Mendia eta itsasoa lotzen dituen GI 631k bi herriak batu ditu

2014-06-23  //  (D)kulturgintza, Antzerkia, Artea, Dantza  //  Iruzkinik ez

Herri Opera edota Arte agerralditzat iragarri zuten GI 631 ikuskizuna. Opera baino kultur ondasuna izatea nahi zuten sortzaileek, eta halaxe antzeman ere. Beheko fitxan aipatu sortzaileak baino gehiago izan dira, baita egileak ere. 600 herrikidek osatu dute GI 631 ikusgarria.

Hainbat ezaugarrik bereizi egin dute Urretxu-Zumarraga eta itsasoa lotzen dituen GI 631 delakoa, Urretxu-Zumarraga bereizten duen Urola ibaiaren ibian doana. Bi herriak batera aritzea GI 631 operaren emaria da. Paradoxikoki bi herriok Urola Garaian izanda ere, Goierrikoak baitira euskarari dagokionez. Berbarako, Antzuola herria horren hurbil izan arren, urrunago egon da iraganean urretxuar-zumarragarrengandik Zumaia baino. Iparragirre Bardoak etorkizunetik heldu diren 2014 eta 281 zenbakidun erresistenteak antzuolartzat hartzea adierazgarria izan zen.

GI 631 etorkizunetik (2383. urtetik) heldutako ezohikoa emaitza da: antzerkia, dantza, musika, argazkia, margoa eta bideoa nahasten dituena. Etorkizuna eta iragana bateratzen ditu, oraina bermatu aldera. Agerraldia antzezpenen bitartez sartzen gaitu (h)istori(o)an, munduaren ikuspegi futurista eskainiz: agertokitik nahiz publikoaren artetik mintzo diren aktoreak elkarri mokoka dihardute. Irimo edo Belokiko izan daitekeen gurutzea sinbolo nagusi harturik, Jainkoa dute hizpide: Carta puebla edo Hiri gutuna lapurtu dute… Nazio handiek (NH) nazio txikiak edo erresistentziakoak (R) menpe hartu dituzte. Apokalipsiari aurre egiten dioten erresistente zenbakidunak ezarritako ordenaren aurka gogor ari dira. Bahituak eta xantaiatuak izan arren, izaki zenbakidun eta pastillaz elikatu izateari muzin egiten diote irmoki. Ez dute nahi ere errepidearen zenbaki soila izan.

Bien bitartean, mundu zaharretik mundu berrira, mendez mende, jendez jende, heldu den herri baten gogoa agertu dute artistek. Iraganeko Arabaolaza, Iparragirre, Belaustegi, Busca Sagastizabal edota Esnaolaren emaitzak errekastoak Urola ibaira nola, isurarazi dituzte egungo kantari, musikari, dantzari hala nola irudigileek Ederrena agertokian (portzierto, Hermosa ederki ezkutatu zen Ederrenean).

Hermosa, Plazaola, Maia, Iturbe, Rivas, Goenaga, Azkarate, Sudupe, Agirrebaltzategi, Aranguren, Apaolaza, Benitez, Aparicio edota Escudero dira. Ez dira aritu direnen izen guztiak, ezta gutxiagorik ere. Ez da 600 lagunen emaitza ere, ezta zenbait talderena ere. Herritarren inplikazio zabala da. Adierazgarria da, Irrintzi eta Lurra dantza taldeak ekimen berean ikustea, baita musika klasikoa, popa edota rockaz herri opera osatzea ere.

GI 631 Gernikako Arbola plazan iragarrita zegoen, baina ekaitzaren mehatxuak Ederrena frontoira aldarazi zuen azken unean. Eta hara, ekitaldi bakarra beharrean, bi eman zuten egileek.

Oroitzapen bat azkenik: iraganean Ederrena frontoia Gernikako Arbola Plazan zegoen. 2014ko San Joan eta Santa Isabel jaien bezperetan mendia eta itsasoa lotzen dituen errepide baten izenak biak batu ditu: “Asko joanak gara, asko etorriak baina bihotzak dio”, dio lelo berriak. Gehiago ere dio: “Zoaz eta zatoz herrira, bizi dedin oraindio!”.

