Onintza Irureta: “Ahalduntze feminista pertsonal eta kolektiboa izan zen Bizkaiko zaharren egoitzetako greban”

2019-04-30  //  Feminismoa  //  Iruzkinik ez

Apirilaren 29an Donostiako Kaxilda liburu-dendan Emakumeak greban mahai-ingurua antolatu zuten ELAk eta ARGIAk elkarlanean. Hiru hizlari hauek aritu ziren gela bete jenderen aurrean, bakoitza borroka bana kontatzen: Onintza Irureta ARGIAko kazetaria eta Berdea da more berria liburuaren egilea; Aitziber Aranberri Gipuzkoako zaharren egoitzetako langilea eta Nekane Zabala Hernaniko polizi-etxearen garbitzailea.

Onintza Iruretak eman zion hasiera solasaldiari, Bizkaiko zaharren egoitzetako greba arrakastatsuaz argitaratu berri duen liburuari tiraka.

Hemen Iruretaren ostean Aitziber Aranberrik egin zuen hitzartzea, eta Nekane Zabalak emandako azalpenak.

[Onintza Irureta] “2017an bukatu zen Bizkaiko zaharren egoitzetako langileek 378 egunez egin zuten greba. Langile borroka eta borroka feministaren eredu izan zen. ELA sindikatuak gidatu zuen greba eta liburuan bildu nahi zuenez esperientzia, eta elkarlanean atera dugu ELAk eta ARGIAk.

2016ko martxoan hasi zen greba. Ez zituzten egun guztiak segidan egin, 2 urte eskas iraun zuen borrokak. Grebalariak ‘gerokultoreak’ ziren, eta zer diren gerokultoreak? bada zaharren zaintzaz eta osasunaz arduratzen diren langileak dira. Esanguratsua da hitz hori hain ezezaguna izatea eta beti ‘zaintzaile’ deitzea, lanaren prestigio faltaren erakusle da.

Era askotako mobilizazioak egin zituzten: Arriagan egindako kanpaldia izan zen nagusia, eta nahi zutenek beren babesa han eman zieten, jende ezagun eta ezezagunek. Borroka kalean ikusgarri egin zuten, eta lortu zuten beren borroka ezagutzera ematea”.

Soldata nahi, ez osagarri bat

“2003an 600 euro irabazten zituzten. 2003-2005 epealdiko hitzarmenari esker, bukaerarako 900 euroko soldatara iritsi ziren.

2016an bosgarren hitzarmena negoziatzen ari ziren. Lana duintzeko garaia zela zioten. Soldata gutxienez 1.200 eurokoa izatea eskatzen zuten, igandeko plusak 32 eurotik 54ra pasatzea… Jokoz kanpo geratu zen patronala 1.200 euroko eskaerarekin. Hala zioten langileek: ‘Patronalak lortu du emakume izaera ematea borrokari, ze emakume gisa tratatzen gaituzte, ez langile bezala. Negoziazio mahaietan ari direnei ez zaie burutik pasa emakumeek independentzia ekonomikoa izateko moduko soldata eskatuko dutenik’.

Ez ahaztu ze sektoretaz ari garen: ez da kasualitatea zaintza lana oinarri duen sektore ia osoa emakumeek osatzea. ‘Badirudi etxean egiten dugunaren luzapena dela, ADNean bagenu bezala. Ordaindu bai, baina gaizki’ diote langileek liburuan. Egoitzak kudeatzen dituzten patronalen buruan ez daude soldata duinak. ‘Beti egiten dutena egiteagatik ordaindu egingo zaie, gizonen soldataren osagarri’, horrelakoak entzun dituzte langileok maiz.

Zaintza erdigunean jartzeko aldarria egin dute emakume hauek eta lortu dute kalera ateratzea aldarri hau. Ez zuten lortu Foru Aldundiarekin harremanetan jartzerik, haren ustez gatazka langile eta enpresen artekoa zelako”.

Langileak ongi zaindu, zaharrak ongi zainduta egoteko

“Gerokultoreen egoera hobetzeko eskatzeaz gain, ozen aldarrikatu zuten zaharrak ez zeudela ongi zainduta. Langile gehiago eskatu zituzten, ongi zaindutako zaintzaileak = ongi zaindutako egoiliarrak ideiarekin. Lotura hori oso ondo ulertu zuten egoiliarren senideek, eta greba garaian Babestu izeneko plataforma sortu zuten, grebalariak babesteko”.

Ahalduntze pertsonal eta kolektiboa

“Ahalduntze feministaren lekuko izan gara greba honetan, ahalduntze pertsonal eta kolektiboa. Batzuk eskarmentu handiko emakumeak ziren, lan gatazka eta borroka feministetan zaildutakoak. Beste batzuk ez. Baziren gazteak, lanean hasi berriak, lan kontzientziarik ez zutenak, ezta feministarik ere. Baziren helduak, agian bazekitenak ze egoeratan zeuden, baina burua altxatzeko indarrik ez zutenak, beldurra zutenak lana galtzeko… beti menpeko jarrera hartu izan zutenak.

Greba honetan beldurra alde batera utzi zuten, eta nahiz eta galtzeko asko izan, isilik egoteak ez ziela ezertarako balio jabetu ziren. Ausardiaz gain kontzientzia hartu zuen. Jabetu ziren beren egoitzako arazo berak zituztela inguruko egoitzetan, eta arazoak ez datozela zerutik, gizarte eredu oso baten emaitza direla. Ikasketa prozesu trinkoa izan zen.

