren Euskaldunon komunitatea, independentziatik haratago saioaz mintzatu natzaio lankide bati. Egilea elkarrizketatzearen proportzioaz. “Zein da liburuaren tesia?”, itaundu dit. Liburua irakurtzen hasi berria, eta ene moztasuna tarteko, ez naiz taxuzko deus azaltzeko gauza izan. Tesia hasieran emana dut, irakurketa amaitu ostean.

Galo Martinez de la Pera ez da Wikipedian agertzen, ez da inderneten, ez da demokrazia berriaren Parnasora ailegatu, alegia. Bere obrak ez du pisu handia, ez da goi-mailako pentsalaria, ezta euskal pentsalarien artean ere. Munduon inor izatera helduko bazara, aitzinetik izena goian behar duzu.

Izenaz
Ene gardiz, liburuaren izenburua ez da egokia. Hein batean, liburuaren izanari dagokio, baina ez du irakurlea liburura hurbiltzen, saioa izen hori baino askoz gehiago baita. Lerro-buru egokia aurkitzea ez da aise, ez horixe. Bistan da, editore egokiren ezean, atarramendurik ez. Argitaletxe batek publikatuta ere, liburu bati atarramendu onik ateratzea miraria bada, sari baten bitartez liburua “apalategira” kondenatuta dago. “Beste bat apalategirako”. Horra liburu askoren epitafioa. Izenak duena ba omen du izana. Saia nadin –saiatu naiz– apalategitik jaisten.

Izanaz
Liburuaren editorea banintz, hasteko eta behin, txukuntze “ortografikoa” egingo nioke. Ez naiz egilearen –balizko– ganoragabekeria kritikatzen ari. Modu honetara kaleratutako liburuen taxua oso arrunta eta eskasa izaten da. Tira, hau baino askoz ere eskasagoak badira apalategian. Gaitz erdi. Euskaldunon komunitatea –titulua buruan– osatuko badugu, idazleek –eta sortzaileek orobat– gutxieneko laguntzaz tratatu ezean, nekez osatuko da taxuzko komunitaterik. Egilea –edozein egileaz ari naiz– Parnasora igoarazi gabe, bere obraren izanak –edozein obrak– nekez emango dio komunitate horri behar duen tornua.

Post Scriptum
Bistan denez, iruzkina atzekoz aurrera taxutzea erabaki dut. Liburuaren (nire) tesira iristeko neroni ere Ibiltari izan naiz. Hona, ibilbidea.

Liburua, zazpi kapitulutan gauzatua

I./ Zibilizatuen dogma nagusia. Iragan mendean berealdiko bira eman da idazkerari buruzko pentsamenduan, horrek gizabanakoen kontzientzia eraldaketa ekarri du. Idazkerari buruzko irakaspen berriek zibilizatuen usteek badute usteletik puzka bat. Zibilizatuen postulatuak erori dira. Hots, euskaldunok –herri primitiboen aldean paratuta– zibilizatu aurrerakoien parean jarri ditu egileak. Euskaldunok badugu norabiderik, bere ustez.

II./ Hellenen eskua. Helen Kellerren kasua aipatzen du. Pentsamenduz harago, Anne Sullivanen miraria kontatzen digu egileak, Sullivanek Kelleren eskutik bizi zuen esperientzia. Adierazleak eta adieraziak ditu hizpide egileak, “adimenaren eremua adierazleen erreinua litzateke, kontzientziaren eremua, adierazien erreinua”. Ez dago idazkerarik eskurik gabe. Historia ez zen hasi hainbat pentsalarik ezarritako mugan. Karl Marxen proiektua zaharberritu eta eraldatu beharra proposatzen du Galo Martinez de la Perak

III./ Hasieran musika izan zen. Ahozkotasunaren hasieran musika izan zen. Ahozkotasunaren mirariaz ari da saiogilea. Ahozkotasunetik idazkerara grafikora pasatzeko unea lengoaia da. Oihartzuna izateari utziz, teknologikoa bihurtzen da idazkera. Mintzo zena grafikoa da. Alabaina, mintzamena ez dela idazkera bilakatzen dio egileak. Ezbaian jartzen du hainbat tesi. Kontzientziaz eta auto-kontzientziaz dihardu. “Idazkeraz landa ba ote mintzorik?”, itauntzen digu.