 

Fitxa:

GI 631: Urretxu-Zumarragako Herri Opera

Sortzaileak: Gorka Hermosa, Jon Plazaola, Edurne Iturbe, Jon Maia…

Non: Urretxuko Ederrena frontoia (Gipuzkoa).

Noiz: 2014/06/21

 

 

Bakearen bidean nasai!

2014-06-15  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Ni ere banoa!, adierazi zuen Bake Bideak, baita jende nasaia eta lasaia Baionara joan ere. Hona ezaugarri zenbait:
– 8.000 lagun egon ziren, antolatzaileen arabera.
– Azken urteotako manifestaziorik nasaiena izan zen.
– Frantziako eta Espainiako estatuek euskal preso eta iheslari politikoei ezarritako salbuespenak deuseztatzea eskatu zuten bertaratuek.
– Ipar Euskal Herriko alderdi guztietako ordezkariren bat izan zen, Fronte Nazionalena salbu.
– Iparraldeko hautetsien gehiengoak (200 inguru) bake prozesuaren aldeko sostengua adierazi du, horien artean goi-mailako politikan ari diren diputatuak eta senatari bat (PSkoak)
– Manifestazioaren buruan, Herrira mugimenduaren ildoan, presoen eta iheslarien lagunek eta senideek euren argazkiak eraman zituzten. Ibon Fernandez Iradi izena entzun zen bereziki, bere osasun egoera gaitza dela eta.
– Iragan hamarkadeetan espetxeetan zein erbestean izandako  preso eta iheslari asko bertan zeuden. Hau da, urterik urte argazkien kopurua beheititzen ari da kopuruz.
– Ondorioz, barruan/ihesean dauden eta askatzen diren arteko proportzioa orekatzen ari da.
– Egiari zor, asko falta da bake prozesua bururaino eramateko, baina hamaika dira Bake Prozesuan engaiatu herritarrak, hautetsiak , erakundeak eta elkarteak.
– Egiari Zor fundazioaren lema jarraituz, “Apur dezagun egoera hau behingoz!”

Baionako karriketan atzo milaka lagunek ibili zuten bidea duzu ikusgai:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

XXI. mendeko euskaldunak (eta II)

2014-06-13  //  (H)endaika  //  3 iruzkin

Martxoak 12 zituela, Kike Amonarriz Hendaiara heldu zela erran nuen, baina hara,  lehenago, urtarrilak 12 zituela heldu zen Jon Sarasua hizkuntzalaria. Ez 2014ko honetan, 2012koan baizik. Aretxabaletarra ere Mugati (Hendaiako euskaltzaleok) elkartearen eskutik etorri zen.

Jon Sarasuaren bisita eta mintzaldia aspaldikoak dituzue, baina Amonarrizena endelegatzeko, neronek bederen, Sarasuarena aipatu beharra daukat. Ene diskurtsoa nehori asaldagarria egin dakiokeen uzkur edo.

“Amets doituak egin behar ditugu, gure diskurtsoak egokitu” erran zuen eta erran ohi du Jon Sarasuak. Metaforek balio dute, baina metaforaren bidez elekatzea arriskutsua dela pentsu dut. Hala, “euskararen botila erdi betea edo erdi hutsa ote den” metafora, nola “Euskal Herria artxipelago gisa irudikatzen dut. Euskaldunok uharte txikietan biziko gara. Uharte horiek multzokatzeko edo saretzeko gauza bagara, ‘salbatuko’ gara” delakoak, biek ala biek, lurrari lotutako eleek izan behar dute, hots.

Euskara XXI. mendera iritsi dela erran ohi dute hizkuntzalari biek, ahul eta sendo iritsi ere. Eta izaera horren ongi-egilea –“edota hobenduna”– euskararen aldeko gutxiengo bat izan dela gure historian. Gutxiengo aktiboa, bizia eta eraginkorra.

Amonarrizek Bernart Etxepare oroitarazi zigun, Eiheralarreko eta Donibane Garaziko erretorea, Linguae vasconum primitiae liburuaren egilea, funtsean, bertzerik uste badugu ere, gutxiengo baten ordezkari tematua baino ez zatekeela izan. Tolosarrak etsenplutzat eman zuen Etxepare.  

