Aizpurdi karrika, Perurenatarrak gogoan

2013-03-11  //  (H)endaika  //  Iruzkinik ez

Bixente Perurenaren gorpua, Oiartzungo plazan; 1984ko otsailean

Orio auzotik behera, Enperadorearen etorbidean ia amaieran, Hendaiako hilerrirako bidea dago. Zimitorioa herriaren nortasunaren lekuko paregabea da. Niretzat berezia da, hendaiar peto-petoa izan gabe, hemen jaio eta hiru hilabetez hil zen Haritz semea bertan baitago lurperatua. Otsailaren 20an jaio zen, eta urte bereko maiatzean hil.       Bidantenia bidexka hartzekotan nintzela, duda-mudan, hilerrira joatea pentsatu dut.

“Hurrengo batean” ebatzi dut. Hori ene kontu pertsonala da.

Alta, hilak hizpide, orain 30 urte, Iparraldera arribatu nintzen garaian, Herio gogoratzen dut Hendaiako karriketan. Hainbat iheslari hil zuten. Herritar batzuek egoera tragikoa ezagutu zuten. Esaterako, Segundo Marey, egun hila. Martxoaren 1ean, berriz, SNCFko trenbidetan, Jean Pierre Leiba hil zuen GALek. Leiba ez zen Espainiako Zerbitzu Sekretuen esanetara ziharduten mertzenarioen jomuga. Tronpatu ziren. Leibaren zoritxarrerako eta jomuga zuten errefuxiatuaren suerterako.

Aizpurdi karrika hartu dut jomuga gaurkoan. Izenak izen, Angel Gurmindo eta Bixente Perurena errefuxiatuak heldu zaizkit akordura. Trenbidearen alboan doan kalea da Aizpurdi, bertan bizi ziren Perurenatarrak. Blanki emaztea, Esther, Aingeru eta Argi alabak (Argi Rennesen preso dago; duela 15 urte). Perurena eta Gurmindorekin etxetik irten eta GALek hil zituen 1984ko otsailaren 8an.
Badira bideak, badira sendak, badira kaleak, badira karrikak… diferenteak direla betiko, gisa batez edo gertakari bat medio ezagutu dituzulako. Ez dira izanen besteak bezalakoak sekula santan. Horietako bat duzu enetzat, Aizpurdi karrika. Badira gehiago Hendaian bertan, baitan bertatik kanpo ere.

Anartean, zorionez, badira bestelakoak ere. Adibiderako, Aizpurditik behera dagoen Bas-quartier eta inguruko kaleen izenek liluratzen naute: Marizabalenia, Txintxoenia, Barrandegi, Subernoa…  Euskaldun herriaren nortasunaren lekukoak. Bas-quartierrean, ezpondan behera joaki, bi errekasto batzen omen ziren behiala. Toki horri Arrizabaleta zeritzoten. Ez dira izen den-denak enperadoreen balentriaren arrastoan paratuak. Ez horixe!

Bidez bide, iragana gogoan –otsaileko 8aren eta martxoaren 1aren artean– idazten ari naiz: otsailaren 20an. Haritz ezik, bi urte berantago, egun berean jaio zen Ander semearen egunean. Hilik bat eta bizirik bestea. Hara, berriz ere eneak gogoan. Alabaina, Haritzekin batera, hil zuten Bixente gogorazi nahi dut bereziki, baita preso eta bizirik dagoen Argi Perurena alaba ere. Laster kaleratu den desioz eta esperantzan.

Izan ARGIAko bazkide: Astekariko harpidedun edo webgunearen laguntzaile.

Isaias Carrasco izan zuen futbol entrenatzaile

2013-03-07  //  (C)politika, (E)gizartea  //  Iruzkinik ez

Oscar Rodriguez, Dani Blanco-ren begietan; Gasteizen

Oscar Rodriguez Vazek hiru legealdi egin ditu Eusko Legebiltzarrean, 8 urte guztia. Ganberako PSE-EEko idazkari nagusia, talde parlamentarioaren koordinatzailea izan zen Ibarretxe eta Lopez lehendakarien garaian. Politikan zaildua da, asko ikusia eta ikasia. Nekatua ere, neurri batean, berak aitortu digunez.

Hona, bere bizitzaren hainbat pasarte, bere curriculumaren harian jasoa(k):

– Politikak sekulako oportunitatea eman dit pertsona interesgarriak ezagutzeko. Azkeneko zortzi urtetan hala ere, Eusko Legebiltzarrean egindako lanak lur jota utzi ninduen. 12-14 ordu egin nuen lan egunero, larunbatean eta igandetan barne. Bizitzarako lezio asko jaso nuen.

–  Politikan eskarmentua gazteagotik ezagutu nuen halarik ere. PSE-EEn afiliatu eta lau urtetara Fernando Buesa hil zuen ETAk. Gaztedi Sozialistetako arduraduna nintzen; 2.000 urte aldean. Gazteriaren arduradun nagusia nintzen eta lekua neukan alderdiaren exekutiban: Buesaz gain, Mario Onaindia, Ramon Jauregi eta Javier Rojo zeuden, besteak beste. Pentsa zer-nolako taldea. Ikaspen eta esperientzia onak bizi nituen, baina une txar asko ere bai. Fernando Buesak sekulako burua zeukan, niri iritziz noski.

