Orreagaren gainean, Orreagaren inguruan, Orreagari buruz…

2013-10-02  //  (C)politika, Historia  //  21 iruzkin

Naroa Anabitarte eta Mikel Erauskin, Orreagako kideak.    Arg: Dani Blanco

Orreaga inbaditzailearen aurkako gerra baten izena da. Orreaga herri sinbolikoa da. Orreaga egungo talde politikoa da.

Orreagaren ideologia transmititzen duen aldizkaria Iparla da. Iñaki Aginaga, Joseba Ariznabarreta eta Kepa Anabitarte iraganeko erreferenteak dira, besteak beste. Izana eta izenak. Badira gehiago eta gazteagoak ere gaur egun.

Orreaga taldearen pentsamendua ezagutzen dut gutxi-asko.

Orreaga taldearen gainean, haren inguruan, hari buruz mintzo –gutxi-asko ere– entzuten dudanean, herri honetan besteekiko –ezezagunarekiko– dagoen errespetu eza antzematen dut. Ez Orreaga taldearekiko bakarrik. Herri honetako edozein talde gutxituarekiko gutxiespen zantzuak hauteman izaten ditut eta hauteman ditut iraganean ere.

Herri honetan bi espresio nagusi daude abertzaletasunean. Aipatu gabe, denok ezagutzen ditugu euren izenak –izen eta izan anitzak direla ere beren baitan–. Lehenak adierazi zuenez –frankismoaren ostean, trantsizioan– euren helburuak “bide baketsu eta demokratikoetatik” lortuko dituzte egungo demokrazia ereduaren barnean. Besteek, orduan haiekiko desadostasunean –hogeita hamabost urteren ondoren– “soilik bide politikoak” erabiltzea onartu(ko) dituztela diote. Aro politikoa berria heldu baita, edo badator. Duela 35 urtekoa ez zen horrelakoa, oraingoa bai.

Orreaga taldeak dioenez, eredu biek –ez batak ez besteak– ez dute balio herri honen burujabetasuna lortzeko.

Ez naiz Orreaga taldeko kidea, berriz diot. Badaezpada, diot. Herri honetan ezein pentsamendu politikoren “mezulari” lanetan ari bazara, mezuaren kidetza leporatzen baitizute segituan.

Hauxe bai dela nire mezua: bestearekiko errespetu eza da herri honen jitea –edo herri honetako herritar askoren izaera eta ezaugarria–. Herri hau bestetzuek errespetatu ez dutenez, berak ez du ikasi ere besteak errespetatzen.

Hauxe erran nahi dut, alegia: espainiarrei nahiz frantziarrei egozten diegun “ez dugu arrazoirik gutxi garelako” delakoa adierazgarria da –eta baliagarria–. Horixe bera aplikatzen baitzaio herri honetako edozein talde txikiri –edo pentsamendu ildori–. Atzo nola gaur ere.

Orreagako kide Anabitarte eta Erauskini honetaz galdeturik, halaxe erantzun zuten:

– [Abertzaletasuneko espresio nagusiek] bazter uzten gaituzte. Baina herri honen egoera politikoak arduratzen gaitu. Gure planteamenduei ematen dieten garrantzia ikusita, ez ikusiarena egiten dute. Aztertu beharko litzateke zergatia. Politikan jardun eta egun diharduten askok izan dute gure ideologiaren berri hasieratik, eta beti isilarazten saiatu dira, Munich 1962 Isildu egia dokumentaleko izenburuak dioenez. Ez  zaie interesatzen. Helburu bera baldin badugu, zergatik ez harrera normalagoa? Beraz, helburu bera ote dugun zalantzan jartzen hasten zara.

Oharra: datorren astean, Orreagako bi kide hauekin izandako elkarrizketa argitaratuko du ARGIAk.

Politika posiblearen artea da eta nork bere rolak jokatzen ditu

2013-09-27  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Koldo Mediavilla jeltzalea. Argazkia: Dani Blanco.

Koldo Mediavilla erakunde harremanetarako arduradun nagusia da EAJn. Jeltzale bat elkarrizketatzekotan bera zela egokia uneon, iradoki zidaten/ziguten, baita EAJko ideologoa dela esan ere.