Gatozen Hendaiarat, XV. eta XVI. mendeko Garazitik: Hendaiako euskaltzaleon Mugati elkartea eta Etxepare aitzindari zuen elkartea parekatu genitzake naski, garaiak garai. Orduko elkartea gutxiengoa zen eta gutxiengoa da oraingoa (minoria, mintzo kolokial eta kolonialean erranik).

Alabaina, Mugati gutxiengo baten ordezkari al da? Ez dakit erraten, ez neurtzen. Euskara gutxituaren ordezkaria dela bai, hain ziur. Bistakoa da. Ez dakit ere Etxepare euskararen alde zegoen gutxiengo baten ordezkaria zen. Alta, badakit, Etxepare gehiengo baten ordezkaria zela, Erromako Elizaren ordezkaria eta garazitar elizkoien gehiengoarena. Ezbairik gabe.

Haatik, badakit jakin, ustez, –hainbat uste ustelak direla dakidan bezalaxe–, Mugati euskaraz bizi garenon elitearen elkartea dela. Horixe da orain arteko bere ibilbidea ezaguturik nik dudan inpresioa. Ene balorazioa da, errespetuz errana.

Lot natzaio lurrari, beraz. Euskaren aldeko elkarte batek Hendaiako, hala Pausuko nola Biriatuko indigenak inguratu ezean, euskarak jai du gure eskualdean. Bertzera ere erran dezaket, konparazionera: Mugati euskararen elkartea eraginkorra dela “sinetsiko” dut Eglantins d’Hendaye futbol taldeko partiden aurkezpena boz-gailuetatik euskaraz entzunen dudan egunean.

Erran nahi baitut, Eglantins taldean ari den Amets Arzallus bertsolariaren izena eta bere taldekideenak honela entzunen ditudanean:
– “Arratsaldeon futbol zaleak! Egun, jokalari hauek osatuko dute Eglantinseko hamaikakoa…”.  “Bonjour a tous..!”.

2014ko Urruñako Kabalkada-Zintzarrotsak irudietan

2014-06-11  //  (D)kulturgintza, Antzerkia, Dantza  //  Iruzkinik ez

Kabalkada-Zintzarrotzak Erdi Arotik egin diren antzerki herrikoiak dira. 1947an jokatu ziren azkenekoz. Asteburuan urruñarrek berreskuratu dute eta datorren igandean berriz ere jokatuko dute. Hemen beherean, iragan larunbatean atera nituen argazki batzuk (klik eginda kalitate hobean ikus daitezke).

Zer izan gara eta zer izan nahi dugu, horra transmisioa

2014-06-09  //  (D)kulturgintza, Antzerkia, Bertsolaritza, Dantza  //  Iruzkinik ez

Badago zer egina, badago zer ikasia, badago zertaz kexa… Nola adierazi, ordea? Transmisioa landu behar dugu herritarrok, harremanetan sakondu, hor dago gakoa. Sustrai eta Odei urruñar bertsolarien hitzak dira horiek. Izan garena ezagutu behar dugu, izan nahi duguna zehazteko. Horratx, Urruñako Zintzarrotsak ikusgarriak helarazi dizkigun lemak.

Gaiak ez dira eskas Euskal Herrian, Urruña lekuko: Santa Flora parkea, Conserver XXI enpresa edota Berttoli elkartea iraganean, hala Abiadura Handiko Trena (AHT), nola Euskara edo Gaztetxea gaur egun. Sujetak ere franko: jauntxo zakilak zein herritar porrokatuak.

Ttotte Mendigaine laboraria eta Sakelbero bankaria entzun genituen AHT karioaren karietara. Laborariak zirtzilak lagun zituen, bankariak jendarmeak. Jauntxoa Parisera fite joateko presaz, herritar xumea ama lurrari lotu beharrez. Entzun genituen halaber –euskara auzitan–, Finfin amiñi mentsa eta mademoiselle ukatzaile harroputza. Ibai Gorri eta Larregorri herritarrek elkarri mokoka jardun zuten ondoren. Euskara gibelera eramaten gaituen zozoen hizkuntza dela zioen frantximentak, gazteak irmo egin zion buru, kolonizatzaileari.