Ahalduntze kolektiboa ere izan zen: bakoitza bere egoitzako arazoez kezkatzetik Bizkaia osoko egoeraz jabetzera pasa ziren. Ordezkarien sare handia osatu zuten, eta ordezkari sindikal emakumeek hartu zuten lidergoa, bai negoziazio mahaietan, bai ordezkarien batzarretan… baina beti ez da horrela izan: 80ko hamarkadan, sektore horri tiratzeko esperientziadun gizonak ziren lidergoan ordezkarien artean. Greba honetan apustua egin zen emakumeen lidergoaren alde. Horregatik, sutan jartzen dira emakumeok ‘sindikatuaren txontxongilo’ izan direla entzuten dutenean”.

“Zortzi emakume kementsu”

“Zortzi emakume grebalarik hitz egiten dute liburuan, beraien erraietatik ezagutuko dugu haien egunerokoa, zuzendaritzekin dituzten harremanak, lan neketsu fisikoa eta psikologikoa, haien lanaren balore eskasa, lankideekin dituzten harremanak, etxetik dakartenaz, grebaz… zortzi emakume oso kementsu iruditu zitzaizkidan, inork zapaltzen uzteko prest ez daudenak, eta egindakoaz harro daudenak”.

Lehen “neskame”, orain “interna”

2019-03-27  //  Feminismoa, Hizkuntza  //  Iruzkinik ez

Desiatzen nago gaur (martxoaren 27) arratsaldean Soraya García (zaharren egoitzetako langilea), Arantza Arrien (baserritarra), Elena Vasconez (hoteletako garbitzailea) eta Silvia Haayde Rugamas Rivas (etxeko langilea) entzuteko. Non eta Kafe Antzokian, Bilboko euskaltzaleen topaleku nagusietakoan. “Zaintzako langileen borrokak” mahai-inguruan lau hizlarietatik bakarrak egingo du euskaraz, asmatuko duzu nork, irakurle. Sektore prekarizatuenak diren hauen errealitatearen islada da. Ematen du zer pentsatu, klaseen eskilaran norberak duen posizioaz, euskara planen xede taldeez, harrera planez, lan baldintzez, bertako hizkuntza zapaldua ezagutzera emateko eta besteen enpatia lortzeko gaitasunaz…

Gai horiek buruan bueltaka aurpegia gorritu antzera izango nuela, amona Anttonirekin gogoratu naiz. Urnietako baserrian jaiotakoaz, eta nola beti kontatu zigun Urnietako medikuaren etxera joan zela neskame neska-kozkorretan. Gerra etorri zenean itzuli zela jaiotetxera, eta gerra bukatutakoan Donostiara joan zela, “Banko gipuzkoanoko zuzendariaren etxera” neskame. Etxe hartako eguneroko lan zerrenda errepasatzen zuen, zenbat neskame ziren etxe hartan, egunari zein ordutan ekiten zioten eta noiz oheratzen ziren… umore eta amorru punttu batez deskribatzen zituen garai hartako aberaskiloen itxurakeriek neskameei ekartzen zizkien gainkargak: txandaka meriendatzen zutela baten eta bestearen etxean, eta egun horretan harizko trapuekin garbitu behar izaten zirela kopak, zilarreriari distira atera, egunerokoak ez ziren mokaduak prestatu (“pate orduan ezagutu nuen. Ogi bigunetan txerriki hotza ere bai, sandwich tipoko horiek…”)… eta etxera etorritako gonbidatuek jasotzen ari ziren zerbitzuari punta ateratzea izaten zutela denbora-pasa.

Herri honetan noiz ez dira egon klaseak? gure aitona-amonen belaunalditan, baserriko alabak ziren 11-13 urterekin “neskame” joaten zirenak. Naturaltasunez kontatzen zuten, baina nekea eta estuasunak argi adieraziz. Ez dut irudipenik gure gizartea lotsatu denik hainbeste belaunalditan esklabutza horri eutsi diolako. Garai hartan baserriko alabek egiten zuten: umiliatuak ziren euskara hitz egiten bazuten, barre egiten zieten baserritar kutsurik bazuten. Gaur migranteek egiten dituzte Euskal Herrian lehen baserritarrek egiten zituzten zaintza lan prekarizatuenak. Izan estatu barruko bigarren belaunaldiko migranteak, izan munduko gainerako txokoetatik etorritakoak. Batez ere latinamerikarrak dira. Jatorrizko hizkuntza galdu zutenak eta gazteleraz mintzo direnak. Azal koloreagatik, jatorriagatik estigmatizatuak.

Bakoitzak gure aurrekoetan izan ditugun neskameek ere lotzen gaituzte egun zaintza lan hauetan ari diren emakumeokin. Hortik aurrera, dena da korapilo, eta denok gaude inplikatuta. Neskame izan ziren haiek edo haien seme-alabek, “interna” bat dute orain etxean bera zaintzeko? Neskame joandakoan euskara alboratu behar, eta etxean zaintzaile bat hartutakoan ere, euskara alboratu? …

Kontraesanetan ito aurretik, arnasa ematen digu etorkizun hurbilerako nahi duguna amesteak, eta hori lortzeko bakoitzak egin beharreko aldaketak pentsatzeak eta indarrak batzeak: lan duina izan dadila zaintza, neskametza abolitu behingoz, eta baliabideak jarrita euskaldundu dezagun lan mundu osoa. Euskara izan dadila berriz langile guztion hizkuntza, ez soilik funtzionarioena.

Ahotsak proiektuak 800 neskameen testigantzak ditu jasoak. Merezi du ikusteak. Hemen bat, Ahotsak-etik hartua, adibiderako. Pilar Tolosa Amondarain da mintzo dena:

“Berdea da more berria” liburuaren aurkezpena

2019-02-21  //  Feminismoa  //  Iruzkinik ez

Liburu aurkezpen oso berezia izan zen otsailaren 20koa. Bilboko Bira gunea bete-betea, emakume helduak nagusi. Bizkaiko Zaharren Egoitzetako langile borroka aurrera eraman zutenak ziren, eta haiek bizitako greba kontatzen duen liburuak zer dioen jakingo zuten, lehen aldiz. Gailutxoa belarrian, aldibereko itzulpenaren bidez adi-adi zeuden, beren bizipenak, haietako askoren hitzak (20 emakume inguru elkarrizketatu ditu Onintza Iruretak liburua osatzeko), zer eta nola kontatu diren entzuten. Liburu hau kalean dagoenetik, langile borrokaren epikan emakumeek dagokien lekua gertuxeago dute.