IV./ Jaiaren ahalmena. Idazkeraren aurpegi bikoa azaleratuz, ustezko kontraesanak argituz, errealitatea sor dezakegula diosku egileak. Klasikoak ditu bidaide. Jaia aztertzen du eta berau idazkera ekintza bizirik gisa iritzirik, maxima hau ekarri du: jairik gabe ez dago komunitaterik, jairik gabe ez dago herririk.

V./ Eta jainkoek idazten ikasi zuten. Komunitatearen ahotsa eta botere nahia aztertuz, liburu sakratuen jaian erreparatzen du. Boterea –jainkoak– hizpide, komunitatearen oreka liburu sakratuen jaiaren bidez baino ez da lortzerik. Erlijio nagusietan arakatu du eta “kristautasuna anomalia” dela dio. Kristaua komunitate unibertsala da. Juduak –dirua– eta kristautasunaren iruzurra salatuz, nazio kristauen oinarria dirua dela baieztatzen du, baita dirua iraultzailea ere badela berretsi.

VI. Nazioa eraikitzea. Herria, Nazioa eta Estatua kontzeptuak aztergai ditu Estatua boterera iristeko bidea da. Bidea unibertsala da eta goitik beherakoa. Aldiz, komunitatearen bidea behetik gorakoa doa, singularra eta unibertsala da. Egungo nazioa irazki batetik pasa beharrean ikusten du. Nazio demokratikoa bilbatzeko hariak morea, gorria eta berdea dira bere gusturako. Feminismoari, sozialismoari eta ekologismoari datxezkie. Ahalmen handiko nazionalismoa alboratzen badu ere, bere iritzian, nazioaren hitzarmena bere ahotsa dela, eta estatuaren sinadura eraman behar du. Egungo populismoak kritikatzen ditu zorrotz.

VII./ Komunitatearen jaia. Euskal Herriak bere ahotsa bilatu behar du. ETA fenomenoaren “irakaspena”k gure nazioa sortzeko bidearen norako bakarra behetik gorakoa dela berretsi digu. Gure esku dago ekimena hobesten du bide hori urratzeko. Euskaldunon komunitatea kanpoko komunitatearekiko abegikortasuna adieraziaz batera, ekimenaren funtsa jaia izateak bidea zabaltzen duela dio. Komunitatearen sena hauteman du ekimenean, elkartasun sarea, “utopia komunista”ren isla. Herri honen askapena jaiaren ahalmenean datza. Jaia, idazkeraren lehenengo irakaspena legez ulertua betiere.

Euskaldunon irudia osatzeko miraila

2015-04-15  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Eleberria idazle honen
opera prima da.

Biribilgune
Katixa Dolhare-Çandumbide
Elkar

Biribilgunen sartu aitzin Ludwing Wittgentein filosofo austriarraren aipu hau duzu: “Ohidura ez da ikas daitekeen zerbait, ez da nahi denean berriz lot daitekeen hari bat. Gure arbaso propioak nahi bezala hauta ez ditzakegun bezalaxe. Ohidurarik ez duena, eta bat eduki nahiko lukeena, maitemindu dohakabearen irudikoa da”. Aipu horrekin ontsa baino hobeto islatu du nobelaren filosofia idazleak.

Eleberrigileak Harriaga herrixkako Oihanzola auzo irudizkoan sortu du protagonista: polizia da. Frantziako legez kanpoko immigrazio errepresioaren polizia sekretua. Euskalduna. Emakumezkoa. Amaia Ezpeldoiren laguna (Itxaro Borda idazlearen fikziozko detektibea). Amaiak ez beste du ezagutzen protagonistaren nortasuna. Istorioari sinesgarritasuna emateko irudikortasuna eta heldulekuak ongixko uztartu ditu egileak.

Poliziako unitateko buru Salima Chebrauik Hego Senegaleko Gambiara bidean jartzen du, izenik ezagutzen ez diogun protagonista. Aldi batez, afrikar jatorrizko Sibulunbai gaztetxoarekiko adiskidetasunak –eta bihotz-beratasunak– herrikide duen honen nortasuna argitzera pusatu du.

Dakar, Casamance edota Meaux hiriak/herriak eta hauen aldiriak ezagutuko dituzu. Baita Mamadu Dialegei Sane laguntzaile senegaldarra, Tiago bihozgabea –Mohammed Thiam izeneko maltzurra–, Jean-Paul Chome auzapeza hala Niakuhufosso nola Awentorebe ere, konparazionera.