Mari Kutzu andereak istorio ilunak ekarri zituen plazara: Santa Flor bilakatutako Florenia eta Conserver XXI. Michelle Alliot-Marie ministroaren arima zitala sumatu genuen airean. Iraganeko eskrokeria edo iruzurren usainak ez dira plazatik uxatu oraindik ere. Herritar anonimoa ere mintzatu zen, bere izena azaltzeko beldur. Berttoli herriko elkartean izan ziren auziak ez dira kitatuak. Metrailetak ez ezik, misilak ere gordetzen omen zituzten bertan. Uxerak –estatuaren prokuradoreak edo fiskalak– ez ditu aise ixten iraganeko dosierrak. Egungo gazteriari mesfidantzaz so egiten diote jauntxoek zein agintariek. Espetxeak hustea eta Gaztetxea eraikitzea eskatu zituen Iluna gazteak.

Hiru gertaldi jokatu ziren, hainbat gai edo afera epaitu, eta hainbat aktore aritu. Batzuk hobeto bestetzuk baino euren rolean. Transmisioa landu beharrak ageri. Ikusleen artean zegoen Antton Luku antzerkigilearen eleok burura heldu zitzaizkidan: “Ene kezka transmisioa da, aktorea sortzaile bilakatzea”.

“Ezina ekinez egina” lemak uxatu zituen etsipen lipartxo horiek. Jujea, uxera eta abokatua deliberoa hartzera erretiratu ziren plazatik. Zirtzilen eta hedexurien –jendarmeen– arteko liskarrek bizkortu zituzten ikusleen arimak. Musikarien kantuek berriz, iragana eta geroa uztartu zituzten oraina goxatuz. Dantzariek zintzarriak inarrosi zituzten kabalkadaren erritmora. Bertsolariek gaiak eta hitzak lerroan eman zituzten berriz ere: “Esperantza” eta “jakintza” errimatu zituzten finitu aldera. Erabakitzea gure esku dagoela adierazi zuten. Eskubideak ez direla aldarrikapen soilak, eskubideak egunero ekinez gauzatzen direla ezinbestez.

Jujearen deliberoak ezagutu genituen azkenik: herri aldarrikapenen aldekoak, zentzuzkoak. Herritarrok eskubideok geure egiten ikasi behar dugu, ordea. Neroni azken epaia muturrekoa iruditu zitzaidan: jujeak uxera kalitzea agindu zuen. Justizia ez da jujeen esku soilik, ez jakintsuen ez mentsen esku ere.
                                            *   *   *
2014 Urruñako Kabalkada Zintzarrotsak:
Sortzaileak: Gerard Urrutia, Joseba Aurkenerena eta Zelin Duperou.
Non: Urruñako Pilota plazan;  (Lapurdi). Noiz: ekainaren 7an.
Datorren ekitaldia: 15ean, igandean, arratsaldeko 5etan.

Kabalkada-Zintzarrotsak Urruñan

2014-06-03  //  (D)kulturgintza, Antzerkia, Dantza, Musika  //  Iruzkinik ez

Zaldiak trostan aditu ditugu, artetan urrun. Heldu dira, emeki, plazaratu dira jada. Urruñako pilota plazan daude. 150 arizale ari dira musikarien erritmora: dantzan sartu dira, haien artean agintariak eta herritarak, jokoan aritzeko prest. Musikariak eta bertsolariak ere beren tokia hartzen ari dira. 800 lagun beha eta so dituzte, ikuskizunaz laketzeko aiduru.

Kabalkada-Zintzarrotsaren irudimenezko eleak dituzu. Agerraldia ekaineko 7an (20:30) eta 15ean (17:00) ikusi ahal izanen duzu bertako pilota plazan.

Kabalkada-Zintzarrotsaren arizaleek bi errepika egin dituzte maiatzean.

Egitasmoa orain bi urte abiatu zuten, herriko Hazia eta Berttoli elkartearen eskutik.

