Politikaren mundua ere matxista da, esperientziaz dakit

2014-12-05  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Rebeka Ubera, Dani Blanco argazkilariareren begietan.

Diktadura frankistatik demokrazia Juancarlista-ra aldaketa eman zen hamarraldian jaio zen; trantsizioa delakoan. Herriko zinegotzi legez hasi zen politikan, ezker abertzalearen ibilbide malkartsuan: halabeharrez baino, hala beharrez!

Hiru hamarkada luzeren ostean, euskal politikak jite edo taxu berria hartu du. Belaunaldi berri bat hasia da hartzen politikaren goi ardura. Horietako bat dugu Rebeka Ubera Aranzeta elgetarra.

Aralarren V. Biltzarraren ostean elkarrizketatu dugu. Berba hauek Argiako elkarrizketa edo bere jarduna apur bat gehiago osatzera datoz (dekalogo gisara), politikariaren jardunatik baino pertsonaren berbetatik:

1/  Biltzarrean oroitu nahi izan dut pertsonek egin izan duten edo egin zuten ekarpena Aralarren proiektuan. Mundu honetatik joan direnekin gogoratzea ere garrantzitsua da. Normalean elkarlanean ari gara, baina politikan ez dugu ohitura hori egiteko, gehienetan okerrak zuzendu edo akatsak aurpegiratzen dizkiogu elkarri.

2/  Badaude ere proiektua abiatu eta laga zuten pertsonak. Pertsona bakoitzak hautua egiten du –une bakoitzean– bere egiten duen proiektuarekin, ekarpenik egin nahi duen proiektuarekin: hautu pertsonala da eta errespetagarria. Haustura uneak gogorrak dira, harreman pertsonalak baitaude tartean. Gainera, ez dira bakarrik hautu politikoari edo lanari lotuak, eta horrek biziki eragin egiten du pertsonak garelako. Gogorrak dira une horiek. Aralarreko sorrera zaila eta gogorra izan zen, bai politikoki baita arlo pertsonalean ere.

3/  Aralarreko idazkari nagusia izatea ardura handia da niretzat. Momentu politiko inportantean bizitzen ari gara Euskal Herrian, aldaketa uneak dira, eta horrek maila duina ematea eskatzen du. Nik espero dut maila horretan egotea, militanteek eman didaten konfiantzari ongi erantzuteko.

4/ Ez dut nire burua politikari profesionaltzat, espero dut egunen batean irakasle lanetara itzultzea, bokazioz irakasle sentitzen naiz, haur heziketa eta soinketa oso gustukoak ditut.

5/ Politikan hala ere, gustuz ari naiz, zeregin garrantzitsua baita pertsonen bizitza hobetzen laguntzeko, eta euskaldunon kasuan areago. Besteak beste, Euskal Herriak eta euskal herritarrok erabakitzeko eskubidea landu eta geure egin behar dugulako.

6/ Erabakitzeko eskubideak demokrata eta abertzale guztion zeregin nagusietakoa izan beharko luke, baina zoritxarrez, batzuentzat oso urruti geratzen dira demokrazia mota hori. Alabaina, helburu horretan bakea eta bizikidetza lantzea ezinbestekoa da.

7/ Baionako agiria eredugarria da norabide horretan. Iparraldeko alderdi guztiek, ikuspegi politiko eta interes pertsonal ezberdinak izanik ere, gai izan dira adostasun batera iristeko. Politikan interes pertsonalak badaude, hemen ere alderdiek baditugu maila pertsonalean interesak, baina ez dago borondaterik akordioetara iristeko. Gure lanetako bat bestelako politika bat lantzea eta bake eta bizikidetzan ahalegintzea da. Iparraldeko ahalegina erreferentea da, prozesu eta erresoluzio bidean era oso logikoan eta sekuentzia oso egokian jarria dago konponbiderako eman beharko liratekeen pauso guztiak. Agirian ongi identifikatuta daude presoen –pertsonen– arazoan eman beharreko urratsak, baita biktimei –pertsonei– dagokienean landu behar den politika.

8/  Politikaria izateko pertsona bezala zaildu beharra dago, eta areago emakumea bazara. Politikaren mundua ere matxista da eta emakumeok gehiago erakutsi behar dugu beti. Esperientziaz dakit.

9/  Pertsonen aldaketa ez da nahikoa politika aldatzeko, pertsonak garrantzitsuak dira baina berauek bezain garrantzitsuak dira proiektuak, alderdiak edo koalizioek gizarteari egiten dioten eskaintza. Pertsona baino garrantzitsuago dira proiektuak eta berau osatzen duten pertsonen kolektiboak, beren eduki eta ekarpen ideologikoak.

10/  Pertsonak pertsona, Patxi Zabaletaren ibilbidea nabarmendu nahi dut. Politikaren “lehen lerrotik” alboratzea erabaki du, baina Aralarreko kide izaten eta ekarpenak egiten segituko du, beste militante batek bezala. Patxiren ekarpenak baliotsua eta beharrezkoa izaten segitzen du.

Estrateetako intermitentzietan xarmatua

2014-12-02  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Jorge Oteizaren jitea –eta eitea– ez zait oharkabean pasa, horixe antzeman dut liburua eskuetan

Beltzuria

Egilea: Ixiar Rozas

Argitaletxea: Pamiela

Beltzuria eskuetan hartze soilarekin plazera senti dut. Ez dut behin ere liburu elektronikoa edo digitala eskuetan ukan: E-book, eBook, ekoliburua edo e-liburua ere deituak (Atx! Ze malura! Liburua izendatzeko horrenbeste hitz “behar” ere!). Ez dut halakorik eskuetan izan, beraz, ezin biak alderatu. Paperezko liburu honek berez xarmatu nau. Idaztea, topikoak topiko, zuriaren gainean beltzez ipintzea bada, horixe Beltzuria.