– Valle de Espinho, Valverde del Fresno, Arrasate eta Gasteiz… Nahasketa maravillosoa eta txundigarria da nirea. Ni oso eroso sentitzen naiz, nire identitate bakoitzak ez du bestea ezabatzen, denek osatzen dute elkar.

– Gasteizko ospitalean jaio nintzen, sortzez arrasatearra naiz baina. Arrasaten bizi ginen ni jaiotzean. 16 urterekin etorri ginen Gasteizera, aitaren lan aldaketa medio.

– Txikitan, etxean ez, baina auzoan –immigrante edo etorkin auzoa izan arren–  euskaraz entzuten genuen, eta hitz egin ere, nik nire mailan. Auzoan ez zen gehiegi euskaraz entzuten egia esan, eskolan eta eskolatik kanpoko hainbat lagun euskaraz aritzen ziren, futbolean bereziki. Beranduago, Arrasateko Mondragon Futbol Taldean 6-7 urtez aritu nintzen, euskaraz egiten genuen. Beraz euskararen halako kontzientzia izan dut txikitatik. Gero Gasteizera etortzean nekien apurra galdu nuen. Azken zortzi urteetan berreskuratu dut euskara.

– Txikitan ere, Isaias Carrascoren (ETAk hil zuen) auzoan jaio eta bizi nintzen, San Andres auzoan. Txikitako nire futbol entrenatzailea izan zen. Ni atezaina txarra nintzen, bera aldiz oso entrenatzaile ona.

– Nire amaren gurasoak portugaldarrak dira, Extremadurara joan ziren lan bila. Handik Arrasatera etorri ziren. Aita Caceresekoa da jatorriz, bertako ditu aita eta ama.

– Arrasaten bizitza eta egoera politikoa gaiztoa eta zaila zen. Nire amaren neba batek, alderdi sozialistaren Herriko Etxearen ardura zeukan. Tabernarena, besteak beste. Gu asteburuetan joaten ginen egoitzara. Han hartu nuen politikaren kontzientzia. Aita zinegotzia izan zen hamar urtez, garai eta egoera larrietan. Niretzat politika arazo iturria zen, hala bizi izan nuen nerabezaroan. Aita alkandora urratua edota aurpegia markatua ikusi izan dut batzuetan, borrokatxoren batean ibilia. Pintadak ere izaten ziren gure kontra, alderdiaren egoitzaren eta etxearen inguruan. Ikastetxean ere arazoak izaten nituen/genituen.

– Gero, kontzientzia hartu nuen, egoera politikoa eta bizitza aldatu alderako konpromisoa eta borroka tarteko indartu nintzen.

– Gasteizera 1996 aldean etorri nintzen. Felipe Gonzalezek hauteskundeak galdu, Moncloa utzi eta Jose Maria Aznaren garaia heldu zen. PPren garaia.

–  Gasteizen euskararen aldeko kontzientzia ez da Arrasatekoa, bistan da. Hemen kontzientzia hori mantentzeko egunero ahalegindu behar duzu, ahalegina eta lana egin ere. Euskara, ez baduzu praktikatzen, oso erraz galtzen duzu. Hezkuntza kontua ere bada.

– Araban eta Gasteizen, gizartean orokorrean, euskarak bi hamarkadatan izugarri egin du aurrera. Gaur egun, tranbian edo kalean, baita auzoetan ere bai, euskara askotan entzuten duzu. Duela hogei urte Arrasatetik etorri nintzenean, nik ez nuen hitzik entzuten ez kalean edo garraio publikoetan, orain egunero behin baino gehiagotan entzuten dut.

– Euskara alderdian?: Egia esan, euskara nabarmentzen da hauteskunde garaietan. Hutsuneak daude oraindik ere, baina alderdian kontzientzia hori egon badago. Orain gure bozeramailea, Idoia Mendia, elebiduna da. Emandako aldaketarekin gustura nago. Ia derrigorrezkoa izan beharko litzateke alderdi bateko bozeramaileak bi hizkuntzak jakitea. Albiste ona da gurean halakoa izatea.

Post oharra: Oscar Rodriguezek Zientzia politikoak ikasi zituen Leioan. Gaur egun, politikan kargurik gabe,  “alderdi politikoen eta demokraziaren eredua”ri buruzko Doktoretza-tesia egiten ari da. Tesia kritikoa da, bistan da. Urte baten barruan bukatzea eta argitaratua ikustea espero du.

Bitxia da Oscarrek darabilen euskara maila. Izan ere, gramatikalki goi-mailako hizkuntza baitarabil. Mail txukuna da berea. Eusko Legebiltzarrean politikaren jardunean ikasitako euskara da berea. Ausarta da zinez. “Nik ausardiaz egin dut aurrera bizitzan, umetatik, baita euskaraz berba egiteko ere” esan digu. Ez darabil ordea, kaleko euskara. Halaxe aitortu digu berak, eta agurtzean hau eskatu ere: “Euskarari eman dizkiodan ostikadak zuzendu, mesedez”.

Sinpatikoa da Oscar, gero!

OHARRA: 2013ko martxoaren 17ko 2.361 zenbakian, Oscar Rodriguezekin egin elkarrizketa irakurgai izanen duzu.