Urruñan gogoratzen den azken Kabalkada 1947koa da. II. Mundu Gerraren ondorenean jokatua. Andre Zugazti urruñarrak 17 urte zituen orduan: “Dantzariak Lekornetik heldu ziren” kontatu digu. Erran nahi baita, bertze herrietan, bertze izenez naski, gisa bereko agerraldiak egiten zituztela.

Halaxe egin gaur egun ere. Irisarri, Itsasu, Lekorne edota Baigorrin, konparazione, antzekoak egiten dituzte: “Batzuek Tobera erraten dute, eta guk Zintzarrotsa. Printzipio bera da” erran digu Gerard Urrutiak. Bera dugu Kabalkada honen eragileetako bat. Nagusia, beharbada.

Zeline Duperou antolatzaile eta dantzariak azaldu digu urruñarren asmoa: “Herritarrek herritarrei ikusgarri bat eskaintzea, herritarren harremanak sustatzeko moldea ere bada Kabalkada”.

Tobera eta Zintzarrotsez bertze, Astolasterra, Galarrotsa, edota Karrusa izenez ezagutuak dira Kabalkadak. Erdi Arotik heldu den usaia da. Europa osoan egin ohi zen agerraldia da, Charivari izenez ezagutua. Euskal Herrian, zorionez, bizirik dagoena.

Kabalkadek herritarren arteko gatazkak –senar-emazteenak, alargunen arra-ezkontzak…– plazaratzen zituzten iraganean. Gaur egun, herria ukitzen eta hunkitzen dituen gai sozialak epaituak izaten dira, inauteriaren printzipioaren zentzuan.

Gure irudimenari leku egin diogu berriz ere. 60 dantzarik hartu dute plaza, zaldizkoek lagundurik. “Kaskarotak, kadrile berriak, muxikoak, fandangoak, baltsak edota makil eta mazurka dantzariek kolorez bete dute plaza, musikarien nota ozenak entzuten ditugu. Kantariek eta bertsolariek doinu bereziko eleak abesten dituzte.

Jauntxoak eta herritarrak aharra pizten edo elkarri mokoka ikusi ditugu engoitik. Jujea, uxera (prokuradorea) eta abokatua epaiketan ari dira buru-belarri. Hara, laguna, jokoan diren gaiak ezagutu nahi izatera, Urruñako plazara bertaratu behar duzu.

Gerard eta Zelin-ekin batera, Arantxa Duperou jostuna, Joseba Aurkenerena idazlea, Fred Iturria musikaria, Joxemari Ostolaza kantaria, Sustrai Colina eta Odei Barroso bertsolariak ikusi ditugu han-hemenka.

Ez dira izen eta herritar bakarrak, ez horixe. Filipe Aramendi eta Mixel Etxeberri ere ikusi eta entzun ditugu, “antzezleak” izan gabe antzez jokoan bikain ari.

Funtsean, izenik gabeko herritarrak ari dituzu plazan, kultura bizitzeko molde bat eta Urruña herria biziarazten dituztenak.

Pirinioetako eskualdeetan ere Fronte Nazionala garaile

2014-05-26  //  (C)politika  //  2 iruzkin

Frantziako Estatuan 8 dira hauteskunde barrutiak. Akitania, Languedoc-Roussillon eta Midi-Pyrénées eskualdeek 4. osatzen dute. Herritarrek 10 euro-parlamentari hautatu dituzte, aulkiak honela banatuz: FNk 3 irabazi ditu (bozen % 24,71). UMPk 2 (%18,51). PS-PRGk 2 (%15,73). EELVk 1 (%11,48). UDI-MoDemek 1 (%8,60). Front de Gauchek 1 (%8,57). Abstentzioa estatuko antzekoa izan da: %52,51.

Politikari ezagun hauek izanen dira Bruselan: Louis Alliot eskuin muturrekoa, Michele Alliot-Marie eskuindarra, Virgine Roziere sozialista, Jose Bove ezkerreko ekologista, Rober Rochefort zentrista eta Jean-Luc Melenchon ezkertiarra.

Ipar Euskal Herriko emaitza orokorra ezagutu ezean, hona bera hartzen duen departamenduko (Pirinio atlantikoak) datu azpimarragarri batzuk: Alliot-Marie izan da bozkatuena, 42.000 boz jaso du, Jose Bovek berriz 26.000 inguru.

