Leihotik ihesi
root@apen:/# echo "blog hau Ez da teknologia albistegi bat"

Bizitzak aurrera egin ahala, uste dut gauza geroz eta gutxiago ulertzen ditudala. Adibidez, astelehenean eztabaida handi samarra piztu zen lizentziamendu eredu baten inguruan. Hitz egin dezagun horretaz.

Gertatutakoa laburbiltzen saiatuko naiz, eta esan gabe doa ezin didala inork eskatu, kazetaritzak ustez berezko beharko lukeen inpartzialtasuna. Ni ez naizelako kazetaria. Beraz, barkamena eskatzen dut aldez aurretik:

Argiak Aiurri.eus-eko artikulu bat kopiatu eta bere webgunean jarri zuen, Aiurriren lizentziak horretarako ematen dion aukera baliatuz. Lizentzia Creative Commons BY-SA (aurrerantzean CC BY-SA) da. Lizentzia horrek dio, oro har (sakondu nahi duenak hemen egin dezake), edozein pertsona dela libre lizentzia hori duen lan bat partekatzeko eta egokitzeko edozein helbururekin, baita helburu komertzialarekin ere. Hau da, kopia bat egitea eta berau partekatzea zilegi dela. Baina askatasun horiez gain, betebehar batzuk ezartzen ditu, noski, kopiak edo eratorriak jatorrizko lana aitortu behar duela eta lizentzia berarekin partekatu behar dela. Honaino, dena ondo. Hurrengo egun baten, Twitterren -hau da, publikoki-, eztabaida sare sozial iragankor baten gehiago ez elikatzeagatik aipatuko ez dudan txio batek (bere iritzia eman nahi duenak eskura dauka bide hau eta beste hau, txioak baino askoz eraginkorragoak eztabaidarako), Argiak egin zuena legezkoa zela jakinda eta onartuta ere, etikarik ez izatea salatu zuen.

Bada, nik, copyleftean eta kultura librean interesatuta nagoenak, Argiak beste komunikabide batzuetako edukiak hartzen dituela jakin badakit. Are gehiago, hori egitea desiragarri deritzot. Argi gera dadila: lizentziak ezartzen dituen legezko baldintza guztiak betetzen badira (gogoratu: aitortza eta kopiak lizentzia bera izatea). Argiak beti betetzen ditu. Hala ere, artikulua ikustera joan nintzen. Argi zegoen jatorrizkoa modu egokian aipatzen zela, eta Argiaren lizentziak -Aiurriren berdina-, baldintza egokia betetzen zuela zilegizko kopia bat egiteko. Honaino, dena ondo. Erabat onargarria zen Aiurrik aukeratu zuen lizentziapean Argiak egindako kopia.

Bada, non da arazoa? Egia esan -artikulu hasieran aitortu dut-, ez daukat argi. Ez dut arrazoiketa guztiz ulertzen. Nire enpatia falta izan da, akaso. Are zailagoa egiten zait ulertzea, txioan onartzen bada maila legalean dena ondo zegoela. Baina errepikatzen hasia naiz.

Egin dezagun aurrera. Gehien interesatzen zaidana, ez delako albistea bere horretan, baizik eta sortutako eztabaida: askok elkarrizketa eremu positiboetara eraman nahi izan zuten, eta hori zoragarria iruditzen zait -are gehiago Twitterren-. Baina nire ustez, egindako proposamenak ez dira gauzagarriak. Akordio bat egitea proposatzen zuten, non komunikabideek onartu dezaketen ezin dela beste batzuen lan bat kopiatu ordu batzuk igaro arte (adibidez, 24 edo 48 ordu, baina denbora tartearen zenbatekoa ez da garrantzitsua). Eta horrek lizentzian aldaketa ekarriko lukeenez, ez nago proposamenaren alde. Zergatik? Oso erraza: Creative Commons erabiltzea, edozein dela lizentzia, mundu mailan aztertuta dauden lege-baldintzak eskaintzen dituelako, eta “gu desberdinak garelako” aldatu ezin ditugun lan-moduak. Hau da, ez nago ados, proposamena onartuko balitz, Creative Commnos lizentzia guztiak zentzua galduko luketelako. Eta orduan, zertarako beharko genituzke? Gure asmoa informazioaren eta kulturaren zirkulazio askea bermatzea bada, eta nire asmoa hori bada behintzat, ezin ditugu copyleft lizentziak aldatu. Ezta ondo hausnartu eta aztertu gabeko termino berriak asmatu ere. Copyleft izateari uzteaz gain, euskarri legal gabe geratuko ginatekeelako!