LIBURUA EROSTEKO: 14 EUROAN ARGIAREN AZOKAN.

 

Irantzu Varela: “Iritsi da justizia egiteko ordua, eta onartzekoa langile borroka emakumez betea dagoela, eta borroka feminista langilez betea dagoela”.

Irantzu Varela kazetari eta feministak liburuaren hitzaurrean bezain argi kokatu zuen Zaharren Egoitzetako greba, garbo eta umore handiz: Greban sartu zinetenean lan baldintzak hobetzeko, hasieratik iruditu zitzaidan greba feminista. Historian greba feminista asko egon dira, baina ez dira horrela deitu izan.

Borrokak behar du bere epika, eta langile borrokaren epikan emakume gutxi egon dira. Koadroetan eta iruditegian agertzen gara umea besoan, edo “gure gizonen” alde borrokan, haien ondoan. Langile borrokak beti onartu du emakume langileak badirela (kontserberak…) baina emakume langileez arduratu da gizonen ondoan lan egin dugunean, soldatapeko lanean aritu garenean. Baina fabrikara lanera zihoazen gizon horiei biziraupena bermatzen aritu gara emakumeak (plural maiestatikoan ari naiz, noski): gosaria prestatu diegu, askaria fianbreran eraman, umeak zaindu…

Bizitza osoa daramagu humanitatearentzako ezinbestekoa den lan bakarra egiten: biziraupena bermatzea. Kapitalismoak, ezin izan zuenean emakumeen lan-indarra gehiago doan esplotatu, ordaintzen hasi zen, beti egin dugun lana egiteagatik, zaintzeagatik. Lan hau gutxiago ordaindu ziguten beste edozein lan baino, eta kate-lanean bezala antolatu gaituzte, maitasunez egin dugun zaintza lana egiteko. Nik klase kontzientzia eta kontzientzia feminista batera eskuratu nituen: nire etxean gizonentzat lan gutxi zegoen eta gaizki ordaindua, baina emakumeek lan pila egiten zuten eta diru ordainik gabe.

Zuen greba hasieratik izan zen feminista: lan baldintza hobeak eskatzen ari zineten, eta greba horretarako erabili du beti langile klaseak, eta horrez gain hobeto zaintzea ere eskatzen zenuten. Aurre egin zenioten bileretan barrabilei eusten zieten gizonkote horiei, eta aurrera eraman duzue klase borrokan ezinbestekoa dena: dena galtzeko prest egon zaretela batzuek dena gal ez zezaten. Inoiz ez dugu gugatik bakarrik borroka egiten, denon onurarako baizik.

Badakizue oparitu zenidaten kamiseta berdea nirekin dudala, eta niretzat esan nahi du borroka berean gaudela doan zaintzen dutenak, diru gutxiegiren truke lan egiten dutenak, eta borroka berean gaudela ulertzen dugun feministak.

 

Onintza Irureta: “Zortzi emakume kementsu ezagutu ditut, inork zapaltzen uzteko prest ez daudenak, eta egindakoaz damu ez direnak”.

Jarraian liburuaren egile Onintza Irureta ARGIAko kazetariak, apal-apal azaldu zituen liburuaren ezaugarriak, eta tarterik handiena liburuan elkarrizketatutako zortzi emakumeei ahotsa emateari eskaini zion, deigarriak egin zitzaizkion liburuko elkarrizketa zatiak irakurriz (horiek denak eta gehiago liburuan daude irakurgai). Hara Iruretak Berdea da more berria liburuaz esandakoak: “Zergatik liburua? ELAko Bilboko egoitzara joan izan nintzenean, argi adierazi zidaten: ‘azken greba ikaragarri honi buruz idaztea nahi genuke, eta era berean halako leherketara nola iritsi garen. Jakin dezala mundu guztiak nola ailegatu garen hona’. Galdera horiek daude liburuan: Nola egin ditzakete hainbeste langilek 378 egun greba? nola irauten da? Nola lortu dute langileen ahalduntze indibidual eta kolektiboa? Zergatik lortu du gatazka honek modu hain egokian gizarteratzea? gatazka honek emakume aurpegia duela transmititzea? Nola lortu dute zaintza erdigunean jartzea?

Grebaz bai, baina beste gauza askotaz ere hitz egin didate, ni ere harritu naute. Gai horiek denak jasota daude liburuan: lantokietako egunerokotasuna, zuzendaritzekin dituzten harremanak, lanaren gogortasuna, lanari ematen zaion balio eskasa, lankideekin dituzten harremanak… perfil anitzekoak dira elkarrizketatutakoak: batzuk gazteagoak besteak baino, batzuk langile borroka eta borroka feministetan zailduagoak eta besteak hasberriagoak…

 

Maribi Ardantza: “Gakoa izan zen gatazka kalera ateratzea, debate publikora eramatea erresidentzietako errealitatea”

Maribi Ardantza Zornotzako zahar egoitzako langilea da eta Iruretaren galderei erantzunez egin zuen hitzartzea:

Irureta: Greba hastear zela hautatu zintuzten ordezkari sindikal. Hasiera gogorra!