Pamiela argitaletxearen logoak zuritzen du azal beltza, logoaren gainean izenburua eta egilearen izen-abizena daude. Goian, berriz, bi lerro-marrek zuritzen dute azala, puntu zuriek trazatuak. Hutsa dena betetzera dator egilea. Jorge Oteizaren jitea –eta eitea– ez zait oharkabean pasa, horixe antzeman dut liburua eskuetan.

    Beltzuri hitzaren etimologian erreparatuz zabaltzen du liburua egileak. Beltzuria, besteak beste, hotsa da, eta halaxe ekin nahi izan dio egileak idazteari, zuria belztu nahi izan du, baita hotsez belztu ere, beltzuria ahotsera eramanez abiatu baitu jarduna.

Belztu badu, belztu du, belztu duenez, alta bada, zuria nagusi zaio beltzari espazioan. Beltzuriak barreiatu ohi duen ortzantzaren zuria gailentzen da orrietan. Irudia ez da idazten, irudia ortzantzaren burrunbak zuria dakarren nola, idazleak oroimenaren beltzunetan xerkatu du eta horixe irudikatu.

Gure oroimenean, bere oroimenean kasu, letren eskasiaz ez ezik, irudien faltaz ohartarazi digu idazleak. Halaxe gaztigatu digu 27. orrialdean: “Testu honetan falta den lehenengo argazkia”. Ia hutsik dago orria. Beherean, balizko, iraganeko edota oroimenezko argazki-oinak hauxe dio: “Franzisko Elizalde Zelaieta Xamuio Pasaian, 1921eko abuztuan, Marokora eraman zuen itsasontzia igo baino lehen”. Horixe liburuaren protagonista eta ardatza: Xamuio.

Xamuioren ahotsaren eta eleen peskizan abiatu dena haren biloba da: Ixiar Rozas. “Zer gertatzen da ahotsaren espazioan?”, galdetzen du literatur egileak. Neroni arrapostu hau jalgi zait: “Gertatu zena eta inon geratu ez zena”. Edo… “hor nonbait geratu zena”. Plutarcok “ahotsa baino ez omen garela” oroitarazi digu idazleak. Gainerakoak estalgarriak ez beste dira, edo izan daitezke. Hitza ez da deus ahotsa askatu gabe. Ahotsa hotsik gabe deus ez den bezalaxe. Xamuio ez da gure artean, aspaldian zendu zen, baina hark ibilitako estratetan haren urratsen hotsen oihartzunak ediren daitezke. Horixe egin du Etxalarren jatorria duen lasartearrak.

Estrata: Lengoaiaren substratuetan arkeologoa edo geologo baten modura barneratzeko ekintza. “Estrata meharra dela dio zeruko bidea… sasiz… arantzez… betea ”. Arantzez eta azantzez betea, naski. Halakoetan barna dabilke oraindik ere Xamuio, halaxe dabil ibili haren iloba, hitzen logoen bila. Hitz-logoa dukegu Beltzuriaren idazlea. Bidean bide, estrata hitzak Felliniren eta Pasoliniren zinemara garamatza bidenabar. Ez da oharkabeko oharra. Egileari doakion estrata eta substratua baita zinemagintza. Irudia, hots!

Beltzuriaren beste ezaugarri bat, eten-puntuak dira, intermitentziak. Testuak hitzez ehundu ohi dira, haatik, hitzen arteko intermitentziak, aldizkakotasunak, ematen dio testuari berezko nolakotasuna. Memoriaren intermitentzian pausatu eta kausitu nahi du hitz-logoak. Idazleak hitz, puntu eta lerro artean iradokitzen diguna, horixe literatura-tasuna.

Ixiar Rosazen estratan agertu zaizkion bidaideak ez dira hotsen entzungor.  Xamuiok “Izuen gordelekuetan barrena” bide egin zuen munduan barrena. Marokora joanik, behe-lainoan ibiliko zen hain ziur ere. Ilobak ongi baino hobeto, ederto, bildu ditu haren hotsak, Fidel Cruz argazkilariak Xamuioren bisaiaren fideltasuna nola.

    Beltzuriak “gure” izanaren zantzuak eta historiaren azantzak helarazten dizkigu, Ixiar Rozasen narrazio moldeak eta berezitasunek egiten dute xarmagarri Beltzuria: Txirritak Axurari kantatu zion, eta Axurak erantzun. Axuraren erantzuna Xamuioren ahotsean kamustu zen baina. Ixiarrek, berriz, iraganekoen gogoan kamustu ziren hotsak, ahotsak, osatu eta  irudikatu dizkigu huts geratu ziren lerroak betetzeko: “Aunitzetan Etxalar aldian guk beltzuria esana”.

Alabaina, hori idazlearen bertsio bat baino ez da. Beko-zubi baserriko Periko Berroetak beste bat eman baitzuen. Irakurleok ere eman genezake besterik. Literaturan, oharrak ohar amaigabeak baitira. Horiei koda(k ) deritze Ixiar Rozasek.

Kod(e)ak eta logoak literatura eta lengoaia berrien iradokitzaileak, naski! Eta niri, a ze beltzuria heldu zaidan! Zaidanan!   