Nire ustez -eta hemen bai egiten dut bat zenbaiten ikuspuntuarekin-, arazoa pedagogikoa da. Hasiko naiz esaten, lan egiteko modu zaharrekin amaitu behar dugula. XVIII. mendetik aurrera martxan dagoen copyright-a garaitu behar dela. Garaitu. Hasteko, formatuak eta teknologiak ez direlako XVIII. mendan ziren berdinak, baina, batez ere, behar sozialak ere ez direlako berdinak. Eta nola egiten zaio aurre horri? Copyleft-a sustatzen duen edozein lizentzia erabiliz, horien artean Creative Commons-etako batzuk (libreak diren Creative Commons lizentziak 3 dira: CC BY-SA, CC BY eta CC0. Hauetatik bakarra da copyleft, CC BY-SA). Nire ustez, arazoa komunikabide baten lizentzia inertziaz ezarri izana da eta ez ohartu izana elkarrizketatuak ez zuela albiste horren hedapenik nahi Aiurritik kanpo, baina ezarritako lizentziak bermatzen zuela hedapena.

Lizentzia bat hausnartu egin behar da, ez inertziaz dagoena jarri.

Garrantzitsua da nire iritziz etorkizunerako hiru gauza azpimarratzea, amaitzen joateko. Lehenengoa: lizentzia bat onartzen eta ezartzen denean bere eskubide eta betebehar guztiak onartzen eta ezartzen direla. Bigarrena: edozein arrazoirengatik sortutako edukia zabaltzea nahi ez bada, agian beste lizentzia bat aukeratu beharko litzatekeela lan horretarako (kasu honetan artikulu horretarako). Eta hau, lana argitaratzen duenak egin beharko lukeela (kasu honetan Aiurrik). Eta hirugarrena da guztien artean nabarmenena: mundu mailan denek onartzen badugu semaforoa berde dagoenean, bidea gurutzatu dezakegula, ezin da inor etorri esatera bere kalean ezin dela berdez gurutzatu. Ezta argi eta garbi berdea den argia laranja dela onartzera inor behartu. Kasu horretan behar dena ez delako semaforo bat. STOP bat baizik.

Zer nahi duzue nik esatea. Ez naiz kazetaria eta ez naiz jurista, baina erabat sinetsita nago euskarak eta euskarazko kulturak oro har behar-beharrezkoa dutela copyleft-a. Hala ere, dirudienez, egindakotzat jotzen genituen gauza asko berrikusi eta berriz hausnartu beharko ditugula dirudi.

Ongi etorriak blogeko ikasturte berrira.

Errealitate bat da pandemiak aldatu egiten dituela ez bakarrik teknologia erabiltzeko moduak eta harekin dugun harremana, baita haietan ditugun jokabideak ere. Ez dut jokabideei buruz denbora luzez hitz egingo, ez bainaiz gai sentitzen, baina gustatuko litzaidake esatea gero eta desatseginagoak garela sare sozialetan. Ikusi besterik ez dago Ceutan migratzaile bat besarkatzen zuen Gurutze Gorriko neskaren kontua ixtea behartu duten miserableen ekintzak. Egongo da esango didanik: “Ai, Dabid! Nolakoak zareten lehen mundukoak, zuen arazo txikiekin existitzen ez diren mendiak sortzen”. Eta akaso arrazoia izango du, baina lehen mundutik idaztea dagokit, teknologia ardatz duen blog baten.