MARIBI ARDANTZA: Greba 2016ko martxoan hasi zen, eta ni orduan ELAko militantea nintzen. Baina apirilean ordezkari jarri nintzen. Niretzat dena berria zen: langileen zerbitzu minimoak antolatzea, asanbladatan erabakiak hartzea… Pilak jarri eta asko ikasi behar izan dut, eta aurrera egin. Baina inoiz ez naiz bakarrik sentitu: laguntza handia izan dut beti, lankide delegatuen aldetik, militanteen aldetik eta ELA sindikatutik.

Irureta: Ez zenuen esperoko hain greba luzea…

MARIBI ARDANTZA: 378 egun iraun zituen grebak, eta hori guztira 21 hilabetetan. Oso gogorra izan zen. Niretzat gure borrokak batasuna eta elkartasuna izan du oinarri. Ordezkari moduan, zailena izan zen ulertaraztea grebarekin lortzen direla helburuak. Antolakuntza eta borrokarekin gauzak lortzea posible dela. Bagenekien gure indarra kalean zegoela, eta gakoa izan zen gatazka kalera ateratzea, debate publikora eramatea erresidentzietan zegoen errealitatea. Oso garrantzitsua izan da Babestu-ren [egoitzetan dauden zaharren familien elkartea] eta Pentsionisten laguntza eta mugimendu feministaren babesa. Gutxika irabazi genuen borrokarekiko sinpatia, eta jendearen berotasuna jasotzen hasi ginen.

Irureta: Greba batek irauten du irauten duena, baina zuek egunerokoan bizi duzue egoitzetan dituzuen baldintzak. Grebaren pisua eta aldi berean egoitzetan egoera oso konplikatuak zenituzten.

MARIBI ARDANTZA: Gure erresidentzian lan gutxi zegoen, baina lan hori betetzeko langile gutxi beti, greba aurretik, greban zehar eta ondoren ere bai. Langile gehiago behar dira kalitatezko zerbitzua emateko. Enpresak presio handia egin digu, are gehiago greba garaian, eta etengabe zapaltzen zigun greba eskubidea. Greba garaian lanean ere estuago hartzen gintuztenez, lankide batzuek ez zuten ongi ikusten greba egitea, eta horrek konfrontazio handia ekarri zuen langileen artean. Grebalariok oso harro gaude lortu dugunagatik.

 

Aurkezpenaren amaieran publikotik ere ekarpen ederrak entzun ahal izan ziren. Babestu elkarteko senide batek zera azpimarratu zuen: “Langileekin batera ahaldundu gara, badakigulako langile hauek zein lan garrantzitsua egiten duten, diruz ordaindu ezin dena, eta haiek ongi egotea beharrezkoa da zaharren egoitzetako gure familiarrak ongi egoteko”. Publikotik egindako beste hitzartzeetan argi geratu zen borrokan jarraitzeko prestutasuna eta beharra dagoela, ratioen gaian batez ere. Eta Gipuzkoan greba hastear diren Zaharren Egoitzetako langileekiko elkartasunez izan ziren azken mezu eta oihuak.

 

 

Bertsoikasgela: Umeekin bertsoa gozatzeko webgunea

2018-11-06  //  Bertsolaritza, Hezkuntza, Kultura  //  Iruzkinik ez

Agian etxean kontatuko du, eskolan bertsolaritza lantzen dutela. Izan daiteke ikastetxeko irakasle bertsozaleren baten bidez, edo Bertsozale Elkarteak Lehen Hezkuntzako 5. eta 6. mailetan ematen dituen klaseetan: 2017-2018 ikasturtean 507 ikastetxetan aritu dira 50 irakasle, 26.300 ikaslerekin bertsoa lantzen.

Hauei zuzenduta dago webgunea. Eta etxeko helduenek ere gozatzeko moduko bertso pila aurkituko dugu bertan, hainbat formatotan: bideoak dira gehienak, badira propio musikatutako bertso sortak, irakurgai dauden bertsoak, norberak bertsoak egiteko bidea errazten duten ariketa-jolasak… Bertsozale Elkarteak etengabe elikatzen du webgunea, asko, Hitzetik Hortzera telebista programarako grabatzen diren saioekin, baina galbahe lana eginda: umeek ulertzeko modukoak dira bertan aurkituko ditugun bertsoak.

Hauxe aurkituko dugu, atalez atal

Bertso munduko albisteak. Motz eta ulergarri idatzita, umeentzako egokituta.

“Ikasleen txokoa” atalean daude bertsoa gozatzeko edukiak: “baliabideak” atalean, norberak bertsoak egiteko ereduak eta pistak. “Bertso sortak” atalean, nahi beste bertso jarri, musikaz lagunduta, eta zer gai lantzen duen labur azalduta aurkezpenean. “Bat-batekoak” atalean, plazan kantatutako bertsoak (umeentzat ulergarri direnen hautaketa). “Gure bertsoa” atalean, ikasgelan egin duten bertsoak daude entzungai.

Bertsozaletasunarekin gozatzeko webgune oso erabilgarria da, eta bada mugikorraren bidez kotxe bidaiak bertsoak entzuteko baliatzen duenik ere. Egungo baliabideekin umeekin kultura gozamenez eta helduekin partekatuz landu daitekeenaren adibide on bat.

Ana Muñoz: “Alencop kooperatibarekin lortu dugu bi urtean 27 pertsonaren egoera erregularizatzea”

2018-10-24  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

 

Urriaren 18an Migrazioa eta ekonomia sozial solidario eraldatzailea mahai-inguruan parte hartu zuen Ana Muñozek. Hernanin egin zen hitzaldi hau, Iturolak antolatuta. Muñozek Kataluniako Coopolis proiektua aurkeztu zuen: “Politikoki atzerritar legea abolitu behar dugu, ez aldatu. Aldi berean, gaur egun legearen zirrikituak aurkitu behar ditugu, atzerritarrak modu pertsonalean eta sozialean garatzeako, eta ekonomia soziala horretarako bidea da. Coopolis 2016an sortu zen, eta bere jarduera dira kooperatibak sortzea eta sendotzea, formatzea… Can Batlló-n dago kokatua (erreportaje honetan argi azaldua). Atzerritartasun legearen sentsibilizazioa egiten dugu, nahi dugulako kooperatibek beren lantaldeetan jatorri anitzeko jendea txertatzea. Eta saiatzen gara migratzaileen erregularizazio masiboa ahalbidetzen duten proiektuak martxan jartzen”.