Horixe galdetu nion abiaburuan, eta honakoa bere erantzuna:

– Ez, inola ere. Kontua da, Bizkaiko Foru Aldundian ahaldun nagusiaren alboan egon naizela denbora luzaz, kabinete buru, eta horrek markatzen zaitu hainbat ekimenen buruan jartzeko unean. Baina hortik ideologoa izatera… Ez horixe. EAJk ideologia oso argia dauka eta gure rolak ongi definituta daude.

EAJ eta PSE-EEren arteko ituna sinatu eta biharamunean alderdiko BBBko buru Itsaso Atutxak akordioaren balorazioa egin zuen eta PSEko buruak haserretu ziren. Sozialisten bihotza hunkitu baino ukitu zuen Atutxa jeltzaleak, antza. Politika, goi-leinuko maitasuna legez, interesen agerbide. Horretaz ere galdetu genion Mediavillari.

– Nola ulertu politika hunkiberatasunik gabe? Nola ulertu ekimen politikoa, bokazioa politikaren osagaia dela ulertu gabe. Ideologia eta helburuak dauzkazu, baina zenbait biderretan, zirkunstantziak tarteko, behartuta zaude zure gustuko ez den jendearekin edo zurea ez den esparruko jendearekin akordioak egitera, zure sintonia ez dutenekin alegia. Jakina, ni independentista naiz, eta nahi nuke aukera hori garatuko lukeen bidean abiatzea, baina, halaber, orain hori ezinezkoa da. Beraz, herrialde ez dadin gelditu, esparru arrazionaletan bide egin behar dut: orain krisi ekonomikoa izanda, kasu. Jende asko gaizki dago, beraz, erakundeei irtenbide bat eman behar zaie, baita jarraipena eman ere, krisi gogor honen ondorioak eztituko dituen neurriak hartzeko, eta ahal den neurrian bertatik ateratzeko. Izanik ere, politika ez dago egiterik sentimendurik, emoziorik eta bokaziorik gabe, horiek gabe ez litzateke politikarik.

Sabin Etxera etorri eta solaskideak independentista dela diosku beti. Abertzale zenbaitek baina, esan ohi digute elkarrizketa irakurtzean: “Ez dugu sinesten”. Jendea harritu egiten da.

– Bai, izango da harritzen dena. Ni 1977tik nago EAJn. 16 urte nituen orduan, eta orduan politikaren alde egiteko ideia eta gaurkoa bera da, eta hori independentismoaren bidea jardutea da. Hori da abertzale baten jarrera logikoena

Nola ikusten duzu Kataluniako prozesu politikoa?

Konplikatua, prozesuak ez baitu atzera bueltarik, ez dakit amaiera zein izango den. Gauza bat baita independentista izatea, Gora Euskadi Askatuta! eta Visca Catalunya Lliure! oihukatzea egunero, eta beste bat, erabaki behar den unean, horren alde bozkatzea, Bai botoa emateak kostu bat izango baitu, norberarentzat kostua, besterenezina. Independentziak ez dira debaldekoak. Independentistok horregatik jabetu behar dugu hemen badaudela ustez –eta bokazioz– horrela direnak, baina independentzia aukeratu orduan… Nik une horretan zalantza asko aurreikusten dut.

Elkarrizketan ere, besteak beste, hauek esan zituen Koldo Mediavillak:

– Politika posiblearen artea da.

– Denok sentitzen dugu bertigoa herriaren etorkizunari aurre egiteko orduan.

– Esparru politikoan zintzotasun falta sumatzen dut; diskurtso bikoitza dago, pribatua eta publikoa. Mahai baten inguruan gauza bat esaten da, eta berehala, estrategia hutsa dela medio, planteamendu politiko berak ulertezinak bihurtzen dira.

Ondorioz: horiek horrela, Koldo Mediavillarenak ulertuak eta errespetu osoz, egoera politiko –ei eta omen– berriaz nire analisia hurrengo baterako laga(ko) dut. Doctores tiene la iglesia!

Dantza Hirian

2013-09-25  //  Artea, Dantza  //  Iruzkinik ez

Idea de hombre viejo dantza ikuskizuna Hendaian.             Argazkia: Joana Asurmendi

Ikusten duguna berehala ulertzen ez dugunean, zerbait berri edo bereziren aurrean gauden seinalea izan daiteke. Ez beti. Nola gerta hori ere.