Izan ARGIAko bazkide: Astekariko harpidedun edo webgunearen laguntzaile.

Idazleak saretuz saritu du Maiatzek emakumea

2013-02-26  //  (B)literatura  //  Iruzkinik ez

Sareinak-eko Josune Muñoz, eta Maiatz-eko Itxaro Borda, Amaia Lasa eta Marikita Tambourin

Sareinak taldeak apailatutako mahai-inguruan Itxaro Borda, Amaia Lasa eta Marikita Tambourin mintzatu ziren, Josune Muñozek gidaturik. Otsailaren 23an izan zen hitzordua, Baionako Euskal Museoan.

Museoko leihoez bestaldean elurra mara-mara ari zueno, Maiatz, euskal emakume sortzaileen leihoa lemapean ari ginen literaturaren mentura zaleok: hogeita bost emazteki inguru eta lau gizon. Literatura eta emakumea zen gaia. Sareinak taldeak saretu literatura zen objektua, Maiatz aldizkarian nahiz liburuetan parte hartu duten emakume idazleak subjektu. Literatur sistema, kritika literarioa, ideologiak… hizpide.

Maiatzen historiaren eta istorioen berri kontatu ziguten mahaikideek emeki. 1980ko hamarkadan euskal literaturaren sareak zulo asko zuela erran zuten. Alabaina, literaturaren sistemara jostun eme anitz bildu da harrezkero, zorionez. Maiatzek orori jostorratza eman dio eta saretutako testuen %30 emakumeek harilkatu dute. Sarea ez da Iparraldean soilik harildu gainera, Hegoaldeko idazleek ere sorleku izan dute Maiatz. Anartean, Hegoaldean izan dira ere literatur aldizkariak. Susa, konparazione. Alta, emetasun ezaugarri izanik ere, Susa gizonen biltoki izan zen batez ere.

1970eko hamarkadara arte, apezek eta notableek baino ez zuten literatura egiten Iparraldean. Herria zen euskaldunon erreferentzia nagusia, ez haatik gaitzetsia. Literatur eremua basamortua zen, eta are basagoa emakume idazle bakanentzat. Hegoaldetarrak frankismotik ateratzeko ahaleginetan ari zireno, Iparraldekoak François Mitterranden sarean zabuka hasi ziren. Laborarien seme-alabak plazaratu ziren idazle gisa, baita hiriko bizizale bilakatu ere. Ilusioa bazen, eta ez txikia. Nahiz eta ilusioa –Itxaro Bordak zioenez– galkorra izaten den, bikoteetan agitu bezala. Maiatzek idazleen askatasuna zabaldu zuen, emakume idazlearena partikularki. Eta ilusio hura emeki ari du egun, elur malutak antzo, ilusioak segitzen du euren baitan.

Marikita Tambourinek esperantzari irekitako leihoaren gisara azaldu zuen Maiatz. Kanpoan ilun antzo egonagatik –Oskarbi taldea gogoan– beti atertzen duela erran zuen. Tiraderan geratu testuek argia ikusten dutela noizbait, neguan ez bada maiatzean; emakumeen ahotsez izkiriatuak izanik ere. Berak, gizona izanik ere, Luzien Etxezarreta izan zuen bere testuen kriseilu.

Bere etxean Iparraldea eta Hegoaldea beti izan direla bat erran zuen Amaia Lasak. Bere gurasoak, ez halabeharrez, Baionako Katedralean ezkondu baitziren, aitatxi-amatxi frankismoarengandik iheslariak izaki. Ez alferrik. Maiatz Lasaren literatura etxea bilakatu da, ez alferrik ere, Amaia Lasa Maiatz sarean irakurleak biltzen –hots, harpidedunak egiten– saiatzen da.

Maiatz etxean espresio guztiak sartzen dira: euskara batuan nahiz euskalkietan paratuak, baita gure erdaratatik nahiz munduko erdara anitzetik ekarriak ere. Idazleek atxikitzen dute etxea zutik, liburu-garraioetan “asto lana” egiten dutenak ahantzi gabe.

Maiatzez da izaterik Etxezaharreta eta Borda gabe. Alta, Itxaroren aburuz, etxeko maizterren –maizter nagusiak biak izaki– ahalegina naturala izan da. Luzienek garrantzia kendu zien subjektuei, pertsonek ez dutela horrenbesteko munta erranez, Maiatz garaiko giroan beharrak altxatutako etxea dela argudiatu zuen.

Kanpoan dena ez zen beltz, ez barruan dena zuri ere. Kalean elur maluten antzera aireratu ziren barruan emaztekien izenak, engoitik bertaratu ezin diren pertsona emankorrak: Marijane Minaberri, Daniele Albizu edota berriki hil den Helene Etxekopar Etxart. Haren arima gelan kulunkatu zen Amaia Lasaren ahotsean.

Hotza zen kanpoan, baina bihotzek beroa atxiki zuten barrua. Josune Muñozek, aluaren Irudi bana oparitu zien solaskideei, baita RumblE!! aldizkariaren berri eman ere. Areago, Sareinak-eko lagun batek Iratxe Esnaolaren Klitori maitea amodiozko gutuna oparitu zigun denoi.