“Tokiko administrazioen kolaborazioarekin jende askoren egoera erregularizatzea lortu dugu”

“Legeak dio inork ezin duela Espainiako Estatuan egoera irregularrean egon, baina gero 3 urtez egoera hau jasan duenari saria ematen zaio erregularizazioa emanaz, erabat kontraesankorra da. Alencop proiektua da Espainiako Estatuan sortu den lehena, lanaren bidez atzerritarren egoera erregularizatzeko. Helburua da Saharaz beherako komunitatearen beharrei modu integralean erantzutea. Poblenou auzoan fabrikak okupatzen ari dira, eta bertan bizitzeko antolatu zen komunitate migrantea. Bartzelonako alkate Ada Colaurekin elkartu ginen, eta hitzeman zien bizitzeko okupatu zuten eraikina uzten bazuten, paperak izango zitutela. Migranteak etxetik atera ziren, baina paperik gabe jarraitu zuten. Zein zen kontua? Errotze txostena aurkeztu behar dela paperak lortzeko, eta Bartzelonako udalak gomendatu egiten zuen baina erabaki Generalitateak, eta Generalitateak atzera botatzen zuen udalaren gomendio bakoitza.

Egoera honen aurrean, kooperatibaren bidez irtenbidea bilatu zen: Kooperatiba honen bidez nola beren egoera erregularizatu landu zen. Txatarra biltzen du kooperatibak eta berrerabilpena ere lantzen du, ekonomia zirkularraren norabidean. Lortu dugu tokiko administrazioak zerbait gehiago egitea, “hau ez da nire arazoa” esatetik harago. Udalak diru bat jarri zuen proiektu honetan: diru hori dagoeneko gastatzen ari zen asistentzialismoan, eta diru hori autogestiora birbideratzeko eskatu genuen, migranteak beraiek izan daitezen beren bizitzaren protagonistak.  Elkarte bat osatu genuen, honek egin zuen Bartzelonako udalarekin konbenioa, eta parte hartzen zuten pertsona denak ziren erabiltzaileak; izan ere, helburua zen poliziaren aurrean beti babestea proiektuan parte hartzen duten pertsonak. Hori da errealitatea, polizialki oso matxakatuta daude modu irregularrean dauden pertsonak”.

“Bi urtean 27 pertsonen egoera erregularizatu da enpresa bakarrean”

Muñozek salatu zuen administrazioan opakutasun handia dagoela atzerritarren kasuan eta horregatik adostu zutela hasieratik Kataluniako administrazioarekin migranteen egoera erregularizatzeko kooperatibako prozedurak eta baldintzak: “Berez kontraesan hutsa da, legea badago, baldintzak ezagunak izan beharko luketelako. Baina opakutasun handia dagoenez, badira prozedura batzuk administrazioko langileek ezarri dituztenak, ez daudenak inongo legedietan idatzita. horregatik egin genuen bilera, zehazki zer eskatuko zuten eta formula zein izango zen adosteko”. Administrazioko langileek erabaki zuten nahiago zutela kooperatibako langileek “regimen autonomoan” lan egitea. Hori “gola” izan zela esan du Muñozek: “Regimen autonomoan izateak ekarri zuen aldi berean erregularizazio asko aurkeztu genitzakeela. Bi urtean 27 pertsonen egoera erregularizatu da enpresa bakarrean”.

“Migratzaileek modu babestuan lan egitea da helburua, lan egin eta aldi berean ezkutatzea denentzat baita konplikatua”

“Talde teknikoa martxan jarri zen, eta lehen urterako 15 langile hautatu zituzten, eta bigarren urterako beste 15. Lehen urteko 15 langileetatik 3 egoera irregularrean zeuden, eta beste 12ak erregulatzeko bidean dagoeneko. Kapital soziala elkarteak jarri zuen. Kooperatiba sortu eta hasieratik trabak izan genituen, hiru pertsona irregular ikusi zituztenean errekerimendua jarri zigutelako. Hauslea den edozein proiektuk dakar administratiboki zailtasun handiak izatea. Langileak ziren pertsona hauen espedienteak aurkeztu genituenean Atzerriko Ministerioan, udalarekin genuen hitzarmena ere aurkeztu genuen, adieraziz horren bidez pertsona hauek badutela babesa bi urtez lana bermatua izateko. Elkartean badago aukera boluntario modura parte hartzeko, eta hau propio zabaldu dugun aukera da, egoera erregularizatzea lortzerik ez dutenak ez daitezen kanpo geratu.

Atzerritar legearen barruan eraikitako proiektua da, modua bilatu dugu erregularizatzeko, nahiz eta ez den 30 langileko kooperatiba sortzea eta mantentzea. Aukera bat ireki du, gainerako herrialdeentzako ere baliagarri izan daitekeela uste dugu. Migrantzaileek modu babestuan lan egin ahal izan dezaten, lan egin eta aldi berean ezkutatzea denentzat baita konplikatua”.

Mahai-inguruko beste hitzartzeak:

• Ane Iturbe abokatua: “Egoera irregularrean dauden pertsonak dira, inola ere ez ilegalak”
• Pape Niang: “Hainbeste urteren ostean hemen atzerritar izaten jarraitzen dugu, eta gure jatorrizko herrialdean ere dagoeneko atzerritar gara”

Mahai-inguruaz gain, Ttakunaren Koloreak egun osoko egitaraua antolatu zuen Iturolak urriaren 20an. Hemen kronika.