Baiona –Ipar Euskal Herriko hiriburua– hartu dugu tokiko euskal herritarren bozen lagin bezala: UMPko Alliot-Mariek %22 jaso ditu. FNko Alliotek %14,79. PSko Rozièrek %12,86. EELVko Bovék %12,55 eta Rochefort zentristak %11,62. EH Bai (ezker abertzalea) ez da aurkeztu, ez inoren aldeko bozik eskatu ere. EAJko Jean Telletxeak bozen %7,48 jaso du Baionan.

Edonola ere den, FNk eman du Iparraldean ere jauzi izugarria, hala Akitanian nola 8. barrutian. Frantziako Asanblea Nazionalean ordezkaritzarik ez izatetik Europako Parlamentuan frantziar aulki gehien duen alderdia izatera pasa da. Marine Le Penen Fronte Nazionalak lurrikara politikoa sorrarazi du estatu osoan, Pirinioak hartzen dituzten hiru lurraldeetan barne.

Oi Europa! edota boz baten historia

2014-05-25  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Hilabete luzea da Oficina del censo electoraletik (Donostiatik) botoa eman ahal izateko ohiko gutun edota tramitea heldu zela etxera. Lau gara etxean eta Urretxu dugu boz emateko inskripzio herria.

Izapideak bete orduko –fotokopia dela, agiri dela, lau bider lau sardina bakalau– data iraungi zen eta boto aukera birziklatzeko ontzira bota ere. Europak grina gutxi sorrarazi du gurean. Gure etxeko bozek abstentzioaren zakua bete dute nonbait.

Iragan astean, Bihar Argitaratuko dugun erreportajea osatzeko iritzi eske aritu nintzen. Gure inguruko kolaboratzeei deia bat eta beste egin, eta kanpainak interes eza piztu duela azpimarratu (ge)nuen horietako batek eta biok. Limurtze edota samurtze horretan, haietako bati erran nion: “Hara, abstentzioa ez zait batere arrotz egiten”.
– Ja edo ya edo ia… baina… Gure aukerari ezin muzin egin (hor nonbait, hark esana nik interpretatua).
Nik, nire baitarako, “bai, 30 urteetan ganoraz egin ez duguna –sistemak irentsi gaituen kontra-sistemakook gogoan– ez dugu ez aurrerantzean egingo, naski. Bego”.
Boza emateko eguna heldu da Europan, hau da, gure iparrean nahiz hegoan. Hots, hegotik etorritako hendaiarrok europar gara bitan, bi boz emateko aukera baitugu hauteskundeotan.
Goizean goiz jaiki naiz. Postaz heldu zaigun propaganda mahaian nuela gosaldu dut. “Bozak ahantziak izan dituk gero”, erran diot ene buruari. Europan, Hendaian hots, goizeko zortzietan irekitzen dituzte bozka-lekuak eta herrian bozkatzeko aukera hausnartu dut. Zerrendak hostokatzen ari nintzela, “hara Europe Ecologie. José Bové buruan buru. Gisakoa, gizon prestu eta pijoa”. Zerrendan behera joaki, 5. lekuan, “hara, Sauveur Bacho baxenabartarra, eskualduna. Zintzo deabrua, hau ere”.

Etxetik abiatu naiz. Etxekoaz gain, lozorroan begitandu zaizkit auzokoak. Enperadorearen etorbidea  –Karlomagno edota Napoleon gogoan– hartu dut eta Lizardi ikastetxean plantatu  naiz amen batean.
– Egun on!
– Bonjour Monsieur. Votre carte s’il vous plaît.
– Tori.
– Citoyen communautaire. Migüel Anjel Ansurmendy Agüir  a voté.
– Merçi monsieur.
– Bai, adio!
Enperadorearen etorbidean segitu dut, ogiaren eta egunkariaren xerka hausnarrean: “Abstentzioaren ideiari ezin izan diok itzuri eta boza sartu duk ontzian”.
Sauveur Bacho-rekin gogoratu naiz berriz ere. Bacho duela bi urte elkarrizketatu nuen. Ondoko astean deitu zidan, kontent zela eta…
– Argiaren abonamendua egin nahi nuke semearendako. Eskuara poxi bat hobetzeko, badakizu.
– Biziki ontsa.