Letra, letre, letter… esku (t) itza…

2014-11-28  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Eric Dicharry lapurtar antropologoaren liburuaren azala

Letra, letre, letter… esku (t) itz bat.. heldu zitzaidan atzo,
korreoz postaz…

Exp: Ziburuko Gurutze Zaindu zioen… adrezak!
eta orri osto hoja feuille leaf batean…

Hitza hitz
Irakurketa on.
Eric

Estrazazko… ez trazazko sobreak kartazalak enbolopeak  li bu ru lo di ko te bat ze ka rren…

livre book libre libro…

After Banksy
Eric Dicharry  
(Maiatz)

Oraintxe fini dut ira kur keta! Oren batez… ordu 1 teka… Media teka! Mundu toka, mundu noka!

Ohar: (1) “Maiatzetik Abenduko Azokara datozen liburu livre book libreak marginaliatik heldu dira”. (Joseba Sarrionandia, Marginalia)

Ohar (1):  “Naski, idatzi dudan testua ez duzu endelegatu, normala du(ke)zu, ez baitut endelegatzeko egina, sentiarazteko baizik”. (KE.61)

Ohar (2):  “Margorik ez duen horma gu itxoiten ari da”. (KE.72)

Ohar (3):  “Ez dut idazten erosia izateko. Guztiz kontrarioa. Ez erosia izateko idazten dut”. (KE.61)

Ohar (4): Eric Dicharry Durangoko Azokan izanen duzu, Maiatz argitaletxearen standean. Komentatu alderat, por for par comment tar!

Asurmendi tar! tar! tar! (KEA… humo, fumée, smoke.)

P.S. (1) Eric, irudi luke, lirudike, di ru di ke  txiste, baina ez duzu txiste, ez triste. Plagio ote? Maybe!

P. S.(2)  Eric, agian ikusiko gara, si no esta vez, again, tal vez, beste aldi batez, otra vez… again, agian!  Estimatua. (KE135)

Mkl

50 edota joan-jin neketsuaren gaineko esperimentua

2014-11-21  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Joseba pianista, Rafael pintorea eta Nikolas idazlea dira protagonistak.

50

Egilea: Patxi Zubizarreta

Argitaletxea: Txalaparta

Bitxia da 50 nobela delakoa, izenburuak nola. Idazleak, omen, beti idazten du liburu bera, edo liburu bera zertu nahian dihardu behin eta birritan. Nik idazle honen Jeans-ak hozkailuan eta Barrikadak nobelak daramatzat gogoan, arras gatibatu ninduten. Idazlea Joan nobelarekin heldu zen gero, askoz beranduago, alta, bidaia hartarako trena huts egin nuen.
Demagun idazleak liburu bera idazten duela beti, alta, irakurleak ez ditu beti ez idazle ez liburu bera kausitzen. Patxi Zubizarreta idazlea hasiera hartatik gaurrera dezente aldatu dela uste dut. Orobat, eta oro har, Zubizarretaren belaunaldiko –aurreko belaunaldikoak barne– idazleen kasuan, neke moduko bat sumatzen dut. Idazle izateko apustua egin zuten
eta bizitzaren zikloan nola, literaturaren ziklo baten amaierara heldu ote diren nago.
50 nobela –Joan nobelaren sintonian eta norabidean, nonbait– iraganeko –euskal edota ohiko– nobelen bestelako da. Garai eta bizimolde berri baten adierazle eta isla da, hots, sakoneko gogoetak hala nola azaleko gertakariak –friboloak– aurkituko dituzue berean. Liburu hibridoa da: ez da nobela. Ipuinak daude, baita zenbait poema ere. Iraganaldiko kronikaren eta lekukotasunaren islak dituzu, eta horiek denak nobelaren jitearekin txirikordatzen dira. Egungo bizimolde aldi berean arin eta motelaren suspensean ahitzen dena.      

  Hibridotasun horretaz gain, nobelagileak bizitza arrunteko bidaian gogoko dituen diziplina artistikoak, irudigilearen lana (Mintxo Cemillán) eta musikari(ar)ena(Joxerra Senperena, buruan buru) liburuan zertuak dakartza. Meta-literaturaren karga dakar halaber. Idazleak bere egiten dituen bere ibilbideko idazle kuttunen aipuak, aburu miresgarriak edota gogoangarriak.
   Joseba pianista, Rafael pintorea eta Nikolas (Patxi Zubizarretaren alter ego) idazlea dira 50 delakoaren protagonistak. Bidaian abian dira, baina ez urrutira, Pirinioen inguruko basoetan eta herrietan barrena, zer eta Baso bat opari emanaldia eskaintzera. Funtsean, idazleak iragan hamarraldian adinkide dituen artistekin bizitakoak ekarri ditu nobelara. Iraganeko bizialdi bizkorra zein oraingo bizitza arrunta eskribitzen eta deskribatzen ditu. 50 eguneroko joan-jin neketsuaren gaineko esperimentua da. 50ren protagonista eta narratzailea, hein batean, bizitza arruntean kateatua –iraganeko askatasun aldarrien alegorien eta sinbologian preso– begitandu zait.
   50 izenburua ez da kasualitatea, kausalitatea baizik. Liburuko hiru protagonistak adin jira horretakoak dira. Euskal gizarte lehenik suspertu zuen eta gero inarrosi zuen fenomeno sozio-politikoaren garaikideak. 50, halaber, zalu eta bizi ibili zen belaunaldi baten abiadura moteltzera gonbidatzen duen bide-seinale da. Estatuaren arauen markoan errenditzeko ordua iritsi den seinalea, nolabait. 50 nobelan askatasunaren bidean zapuztu den belaunaldi baten adierazlea ere bada. Edo hor nonbait.
Euskal literaturan gero eta gehiago dira autobiografiaren arrastoa duten liburuak: Nevadako egunak, Errateko nituenak (Cuzcoko kronika), Larremotzetik, Erraiak… Liburu horien egileak belaunaldi ezberdinetakoak izan arren, eta ezaugarri ezberdineko idazleak izanda ere. Egileak egile, Nevadako Egunak egilearen antzera, Patxi Zubizarretaren abantaila –edo desabantaila– idazlea izatea da, idazle kontsideratua, idazle ofizioaren jabea.
Egungo nobela gero eta alegorikoagoa eta sinbolotikoagoa bilakatze bidean dagoela sentitu dut 50 irakurri ostean. Alegoriak alegoria, sinboloak sinbolo, hona nire parabola:

Duela 20.000 urte kobazuloetan bizi zen gizakiak eta Erdi Aroan bizi izandakoak lotzen zituen katea, aroak aro, aldaketak aldaketa, kate bera begitantzen zait. Gizakiak –mendebaldeko jendartearen gizakiak– kate beraren begietan loturik jarraitu du orain dela 50 urtera arte. Nago, XXI. mendeaz geroztik, gizakiak ez duela engoitik antzera sentitzen, ez ikusten ez pentsatzen ere. Duela 20.000 urteko kobazuloko ahoan gizakiak sentitzen zuen bertigoa eta egungo kobazulo bereko ahoan sentitzen duena ez dela bertigoa bera, orain 50 urte eraldatzen hasi zela. Eta 50 nobelako  protagonisten antzera, egungo gizakiok opera bufoa bera jokatzen dugula fikzioan nola errealitatean. Duela 20.000 urtetik iragan mendera arte iraun eta izan zenaren esperantzan ahitu da egungo gizakia.

“Eguzkia badoa bere amagana, eta ez nekez berotuko du aro berriko uzta bildu artean”.

Baztango bazterrak prosa ederrek ageri

2014-11-14  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Baztango lurrak, Iruritako Jauregiarte Taberna kulturaletik.

“Maite ditut maite gure bazterrak

lanbroak izkutatzen dizkitanean…”

Joxan Artzeren eleak dira Mikel Laboaren ahotsean, lanbroak ezkutatzen dituzten bazterrak Baztangoak, naski!

“Idazle baztandarrak ez dira sobera” erran zuen erdian dagoen Inazio Mujika Iraolak. ”.

Ez nago ziur, baina egunsentiarekin izango zen, Baztango bazterrak, eta Errateko nituenak (Cuzcoko kronika) eta Larremotzetik  nire logelan hasi ziren sartzen…

Senideen eta lagun andanaren aitzinean mintzatu ziren liburuen gainean.

Autobiografiak gero eta gehiago dira euskal literaturan, ez dira genero guztiz autobiografikoak. Alabaina, herriaren, lagunen eta familiaren aitzinean biluzteko “behar” gisako bat ageri dute idazleek. Halaber, gure historia eta istorioak nahasten dituzte egileek. Iragana eta oraina argitzeko gogoa ageri da beren lanetan, etorkizunaren menturan nolabait. Eta badago ere, bidenabar erranez, betidanik izan dena, Euskal Herritik unibertsaltasunerantz abiatuak, euskaldunon partikulartasuna adierazteko nahia.

Pello Salaburu eta Hasier Larretxea Iruritako Jauregiarte Taberna kulturalean. Liburuen gaineko euren sentipenak eta aburuak adierazi zizkioten elkarri.

Baztanek gorde zuen eta gordetzen duen guztia kausitzea ezinezkoa da, alta bada, Pello Salabururen eta Hasier Larretxearen liburuek amiñi edo aunitz lagundu ahal dizute aurkitzen.

Pello Salaburu eta Hasier Larretxea idazleek Iruritan bat egin zuteneko kronikak liburuetara bideratu zaitezke abiatzeko.

Ez gara gure baitakoak

2014-11-11  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Larremotzetik, Hasier Larretxearen autobiografia gisakoa