      Dantza hirianek antolatutako hainbat agerralditan egon naiz azken bi asteburuetan. Sei agerraldietatik hiruk urduritu naute, ikusitakoa ulertzeko ez ulertzeko mugan egon naiz.

Hendaian ikusi ditut azkenak: Cuerpo espacio. L’espace qui m’habite & qui m’habille, lehenbizi.

Merkatuko jende multzoaren artean, emakume arraro bat ikusi dut tupustean: herriko karriketan ikusi izaten dudan zoro baten antza hartu diot. Jendea haren inguruan bildu da segituan. Zer pasatzen da?

Bat-batean, dantzari bat dela konturatu naiz, Sofie Dubs dantzaria da. Inguruak eskaintzen dion espazioa erabiliz ari da: jendearen, txakurra daraman bikote baten eta haurren artean… Imintzioka ari da. Mugimendu arloteak dira bereak. Ezinegona sortu dit, sentipen mesfidatiak. Ondo ez dagoen pertsona dirudi.

      Idea de hombre viejo ikusi dut ondoren: bi dantzarien keinuak eta imintzioak ditut aitzinean. Ezinduak diren pertsonaiak antzezten ari dira, hori hauteman dut. Gozakaitz ari dira. Zer zakarrak! Zein mugimendu arraroak. Zertan ari dira? Gozatzen joan dira –gozatzen hasi gara– dantzan jardun ahalean.

Gelajauzia, Kukai taldearen ikuskizuna.
Argazkia: Kukai.

Azkenik, Gelajauzia, Kukai taldearen ikuskizun berria ikusi dut, Donostiako Konstituzio plazan. Bereziki jantzita ari dira dantzariak, nagusiki beltzez, detaile gorri batekin. Detaile horiek dantza tradizionaleko elementuak dira: txalekoa, gona, gerrikoa… Bat-batean, biribilean jarri dira, jauzi bat egiteko zorian… eta hasi dira dantzan, mugitzen, elkarri desafiatzen.
Zer egiten ari dira? Lehen unean ez dut ezer ulertu. “Ez duzu gaur egungo dantza garaikidea ulertzen” esan diot nire buruari. “Beti eta dena ulertu behar horren esklaboa zara”. Pixkanaka irria zabaldu zait, dibertitzen hasia naiz.
Ez dut dantza ongi edo gaizki dagoen baieztatu behar, adierazi beharrik ere ez, gustura nagoela baizik. Ari dira jauziak  jokatzen. Euskaldun askok  plazan dantzatzen ditugun bezala, baina nork bere erara. Askatuta sentitu naiz, askatuak ikusi ditut dantzariak. Betiko jauziak bere egin nahi balituzten bezala, bere-berezko mugimenduak eskaini nahi dizkigute: hauek dira gure jauziak. Zuenak berriz?
Zirrara sorrarazi didate. Ederra benetan. Irrigarria. Atsegina!

Dantza ez da ulertu beharrik. Aitzitik, ikusi eta bizi behar da. Gustura edo disgustura egonda ere. Dena ez da estetika, ezta “ongi” edo “gaizki” epaitu beharrik, ezta polita eta itsusi den adierazi behar ere.

Ikusitako hiru agerraldi hauek, baita beste hiruek ere, kezka, ezinegona, larritasuna, irria, gogoa eta gustua sorrarazi dizkidate. Zer plazera!

     Dantza hirian ekimenaren bitartez, gure hirietako ohiko tokiak bisitatzeko parada izan dut. Agian, zuri ere, ezagutzen dituzun arren, toki ezezagunak irudituko zaizkizu, egundo bisitatu ez izanaren zirrara biziko duzu. Nik horixe sentitu dut.

Azken hitzorduak irailaren 29an dira, igandean, Pasaian eta Errenterian.

Ikusi eta bizi!

Oharra: testu hau ez da nirea, dantza maite eta bizi duen lagun batena baizik.

Trintxerpetik hartatik Zabaleta hau

2013-09-23  //  (B)literatura, (C)politika  //  Iruzkinik ez

Absurduko kontuak edo zoroen herriko kronikak (Pamiela)

Asteon Patxi Zabaletarekin ARGItAratu dugun elkarrizketaren lagina duzu hau. Bestela irudi badu ere literatura egilearekin jardun dugu politikariarekin baino.

Absurduko kontuak edo zoroen herriko kronikak (Pamiela) liburuaren zioz mintzatu gara berarekin.