Ideologiak ideologia, aukerak aukera, sentimenduek ere badute munta boz ematean, ezta irakurle?

P.S.: Jon Sudupe saiogilearen Oi Europa irakurtzen ari naiz. Laster egingo diot bisita, Zumaian, Argiarako elkarrizketatzea xede. Idatziko dizuet posta bat azkoitiar horrek Europaz duen aburuaz.

Josune Ariztondo: Primum vivere deinde philosophari

2014-05-23  //  (C)politika, (D)kulturgintza, (E)gizartea, Euskara  //  Iruzkinik ez

Jesus Maria Lazkano margolari bergararraren koadroa duzu Bizkaiko Foru Aldundiko Kultura diputatuaren atzean dagoena. Hiria. Hor nonbaiteko hiria. Guk Bilbo hirian egin genuen berba.

Bizkaia frontoia hizpide abiatu genuen berbaldia Josune Ariztondorekin:

Bizkaia izena du Bilboko frontoiak: Bilbok Bizkaiaren markaren beharra ote?

Aurretik eduki genuen frontoia –nik ez nuen ezagutu– Euskalduna zen izenez. Euskalduna kalean zegoen. Euskalduna gerra aurreko mitinen lekua legez ezagutu genuen. Gerra ostean ez dakit zenbat denbora iraungo zuen. Ondarrutarrentzat, ni txikia nintzela, Bilbo New York zen.

Euskalduna izan ziren ontziolak. Ontziola Euskalduna Jauregia bilakatu da egun, nolabait. Euskalduna frontoia zen eta Bizkaia da egun. Frontoiari  txapeldun baten izena ipintzen zaio sarri. Lurraldean jaioa den txapeldunari, adibidez. Baina pertsona baten izena ipintzen duzunean, atzean datozen txapeldunak horren itzalean geratzen dira.

Bizkaia beraz. Izen horrek iraungo du.

Sarrerakoaz gain, galdera parrasta heldu zen. Paperean ez dira sartu ez  galdera ez erantzun guztiak. Honatx horietako baten galdera-erantzuna:

Krisia heldu zen. Murrizketek kultura politikan eragin dute oroz gainetik. Bizkaian ere bai?
Krisiak harrapatu gintuen kultur azpiegitura batzuk jada amaituta geneuzkala. Suerte hori izan genuen. Hala ere, guk ere murrizketa esanguratsuak izan genituen. Azpiegiturak amaitzen direnean berez dator jaitsiera. Azpiegitura horiek dinamizatu behar dira segidan.

Gure erakundean, gizarte ekimena izanda, azken urteetan jaitsi ez den sail bakarra gurea izan da, areago, igo den bakarra da. Klaru, berez, aurrekontuetan pisu handia daukan atala diru kopurutan handitzen bada, portzentajeari eusten badiozu, besteei dirua kendu behar zaie. Horretan ni Primum vivere deinde philosophari esaldiarekin bat eginda (Lehenik bizi eta gero filosofatu), solidarioa naiz.

Horrelako egoeratan ariketa egin behar duzu, esatea oso erraza dena, eta egitea oso zaila, hau da, lehentasunak zein diren erabaki behar dituzu. Guk ariketa hori egin genuen. Foru Aldunditik zuzenean egiten genituen azterketa eta sustapen konkretu batzuk atzendu genituen. Beste batzuek (udal inportanteek, kasu) horiek egingo zituztela pentsatu genuen. Hartara, krisi eta jaitsiera garaian izan arren, ekintza horiek iraunarazteko.

Beraz, ez dugu sakrifikatu izan gizartetik datozen ekimenak. Adibidez,  Euskara bizia eta Kultura bizia deitzen ditugun bi foroak sortu genituen berariaz. Beraietan gizarte ekimenak biltzen dira. Denak deitu genituen eta denekin bildu eta partekatu ditugu proposamenak.  Ondorioz, aldian-aldian, aldi zehaztuan, batzarrak egiten ditugu eurekin, dituzten proiektuak ekartzea eskatzen diegu. Guk ostera, zein diru eta asmo dauzkagun azaltzen diegu. Alde horretatik, krisiari aurrera egiten ari gatzaizkio.