Gaur artikulu pertsonalago batekin nator.

Bada, mastodon.eus sortu genuenean, Twitterretik ateratzeko beharra sentitu nuen, eta hala egin nuen. Ezabatu nituen nire aurreko txio guztiak, ezabatu nuen aplikazioa mugikorretik eta urtebete inguru eman nuen Twitter irakurtzen, asko jota, urtean bitan edo hirutan. Beti ordenagailutik. Denbora horretan ez nuen mikroblogintza esparru horretan gehiegi hitz egiteko beharrik sentitu, ezta pertsona askorekin elkarreragiteko beharrik ere.

Baina pandemia iritsi zen. Eta Twitterren egunero sartzen hasi nintzen. Eta egunkariak egunero, behin baino gehiagotan, irakurtzen nituen. Eta albisteak irensten nituen. Eta irakurtzen ari nintzen albiste horiek aztertzeko oso denbora gutxi neukan. Eta iritziak osatu behar nituen, batzuetan erabat polarizatuak, oso denbora-tarte laburretan. Eta ibaiak nola publizitateak hala egin zidan. Gainezka.

Twitterri dagokionez, hasieran ordenagailutik konektatzen nintzen eta Nitter izeneko software libre bat erabiliz. Ondoren, Twitterreko lotura bat egin nuen nire telefono mugikorraren pantaila nagusian, aplikazioa instalatu gabe. Hurrengo urratsa, noizean behin txio bat edo beste idaztea izan zen, tarteka idazten ari nintzen artikuluen loturekin. Ondoren, aplikazioa instalatu nuen, baina jakinarazpenak isildu nituen, nahi dudanean sartzeko, ez Twitterrek sartu beharko nukeela pentsatzen duenean. Eta puntu horretan nago orain. Inori axola ez zaizkion gauzak idazten ditut, eta, kasurik onenean, irakurri eta pare bat ordura ahaztuko direnak. Jakinarazpenak desgaituta.

Joan den astean jakin nuen euskaraz idatzitako asteko txio onenen zerrendan nengoela.

Eta orduantxe konturatu nintzen porrot egin dudala, neurri batean, Twitterreko irteeran. Eta nahi dudanean eta nahi dudan bezala itzultzea erabaki dut. Whatsapp instalatzeko beharrari eskinazoa eman diot eta horrekin kontsolatu beharko naiz, baina ez da erraza izan. Horrelako erabakiak hartzen dituzunean, zure bizitzako egun guzti-guztietan justifikatu behar dituzulako. Barkamen eske edo.

Eta Twitterren dagoen publizitate kopuruarekin flipatzen jarraitzen dut.

Nik nahiago dut Internet herritarra, pertsonetan oinarrituko dena, ez enpresetan. Nik nahiago dut, aberastasun guztia dozena bat enpresa teknologikotan biltzen duen gizarte digitala feudalismotik alde egiteko gaitasuna izango balu. Burujabetza teknologikoa eta software librea sustatzeaz gain, pentsamendu kritikoa eta balio askatzaileak ere sustatuko dituen gizarte digitala. Pertsona eta kolektibo asko gara espazio hori osatzeko asmotan guretik onena ematen ari garenak. Web pertosna.pertsona. Hemen utziko dizkizuet Munduko Gizarte Foroaren harira Latinoamerikako pertsonen ahotik egin zituzten aurkezpen eta hausnarketa interesgarri batzuk. Zenbat ikasi behar dugun Latinoamerikatik!

Guk ere horrelako erakunde bat behar dugu Euskal Herrian. Aktibistok osatua. Baina, bitartean, badirudi irrikaz nagoela noizean behin publizitatea bazkaltzeko.