Larremotzetik

Egilea: Hasier Larretxea

Argitaletxea: Erein

Larretxetarrak larreko etxetiarrak izan dira, ez gutxi euskaldunon artean. Gizaldiz gizaldi basoan zailduak, landetan egokituak, lurrari atxikiak. Larremotzetik liburuaren egileak Larretxea abizena du, Hasier izena. Alabaina, XX. eta XXI. mendeen bitarte honetan, larrean sortuak, haziak eta heziak, Hasier bezalakoak gutxi –izan– direlakoan nago. Are gutxiago, izan ere, poetak. Are oraino gutxiago, gehiengo heterosexualaren bestelakoak. Horixe, Baztango Arraiozko Hasier Larretxearen destinoa.
Laxkaberria eta Mandamenea etxaldeak dituzu Hasierren amatxi Leonitaren haurtzaroko larreko etxeen izenak. Amatxik, haatik, Kallerin karrikako etxe batean bizitzera “egokitu” behar izan zuen. Larreetatik asfaltora heldu ziren azkenetakoa izaki Leonita.
Leonitaren mundutik egungo gure mundura doan aldiko pasadizoak aurkituko dituzu Larremotzetik liburuan, Hasier pertsonaren mundualdiko esperientziaren bidez. Leonita Gure bide galduak kantan (Benito Lertxundik emana) aipatua den gurasoa izan zen nolabait. Hasierrek amatxiren mundua ezagutu zuen. Leonitaren seme-alaben garaikoek “ez zuten mundu aldrebesa hura onartzen”. Hasierren gurasoen garaikoek berriz ere “zaila izan dute seme-alaben mundu aldrebesa hau onartzen”. Anari-ren Gure mundua kantaren doinuetan eta letretan islatua kausitu zuen Hasierrek berea.
Aita hizpide, Patxi, “guztiok ditugu mugak, aitarenak baso hostotsuen errestoak abailtzen doazen eremuetan kausitzen dira”, idatzi digu semeak. Anartean, “amaren mugak, mugagabeak ote?” galdetu diot neure buruari.  Mugak muga, oroimenak huts egiten omen digu. Gauza onak baino ez ditugu gogoratzen. Biziko bada, pertsona arruntak ahantzi behar du, ahanzteaz beste erremediorik ez dauka. Ordea, pertsona antzelariak sortu behar du biziko bada, eta sortzeko gogoratu. Idazleak kasu.
Larremotzetik oroimenezko portua da. Herritik hirira bideko portua, basokoa, itsasorik gabekoa. Motzean idatzitako larre motzeko testuak dira. Galderek eta baiezpenek zabaltzen diote portu-bidea Hasierri. Portu berriak… Aitak basoan egunero aizkoraz nola, semeak hirian ebaki behar du egunerokoa. Idaztea iraganeko baso aldia berreskuratzeko modua du.
Nire galderak: “Historia berreskuratzerik ba al dago, historia erreala kontatuz?”. “Ez ote fikzioa egokiagoa?”. Hasierren arrapostua: “Pertsona baten memoria ezin dezakete hitzek bildu, bisaiak zabaldutako ikusmirak baino”. Enborra eta aizkora dira aitaren euskarriak. Papera eta bolaluma semearenak.
Hasier, akolito izan zinen lehenik eta gero poeta. Hobe poetaren bidea kausitu izana alkoholikoarena baino. Alkohola euskaldunon ihesbidea izaki mendez mende.
Eta ni galdezka berriro: “Homosexualitatea naturala dela onartu ezinean, naturalki ernatzen den izaera izanda, nolatan ezin egokitu zinen bada, naturalezan, basoan?” . Ez al da, bada, “herriak bizi behar du edota herrian bizi behar dugu”, geurezko eslogana. Herrian ezin bizi hori garratza behar da gero. Eta zuk hiria aukeratu zenuen: Madril. Herria onartu gabeko izaeren tokia izanik, hiria babes. “Hitza atrapatu ezinezko espora eztanda  izaten zen nekazari bizitza oroitarazten zizkiguten apaingarriek errautsa pilatzen zuten bitartean”, zuk, Madrilen, Larremotzetik zertuz kausitu dituzu hitza eta bizitza. “Gure baitako kateez libro izan artio ez garela besterenaz izanen” azpimarratuz.
Larremotzetik irakurrita, “Baztango bazterrak gure baitan” erranairua  ernatu zait. “Gure baitan” espresioa, bertakoa, erran sakonekoa.  Barandiaran apaizak, hainbat jakintzaren jabeak zioenez, “ez gara gure baitakoak”. Eta nik, ustezko sinesgabe honek, zure bidea ezaguturik, “pertsonok naski, ezin dugula bakarrik geure destinoa zertu ahal, garena zertu eta ahalbidetu ere” ustea baitaratu zait.
“Baztango bazterrak ene baitan sartu ziren”, zioen Artze poetak. Zure kasuan, ordea, bazterrok jaiotzez batera sortu ziren zure baitan. Hartara, anabasa moduko bat daramazu barnean, harildu, xehatu eta zehetu beharreko mataza. Hartara, zuretzat agerikoak diren hainbat historia eta bizialdi, lainopean antzeman ditut nire ikusmiratik. Baina hori idazle orori geratzen zaio, ezta? Idatzi ahala, etengabe idatziz, amiñiz amiñi, pitinka-pitinka uxatuz joanen zaizkizun lainoak baino ez dituzu.
Horiexek iradoki dizkidate Larremotzetik-ako ebaki motzek. Nik, nire motzean, gutun modura karrikaratuak.

Libertarioei nire HITZA

2014-11-04  //  (H)endaika  //  Iruzkinik ez

Akordioek eta promesek kontratua dute uztarri, uztarriak, berriz, soka latzak lokarri

Iraila iritsi zen, eta agorril ondorengo lehenengo Ipar Euskal Herriko Hitza (2014ko irailaren 5a) eskuratu nuen. Gogoeta libertarioak eta euskaraz zioen azalean, asteko gai nagusia iragarriz, Euskal Herriko Topaketa Libertarioak erreportajearen kariz. Libertateaz libertitzeko egunak tituluko artikulua irakurri nuen, eta hara, larrazkeneko haize (h)egoa joan ondoren, honako hitzak heldu zaizkit gogora.

Bejondeizuela ETA fenomeno soziopolitikoa sustatu zutenen ondorengoei, agian,
–desio biziz erraten dizuet– libertatea sustatzeko libertimenduzko garaiak ezagutuko  baitituzue. Araiz!

Anartean, honatx fenomenoa delakoa bizi izandako honen zenbait aburu.
Deus aitzin, barka iezadazue, hitzotan militante gogaikarri zaharraren txarkeria kausitzen baduzue.