Pape Niang: “Hainbeste urteren ostean hemen atzerritar izaten jarraitzen dugu, eta gure jatorrizko herrialdean ere dagoeneko atzerritar gara”

2018-10-23  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

 

Pape Niang ezaguna egingo zaio ARGIAko irakurleari, Mbolo kooperatibako kidea da eta “Inor ez da ilegala” aldarria kamiseten bidez hedatzen dihardute. Berak emandako hitzalditik ideia hauek jaso ditugu:

“Mbolo Senegalgo migranteen elkartea da eta zortzi urte daramatzagu Bilbon migranteen eskubideen alde borrokatzen eta salatzen. Zenbat jende ordezkatzen dugun ere ez dakigu, guk geuk ez dakigu zenbat lagun ari diren kaleko salmentan, senegaldarrok batez ere egiten dugun lana kale salmenta baita. Geldialdia izan zuen elkarteak, urteetan lan egiten zuen jendeak ez zuelako emaitzik ikusten eta utzi egiten zuelako. Duela hiruzpalau urte berrekin genion. Familiatzat dugu gure burua Mbolon, elkarri laguntzen diogu.

Etorri berriei lehendik etorriek laguntzen diete integratzen, altxatzen. Baina oso zaila da. Kale salmentan ari bagara, gure egoeran dagoen beste bati bidea zabaltzea oso zaila da. Batez ere etorkin beltzok arazo handiak izaten ari gara”.

“Hemen gehiago sufritzen dugu gure jatorrizko herrialdean baino”

“Nola etorri gara hona? Gehienak pateraz, eta aurretik karreteraz, Mauritaniara, Marokora eta Libiara. Gerran bezala egiten dugu bidaia, ez dakigu berriz familia ikusiko dugun. Afrikan gutako bakoitzak gure familia genuen, batzuk umeak ere bai, bakoitzak bere formazioa, ikasketak, batzuk lana eta batzuk negozioa… bakoitzak bere esperientzia dakar. Batzuen kasuan, familiak duen guztia eman die hona etorri daitezen, espektatiba handia dute familia hauek, eta espero dute agian aberastuta itzuliko direla. Eta kide hauek hemen gehiago sufritzen ari dira bere jatorrizko herrialdean baino. Hemen gaudenean, gure familia zain dago zer egiten dugun Europan”.

“Beltza, basatia, bururik gabea… horrela tratatzen gaituzte”

“Ez dugu gure burua baloratzen. Beltza, basatia, bururik gabea, salbajea… horrela tratatzen digute. Koloreari gehiago begiratzen dio hemengo jendeak gure gaitasunei eta gure esperientziari baino. Hemen ez dute hori ikusten, beltz bat ikusten dute. Gizakiak gara, ez animaliak. Alokairuan pisua lortzea oso zaila zaigu, deitu eta galdetzen digutenean nongoak garen, ‘Senegalgoa’ erantzun orduko eskegitzen digute telefonoa, edo pisua dagoeneko alokatuta dagoela esaten digute. Pertsonak gertu sentitzea inportantea da guretzat, norbaitek “zer moduz zaude?” esatea, maitatua izatea. Baina beltz gisa ikusten gaituzte, eta kito”.

“Gure helburua da kooperatibarekin hiru pertsona kaleko salmentatik ateratzea eta besteei bidea irekitzea”

“Mbolon pentsatzen ari gara nola egin alternatiba bilatzeko, gizartean integratzeko. Garbiketa kooperatiba martxan jarri nahian ari gara. Konplexua da, arlo administratiboa oso zaila da eta oso babes gutxi dugu. Baina saiakera egin nahi dugu, parte hartu nahi dugu, ekarpena egin, ez zain egon. Gure helburua da hiru pertsona kaleko salmentatik ateratzea kooperatibara, eta bidea irekitzea besteei, ikus dezaten lortu daitekeela kale salmentatik ateratzea, eta besteek urrats horiek jarraitu ahal izatea. Nahiz jakin oso zaila dagoela. Inmigranteok lan egin nahi dugu, ez lo eta jan soilik, lanera etorri gara. Baina nola lan egin? Legeek ez digute baimentzen. Lehen erresidentzia txartela zuten Mboloko kide askok, orain kideen %80k ez du hori”.

“Etorri garenoi ez zaigu gustatzen laguntza jasotzea”

“Hona datorrena jende balientea da. Nola iritsi garen entzutea besterik ez dago: oihana zeharkatu dugu eta poliziak apuntatu gaitu fusilaz, dena kendu digu eta bidea jarraitzen utzi digu; ondoren itsasoa zeharkatu dugu eta itor gintezkeela sentitu dugu… etorri garenoi ez zaigu gustatzen laguntza jasotzea, gustatzen zaigu lan egitea. Laguntza jasotzea ez da tratu duina. Eta lanera joateko, denak bezala 6:00etan jaikitzeko, lehenik legala izan behar da, baldintzak izan behar dira lanera joan ahal izateko. Bilbon bizi den pertsonak trena hartu behar badu beste herri batera joateko, badaki tren geltokian poliziarekin egingo duela topo.

Eta non ematen digute lana? Nekazaritzan, ordua 5 euro ordaintzen diguten lekuan, inork nahi ez duen horretan. Edo sukaldetan, inork ikusten ez gaituen lekuan. Ardo bat dastatzen dugun hurrengoan, gogoratu ardu hori egiteko landan lanean ari direnekin. Zenbat ordu egin behar ditu lan migrante horrek egunean 50 euro irabazteko? Hamar, egunero”.