Bere garaian, lagun batek Twitter euskaratzera gonbidatu ninduen. Uko egin nion Twitter itzultzeari. Alde batetik, Twitter baliabide itzelak dituen enpresa bat delako. Bestetik, Twitter software pribatiboa delako eta nik software librea baino ez dudalako itzultzen. Estatu Batuetako enpresa batek bere plataforma euskaraz izan nahi badu, itzulpena ordaindu dezala. Nolanahi ere, galdera garrantzitsu baten aurrean jarri ninduen. Zer da garrantzitsuagoa, euskara ala burujabetza teknologikoa?

Saiatuko naiz erantzuten.

Aurrekoan, Durangon aurkeztu zen Netflix euskaraz egitasmo ezaguna. Eta blog bidalketa hau idatzi nahi nuenetik publikatzen dudan eguna arte Disney+ euskaraz ere aurkeztu dute. Netflix euskaraz taldeak aurkezpen horretan, azken hilabeteetan egindako lana aurkeztu zuen, 10.000 sinadura baino gehiago gizartearen esku jarri zituen eta bere etorkizunaz hitz egin zuen.

Nik ez dut sinatu eskaera hori. Hala ere, une batzuetan sinatu egin beharko nukeela pentsatzen dut eta momentuko gogo horri eutsi egin behar diot. Noizean behin horietan, software librearen eta burujabetza teknologikoaren aldeko aktibista izatea eta euskaltzalea izatea balantzaren aurkako platerean dauden zera horien artean aukeratzera behartzen nau. Aurrekoan Twitter bezala, gaurko honetan euskara dago plater batean eta software librea eta burujabetza teknologikoa bestean.

Alde batetik, euskaltzalea naiz, eta horrek esan nahi du, nire ustez, euskara streaming plataformetara ate handitik (mugimendu batek aupatua) sartzea desiragarria litzatekeela. Plataforma horiek duten izena berdin dit. Bestalde, software librearen eta burujabetza teknologikoaren aldeko aktibista naiz, eta, beraz, erraza da ondorioztatzea niretzat teknologia borrokarako esparru jarraitua dela. Ez erreminta, helburu. Gaur gaurkoz, ezagunenak diren streaming sistema guztiak software pribatiboak dira. Bere algoritmoek ikusten ditugun edukiei buruz hartzen ditugun erabakietan nola eragiten duten baloratzera sartu gabe, derrigorrezkoa bihurtzen zait esatea, Netflix burujabetza teknologikoaren guztiz aurkako norabidean doala. Kontuz, horrekin ez dut esan nahi streaming bidezko edukia kontsumitu behar ez dugunik, baizik eta Netflixen eredua ez dela eduki hori kontsumitzeko modurik eredugarriena. Desazkundetik ere azter genezake beste egun batean.

Balantzaren alde batean euskara eta balantzaren beste aldean burujabetza teknologikoa. Nola asmatu?

Azken zera baten ondorioz, nire balantzak, eskaera ez sinatzearen alde egin zuen: sinadurak change.org plataforman eskatzea. Sinadura kanpaina bat egiteko modu asko daude Interneten, baina change.org da modu horietan guztietan okerrena. Urtzi Urkizuk, Berrian, software librearen aldeko aktibista batzuei change.org-ri buruz egin zigun elkarrizketa irakurtzea gomendatzen dizuet. Uste dut artikuluaren izenburua ezin dela hobeto aukeratuta egon: Sinatzea ez da doakoa.

Laburbilduz, ulertzen dut Netflix euskaraz jartzearen aldeko eskariaren garrantzia. Hala ere, ezinezkoa zait sinatzea. Aspaldi ulertu nuen euskara ezin dela teknologia berrien karrerara bakarrik joan. Horrela egingo balu, inora ez daraman esprint nekagarrian bukatuko luke. Euskara software librearen eta burujabetza teknologikoaren eskutik atera behar da teknologiaren zelaira, euskararen independentzia eta epe luzerako estrategia erabat bermatu dezakeen eredu teknologiko eta politiko bakarra baita.