Hara, harat eta honat ibiliko zara protagonistaren ibilbidean. Alabaina, Hexagonoko eskualdeak, Afrikarako bideak, herrialdeak eta pertsonak zuk zeuk ezagutu behar dituzu irakurle, bestelakoan, ene eleek eleberriari xarma eman baino kenduko baitiote. Izan ere, Biribilgune nobelak badu xarma. Ez naiz kontu exotikoez ari, gure Iparraldetik heldu denari eman ohi zaion taxuaz, alegia. Istorioari xarma dario bere euskara jorietatik hasita, egoeran egoera, tramaren hariari taxuz egokitua. Plazera da belaunaldi berri bateko Katixa Dolharek euskara molde horretan atxiki duela hautematea. Baita polizia euskalduna ere sinesgarria izatea. Gaur gaurkoz –arrazoiak arrazoi,ezagunak ene ustetan–, oraindik ere, sinesgarria izateko, poliziak gure Iparraldeko izan behar du, naski.

Genero beltza duzu Biribilgune (Elkar) . Thriller gisara asmatutako istorio bizia. Eta politikoa, beraz soziala. Frantziako politika eta Iparraldea amiñia ezagutzeko maneran idatzia. Euskal Herria, Frantzia, Paris eta Afrika orobat txirikordatzen dituen istorioa. Kolonialismoaren berri dakarkiguna, kolonialismoaren isla izaki. Bere xumean, euskaldun kolonizatuon izaera kolonialistaren isla beha dezakegun miraila ere bada Biribilgune nobela.

Mendebaldeko politika-jarduera ustekeria nahiz ustelkeria da. Haur, gazte eta droga trafikatzaileak dabiltza honen inguruan. Denok izan gaitezke hiltzaileak edo prostitutak, eta ez du axola zein herriko, nazioko edo klasekoak garen, denok gara jaio garen ingurumariaren araberakoak edo izan gaitezke hein batean. Edota, ohiturarik ez duena, eta bat eduki nahiko lukeena, maitemindu dohakabearen irudikoa da. Baiki.

Pertsonok –euskaldunok barne– garenaren isla dateke eleberria: maitemindu dohakabeon alegoria. Prefosta, eleberriak heroinaz gain heroiak behar ditu. Izenik gabeko protagonista duzu heroi nagusia, bere hainbat lagunekin batera. Mundu osoa ez da usteldua, ez orobat pertsona orotara usteldua ere.

Eleberria errealitatetik elikatua, fikzio bilakatua eta erreusitua da. Erreala da arras, fikziozkoa izanagatik. Baina… Beti dago bainaren bat. Baina eta maila… Literatura irakurlearen nahiaren eta mailaren araberakoa baita.

Eleberriak hasiera indartsua dauka, bukaerak ez horrenbestekoa. Biribilgunean katramilatu da amiñi bat protagonista, itzuli-mitzuli dabil azken zatian. Idazleak gauza sobera batera kontatu nahi du, naski. Horrek zailtzen du istorioa hobeto bilbatzea. Halaber, gai anitz jorratzea horien azalean geratzeko arriskua dakar. Hots, trama ontsa bilbatzea nekeza bihurtu zaio Katixa Dolhare-Çandumbideri nobelaren hondarrean.

Zer nahi gisaz, ez alferrik ez debalde ere, bere opera prima da. Segi dezala idazten, bere buruarengan konfiantza hartzen. Zinez, lausengu hutsalez harago eta honago, duina da eleberria. Ele berriak eta era berriak dakartzana. Itxaro Bordaren segidako idazlea dukegu jada. Eta barka nazatela idazle biek, euren alderatzea.

Anartean, idazlearen kuttuna begitandu zaidan Sergio Leone zine zuzendaria gogoan, zinemagile batek Biribilgune zeluloidera eramanen duen itxaropenari –irudimenari– atxikitzen gatzaizkio. Film on baterako istorioa eskaini baitigu.

Sarrerako aipuaren filosofoa parafraseatuz “iraultzailea bere burua aldatu dezakeena izango da”. Katixa Dolhare-Çandumbide bide (h)one(t)an abiatu delakoan nago. Beraz, gogotik atxik eta aitzina jo!

Nonbait bada zerbait johan ez dena!

2015-04-08  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Xipri Arbelbideren liburuaren azala Uxue Arbelbidek egina da.