Honatx aurrerapena:

Gorka Trintxerpe ezizenez kaleratu zuen Zorion baten zainak eta Ezten gorriak lehen poesia liburuak, frankismo garaia zen. Patxi Zabaletak dioenez, olerkia paperean zahartzen da, horitu, eta urteetara irakurtzen duzunean, idatzia ez da idatzi zenuenean bezalakoa guztiz. Denbora ez da alferrik iragaten.

Literatur ia genero guztiak landu ditu.  Anjel Lertxundi du gustuko idazlea, euskaraz. Gaztelaniaz, berriz, Pío Baroja: “Bi lerrotan pertsonaia bat azaltzen du, eta bi lerrotan abandonatzen. Aparta da”.  François Mauriac ere du idazle kuttun. Honen eragina azpimarratu digu.

Ohar juridikoa, literarioa  eta zinikoa  testu laburra idatzi du azken liburuan: “Batetik kritika sakona, zentzuduna eta zorrotza faltan hartzen dut. Horretaz gain, nire bizipenetan baditut kontu bitxiak. Zorion baten zainak liburuaren olerki bat –baita beste poema batzuk ere– musikatu zuen Iparraldeko talde batek niri deusik esan gabe. Nire nobelaren bat ere aurkeztu zuten lehiaketara. Ez zuten saritu, baina epailetako batek ez zekien nirea zenik ere. Beste garaiak ziren noski. Hala ere, esaten dut ez ditzatela poemak musikatu ezer adierazi gabe. Irakurri eta kritikatu bai, noski”.

Joxemiel Bidadorri gorazarrez 

Ukoreka, Badena dena da eta Arian ari trilogia eta Errolanen harria nobela Txalaparta-rekin kaleratu zituen. Zabaletak idatzi duenez, argitaletxeak ez zion Eneko Aritzaren hilobia nobela arrazoi politikorengatik argitaratu: “Politikan krisi bat iritsi zen eta EPPK-k (Euskal Preso Politikoen Kolektiboa) pertsona non grata izendatu ninduen. Samina handia bizi izan genuen familian. Nik presoei buruzko gauza berak defendatu ditut beti eta hala segitzen dut. Alaba preso izan baino lehen, orain preso dagoenean, eta egongo ez denean ere defendatuko ditut. Orduan lagun batzuk izan nituen alboan, Joxemiel Bidador horien artean. Joxemielek bazuen ezaugarri on asko, eta horietako bat hauxe: Nafarroako euskal idazleen lanak zuhurtasun handiz ikertu zituen. Idazle gutxi gineneko garaiko egileak eman zituen ezagutzera, nafar literatura bultzatuz. Nire kasuan, esaterako,1972an, TOPk (Tribunal de Orden Público) Zorion baten zainak debekatu zuen. Joxemielek horiek guztiak gogorazi zituen. Lan handia egin zuen. Goiz hil zen, zoritxarrez”.

Korori, Olatzi eta Mirentxuri eskainia

Absurduko kontuak edo zoroen herriko kronikak liburua “Hizki xehez egunero Euskal Herriaren askatasuna idazten dutenei” eskainia da. Laster lau urte eginen ditu preso alaba Miren Zabaletak: “Inor ez dago prest senide bat espetxean edukitzeko, noski. Luze eta gogorra egiten ari zaigu. Askotan esaten diot berari, gazteagoa izaki eta alaba: ‘Ni geldituko naiz, eta joan zaitez zu’. Despedida unea izaten da gogorrena”.

Titi Bilitis

2013-09-06  //  (H)endaika  //  Iruzkinik ez

David Hamilton-en postala

Amiñi nahasia nabil irailaren hastapen honetan. Usaiako promenadak berritzen hasia, etxe baten bila ibili naiz: Titi Bilitis da etxearen izena, edo zen. Iraganean ikusi izan nuelakoan nago, hemen Hendaian. Ene memoria lausoaren zantzurik al da Titi Bilitis hori? Nik asmatutako etxea ote?

Etxeratu naiz eta Inderneten sartu ere –ez da akatsa, Indernet idatzi dut berariaz–, oroimenaren indar-gailua baita Internet. Titi-Biliti atera zait, s-rik gabe. Hara, Hondarribiko alardearen ereserkia edo, dantzut. Gorturik geratu naiz.