“Gizarte honek ez gaitu integratzen, munduko inongo herritan”

“Hainbeste urte hemen pasa ditugunean, hemen atzerritar izaten jarraitzen dugu, eta herrira itzultzen bagara eta ez dugu gure herria ezagutzen, han ere atzerritar bihurtu gara. Bizi garen gizarteak ez gaitu integratzen, inongo herritan”.

 

 

Migrazioa eta ekonomis sozial solidario eraldatzailea hitzaldian

Iturola eraldaketa soziala helburu duten esperientzia sozioekonomikoen bilgunea da eta Beterri-Buruntzaldean dihardu. Administrazio publikoekin ere elkarlanean dihardu, bazterkeria egoeran dagoen jendeari eskubideak bermatzeko. Helburu hori lortzeko antolatzen dituen ekintzen artean, jardunaldiak antolatu zituen Hernanin. Jardunaldi horietan lehen ekintza azaroaren 18an egindako hitzaldia izan zen, Migrazioa eta ekonomia sozial solidario eraldatzailea izenburupean, alor teknikoa lantzeko. Mahai-inguru horretan egindakoak dira Paperen adierazpen hauek. Beste hitzartzeetako bat Ane Iturbe abokatuak egin zuen. Hona hemen azaldu zituen ideien bilduma. Jardunaldi horien baitan, urriaren 20an Ttakunaren Koloreak egun osoko ekimena egin zen; hemen kronika.

Eneko Lazkoz txapeldun Pello Errota Sarian

2018-10-22  //  Bertsolaritza  //  Iruzkinik ez

Urriaren 20an jokatu zen Asteasuko Iturriondo ostatuan Pello Errota sariaren finala. Asteasuko Udalak eta Harituz Bertsozale Taldeak antolatu dute, Pello Errota jaio zela ehun urte betetzera doazela eta, egiten ari diren ekimenen baitan. Ehundik gora entzule izan ziren saioan eta hauek aritu ziren kantuan: Unai Gaztelumendi, Asier Azpiroz, Beñat Lizaso eta Eneko Lazkoz. Hasierako agurrean hiru gipuzkoarren kontra arituko zen nafar modura aurkeztu zuen bere burua Eneko Lazkozek, eta berak kantatu zuen txapeldunaren agurra ere (bideoa ikusgai). Beñat Lizaso geratu zen bigarren, eta biak buruz buru aritu ziren finalaren azken txanpan.

 

Bi sari, Elizegitarren ondorengoek emanak

Bi sariak irabazi zituen Eneko Lazkozek: Pello Errota sariketako txapela, Pello Errotaren birbilobaren eskuetatik jaso zuena. Eta bertso onenaren saria, Mikaela Elizegi garaikurra, Mikaela Elizegiren besoetako bilobaren eskuetatik jaso zuena.

 

 

Ane Iturbe abokatua: “Egoera irregularrean dauden pertsonak dira, inola ere ez ilegalak”

2018-10-19  //  Sailkatugabeak  //  Iruzkinik ez

Iturola eraldaketa soziala helburu duten esperientzia sozioekonomikoen bilgunea da eta Beterri-Buruntzaldean dihardu. Administrazio publikoekin ere elkarlanean dihardu, bazterkeria egoeran dagoen jendeari eskubideak bermatzeko. Helburu hori lortzeko antolatzen dituen ekintzen artean, jardunaldiak antolatu ditu. Jardunaldi horietan lehen ekintza azaroaren 18an egindako hitzaldia izan zen, Migrazioa eta ekonomia sozial solidario eraldatzailea izenburupean, alor teknikoa lantzeko. Ane Iturbe abokatuak ideia hauek azaldu zituen:

Marko juridikoa azaldu zuen, zailtasunak agerian jarriz eta gainditzeko moduak aztertuz. Legeen liburu lodi gorria hartu zuen eskutan: “Lege estatalak daude, komunitarioak ere bai, baina guztia gauza bakarrera mugatzen da: pertsona migranteen erregularizaziora. Beraz, guztia bi artikulutara mugatu daiteke”. Legea bera ulertzea ez dela erraza esan zuen eta zera nabarmendu zuen: “Migranteen kasuan, oso garrantzitsua da asesore espezializatuekin kontatzea. Ibilbide horretan eurentzat bide onena dena aukeratzeko, lege horiek ongi ezagutzea garrantzitsua da, zailtasunak ezagutzea, ibilbidea errazteko”. Ikuspegi integrala izatea funtsezkoa dela esan zuen: “Arlo juridikoa eta soziala, eta pertsonala, dena kontuan hartzea. Genero perspektiba kontuan hartu behar da, eta atzerritartasun perspektiba ere bai, beren bizitzako esparru denetan duelako zerikusia: laboralki, sozialki, familiarki… zer gertatzen da paperik gabeko pertsona batek lan baldintzak urratuta baditu? defendatu ditzakegu juridikoki? ba bai, zeren paperik gabekoak dira baina eskubideak badituzte, eta horiek egikaritu eta babestu behar ditugu”.

Zer da atzerritartasuna?

Iturberen hitzetan: “Juridikoki, espainiar naziotasuna ez duen pertsona da atzerritarra. Honen inguruan badira europar legeak eta estatalak. Lege hauek ez zaizkie berdin aplikatzen atzerritar denei. Bi multzo egiten ditu legeak: pertsona komunitarioak eta ez komunitarioak. Komunitarioak dira Europar Batasuneko komunitateko naziotasuna duena.  Hauei Europar Batasuneko legeak aplikatzen zaizkie, beraiei eta beren familiei: seme-alabak, gurasoak edo ezkontide edo izatezko bikoteak hartzen ditu legeak familiatzat”. Atzerritar komunitarioentzako legeak onuragarriagoak direla esan zuen, eta egoera hauek ematen badira ere, ez direla gehiengoa zehaztu zuen. Egoera honetan daude, adibidez, izatezko bikotea edo ezkontza espainiar naziotasuna duenaren eta ez duenaren artean ematen denean.