Izan ARGIAko bazkide: Astekariko harpidedun edo webgunearen laguntzaile.

Orio ez da urre jada

2013-02-10  //  (H)endaika, Euskara, Natura  //  Iruzkinik ez

Orio eremua Hendaiako glaziarrean dago, eta izen bereko kanpina ere bai

Hendaia ezponda –handi– batean dago, bide zenbaitek mugarrituta dago ezponda. Route de la Glacière delakoak, besteak beste. Bertan nengoen honen aurreko testua idatzi nuenean. Hendaia herri berria da, eta toponimia ere halatsu. Erdararen itzulpenak ondoren heldu dira. Hots, frantsesez pentsatua eta jarriak dira, horietako asko. Sinesgarritasun gutxikoak batzuk: Route de la Glacière, glaziarra Hormategiko Bidea izendatu zuten Herriko Etxeko euskal(dun) funtzionarioek. Horren adibide andana dago kale-karrika-bide bazterretan.

Horiek, artetik errateko, euskaldun elebakarrak bestela deitu izan diola iraganean mendi magaleko alde izoztuari. Demagun: Nebera. Urretxu herrian, Irimo magaleko ingurumari bati Nebera deritzote. Huraxe ere izoztegia izaki. Artean errateko, hizkuntza berez ez dela jatorragoa, atzizkiz osatuta dagoelako. Dela tegi-z dela hiztegi-z.

Bidez bide, enperadoreak eta jauntxoak ageri izan zaizkigu bidera, orain arte. Anton Abadia agertu zaigu, eta agertuko ere, adibidez, Étienne Pellot, Montvieux edo Le Renard basque; Pirata ere deitua. Halaxe jardun baitzuen hendaiar itsastarrak. Alta, ez ditugu pirata eta herriko lehen auzapeza –Ixtebe Pellot deitua hau ere– nahastu behar. Bigarren hau lehenaren iloba izan zen. Juanma Sarasola Xaun-ek behinola adierazi zidanez.

Bidenabar, badago ere Hendaia mugarritzen duen beste bide bat: Orioko bidea. Hendaiara ailegatu berria, Loiolako Irratian jardun nuen batean, esatariak hala erran zidan: “Hendaian ere Orio baduzue?”. “Baiki”. Orio auzoan bizi nintzen orduan.

Bai, badago Orio auzoa. Orioko Kondesa deituak izena emana. Hendaiako goi aldean dago haren etxaldea izan zena, luxuzko etxadia bihurtua. Etxe distiratuak dirudite, baina urre arre kolorekoak dira nire gusturako. Orioko kondesaren arrastorik ez dut inon aurkitu, ordea. Zein enperadoreren magalera etzan ote zen Orioko kondesa?

Xaun lagunak aseko al dit ene jakin nahia!?

Bixintxoak izan dira Hendaian eta San Sebastianak bailiran danbor hotsak entzun ditugu aurten ere. Enperadoreak eta haien tropak gogoan ibili dira herritarrak burrunban, karriketan, elurra eta euria eginagatik gogotik ekinez.

Urtarrila joan da, euritsua joan ere. Oro ez da urre, ezta Orioko kondesaren urrea oro ere jadaneko. Mila urte igaro eta ura bere bidean! Aratz batzuetan arre bestetan.

Enperadorearen etorbidean barrena sartu naiz Orioko bidetik, ezpondan beheiti. Telleria eta Biantene etxeak ikuskatu ditut. Biantene zer ote? Bidantenea? Bidaiariaren etxea, naski?

Badaude bestelako guneak ere, Glaziarraren bidean

(Hendaia, 2013ko otsailaren 10a)

Izan ARGIAko bazkide: Astekariko harpidedun edo webgunearen laguntzaile.

Ez dugu arrazoirik gutxi garelako

2013-02-01  //  (C)politika, Hezkuntza  //  Iruzkinik ez

Falloux Legea 1850 urtekoa da

Baionako suprefeta Patrick Dallennesek –suprefeta berriak– Seaskako ikastola laguntzea debekatu dio Hendaiako Herriko Etxeari. Suprefetak Falloux Legea baliatu(ko) du horretarako. Alegia, oraindik debekua ez bide da gauzatu. Anartean, manifestazioak deituak dira. Karrikara eta borrokara. Larunbat honetan Hendaian, lehena. Otsailaren 16an beste bat izanen bide da Baionan. Euskararen eta euskarazko irakaskuntzaren aldeko deiadarrak entzuten dira engoitik.

Bizkitartean, hona ene hainbat aburu:

– Bitxia da, Hendaiako Udalbatzako Claude Veirak (Hezkuntza eta ikastetxeetako hautetsia) piztu du sua, debekuaren txinparta. Jean-Baptiste Sallaberry auzapezaren taldekide izan da oraintsu arte Claude Veira. Udalbatzatik kanpo dago afera honen samina dela eta. Jakobinoa da. Satorra nonbait. Auzapezak berak errana dakit: “Gobernua osatu genuelarik, honela erran nion Veirari. ‘Hezkuntza arloan, Seaskako Ikastolarentzat hitzartua onartzen duzu? Oposizioak ere onartua da, euren programan ageri da hori’. ‘Tout à fait’ erantzun zidan”. Veirak “hitza jan du” erran zidan auzapezak iragan igandean. Kide ustela atera zaio auzapezari Veira axuanta. Ez da bekan gertatzen. Usaiako da politikagintzan.