Bilitis atera zait hurrena: izenorde anglosaxoia, jatorriz. Festa zehaztugabea. Areago, Bilitis filma ageri da. Homosexualitatea du gaia. Finean, Titi Bilitis izeneko etxe haren bila nenbilela, homosexualitatea nuen gogoan: gaiak eta gayak. Barka hitz joko –txiste– erraza eta topikoa!

Gure belaunaldia frankismo pean hazitako belaunaldia da, berantiarrena halere. Geure nerabe eta gazte aroak frankismoaren amaiarekin ahitu ziren. Hezkuntzak bere “zuloak” zituen, eta gure heziketak hala eduki ere: zulo eta gabezia franko. Artean, homofobia hitza ez genuen ezagutzen, baina homofoboak ginen prefosta. Erregimen frankistaren “ondarea” daramagu.

Gordina bada ere, orduko –edota gaurko– txistetzar bat aldatuko dut hona. Gaztelaniaz bizi ginen, euskaraz ekarriko dut haatik. Rafael izeneko mutiko hura Rafaela zen guretzat. Bera dugu “gure” txistearen protagonista:
“Joan da Rafaela txarkuteriara eta txorizo bat eskatu du.
Txarkuteroak : – Zer nahi duzu osorik edo xaflatan jartzen dizut?
Rafaela: – Aizu, zer uste duzu ene ipurdia itsulapiko bat dela edo!”.
Halakoxeak ginen. Gordinak. Krudelak sarritan.

Frankismo peko heziketaren gabezia frankorekin heldu gara gaur egunera. Eta hartara –edo ez hartara, batek daki– gure seme-alabek ere gabezia horretako asko heredatu dute.

Urteen joan-etorrian, frankismoari egotzi genioen gabezia asko ez ziren soilik frankismoaren gabeziak. Horretaz jabetu naiz, gutxienez. Orduan homosexualen paradisua Hendaian, Donibane Lohizunen edota Frantzian orobat zegoela uste genuen heterosexualok –heterosexualak ginela ere ez genekien–. Usteak ustel, horretan ere!

Azken urte honetan homosexualen eskubideen inguruan ikusi eta ikasi dugunaren ondoren, ustez homosexualen paradisua irudikatu (ge)nuen Frantzia hura gainbehera etorri da/zait. Tira, ez nadin inozo ere izan. Frantziako  “askatasuna, berdintasuna, senidetasuna” delakoa aspaldian erori zen. Eta dena esatera, euskalduna –edo frantziarra– izanagatik ere, Franco franko daramagu gure baitan.

Anai-arrebekiko elkartasunak bizirik behar

2013-08-30  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Euskal presoak eta iheslariak

Senpereko Amotze auzoko Larraldea etxaldea mugatik eta mugara doan bide ertzean duzu.

Mugalarien eta iheslarien bidea iragan berrian. Kari horretara oroitarazi ditugu bertan iragan mendeaz geroztiko historia, istorio eta pasadizoak.

Halabeharrak zoria ekarri behar luke mende honen hastapenean. Anartean, asko eta asko dira ihesari emanak dabiltzanak, asko ere espetxean.

Bien bitartean, Anai-Arteak irekita segitzen du, Donibane Lohizuneko Marion karrikako 16an egonki.

Bertze garaiak ziren haiek, bertzelakoak dira gaur egungoak. Anai-Artea ireki zen eta anaitasuna zabaldu orduan. Gaur egun berriz –hizkuntzaren bilakabideari jarraikiz–, Anai-arreben Artekoak iheslari eta presoekiko Elkartasuna bizirik behar du.

Anai-Artea aipatzeak Telesforo Monzon dakargu gogora, eta bere hitzok:

Aupa gizona, jaiki mutil!
Atzar emazte ta neskatil!
Borrokarako dei eginaz
irrintzi bat dabil,
Euskal Herria diagu zai,
presoak eta hilak ere bai,
abertzale izan ezkero gaur,
gauden denok anai.

Xalbador zena gogoratu zait nihauri, eta haren bertso bat ahapaldi bihurtu:

Anai-arrebak entzun ene barne hotsa:
elkartasuna ez daike gezur-zurrez osa;
iheslariei etxea, gorputzari bihotza,
mutuari elea, presoei ahotsa;
gatibu izatea herriaren lotsa.