– ETA baino ATE izan zaitezte. Hots, Euskadi Ta Askatasuna baino Askatasuna Ta  Euskadi gauza ezazue. Gure belaunaldikoak baino zabalagoak izan zaitezte, alegia. Zinez libertarioak izaki, aise ulertu(ko) nauzue.
– Berritu itzazue iraganeko hitzok: “Jarrai”, “Haika”, “Segi” edota “Aitzina”. Nihaurek “militante” aski ezagutu dut, “kide” baino aise gehiago, “engaiamendua” hartu zutenak altruismo engainagarrian erortzeraino. Herria balizko askatasunera  eraman –aurreratu– aldera, pertsona gibelean utziz eta lagaz.
– Iraganean usatutako hainbat hitz xahu dira orainean, usatzearen usatzez zentzugabekoak. Hala nola, “egiturak”, “azpiegiturak”, “aparatu edo gailu”, “tresnak” edota “mailak”. Hitz jargoi eta mordoiloak, herria altxatu aldera, herritarren gogoa hastiatzeraino “apainki” erabiliak.
– Konpromisoa eta libertatea ez dira uztarri berekoak. Akordioek eta promesek kontratua dute uztarri, uztarriak, berriz, soka latzak lokarri. Idiaren eramana astuna bada lohian, itzainaren jarduera antzua eta akastuna.
– “Irabazi, irabazi dugu, odolez eta malkoz irabazi dugu. Irabazi, irabazi dugu, burdinen atzetik irabazi dugu”. “Aberria” eta “nazioa” uztarri berean izaki, aberriak, patriek eta patriak  –sinonimoak ote?– pertsona “tresna” bihurtzen dute, “egituren” eta “azpiegituren” menpekoa. Pertsonak (*) izaterik ez dauka lotuta uztarrian.
–  “La nación es la nación”, halakoxe arrapostua eman zidan –aspalditxo zendu zen–  ezkerreko buruzagi abertzaleak, hegoaldekoak, begi-bistakoa haren mintzoan. Galdera hauxe zen: “Zer egitasmo duzue Fitero, Atharratze, Alonsotegi eta Ataun nazio berean konformatzeko?
–  Lizarra-Garaziko Akordioan jardun zuen Iparraldeko abertzale eta ezkerreko buruzagiak, berriz, “nazio maila”z ari zen bion arteko elkarrizketan. Nazio mailaz  mintzo zen, baina “tronpatu” zen eskalaz, Hexagonoaz ari baitzen nazio mailan aritzean. “Zein nazioaz ari zara?” galdetu nionez, isildu zen zorionez.
– Zenbait buru hainbat aburu. Ez izan jopu, ukan buru. “Herria”k artaburu adina buruzagi du, ez hanka ez buru!

P. S. : (*) Mundu horretan pertsonak ez du izaterik. Izatea dauka aberriak, izatea dauka nazioak, izatea dute egiturek ETA (juntagailua) azpiegiturek ETA (juntagailua) tresnek. ETA (juntagailua) hauek, zer nahi duzue esatea, herria jostailu ezdeusa bilakatzen dute.

Nolako bizimoldeak, halako bisaiak!

2014-10-31  //  (E)gizartea, Ekonomia, Energia  //  Iruzkinik ez

Christian Detchart

Elise Bancon-Dilet

Xabier Harlouchet

Nicolas Goñi

“Nolako bizimoldeak, halako bisaiak!”. Bizi! mugimenduaren bizinahiaren araberako aurpegiak!

Lelo horren pean ekarri dugu Posible ez ezik, beharrezkoa da izenburuko erreportajea.

Christian Detchart, Elise Bancon-Dilet, Xabier Harlouchet eta Nicolas Goñiren bisaiak ekarri ditugu, baiki, horiek baina, Bizi! osatzen duten mugimenduaren kideen “miraila” baino ez dira.

– 20 ziren 2009an eta 300 kide dira 2014an. Laurdena euskalduna da, Iparraldearen hizkuntzaren isla egun. Bizi!-k herritarrak mugimendura gonbidatuz batera, bertako nahiz kanpotik etorritakoak erakarri ditu euskararen mundura. Goi-politikan nahiz herriko politikan eragina nahi dute kideek, ekologismoaren bidean, euskara ere ekologismoaren bidez sustatu daitekeelakoan.

Bizi! hiru moldetan antolatua edota egituratua da:

http://www.bizimugi.eu/eu/talde-tematikoak / Garraioa, Trantsizioa, Kontsumo, Zabor, Finantza Etikoa, Nazioartea/ Gatzamartxa eta abar.

http://www.bizimugi.eu/eu/talde-funtzionalak /

http://www.bizimugi.eu/eu/tokiko-taldeak /

Bizi!-k antolatu hitzaldi eta gogoeta zenbaiten ondoren, baita Bizi!ren lan talde batzuen kanpaina zehatzen ere, proiektu batzuk garatu dira molde autonomoan. Hala nola, Euskoa lantzen duen Euskal Moneta elkartea:  http://www.euskalmoneta.org /
Eta  txirrindua tailer parte-hartzailearenTxirrindola elkartea: http://txirrindola.org.

– Bizi!-n ez dago permanenterik edo liberaturik. Engaiatzen den pertsonak bere alea jartzen du ekimenetan. Bere egitura horizontala ez ezik, ekimen arabera garatzen da. Bizi! hainbat gai baten ernamuina da, gaiak landu ahala taldeak beren gisara garatzen dira aitzinatzean.

– Une honetan Bizi!-ko hainbat kidek Europako Alternatibaren koordinaketa talde bat osatzen dute, Alternatiben herrixkak delako ekimenean lanean ari dira. Orain arte 50 ekimen abian dira.

Bejondeiola Bizi-!ri, zorionak bere kideei!

P.S.: Argazkiak Dani Blancok eginak dira, prefosta! Bakoitzari berea, naturaren legea!

Bidaiatzeko hegalak diren poemak

2014-10-17  //  (A)iruzkin literarioak  //  Iruzkinik ez

Liburua a-soziala legez etiketa daiteke, baina sozialaz ere izenda daiteke.