– Herrian, udaletxeetan edota komunetan, demokrazia egingarria uste baduzu ere, ez da gauza ziurra, pentsatu nuen. Imajina ezazu hartara, Estatuko goi instantzietan, erakundeetan eta gobernuetan. Politikariek elkarri ezarri zangalatrabak eta eman labankadak “gure” demokraziaren ezaugarri dira.

– Estatuak “debekatu” ohi du. Ez da berria. Areago, orain, “laguntzea debekatu” du. Herriaren funtsezko ekimen bat “laguntzea debekatu” du. Legea ezartzen du Estatuak. Legea Estatu arrazoia da. Eta gehiengoak inposatzen du. Ez dugu arrazoirik gutxi garelako. Erranera zaharra da gurean.

– Falloux Legea aspaldikoa da. Seaskak bere ibilbidea abiatu zuelarik hor zegoen. Beranduago ere, tokian tokiko udalerriek Seaska laguntzea erabaki –eta obratu– zutenean Falloux Legea hor –izango– zen. Iparraldeko euskaltzaleek orobat eta herritarrek berebat, borrokaren eta presioaren eraginez, Estatuak –aldian-aldian Gobernuan izan direnek– Legea zoko batean uztea erabaki zu(t)en. Kasu ez egitea, hots. Egoerak egoera, horrela hobetsirik nonbait. Hor nonbait.

– Alegia, politika eginbide jarraikorra eta ziklikoa da. Estatuaren egitekoak harritzen eta kolpatzen gaitu aldian-aldian. Oraingo debeku hau kalkulatua al da? Suprefeta berri baten hanka-sartzea al da? Tira, artean, gu herritarrok ergel aurpegiarekin geratzen gara. Zer pentsa edo ezin asma. Batasuneko kide Aurore Martin atxiloketarekin ere halaxe jarri zigun Frantziako Estatuak aurpegia, inozo aurpegia.

– Hona ene inozo aurpegiarekin gehitu dezakedana: Iparraldeko hautetsien gehiengoak Lurralde Elkargoaren eskaera egin du, herriak aitzina egin du, eta Estatuak “neurriak” hartu behar ditu. “Kasu! Herriaren erreboltak segitzen du tinko”, sumatzen du. Estatuaren logikan eta hizkuntzan, “neurriak” eta “debekuak” sinonimoak dira. Kasu, estatuek “ordena” eta “errepresioa” batzen dituzte. Kasu! Ikusiko duzue, San Jakes edota Santiago Zubian, larunbat honetan.

Izan ARGIAko bazkide: Astekariko harpidedun edo webgunearen laguntzaile.

Konbentzituta nago, zalantzarik gabe

2013-01-28  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Konbentzituta nago, zalantzarik gabe

Aieteko Adierazpena zabaldu zenetik luze joan da, eta are luzeago eta mantsoago bake prozesua abiatu nahi dutenentzat. Denbora kontu da. Denbora, dirua bezala, asko edo gutxi neurtezina da baina. Berau nork kontrolatzen duen arau.

Azken 30 urteotako abangoardia –eta honen akolitoak– ari dira bake eta normalizazio prozesua finkatu nahian. Etsai zuzenek, bi estatuek –eta hauen akolitoek– euren erabateko garaipena ezarri nahi dute, sine qua non. Abangoardiak hamaika pauso emanda ere, azkena du beti eskas. Auto-suntsiketa eskatzen diote etsaiek, baita autokritika eskatu ere. Hau ere eskas du eta.

Trantsizio garaian, estatu(ar)ekin negoziazioa Luz y taquígrafos zirela medio egingo zela zioen abangoardiak. 30 urteren ostean, Brian Currin buru, Nazioarteko Harreman Taldearen ardura da gatazkaren amaiera “ordenatua” bideratzea. Nork daki ezer, baina? Lehendakari berri Iñigo Urkulluk dioenez, bera ere diskrezioz ari da. Presoen gaiaz ari zen. Adibiderako diot.

Botereek –eta hauen akolitoek– daramate bake eta normalizazio balizko prozesuaren kontrola. Halaber, nork “kontrolatzen” ditu kontra-boterean jardun dutenak,  eta hauen akolitoak? Alegia, auzi historiko politikoa eta 30 urteko gatazkaren beraren ondorioak ebatzi behar dituzten eragileak  –Lizarra-Garaziko Akordioa eta Loiolako elkarrizketako eragileak gogoan– ez dira jada “agerian”  ari. Nazioarteko Harreman Talde aditu batek eginen du “euren” lana!?

Garaipena? Porrota? Independentzia eta Sozialismoa edota Euskal Estatua soflamak (h)istori(o)a izatera pasa dira une batez. Ados. Beharko! Edo, ez ados. Ez beharko ere! Baina, gutxienez, aitor dezagun abangoardiak –ez honen akolitoek eta euskaldunok orobat– parlamentatzeko eta negoziatzeko ahalmenik ez dutela –edo dugula–.