Arazoa politikoa da (eta III)

2013-08-27  //  (B)literatura, (C)politika, Historia  //  Iruzkinik ez

Euskal literaturaren isla(k) eta uharteak.  (Arg: Dani Blanco)

– Badago, besteak beste, gatazka sakonen sufritu dutenen artean eremu komun bat sortzeko beharra, eremu komun horren ardatza gizakia izaki.

– Gizatiar ezaugarria jalgi zen solasaldian: Madrilen, demagun, guardia zibilaren andrea gizatiarra da, ETAkide baten andrea edo ama, ordea, ez da hain gizatiarra. Gatazka ez da laxatuko, ezta berau goxatzeko premiazkoa den “beharra” literaturaren, antzerkien edo filmen bidez soilik eginen. Alabaina, eremu komun hori eraiki beharra dago arazoa leuntzen laguntzeko.

– Baina –baina presente betiere–, kontuz!; “gizatiarra” hitza hizpide hartu dugu eta: literatur nahiz bestelako obrak buenismoan erortzeko arriskua dago. Jaidura horretan jausiz gero, malo. Baditugu autore buenisimoak gure literaturan. Horiek ez dute gauza handirik ekartzen ez literaturara ez memoria kolektiboaren eraikuntzara. Laburrean: egin dezagun literatura duina eta sendoa, baita egin dezagun negar ere. Eta azken hau egin dezagun taxuz eta gizalegez.

– Galdera airean geratu da hartara: Happy End behar al da literaturan? Erromako zubiaren koloretakoa izango den amaiera, hots. Gure solaskidek ez dute hori nahi gure literaturan. Naski, egon liteke Happy End amiñi bat, onberatasuna ere, buenismoan jausi gabe hala ere.

– Literaturaren edo artearen zeregina ez da panfletorik egitea. Noski, denok ez dakigu ez arterik ez literaturarik egiten. Denok jakingo bagenu, agian, gatazka errazago gaindituko genuke. Agian. Batek daki. Ez da ziur, inola ere. Horregatik, beharbada, bizitzaren obra antzeztu  “behar” da, errealki antzeztu eta jokatu ere. Hartara hartzen ditu politikak berebiziko jokoa eta lekua. Hots, trauma hor dago. Tragedia antzezteko “beharra” gailentzen da. Zer bestela da politika!?

Arazoa politikoa da
– Literaturaz mintzatu gara, baina politikaz ari(tu) gara. Euskal-espainiar-frantses gatazkaren prozesua –bake prozesua!?– oso latza (izanen) da. Anartean, eseri, berba egin eta gertatua argitzen eta garbitzen saiatu beharra daukagu. Dolu prozesu batean sartu beharra dago. Abertzaletasunak, eskuineko nahiz ezkerrekoak –ezkerra eta eskuina antzokiaren (anfiteatroa, kasurako) bi aldeak baino ez dira– Euskal Herria berrasmatu behar du, eta estatuek euren egiturak suntsitu eta berreraiki.

Politikoei eta botereari kritika (II)

2013-08-26  //  (B)literatura, (C)politika, Historia  //  Iruzkinik ez

Euskal literaturaren isla(k). (Arg: Dani Blanco)

– Memoria kolektiboa norberaren baitatik eraikitzen hasten da. Literaturak, esaterako, pertsonaiak eta egoerak eraikitzen ditu, eta fikzioa izanagatik ere, memoria kolektiboa eraikitzen lagundu dezake, literatura errealitatetik hornitzen eta elikatzen baita. Hartara, literatura errealitatearen erreferentzia edo isla bilaka daiteke.

– Memoria ez da literaturaren testutik eraiki den erreferentea soilik. Memoria kolektiboa ez du sortzen literaturak bakarrik, sozializazioaren ondoren ere gauzatzen da. Are, gero kritika dator eta diskurtso soziala. Areago, irakurleak horiek jasotzen ditu eta pertsonaien bidez eransten du bere partea. Orduan gauzatzen da memoria kolektiboa. Bi aldeak daude, erreala eta fikziozkoa.

Konparazionera:

– Truman Capote-ren Odol hotzean nobela izan zuten hizpide hizlariek. Nobelako pertsonaiak errealak dira. Literatura hori modu bat izan daiteke. Hots, fikzioan izen eta izan errealak erabiltzen dira eta pertsona horien bitartez pertsonaiak eraikitzen dira, errealitatea ezagutzeko. Euskal literaturan ez da hori gauzatu orainokoan, edo bakan baino ez.