Zure hatzaren ez galtzeko

Egilea: Itxaro Borda

Argitaletxea: Elkar

Zure hatzaren ez galtzeko titulua irakurri, eta hatzaren beharrean hatsa irakurri ote nuen nago. Baionako Santizpiritu zubian imajinatu nuen poeta: goizean goiz lanera doan poeta alaia, gure hatsaren ez galtzeko poemak eskaintzen dizkigun poeta emea.

Hiru bide-eskaintza egiten digu Zure hatzaren ez galtzeko liburuak: norberaren baitarakoa, munduan gaindikoa eta jendarteari datxekiona. Liburu politikoa (sozioekonomikoa) da, politikoa molde poetikoan emana.

Liburuko poemok harainoko sentsazioa transmititzen dutela sentitu dut. Alta bada, poetaren baitatik sortuak izanagatik, poetak bere lagunen hatzaren bitartez idatzi ditu poemok. Bere egoa bezatu du nolabait eta besteon egoen hegalak eman dizkie poemoi. Egunero munduratzerakoan darabiltzagun hatzak aintzat hartu ditu poetak: norbanakoen hegal/egoak bildu ditu eta barnebildu bere baitan. Bidaiatzeko hegalak dira poemok.

Liburua a-soziala legez etiketa daiteke, baina sozialaz ere izenda daiteke. Botereen menpeko jendarteko norbanako a-soziala inor beste soziala baita, ene aburuz.

Gaztetan jendartean leku bila abiatu zen poeta triste hura poeta alaia bilakatua kausitu dut. Nazioarteko poeta egon badago euskal literaturan, eta horietako bat dugu Itxaro Borda. Oragarretik abiatua, Zuberoan eta Parisen ibilia, Baionan finkatua, munduan gaindi bidaiatzen bizitza emana. Poemotako hizkuntz anitzen arrastoak ditugu lekuko. Bidaia bakoitza poema bat da, eta halaber, poema bakoitza poetaren baitarako bidaia.

Zer da poesia, norberaren baitarako bidaia ez bada?

Liburu-bidaia poetiko hau, modu eta mundu zirkularrean kausitua da, Bereterretxen khantoria heldu zait gogora: Itxarok Ezpeldoiko “mundu primitibora” itzulia egitean Bernadette xerkatzen du: A ma belle  inconnue… poema bidekoa lekuko.

Bernadetteren bizitza eta Itxaroren literatura sinbiosian doaz arras: lur arrasetik abiatuak, nerabezaroko zeruaren menturan bilatuak, bere-berezko zoru baten gainean gauzatuak dira… gaur egun. Bidaiaz bidaia bizitakoa, hizkuntza eta pertsona anitzen baitatik bildua da. Haurtzaroko zirimolan binbilikatua, Orreagako euskaratik iragazia, hainbat hizkuntzen eta bizipenen sinbiosia da bere poesia. Poetak lagun elemenia du bidaiotan, eta zernahi jendek bidaia dezake poema bakoitzean.

Aldiz, ageriko lagunak ez diren poemetan natura gailentzen da, poetaren berezko emetasuna molde basan emana. Eta, halarik ere, basatasun horretan, eleak, hitzak eta berbak batua delakotik iragazten ikasi du poetak. Gabriel Arestik behialako amak nola, halaxe laudatzen du Itxarok bere burua. Ama baita, izan. Misteriozko ama hau Ainararen laudorioz, Larrunen gora poeman duzu ageri. Hatza ez, hatsa bakantzen zaio poetari istant batez.

Ama izatetik emera bidaia egitea aldarrikatzen du poetak. Beronek idatzia honelaxe neronek irudikatua: Itzar hadi Ainara! Hegaldatu zaitezte ainara guztiak! Emea izateaz beste, erabakimena da zuen egitekoa. Nolatan aitaren etxea zutik atxiki, amaren etxea eroria bada.

Enegarren aldiz heldu zaigu Borda emea, Itxaroz beterik. Lerro librean nahiz bertso lotuan. Errimaz eta soinuz, molde goxoagoan, irakurleok/bidaiariok limurtu nahian. Poeta bidaia handirako partitzeko prest dago beti, sukarra zainetan, beldurrarendako soraioa.

Bidaide nauzu Itxaro. Munduaren bestaldera joanik ere, jina zara. Oharturik edo ohartu gabe, munduaren itzulia egina baituzu jada.

Itxaro alaia! Itxaro pena. Itxaro mentsa. Itxaro pentsa!

Oi Itxaro! Haltzak ez dü bihotzik, ez gaztanberak hezürrik.

Herriak bizi behar du (IK)

2014-10-08  //  (C)politika, Historia  //  Iruzkinik ez

Bejondeizuela berriz ere, herrian bizi eta herrian hil arte!

Bart eman zuten Baionako L’Atalante aretoan Génération des autonomistes basques  dokumentala. Ezin bertaraturik, astelehenean FR3 katean eman zutena grabatu eta oraintxe ikusi berria naiz. Artean,
IK fenomeno politikoari eta ekitaldiari buruzko informazioa xehe zabaldu du Pello Zubiriak (halaber, dokumentala heldu den larunbatean emanen dute berriz ere FR3n).

Zirt eta zart, dokumentalak utzi didan hainbat aburu eta burutapen:

– Zorionak eta mila esker Sylvie Garat egileari. Arrazoiak arrazoi, bederatzi urte “behar” izan du lana egiteko. Dokumentala frantsesez izanagatik, bera euskaraz mintzo da, euskalduna da eta lanaren espiritua euskaraz pentsatua eta funtsatua da. Eta euskarara ere ekarria izanen da. Lan ederra egin duzu, zinez, maitasunez egina eta halaxe ene errana.