Anartean, politikariek nola, politika aztertzen duten eguneko kazetariek (tira, Internet ere egunerokoa da) espiritu honen hitzak barruratu behar dituzte: “Estoy absolutamente convencido” eta “sin duda alguna”. Iturri fidagarriak dituzte, hara! Edota, bestera, iturri horiek ezean, bakoitzak bere parrokia aseko dituen erretorika berriak “asmatzen” ditu. “Betiko iturritik heldu den ur berria” edatea da kontua, antza. Iraganeko abangoardiak nahi duen bake eta prozesu ereduaren aldean idazten duten agerkariez ari naiz.

EAEko telebista publikoaz (ETBz) eta gure jendarteaz baditut ere zenbait galdera eta aburu:
Zer espero daiteke 30 urte eta gero, “igandeetan 14 minutuko euskarazko albistegiak eta gaztelaniazko 65 minutukoak” onartzen duen jendarteaz? Edota, telebistako saio izarra El conquistador duen populazioaz. Sareko %24 ikusleen arreta bereganatzen duen jendarteaz? Zer espero daiteke EITBko publizitate eslogan batek “Ni ez naiz ergela” edo “yo no soy tonto” etengabeko matraka “jasaten” duen gizarteaz? Zer espero daiteke “gure” gizarte zibilaz? Boterea ez da tontoa, ez! Ergela gizartea –gehiengoa?– bera da.

Zalantzarik gabe, konbentzituta nago

Ulertzekoa da bai –ez onartzekoa horregatik–, herri honen delako abangoardiak heldu den aro berriari zion “beldurra”. Izan ere, hasi orain desobedientzia zibila aktibatzen.

Izan ARGIAko bazkide: Astekariko harpidedun edo webgunearen laguntzaile.

Muga psikologikoarena gezurra eta ameskeria da

2013-01-19  //  (C)politika, Ekonomia  //  Iruzkinik ez

Laborantza Ganbara, Iparraldearen biziraupenerako eredua

Iparraldeaz: 2. partea (Euskal Herri osoa barne)

Ipar Euskal Herriko Laborantza Ganbarak  zortzi urte bete eta ospatzen ditu! Bejondeiola Ganbarari eta ganbararen ostalertsei.

Aurreko artikuluak bezala, gogoeta honek ere Industria Ipar Euskal Herrian du abiapuntu. Ekonomia oro har, eta orobat politika:

1/ Ekonomiaz: abertzaletasunaren izenean diharduten politikariek (EH Bai) ez badute argi eta garbi, Iparraldean bereziki, politika ekonomia dela, Lurralde Elkargoaren bidezko ekimen politikoak ez dira aski izanen (ezta gutxiagorik ere) Frantziako kolonizazioaren ondorioak gainditzeko eta herri honen eraikuntza bermatzeko.

Eredua –ez dut deus berririk erraiten– Laborantza Ganbararen filosofiaren ekinbidean dago. Laborantza Ganbararen eredua miraila eta miraria da. Ekonomiaren beste arloak ere halatsu egituratu litezke. Erreportajean ageri dira arlo horretako eragileen ahalak eta ezinak. Industriari dagokionez, hala nola turismoari dagokionez ere bai.

Gauza bera pentsa dezakegu tokian tokiko goi-mailako irakaskuntzari buruz. Itxura batez, kimera dirudi. Izan ere, ez da laborantzaren esparrua bezala. Hots, herri honen nortasuna eta berezkotasuna, hein batean –herria eta euskara– oraino ere lurrari atxikia bizi baitira. Alabaina, nork pentsa zezakeen duela 40 urte, gaur egungo Seaska izango zenik. Nork ere, AEK? Beraz, zerk galarazten du pentsatzea Iparraldeko eragileek berezko unibertsitatea eratuko dutela hurrengo 30 urtetan?

2/  Formazio eta komunikazioz: Seaska eta AEK fenomeno sozialak  aipaturik, ezin hedabideen alorreko Euskal Irratiak  (gora)aipatu gabe utzi. Ez dago dudarik, tokian tokiko hedabideek eta egin moldeek lagundu(ko) dute Ipar Euskal Herria historiako kolonizaziotik ateratzen.

3/ Kulturarekikoak –kultura zentzu zabalenean–: kultura berri baten aldeko parioak eraberrituko du Iparraldea, baina kultura horrek gaur egun herri hau menperatzen duen kultura politikoaren (frantses kultura politikoaren) bestelakoa izan beharko du. Hexagonoak mendez mende sarrarazitako kultura politiko moldearen analogoa garatzen ez da herria antolatuko eta emantzipatuko. Une honetara iritsita, egitura politikoa (Lurralde Elkargoa, anartean onartzear) eskuratu duzulako, horren bidez herri hori menperatu zaituen “Estatu horren parean” (erraiteko molde bat da) ari zarela pentsatzea ameskeria da.

Hona, ameskeriaz ameskeria, Iparraldean nahiz Hegoaldeko herritarrok, areago abertzaleok, uxatu hala nola barneratu beharrekoak –ene harroan erranak–:

–  Ezin da ulertu herri honen (Euskal Herri osoaz ari naiz) emantzipazioa, bere historia ulertu gabe. Historia aipatzeak, mugak aipatzea dakar. Muga fisikoak –lurraldearekikoak– eta kulturen arteko mugak.  Alta bada, otoi eta arren, ez barnebildu horiek guztiak, euskaldunon artean omen –ei eta bide– ditugun muga psikologikoak aipatzearekin. Muga psikologikoarena gezurra eta ameskeria da.

