Jose Maria Ormaetxea eszeptiko Jon Sarasuaren aurrean

Atalak: Ekonomia, Gizartea

ARGIAren martxoaren 7ko zenbakian Debagoieneko Bagara proiektuaz jardun genuen eta bertan elkarte honek kooperatibismoaren baloreetatik herrigintzan aritzeko dituen asmoak azaldu genituen. Datozen egunotan, erreportai hartan sartu ez nituen zenbait ezpal jorratuko ditut blogean. Proiektua ez da atzo goizekoa, zelanbait behintzat aspaldi ari da egosten, 1999ko LARRUN honetako lerroetan ikus daitekeenez. Kooperatibismoaren ibilbidea baloratu eta haren erronkez jarduteko bildu genituen Javier Salaberria, Antton Mendizabal, Jon Sarasua eta Jose Maria Ormaetxea. Oraindik kooperatibak ikertzen denbora gutxi zeraman Sarasuak, gizartea beste era batera irudikatzen zuen eta kooperatibek horretan murgildu beharra aldarrikatu. Jadanik erretirotik, bere eszeptizismo maila agertzen zion Jose Maria Ormaetxeak Arrasateko kooperatiben fundatzaileetakoak. Oraindik ere gaurkotasun bizikoa iruditzen zait LARRUN hura eta honako pasartea berreskuratu dut:

J. SARASUA.
Esperientzia honen ekimenean, enpresa eta pertsona eraldatzeko proiektu soziala zegoen, baina oso modu apal-praktikoan, hori aztertzea da niri gehien interesatzen zaidana. Arizmendiarrieta irakurrita, edota zenbait kooperatibistaren ahotan argi ikusten da, baina une honetan nire ustez badira bi ikuspegi: bata, esperientzia hau enpresa-proiektu soiltzat hartzen duena nahiz eta balore berezi batzuekin izan, eta bestea, ikuspegi zabalagotik esperientzia hau gizarte eraldaketa kooperatiborako esperientzia bezala ikusten duena. Bigarren ikuspegi hau konplexuagoa da eta gaur egun ez da batere erraza. Ametsak, edo arlo berrietan sartzeak prestigioa galdu du kooperatibismoan, pragmatismoak du prestigioa. Ahaztu egin dela dirudi amets utopiko eta aldi berean pragmatikoak izan direla honen guztiaren ama. Nire ustez, ikuspegi zabal horretatik ikusi barik, hau da, enpresa ikuspegi hutsetik haratago joan barik, kooperatibismoaren etorkizunak arazoak izango ditu hemen aztertzen ari garen printzipioak birsortzeko.
Zer herri eredu? Printzipio nagusietan `gizarte eraldaketan’ eragile izatea aipatzen da, baina inork ez du zehazten zer `eraldaketa’ mota den, eta hor edozer gauza sar liteke. Hasierako pentsamenduan, eta bai gaur egungo intuizio berrietan arakatuta, jar liteke ipar bat, nahiz ipar lausoa izan: autoeraketa, gero eta gizarte autoeratuago baterantz jotzea. Izan ote liteke energia sozial eta politikoak bil ditzakeen intuizioa, iparra? Ez dakit. Baina ez da formulazio hutsa, praxian egindakoak bakarrik balio du. Horren praxiak izan baditugu, arlo askotan gainera.
Horrez gain, Arrasateko esperientzia kooperatiboak beste esperientzia komunitario batzuekiko elkartrukatzea landu beharko luke, Antxonek esan duen haritik. Arrasate esperientziak, adibidez, zerbait aporta dezake arkitektura instituzionalaren ikuspegitik. Adibidez, gizarte zerbitzuetarako kooperatiba integralaren eredua garatu du, langileak, erabiltzaileak eta komunitatearen interesak kooperatiba berean uztartuz. Irakaskuntzan badira horrelako esperientziak, kogestio kooperatibak. Euskararen munduan, esaterako, orain arte kultur elkarteak edo antzekoak izan dira, eta hainbat ekimenetarako enpresa ikuspegiaren beharra aipatzen ari dira. Honetarako kooperatiba integralaren ereduak asko eman dezake, gainera malgua da.

J.M. ORMAETXEA.
Niri bizitzan gauzak zehaztea egokitu zait, harriak jartzea alegia. Orduan, ez ditut oso ondo ulertzen esaten dituzuenak. Pentsatzeko modu sakona eta zintzoa duzuela ikusten dut. Baina kooperatiba bati —Fagor elektratresnak, Eroski, Euskadiko Kutxa, Danobat…— ikuspegi teknologikotik munduko enpresa onena izatea eskatzen badiogu, makina onenak egin ditzala, gainera munduan zehar salmenta kokagunean izan dezan esportaziorako, eta bazkideari motibazioa eskatzen badiogu berea den enpresa nazioarte mailan lehiakorra izan dadin, zer gehiago eskatu behar diogu bada. Horrez gain, ia politikoa den inplikazioa eskatzea mundu desberdin bat egiteko… Ez da ados ez nagoela, ez dut uste hori egitea posible denik.
Kooperatibak giza harremanen habitat garrantzitsua izan behar du, non kooperatibistaren hitza eta interesak defendatuko diren, eta gero kanpoan bakoitzak nahi duena egingo du. Seguru nago, hortik ateratzen denak bere baitan eramango du zintzotasunaren hazia. Deba Garaian egundoko zintzotasuna dago, eta bestela ikusi kooperatiben 45 urteko historian zenbat diru lapurtu den, gehien eraman duenak 60 milioi pezeta (2,4 milioi libera inguru) eraman du. Udaletan ere zintzotasuna eta eraginkortasuna dago, eta horrek badu zerikusirik kooperatibetako baloreekin.
Gaur egun badago gabezia bat kooperatibetan, memoria soziala, eta honekin ari naiz xaxatzen egunotan zenbait jende. Kooperatibak enplegua sortzen ari dira eta horren memoria bat beharko litzateke grafiko samur batzuetan islatua bazkideek oso argi ikus dezaten egiten dena. Hezkuntza eta formazioan egiten denarekin berdin, Mondragon Unibertsitatetik haratago doana. Eta berdin beste zenbait gauzekin, komunitateak ikus dezan egiten direnak. Ikuspegi sozial hori aipatzen duzunean, Jon, motz geratzen zara hori definitu egin behar didazu.

J. SARASUA.
Luze joko luke unibertsitatearen gaiak. Ikuspegi etiko-soziala modu desberdinean jorratzetik, gizarte zientzien fakultate bat eratzeraino.

J. M. ORMAETXEA.
Hemen eratu den humanidade fakultatea bide horretan doa…

J. SARASUA.
Ikusi egin beharko litzateke.

J. M. ORMAETXEA.
Definizio maila handiagoa beharko nuke, baina horrelako talde enpresarial bat ezin da bizitzaren ikusmolde politiko baten aitzindari izan. Bat EAJkoa ateratzen da, bateren bat PPkoa, eta HBkoak beste batzuk… baina gehiago ezin duzu eskatu, eta guztiak elkarrekin bizi izan gara, ondo gainera. Zergatik? Kooperatibismoari zegozkien gaietan bat gentozelako. ETArekiko oso gertu zegoen jendearekin ondo moldatu naiz Euskadiko Kutxan, instituzioarekiko izugarri eraginkorrak zirelako.

(LARRUN, 1999ko azaroa)