– Dokumentalak eskaintzen  duen guztia ez da berria, baina Iparretarrak talde armatuaren (IK) historia eta idiosinkrasia ezagutzeko berebiziko lekukotasuna da. Lekukotasun biziki ongi laburtua eta bildua. Eta dena berria izan gabe, badago hainbat atal berri ere… Mauleko Aberri Eguna kari (1972) jasotako irudiak. Bikainak…

– …hala nola, bikainak ere IKren beraren hainbat ekintza eta ekintzen ondorioen azalpena. Oraingoan idatziz izan ezik, modu grafikoan emanak. Malkoak isurarazten dituzten pasarteak.

– 1970eko hamarraldian (eta gero ere) abertzaleak eta IK partikularki  “sorginak” ziren, izurritea, baita IK bera ere hainbat abertzaleentzat. ETArentzat berriz. “Lagunak izandakoak, etsaien parekoak bilakatuak”. “Iragana ukatzea etsaiaren jokoa egitea da”, erran du Filipe Bidartek Argian. Hori ere iragana da. Hobe ez ukatzea, beraz.

– IK Ildo bat hartu zuen, bere ildoa. Eztabaidagarria betiere. IKrik gabe oraina nolakoa izango zen ez dakigu. IKren jardueraren ondorengo egoera soziopolitikoa ezagutzen dugu. Lortu dena ez da –dena– IK-ko militanteen jarduerari esker, eta “gutxi” izanda ere, “asko” lortu da, eta ia “dena” erdiesteko dago. Zer nahi gisaz, ene aburuz, “lortu dena”, hein handi batean, haiei esker ere bada. Haiei esker, eta Herri Taldeak delakoei esker. Obratzeko filosofia duin bati esker (aitzineko Enbata mugimenduko kideen borroka/lana eskerturik eta aitorturik, prefosta).

– “Lortu dena” hauxe da enetzat: DUINTASUNA. IKren bertutea duintasuna da. Ez hori soilik, bada ere besterik: herri jakintzaren neurria ongi hartu izana. Nire gustuko, IKren neurria “Borroka armatua” deritzanari behar duen jitea eta neurria ematea izan da. Hots, jakin zuen garaiz abiatzen eta garaiz finitzen (horiek, handi-handika erranik betiere, den-dena baita eztabaidagai).

– Akatsak akats, Hitza hitz erran moldeari atxiki zaizkizuelakoan nago. Bejondeizuela dokumentalean mintzo zareten guztiei, eta bereziki, borrokak eraman zituen Txomin, Ramuntxo, Didier, Maddi, Kristof, Popo…

– Badago dokumentalean berririk, IK-ko kideek agertua, baita euren etsaiek aitortua. Hala nola, Pierre Joxe ministro ohiak, baita frantses presondegietako eta administrazio politikari-funtzionariek ere. Honela dio Joxek berak, besteak beste: “François Mitterrandek abertzaleei emandako hitza jan zuen”. Eta besteek, IKren izaera politikoa aitortzeaz gain, IK –edo ETA– amaituta ere, “euskal arazoa” egon badagoela diote, gure izanak izaera politikoa baduela, eta berau politikoki bideratu eta konpondu beharko dela” aitortzen dute.

– Frantziako Estatua jakobinista ez ezik, absolutista ere bada, hala diote IK-ko kideek. Areago, frantses herritarrek “ere” ez dute ulertzen “nola munduko herritar guztiek ez duten frantses izan nahi”. Horixe gaitza! Euren –frantses– demokraziaren gaitza.

– IKren sortzearen funtsa –autonomiaz honatago edota independentziaz harago– Ipar Euskal Herria aitortua izatea izan zen eta oraindik ere HALAXE DA . Frantziako Estatuak ez du horixe bera errekonozitu nahi. Horixe baino ez zuten eskatzen IK-koek. Anartean, horixe “erdietsi” gabe, hori lortzearen alde borrokatzeak merezi duela erakutsi digute eguneroko bizitzan eta dokumentalean. Besterik gabe, eta asko da, anitz da, beren burua eta nortasuna “errealizatu” baitute.

– Bejondeizuela berriz ere, herrian bizi eta herrian hil arte!

IK-ri buruzko jakinbideak Argian:
 

http://www.argia.eus/argia-astekaria/2430/filipe-bidart (Sustrai Colina)

http://www.argia.eus/argia-astekaria/1755/leongo-tiroketaren-auzia-edo-lau-militanteen-ohorea/inprimatu

http://www.argia.eus/argia-astekaria/1744/landetako-tiroketa-auzi-iluna-argitu-nahian

http://www.argia.eus/argia-astekaria/1755/popo-larre/inprimatu

http://www.argia.eus/argia-astekaria/1551/sasiaren-arantzak/inprimatu

http://www.argia.eus/argia-astekaria/1980/gabi-mouesca-kartzelarik-gabeko-gizarte-bat-agertzen-da-ene-ametsetan

http://www.argia.eus/argia-astekaria/1863/preso-izatea-gauza-positiboa-izan-da-ene-bizitzan

http://www.argia.eus/blogak/biladi-hadi/2014/05/14/gure-esku-dago-noizko/

http://www.argia.eus/blogak/mikel-asurmendi/2008/01/20/ahuleziatik-eta-zuhurtasunetik-sortzen-da-askatasuna/

http://www.argia.eus/astekaria/docs/2207/pdf/p49-53.pdf

http://www.argia.eus/argia-astekaria/2207/filipe-bidart

http://www.argia.eus/multimedia/erreportajeak/filipe-bidart

ETA ABAR…