Pazko oporretan, autoa hondatu egin zitzaigun eta autobide baten erdian botata utzi gintuen. Edonori gerta dakioke. Hitz egin aseguruarekin, garabiarekin eta taxiarekin. Honaino dena normal. Ni urduri samar nengoen, autoak bere lana egiteari uko egiteko aukeratu zuen leku txarragatik, eta ez nekien oso ondo zein kilometrotan geunden, beraz, ez nekien nola azaldu gugana heltzeko egin behar zuten bidea garabiari eta taxiari. WhatsApp-en bidez gure lokalizazioa bidaltzea ideia ona zela otu zitzaidan. Eta horrela egin genuen. Bai garabia, zein taxia, gidatzen ari zirela kontutan hartu gabe. Nekez irakur daiteke Whatsapp egoera horretan. Zer ondorioztatu dezakegu anekdota honetaz? Ez nuela kontuan hartu nortzuk ziren komunikazioaren hartzaileak eta pertsona horien egoera zein zen, iritsi zirenean, tonu atseginean, trafiko-urratze bat egitera behartu nituela esan zidaten arte.

Bada, hau ez zait niri bakarrik gertatzen.

Osakidetzako zuzendari eta kargudun politikoak beren ibilbide profesional osoan izango duten antolakuntza-erronkarik zailenaren aurrean daude murgilduta. EAEko biztanle guztiei COVID-19aren kontrako txertoa jartzea. Baldintzarik okerrenetan, onartzen dut. Taxiarekin egin nuen bezala, nire ustez, Osakitdetzak ere ez du oso kontuan hartu zeintzuk diren bidaltzen ari diren SMSen hartzaileak. Ondorioz, eta nire iritzi apalean, bi arazo garrantzitsu eragiten dituzten, bi akats larri egiten ari dira. Eta, hasi orduko, onartuko dut ez dudala uste maltzurkeriaz egin dutenik. Gehiago da aginpiderik eza. Lehenengo akatsa da, pentsatzea herritar guztiek, SMS bat irakurtzen dakitela. Bigarren akatsa da, onartzea SMSa irakurriz gero, mezuaren hartzaileak smartphone bat edo Interneterako konexioa duen ordenagailu bat erabiltzeko eta erabiltzen jakiteko moduan egongo direla. Esan bezala, bi akats horiek bi arazo potolo sortzen dituzte. Lehenengo arazoa da, SMSa irakurri ondoren, jende askok ez dakiela hitzordu bat nola hartu Internetez, eta, ondorioz, anbulategietara deitzen dutela telefonoak erabat bete arte. Jarduteko modu horrek sortzen duen bigarren arazoa, ahal dela lehenengoa baino okerragoa da; adineko pertsona askok ez dakite mezua jaso dutenik ere.

Erabat seguru nago, hau irakurtzen ari zareten bat baino gehiagok, senideak eta lagunak lagundu behar izan dituzuela txertoa hartzeko hitzordua eskatzeko. Eta zer egingo dugu tramitea egiteko laguntzarik ez duten pertsona horiekin? Beraien txertoa atzeratu? Bai, onartzen dut egongo dela esaten duenik edozein pertsonak dakiela SMS bat irakurtzen. Erantzungo nioke Euskadi Irratia entzuteko eta zenbatzeko edozein adineko kexak.

Digitalizazioa, izan dadila zentzuduna eta, ahal dela, orekatua.

Ukaezina da historiaren puntu batean gaudela, non, nire ustez, ezinbestekoa zaigun gauza bakarra baitago: zientzia. Eta inork ez dezala zalantza minimorik izan: psikologia barne hartzen dut. COVID-19aren pandemiatik atera nahi badugu, zientzia behar dugu. Baina zientzia librea.

Badakizue zeintzuk diren behar ez ditugun gauzetako bi? Etxeratze agindua eta polizia.