Euskal Elizaren Historia
Xipri Arbelbide
Elkar

Elizarekin topo egin dugu. Topiko literarioa bada, horixe bera duzu. Cervantes gogoan, Kixote Santxori zuzentzen zaion pasarteaz ari naiz. Xipri Arbelbiderekin topo egin dut, eta topo egin ez ezik tropoan erori ere. Hots, erretorikan ariko naiz, baita idazleak aldarrikatzen duen Elizaren norabide aldakuntzan Xipriren bidaide izanen ere.

Gogaide izan gabe, bidaide izan daiteke. Gogaide eta bidaide hitzak ez dira ezinbestean kidekoak, “ulertzea” eta “onartzea” kidekoak ez diren ber. Alta, onartzeko zein ez-onartzeko baitezpadakoa duzu hurkoa edota mundua ulertzea. Hau da, nola onartu garena kristautasuna ulertu gabe?

Euskal Elizaren Historia liburuari (Elkar) soako bat emanez gero –amen batean irakurriko duzu– lehenbiziko euskal giristinoak noizkoak eta nolakoak izan ziren kausitu ditzakezu, baita euskaldunok garenaren miraila ediren ere.

Honatx idazlearen bidaide honen begiradaren isla:

Elizaren gorabeherak eta bere nondik norakoak bihurriak dira oso, emakumea erdiminetan nola. Erdimenetan atalarekin hasten da liburua, historiako barrenetan sakonduz. Interesgarria hagitz. Hona bide amaierara arribatu aitzineko gogoeta: bada garaia –XXI. mende honen hastapenean– jainkoaren seme Kristori –egungo apaizei– emakumea bikote gisa onartzekoa. Oharra: liburuaren egilea ez duzu horren aurkakoa, haatik.

Eliza instituzio gisa eraiki da, Vatikanoa buruan buru, diozesien eta parrokien inguruan antolatua. Hastapenean botereek errefusatu zuten instituzioa, botere politikoek bere egin zuten gero. Mendez mende, mundua zabalduz batera, gerla guztien inguruan edo epizentroan egon da Eliza, baita agintearekin batera izan ere. Botereak jakituriaz jantzi behar behar du eta Elizak bere neurriko soinekoa eman dio. Ez txiroen soinekoa alabaina, aberatsen neurriko soinekoa baizik.

Heldutasuna ezagutu du Elizak eta euskal elizak Nafarroan erdietsi. Nafarroa, erran nahi baita Euskal Herria. Gorabehera askoren artean betiere, prefosta. Komenigarri zaigu Nafarroako Erregina Joana III. Labritekoa nor izan zen jakitea horregatik, baita katolikoez beste protestanteak giristinoak badirela. Baita, Joanaren senarra Henrike III. Erregearen “Paris vaut bien une mise” erranaren esanahia ezagutu ere. Liburua horren lekuko eta ekarle duzu.

Monasterioetan bakea, erlijio gerlak karrikan. “Eman ta zabal zazu” abestu zuen Urretxuko Iparragirre bardoak. Elizak eman eta munduratu dituen euskal apaiz, apezpiku eta kardinala adinako fruitu eman izan balitu Gernikako arbolak –ez da epatatzeko esaldia, liburua lekuko–, naski Euskal Eliza bere buruaren jabe litzateke. Eta araiz, Euskal Herria ere. Nahiz eta berriz ere, gizonen Eliza litzateke jaun eta jabe.

Euskal Herria hizpide, eliza ez da bera izan Iparraldean eta Hegoaldean bistan denez. Eta horrengatik eta besterengatik –estatuak estatu, frankista bata berriki arte, eta errepublikar-laikoa bestea– enbor bereko euskaldunok hainbat adarretatik garatu dugu gure izana. Alabaina, euskaldunok euskara mintzo garenean gara zinez euskal izaeraren irudi emankorrena.

Liburua historiaz ari da eta ezin uka Elizarena halaxe denik. Elizak doktoreak ditu, eta naski, eliza pobrearen aldeko Xipri Arbelbide duzu jakitun horietako bat. Arbelbiderekin gogaide izan gabe (oraingoan ez liburuari dagokionez, preseski) ezin uka bere aburu hau: “Gizartearen estimurik ez zeukalarik, Elizak dio eman euskarri ‘behar zuen thornuia’”.