– Joxean Lasa eta Joxi Zabalaren historia hizpide –Soto eta Zeberio Harkaitz Canoren Twist nobelan–, hizlariek zalantzak izan dituzte berau “kritikatzean”. Lasa-Zabala kasuaren berri ezagutzen ez dutenek nekez eraikiko baitute memoria kolektiboa. Pertsonak eta erreferenteak ezagutu gabe nekez, alegia.

Politikoei eta botereari kritika:

– Patxi Lopez lehendakari zelarik Eusko Jaurlaritzak literatura eta memoriaren inguruko jardunaldiak antolatu zituen: saio horietako bat penagarria eta lotsagarria izan zen. Luis Haranburu Altunak jardun zuen hizlari. Euskaraz dagoen guztia aipatu gabe utzi zuen. Iban Zalduak arrazoi ei dauka, euskal gatazka hobeto idatzi da euskaraz gazteleraz baino, eta ziur aski gehiago ere idatzi da. Horrela gaizki gabiltza edo dabiltza. Areago, nola izendatu “subjektu” horiek? Lopez eta Haranburu hemengoak baitira. Ez dira Madrildarrak, berbarako.

– Gaizki gabiltza, baiki. Arazoa da, memoria kolektiboa eraiki behar duen alde batek hemengo bi edo hiru hizkuntza ezagutzen dituela eta besteak bat baino ez. Alabaina, euskararen muga handia eta sakona da. Muga baina eurena da.

Literatura memoriaren lagun (I)

2013-08-23  //  (B)literatura, (C)politika, Historia  //  Iruzkinik ez

Euskal gatazkaren isla(k) (Arg: Dani Blanco)

Larrunaren 178. zenbakiak Literatura eta memoriaz (euskal gazta politikoaren memoria) hausnartzeko parada eman digu. Gaiak nola solasaldiak hala. Gatazkak antzina garamatza, latza da historia biltzea, zaila memoria zehaztea. Azkeneko bost hamarraldiko memoria biltzen “soilik” lan gaitza daukagu herritarrok. Hots, euskal gatazka politiko historikoaren korapiloak ez dira aise laxatuko.

Literatur adituak eta arituak murgildu ziren solasean, bakea bilatzen duten gerlarien gisara: kuraiatsu. Aldizkarian duzu elkarrizketaren funtsa. Funtsa diot, gaia ez baita samurra, gaiak hamaika ertz baititu, eta ziur aski horietako batzuk, beharbada, neronek kamustuak ekarri baititut.

Nolanahi den ere, solaskideak euren ekarpenengatik eskertzeaz batera, ertzean geratu ziren eta neronek jaso ditudan hainbat lerro eta hari harilkatu(ko) ditut.

Izenburutik hasita:

– “Literaturaren balioa bakea antzezteko saioan” paratu nuen lerro-buru gisa. Bigarren irakurketa baten ostean “Literaturaren balioa bakea eszenaratzeko saioan” hobetsi nuen. “Antzezteko” ordez “eszenaratzeko”  ipini nuen. Gai serioa eta zaila da politika. Alabaina, “justizia” helezina izaki politika antzezpenean gauzatzen den jokoa da. Gerrarik ezean “bakea” jantzi bat da funtsean, jendeon izatea estaltzen duen mozorroa.

– Joko horretan, errealitateak fikzioa gainditzen du usu. “Literaturak gatazka gainditzen lagundu ote dezakeen?” galdetzen dugu sarritan. Literatura fikzioa den aldetik lagun dezake. Haatik lanak ditu literaturak, literatur egileek, literatur sistemek…

Konparazionera:

– Euskal literaturaren barruan dauden komunitateak, baita gatazkan ere sakon inplikatuta daudenak, gutxi batzuk baino ez dira. Hau da, euskal literatura jendartera iristen da neurri batean, literaturak eragin gutxi du. Bestalde, erdal gizarteek, espainiarrak eta frantziarrak, kasurako, ez dute euskal literatura ezagutzen funtsean. Itzultzen den neurrian irits daiteke haiengana, baina funtsean funtzioa norabide bakarrean gauzatzen da. Twist, Martutene… nobelak iritsiko al dira euskal gatazkan ere inplikatuta dauden beste jendartearengana?