Antton Lukurekin bertsolaritzaz (eta II)

2014-05-19  //  Antzerkia, Bertsolaritza, Dantza  //  Iruzkinik ez

Libertitzeaz saioa hizpide:

1.  Abantzu ez dut bertsolaritza gaia landu, edo gutxi ekarri dut liburuan. Bertsozaleek atal hori bakarrik irakurriko ote duten uzkur egon naiz. Haatik, bertsolaritzaz idatzi dudana ez da ulertzen aitzinean izkiriatu dudan guztia ulertu gabe.

2.  Eta idatzi dudana ez da puntako bertsolarien kontra. Uste dut, memento horretan [Txapelketan] egiten dutena bertsolariei beraiei ihes egiten zaiela. Txapelketa baditu alderdi onak, bistan da: Txapelketak lan handia egin du euskara batua herritartzen, euskararen transmisioan. Euskaldunok hobeki ulertzen dugu elkar. Alderdi bakar batzuk aipatu aldera.

3.  Xabier Amurizak erran zuen bertsolaritza kirol nazionala dela. Egungo bertsolariek “kirola” lehen baino aise gehiago egiten dute. Alta, bertsolariak direlako antzerkian ari dira, eta nik bertsolariak antzerkiko begiekin ikusten ditut. Txapelketara begi horrekin joaten bazara beste ikuskizun hori ikusten duzu.

4. Ez dakit Txapelketa  horrela behatua den. Epaileek puntuak ematen dituztelarik, denak ez dugu bat egiten. Zeren eta bertsoaren inguruan bada ikuspegi oso bat hartzea, ez da bakarrik bertsoaren kalitatea neurtu behar, bada ere antzezpena, bertsolariaren izatea. Nik hori plazer handiz hartzen dut. Eta hori ez da ageri puntuaketan. Horrek guztiak izugarrizko inportantzia du enetako.

5. Xalbador bertsolari handia zen, baina ez zuen kantatzen Amets Arzallusek duen birtuosismo horrekin. Alta bada, orain kalitatea eta birtuosismoa nahasten dira. Erran nahi baita, Txapelketarik gabe nola formatuko dituzun hain erraz ari diren moduko bertsolariak? Uste dut ezin dela.

6. Kultura herrikoian bertsolari hitzak badu esanahi bat, funtzio bat, baita Libertimenduan eta gizartean ere. Bertsolari batek uzten badu bere egitekoa, bere entrenamendua, bere azala galtzen du. Egiazki arazoa hor dela uste dut. Orain arte, dantzariaren alter egoa bertsolaria zen. Antzerkilaririk izanen ote denetz hemendik aitzina, galduko edo aldatuko denetz, ez dakit. Baina esperimentatzeko beharra aldarrikatzen dut.

 7. Imajina dezagun Libertitzeaz saioak kausitzen duela bere parioa, imajinatu ere inauterietan eta Kaskarotetan bertsolariak direla ari, jokoaren erdian. Bertsolari anitz behar dituzu jokoan, eta badago problema bat. Lehen ez zegoen birtuosismo hori ekarri baitu Txapelketak.

8. Ene helburua da bertso saioetan gaia naturalki agertzea, ez dadin gaia beti inposatua izan. Memento honetan Baiona izan liteke tokia, azkeneko bozen karietara gaia badago. Badago gai emailerik gabe, istorioa formulatzeko xantza.

9.  Bertsolaritzan [Txapelketa medio batez ere] izan den ibilbide horren ondoren problematika bat jalgi da; guretako eta Libertimendurako partikularki.Ene nahikaria da lapurtarrek, zuberotarrek eta baxenafarrek Artedrama errekupera dezaten. Konparazione, bertsolariak egon daitezen Hazparneko Kaskarotetan.

 

10. (Oharra: Irakurri Libertitzeaz saioa. Liburuan aburu osoagoak kausituko dituzu).