Bakoitzari berea, Jainkoaren legea ikasi genuen tipitan kristautasunaren ildoan. Gaur egun ildotik aldenduta ere –Bakoitzari berea, Naturaren legea duzu ene maxima orain–, eta horretako arrazoiak ukanik ere, ezin uka dezaket ere jendeok espirituz urri eta eskas gabiltzanik. Xipriren eleak parafraseatuz: “Nonbait bada zerbait johan ez dena!”.

Xipri Arbelbide idazlea liburuaz mintzo, bideoan.

Boterea galtzen hastetik heldu da bakea

2015-03-25  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Antxeta irratiak eta Lokarrik antolatutako Bidasoako Jardunaldien ekitaldia. Aitziber Blanco (moderatzailea), Cristina Sagarzazu, Belen Zabala, Fermin Urtizberea eta Jose Miguel Gómez Elosegui. (Jon Urbe/Argazki Press)

Bakea eta Bizikidetza sustatzeko hainbat ekimen izan dira Euskal Herrian, eta are gehiago eratu beharko dira bi helburu horiek lortu nahi izanez gero. Premisa bat: bakeak ez du bizikidetza bermatzen, bakea gatazken ondoren dator eta garaileak ezarria izaten da. Bizikidetza eraikiko bada, gatazkak sortutako zauriak sendatu behar dira.

Biktimekiko “erreparazioa” lantzea da bizikidetza sustatzeko lehen zeregina, eta berau ongi egiteko, “egia agertzea” eta “justizia egitea” funtsezkoak. Alta, egia eta justizia ideologiaren arabera eman eta ezartzen dira komunzki. Zeregin horretan, besteak beste, gatazkaren kontakizunak munta handia dauka.

“Bake prozesua” artean finkatu gabe, biktima taldeak ez dira bi bandotan kokatuta soilik. Hau da, ez daude ordena ezarriaren aldeko eta matxinoen aldeko biktimak. Ez dago Dignidad y Justicia, Covite edo Manos limpias alde batean eta ETAren aldea bestean: errealitatea ez da zuria eta beltza. Haatik, zauriak sendatze bidean, ideologia eta interes politikoak berealdiko aldagaiak dira garai berrira iritsi ahal izateko. Kontakizuna bakoitzaren interes politikoen arabera eraikitzen da. Bizikidetza lortuko bada, biktimek eta talde politikoek euren ideologiak elkar alderatu beharko dituzte.

Bizikidetza gauzatzeko jendarteko muturren jarrerek elkargana hurbildu behar dute, zubiak eraiki behar dira. Zeregin horretan ari dira alderdiak eta eragileak. Jendartea engaiatzea zailagoa da, ordea. Jendartea boterearen –alderdien eta instituzioen dinamiken barne– menpe baitago, baita jendarteak berak iraganean sortutako dinamiken menpe ere, dinamika azkarregiak zein motelegiak direlarik.

Dinamikak dinamika, ezker abertzalearen dinamika urtarrilean hasten da presoen aldeko manifestazioarekin eta Aberri Egunean goia jotzen du. Anartean sistema politikoaren dinamika dago, aurten goia joko duena: Iparraldean departamendurako bozak dira egun hauetan. Hegoaldean herri eta foru hauteskundeak maiatzean, eta azaroan Espainiako Kongresurakoak.

Bizkitartean, bake giro eskasa atzeman dut neronek. Bai, baina “zer proposatzen duzu bake giroa sendoago ekarriko duen bizikidetza sustatzeko?”, galdetu dit barne aingeruak. Ezer gutxi, gogoetatxo xume hau ez beste:

Gatazka armatuak ez du jendarte bizikideagoa izaten lagundu, bistan da. Aitzitik, areriotasunak etsaituago bihurtu gaitu. Berbarako, hainbat biktima herri honen burujabetasunaren aldekoak dira, eta ez daude nik aipatutako alde batean ez bestean. Hartara, lehenik eta behin, helburu politiko komunak ditugunen arteko bizikidetza sendoago behar dugu, hurkoaren nahia eta ahalmena errespetatuz betiere. Multzo hori sendoagoa bilakatzeak ekarriko du bi muturrekoen “amore” ematea, baita boterean daudenen interesak kolokan jartzea ere. Hots, etsaiak galtzen hasten direnean hasten dira haren menekoen eskubideak onartzen. Boterea galtzen hastetik heldu da bakea, nolabait.