– Memoria eraikitzeko literaturak duen gaitasuna gauzatzeko unean, erreferentziak kolektiboak ez direnez gero, finean, literaturak ez dauka gaitasunik erreferente berriak sortzeko.

–1936ko gerra zibilaren kontakizunaren ondoren hasi zen euskal gatazka, eta gaur arte heldu da. Adibidez, iraganeko “Gernika gorriek erre dute hura” inork ez du sinesten. Egun badago paralelismoa, “ETAk martxoak 11ko atentatuak egin zituela” ez dugu sinesten. Gezurra da. XXI. mendean bizi gara. Ez literaturak bakarrik, baina literaturak ere lagundu du memoria gaurkotzen eta errealitatea islatzen. Dena ez da ezkorra horregatik.

– Bidea malkartsua da, baina dena ez da malda. Larrun-en gora Kantauri ageri.

Ariège eta Foix gogoan, lanera

2013-08-21  //  Historia, Natura  //  2 iruzkin

Foix-eko Gaztelua

Abuztuan ez ohi dugu paperezko Argia publikatzen, lau asteko oporraldia hartuta. Lau aste hauetako lehena hartu ohi dut bete-beteko oportzat, seme-alaben ama lagun. Gainerako hirurak, mundura ekarri ditugunak eta mundura ekarri gintuztenak alboan izaten ditugu, eurekiko ardurak partekatu beharrean. Lagunarekikoak, bestalde.

Lau aste joan dira Ariègen, Foix-en, egon ginela. Egonaldia atzo balitz bezala dut gogoan, alta, mundualdi bat joan dela dirudit.

Berriz ere denbora aipagai, bera dut/dugu mundu-aldiko berebiziko aldagai.

Opor osteko berba salda hau Okzitaniako eskualde horretara joateko gonbidapena duzu, besterik barik (sin más diote gaztetxoek egun).

Hego-mendebaldeko berbak bururatu zaizkit gure ipar-ekialdera begira jarrita. Akaso, gu handik ibilitakoan laga genituen zantzu batzuek jar zaitzakete harako bidean. Agian:

Pirinioen albotik abiatuz, euren magalak bistatik galdu gabe, aise duzu Ariège: Andorra parean. Artean mundua dagoela pentsa dezakezu, baina finean etxean zaude: Auñamendietan gaindi duzu Ariège.

Foix-era arribatu gauean, Trade’estiu asoziazioak antolatu jaialdian dantzan egin genuen herriko plazan: Lantz, Axuri beltza eta Zazpi jauzien erritmora. Bitxikeria. Aurkezleak azken dantza hori Biarnoko dantza gisa aurkeztu zigun. Zazpi aldiz jauzi egin genuen nolanahi ere. Eskiulaz gogoratu nintzen.

Luza nezake jarduna, hamaika zantzu eman ere. Honatx, Foixekoez bertze, beste arrasto lodi zenbait: Saint-Girons, Mirepoix, Ax-les-Thermes, Les Mas d’Azil, Saint-Lizier… bisitatu genituen.

Goiz batean, lur azpiko 70 metrotan, kilometro luzaz nabigatu genuen (Rivière  souterrain de Labouiche) eta hurrengo egunean Trois Seigneurs mendi tontorra (2199 metro) zapaldu genuen.

Kobazuloak eta burdinolak ere ezagutu genituen/ditugu. Elizak ez dira eskas. Protestanteen eta Kataroen lurralde duzu Ariège.

Foixeko Gazteluan egon ginen, prefosta. Joana Albreteko erreginari (etxeko alabak izena berari zor dio hein batean; Baxenabarren bizi izan gineneko arrastoaren ikur) eta Henrike II. Nafarroakoari (Joanaren aita) bisita egin genien. Bertan dago Nafarroako azken Errege izan zenaren ohantzea.

Antzinako kontuak, hain urrunak eta horren hurbilak. Aldia, hots. Denbora, neurtu ezinezko aldagaia. Ariège ez da urrun, Pirinioetan gaindi duzu, bertatik bertara. Gure herriaren historian barrena aurki dezakezu. Aldi eta hautu kontua duzu.

Auñamendiak Ariègeko Trois Seigneurs-etik