Duela urte gutxi hasi nintzen Kropotkin irakurtzen, baina esan behar dizuet niretzat irakurketa benetan errebelatzailea izan dela. Gaur egun lortzen ditugun lorpenak, edozein eremutan, beste pertsona askok gizartearen izenean iraganean lortu zituzten lorpenen eraginez datoz. Kropotkinen kosmobisio horrek etorkizunean ideiak askeak izan behar dutela azaltzeko balio dit. Are gehiago, aspaldidanik aske izan beharko luketela. Baina egungo egoeran, berebiziko garrantzia du zientzia iraganeko oztopoetatik askatzea.

Eta oztopo horiei buruz badakigu zerbait software librearen komunitatean. Horregatik animatu naiz panfleto hau idaztera.

Ez dut gehiegi luzatu nahi azalpena. Beraz zuenean ondoriora: software librearen ideia askatzaileek, software-patenteen beharrik ezari dagokionez, niri behintzat, patenteak gizarteko oztoporik handienetako bat direla ondorioztatzeko balio didate. Richard M. Stallmanek idatzi zuenez, “Software proiektu baterako, software patenteak lurreko minen baliokideak dira: diseinuari buruz hartzen den erabaki bakoitzak proiektua suntsi dezakeen patente batekin estropezu egiteko arriskua dakar”.

Pandemiaren gaur egungo egoerara itzuliz, iruditzen zait proiektu zientifiko bat aurrera eramateak ideia desberdineko batasun konplexu bat behar dela. Litekeena da ideia horietako asko patentatuta egotea. Kasu horretan, patentea abokatu-armada batekin baliogabetzen saia zaitezke. Eta horrek ez zaitu bide onean jarriko. Badira inozoak patenteek berrikuntza sustatzen dutela defendatzen dutenak, halako anormalidaderik! Sortzaileak bakarrik saritzen dituzten patenteak, urte askoan beren asmakuntzen gaineko legezko monopolioa emanez, asmakizun berriak bultzatzeko modurik onena al dira? Begi bistakoa da ezetz. Jabetza intelektualeko eskubideek zikindutako iragana (eta oraina) baitute.

COVID-19aren txertoak, medikamentuak eta diagnostikoak munduko pertsona guztiengana iristea nahi badugu, ezinbestekoa da patente medikorik ez egotea. Ez pandemian bakarrik, batzuek proposatzen duten bezala, patente sistema, gizartearen mesedetan, betirako suntsitzea baizik. Egungo patenteak kendu gabe, txertoak ez dira merkeak izango eta ezin izango dira mundu osora iritsi.

Osasuna ez da negozio bat, eskubide unibertsal bat baizik. Eta pertsonen bizitza da BETI garrantzitsuena. Miserable batek bakarrik ezkuta dezake bere burua patente medikoetan, etika eta enpatia falta nabarmena agerian utziz.

Ez da nire gaurko asmoa software libreko ereduen abantailak agerian uztea, baina adierazi nahi dut erabiltzaileez gain, Administrazio Publikoak eta enpresak direla, iturburu-kodea libreki ikuskatu, aldatu eta birbanatu dezaketen aplikazioak edukitzeagatik onura gehien atera dezaketenak. Zientziak gauza bera egitea behar dugu (iturburu-kodea libreki ikuskatu, aldatu eta birbanatu).

Eta orain behar dugu, bihar berandu izango delako.

Hizkera panfletariotik haratago joan nahi duenarentzat:

• Software libre para una sociedad libre (Bereziki: 4, 12, 13, 14 eta 20 artikuluak), Richard M. Stallman.
• ¿Por qué Marx no habló de copyright? La propiedad intelectual y sus revoluciones, David García Aristegui, 9788494270833.
• Cuando las patentes obstaculizan la lucha contra las enfermedades y el cambio climático, NYT.
• Patent Absurdity: how software patents broke the system, Luca Lucarini (beste askoren artean).
• La guerra de las patentes, Documentos TV.