Bittor Kapanaga gogoan eta Euskera erro eta gara galtzarbean

2015-03-24  //  Euskara, Historia  //  Iruzkinik ez

Julen Gabiriak ARGIArako elkarrizkatu zueneko argazkia. Belaunaldi berriekin ongi moldatu ei zen Bittor Kapanaga.

Bittor Kapanagaren Euskera erro eta gara galtzarbean hurbildu gara liburuaren edizio-egile Juan Martin Elexpururengana. Solasaldia atondu ostean, oihal honetan josi ez ditugun txatalak dira honako hauek.

Egilearen izenaz eta liburuarenaz beste: Lan guztiak I Euskaldunon hizkuntza eta Ikuskera ageri dira azalean. Zer dago barruan?
Lehenengo honetan hizkuntzari eta mundu ikuskerari buruzko lanak datoz. Bi argitaratutakoak: Euskera erro eta gara (1978), bere obra nagusia; eta Refranes y Sentenciaseko esaera batzuei buruzko komentarioak (1983), oso polemikoak bere garaian. Beste hiru argitaragabeak: Euskera batua eta euskalkiak (1984), Eibarko jardunaldi batzuetan irakurri zuen lana; Euskaldunon Ikuskera (2001), Gaiak argitaletxerako prestatu zuen liburua baina azkenean argitaratu ez zena; eta Initza (2004), aditzari buruzko saiakera.

Zer dela eta liburua. Zein asmoz?
Kapanagaren figura eta obra merezi duen lekuan jartzeko ahalegina da. Gizon apala zen; autodidakta eta aitapontekorik gabea. Baina bazituen miresten eta maite zuten lagunak, eta Bittor hil zenean, Otxandion kantaldi eder bat antolatzeaz gain, bere obra argitaratzea zela omenaldirik onena pentsatu genuen. Gainera, lehenago argitaratutakoak ia aurkitu ezinak dira gaur egun.

Bi partetan emana. II bat ere egongo da. Hala ere, bere obra gehiago ere bada.
Bigarrenean beste guztia sartzen ahaleginduko gara. 1953an Euzko Gogoan atera zuen bere lehen artikulua, eta hainbat gauza argitaratu zuen harrezkero aldizkari eta egunkarietan. Gero, kanten letrak daude, Gontzal Mendibilek musikatu zuen Araban bagare famatua esaterako; eta poemak, gutunak, Olentzaro eta abar. Gauza asko oraindik argitaratu gabeak. Hil ondoren familia eta adiskideak Bittorren langelan sartu zirenean paper pila galanta aurkitu zuten anabasa ederrean. Antton Mari Aldekoa-Otalorak dihardu liburua apailatzen.

Gerediaga Elkartearen eskutik. Zer izan zen elkartea Bittor Kapanagaren bizitzan eta zer da bera Elkartearen baitan?
Ez naiz ni egokiena honetaz mintzatzeko, baina badakit ia hasieratik izan zela Gerediagako kide, zuzendaritzan ere luzaroan egon zela, eta jardun ugaritan hartu zuela parte: Durangoko Azoka antolatzen, Abadiñoko feria berpizten, baserritarren kooperatiba sortzen eta abar. Eta elkartekide askok “aita espiritualtzat” ere bazuela. Gerediagaren Argizaiola Saria jaso zuen 1997an.

Bittor Kapanaga, euskaldunon kulturaz beste zibilizaziotara eta hizkuntzatara irekia izan zen bilatzaile nekaezina.
Bai, hori ere izan zen eta bada Bittorren obra. Mesopotamia, Kaukaso eta Mediterraneoko zibilizazio eta hizkuntza zaharrei arreta handia jartzen zien. Euskera familia zabal bateko partaide izan zela uste zuen, eta orain baino eremu askoz zabalagoak hartzen zituela: “Gaurko euskal kultura ez zela hemen gorpuztu, bizkaiera eta gipuzkera bezelako ezberdintasunak ez zirela hemen gertatu. Replegatutako herrialde bat. Hau Euskal Herria izango zela? Bai, Euskal herriaren basoak. Noizbait replegatu zirela, boladaka replegatu zirela. Jainko-izena ezberdina zerabilela. Aditzaren plurala ia errotik ezberdindua zegoela…”, grabatu genion hitzaldi batean.

Liburuaren azala eta kontrazala. Gerediaga Elkarteari esker landua eta argitaratua.