– Euskaldunon mugak, hegoaldekoen artean lehenik, eta areago hegoaldekoen eta iparraldeko euskaldunon artean, muga kulturalak dira (ekonomiarekikoak, politikarekikoak, hizkuntzarekikoak, historiarekikoak…) . Kulturaren bi osagai nagusiak ekonomia eta hizkuntza direlarik.
Onar dezagun Hegoaldekok zenbat dugun espainol izaeratik eta lehen muga jausten hasiko da. Hala berean Iparraldean, frantses izaeratik zenbat duten onartuz gero jautsiko dira ere bertze hainbertze muga. Onar dezagun halaber, ingelesez nagusitzen doan kultura estatubatuarraren bidez, ustez eraikitzen diren zubiek zenbat muga ezartzen dituzten. Izanez ere, herritik hirira, 30 urteetan teknologiaren bidez oro har, eta Irteneten bitartez berebat, hiri-baso- zibernetikoan murgilduta bizi baikara.

Munduko bi hizkuntza nagusi gure baitan ditugula, hirugarrena baitaratzen ari da, geure ekoizpenerako bitartekorik gabe, lurrik gabe, hizkuntza sendorik gabe, ba al dago euskaldun izaterik?
Ez dut arrapostu ezkorrik, ez baikorrik. Bertzerik gabe, galdera bera parioa da. Pario, apustu, erronka eta desafio!
Izan ARGIAko bazkide: Astekariko harpidedun edo webgunearen laguntzaile.

Lurralde Elkargoaren (h)arian

2013-01-14  //  (C)politika, Ekonomia  //  Iruzkinik ez

Ipar Euskal Herria, Europa berrian agian!

Iparraldeaz: 1. partea

Gogoeta honen abiapuntua Industria Ipar Euskal Herrian erreportajean dago.

Lehen ondorioa: Lurralde Elkargo baten bidez, Ipar Euskal Herria aiseago eraikiko da/dugu. Dudarik ez.

Alabaina, anartean –Euskal Herri osoa hizpide–, hiru egitura administratiboek bereiz garatu beharko dituzte euren politikak oraindik ere, eta urte luzetan. Hau da, EAEk, Nafarroak eta Iparraldeak datozen 30 urtetan bereiz eginen dute bide. Besterik da, hegoaldeko erkidegoen autogobernu maila –marko juridiko-politikoa– nolakoa izanen den, eta Hegoaldeko bi erkidegoek eta Iparraldekoak (artean ez dute onartu, ametsa ameskeria ez dadin izan bederen) zein harreman instituzional mota partekatuko duten.

Dena dela ere, irudikatu ditzagun 30 urte buruan, Estatuen Europaren baitan, hein batean, edota horren ordez, Herrien Europa antzematen hasten dela: Eskozia, Flandria, Katalunia, Euskal Herria herriak aitzindari izaki.

– Hara luze joan haiz.
– Eta, artean zer?

Iparraldetik eta Iparraldeari begira hauxe:

1/ 30 urte luze joan dira EAEko eta Nafarroako Autonomia Estatutuak onartu zirenetik. Bi autonomien erakundetzea, alegia. Iparraldean Lurralde Elkargoa izan arren, areago Frantziako Estatu zentralistan, botere politiko horrek ez du tokian tokiko herritarrek behar duten politika egiteko adinako eraginkortasunik izanen. Izanez ere, ez du Hegoaldeko erkidegoen autonomiaren maila izanen.

2/ Tokian tokiko herritarrek (abertzaleak edo frantximentak izan) behar duten politikak tokiko ekonomia garatu behar du. Eta politika Iparraldean, batez ere, ekonomia da. Iparraldea herri kolonizatua da; “Hegoaldea” ez bezala, kakotxen artean nahi baduzu. Hots, ez du berezko ekonomiarik garatu aro modernoan. Herritarrak “sozialki” kolonizatua(go)ak eta “kulturalki” asimilatua(go)ak izan dira Hegoaldean baino. Frantses Iraultzaren eta II. Mundu Gerraren eraginpean heziak. Politika ekonomia da, beraz. Horra Iparraldeak nozitu duen lehen burujabetasunaren desjabetzea. Halaber,  desjabetze sozio-politiko-ekonomikoarekin batera Estatuaren bertze xede  nagusia euskararen desagertzea izaki.

3/ Horiek horrela, ETAren aroa amaiturik, Iparraldeko Batasuna deseginik, ezker abertzalea, EH Bai aukeran bildurik, jendartearen eraldaketarako motor politikoa izanda ere, abertzaletasunak (Estatu kolonizatzaileak emaniko Lurralde Elkargo instituzio horretaz harago) jendarteko ekimenen eta eragileen bidetik politika egiten ikasi beharko du, politika molde arrunt instituzionalaz harago lanean ariz. Ez da gauza berria, halaxe egin baitute funtsean “politika” abertzaleek azkeneko 40 urteotan. Alabaina…

4/ Abertzaletasunak eskuin-zentroko (UMP-Modem)  eta ezkerreko (PS) alderdieetan eragin du oraingo egoerara iristeko eta Lurralde Elkargoa eskura ahal izateko. Alta bada, aitzinatzean, horien alternatiba politiko izatetik urrun betiere, instituzioetan politika egitea baino lurreko politikan areago errotu beharko da, kolonialismoaren sustraiak erauzten hasiko badira.

5/ Europako eta Frantziako egiturak berritzen ari diren arren (baikor erranik), Estatu gabeko herri baten egungo emantzipazioa Estatu klasikoen egituren ildoan baino, herri ekimenetik jalgitzen diren egituren bidez gauzatuko da, gauzatuko bada.

Hara, aipatutakoak axiomak dira. Luze joan zait. Bihar, etzi edo etzi damu, bigarren partea. Aspertu gabe, hobe!

Politikaz (euskaraz)

2013-01-07  //  (C)politika, Euskara  //  2 iruzkin

1982an, Euskararen Legea adostu zuten alderdien ordezkariak

Hemerotekari begira ari naiz, nire partikularrari. Berria egunerokotik moztutako txatalak birpasatzen ari naiz:

1: EAEko Euskararen Legeak 30 urte erreportajea kari, besteak beste, hauxe irakurri dut: “Oraingo legeari eutsi nahi diote EH Bilduk ez beste alderdiek”.

2: Beste txatalen bat ere hostokatu dut. Soslaia: Rafael Bengoa.

Euskararen –politikaren eta politikaz oro har– inguruan zerbait idaztera ausartuko nintzelakoan bazter utzi nituen berri horiek.

– Gauza ahal naiz iritzi-analisia egiteko?
– Bada, ez, oraingoz ez. (gehiago…)

Hendaia

2013-01-07  //  (H)endaika  //  Iruzkinik ez

Hendaia, Larrun gibelean duela

Hendaiako goialdean nenbilela, Orio auzo aldean, Route de la Glacière bidetik gertu, Bidasoaz beste aldetik heldu zait SOS deia: “Mikel, Boga egiteari utzi behar diogu. Bestela ere, segitzeko prest?”.
“Bai”, erantzun diet Hitzako arduradunei. “Hitza hitz” sos urri garaia izanagatik.

Bogatzeari utzi barik, norabidea zuzendu dut, baita traineru honen lerro-buruaren

Ha zuzendu ere: Hendaika izanen da engoitik. Bidenabar, lagunen deia profitatu dut Hendaia bestela ere azaltzeko.

Hendaiak historia laburra du: 1815ean eratu zen. Frantziako Iraultzaz geroztikoa da, beraz. Ixtebe Pellot izan zuen lehen auzapeza. Urruñako auzoa zen ordura arte. Europako estatuen egiturak indartzeaz batera sortu zen Hendaia. Inguruan  erreparatzea besterik ez duzu: poliziek eta funtzionarioek taxua ema(te)n diote Hendaiari, hein batean.

Hendaia izen toponimikoa duzu. Zer adierazten duen zaila zait adierazten baina. Urruñatik begiratua, Hendaia ezponda batean dago. Endaia, H-rik gabe, pala da. Arraun-endaia, kasu. Endaitz, lema ere bada, ontzi-lema. Orga edo golde baten lema ere da endaitz. Bestela ere, Deban badago Endoia izeneko auzo bat. Nafarroan Endara tokia. Ibai eta itsas ibien magaleko ezponda ote liteke.

Gazteen elkarte baten izena da Hendaitz: “Pentsatu, ez sinistu” dio euren lemak. Endaika berriz Arraun elkartea.

Behiala, euskaltzaleek nongotasuna azaltzeko Endaia idatzi ohi zuten euskararen aldeko banderoletan.  Bitxikeria ikusirik, neronek H-ren faltaz galdeturik: “H hori hegoaldekoek eman diozue” erraten zidaten. Solaskideek ez zituzten gogoan nonbait Espainiako gerra zibil ostean hona heldu ziren hegoaldetarrak. Beranduago, euskara batua sortzean, hendaiar horiek ez ote zuten zuberotarren H aspiratuaren berririk?

Tokiko euskalduntasunaren lekuko: Hondartza Ondarraitz da. Errugbi estadioak halaxe ere izena: Ondarraitz. (H)ondar eta (h)aitz ote? Horra toponimia argiagoa.

Bitxikeriak bitxikeri, Iparraldean bizi ote naizen galdetzean hau erantzun ohi dut: “Gipuzkoako kornerrean bizi naiz, Hendaian alegia”. Denei ez zaie laket ene arrapostua. Baiezpen absoluturik ez dago, noski. Gipuzkoako kornerrean bizi arren, ez bainaiz Espainian bizi, ez Frantzian ere horregatik. Ezta Iparraldean erabat ez orobat ere. Non bizi naizen? Bada Euskal Herrian.

Hendaian bizi, Tuteran bizi edo Trebiñon bizi, euskaraz biziz gero Euskal Herrian bizi zara. Hendaitz-eko gazteen gogoaz, bogari ekinez, endai-kadaz, enda eta hitz bat eginik… aitzina. Hitza baita euskal endaren ezaugarri nagusia.

Oarso Bidasoako Hitzan argitaratua. (Hendaia, 2013ko urtarrilaren 11)