Atzerritar ez komunitarioak legalki dituen bideetan zentratu zuen hitzaldia, hauek baitira gehiengoa: “Hauen egoera erregulatzeko lege estatala dago: Atzerritar Legea moduan ezagutzen dena, Lege Organikoa da, 4/2000 izenekoa. Urte asko pasa dira sortu zutenetik eta aldaketa beharra eskatzen dugu, baina estatuan inork ez du asmorik erakutsi. Ondoren Reglamentuak ditugu, lege organikoa gehiago zehazten dutenak, eta azkenik lege administratiboak, prozedura administratiboak zehazten dituztenak, ez prozedura legalak”.

Inor ez da ilegala

Iturbek argi aldarrikatu zuen: “Azpimarratu nahi dut pertsona irregularrez ari garela, inola ere ez pertsona ilegalez (oso ongi adierazten dute kamisetek). Betetzen ez duten baldintza administratiboa da, teknikoki egoera irregularrean dauden pertsonak dira, inondik ez ilegalak. Teknikoki ez da zuzena, eta atzetik dakarren estigmaren zama handia da. Ilegala esaten da pertsona batek penalki lege haustea egiten duenean, eta hemen ez dago horrelakorik. Egun, Espainiako Estatuan, pertsona migratzaileak egoera irregularrean egotea ez da delitua. Beraz, inondik inora ezin dugu ‘ilegal’ hitza erabili, eta zoritxarrez modifikatua izan daitekeen egoera bat da, beraz garrantzitsua da berau defendatzea”.

Jarraian azaldu zuen Espainiako Estatura sartzeko modu erregularrak (legeak babestutakoak) eta besteak irregularrak daudela: “Erregularrak VISArekin sartzen dira, euren pasaportean visatua jasota. Afrika osoan eta Asian ez dago herrialde bakar bat ere visatu gabe modu erregularrean etortzerik dutenik: Ertamerikako eta Hego Amerikako herrialdeetatik soilik dago modu erregularrean visatu gabe etortzeko aukera. Azken aldian pertsona ugari etortzen ari da modu irregularrean, etorri nahi dutenei ez zaie errazten hona etortzea, visa mekanismoen bidez. Visatu gabe datoztenen sarrera moduak oso ezberdinak dira, lurretik eta itsasoz etorriak”.

Errotze txostena lortzeko lana

Visatuarekin edo gabe etorrita, iritsitakoek erabakitzen badute Espainiako Estatuan bizi nahi dutela, zer bide ematen die legeak? Iturberen hitzetan: “Visatuarekin etortzen direnek 3 hilabeteko baimena dute eta horiek bukatzean egoera irregularrean geratuko dira. Aldiz, Visatu gabe datozenak, lehen momentutik egoera irregularrean daude. Hauentzat  bide bakarra aurreikusten du legeak: “salbuespenezko egoerengatiko errotzea”. Salbuespenezko egoera hauek hiru dira, legearen arabera:

1.-Familia bidez errotzea: adibidez, haur bat izatea espainiar naziotasuna duena.  Edo “Jatorriz espainiar” izatea, adibidez, sahararren seme edo alaba izatea.

2.-Lanaren bidez errotzea: 2 urteko permanentzia eta 6 hilabeteko lan harremana frogatu behar da. Permanentzia beti frogatzen da erroldaren bitartez. Egun erroldatzeko zailtasun handiak daude. Dirurik ez baduzu gela bat alokatzeko, nola erroldatu gela horretan? erroldarik gabe, pertsona irregular bati ez zaizkio eskubideak aitortzen. 6 hilabeteko lan harremana erakutsiz gero, gutxieneko permanentzia 3 urtetik 2 urtera murriztu daiteke. Hau ere ez da erraza, adibidez, etxeetan lan egiten duten emakume askok modu irregularrean egiten dute. Beraz, lan harreman hori frogatzeko bidea judiziala da, hau da, laboralki salatu behar duzu lana ematen dizuna, ondoren paperak eskuratu ahal izateko. Ez dut inor ezagutu, lana emanez laguntzen ari zaion familiari salaketa jarri dionik.

3.-%80k bide hau erabiltzen du: hiru urteko errolda erakutsi eta lan eskaintza bat aurkeztea. Kontratu eskaintzak gutxienez urte 1ekoa izan behar du, soldatak gutxienekoa izan behar du behintzat, eta enpleatzaileak medio nahikoak izan behar ditu. Legeak aukera eskaintzen du urtebeteko bi kontratu aurkeztekoa.

Ekonomia sozial eraldatzailearen aukera

Kooperatiba sortzerakoan, edo lehendik martxan den kooperatiba batek atzerritarra den langilea kontratatzerakoan, bi modu badirela azaldu zuen: “besteren konturako langile” izatea edo “norbere konturako langile” izatea. Mezu positiboa emanaz, aukera modura azalduz, bukatu zuen hitzartzea: “Ekonomia sozial solidario eraldatzaileaz ari garenean, inportantea da gizarte anitza kontuan hartzea, eta Buruntzaldean aukera handiak daude irregulartasun egoerari aukera ezberdinak emateko. Jatorriaren arabera bereziki baztertuta geratu daitezkeen pertsonak daude gure artean, emakumeak, adin gabe ugari, pertsona nagusiak… nola erregularizatu emakume adinduaren egoera, lana exigitzen bazaigu?Kasuan kasu aztertu behar da, pertsona bakoitzarentzako egokiena zer den bakoitzak erabaki behar du”.

Amaia Agirrek emakume baserritarrei jarritako bertsoak

2018-10-17  //  Bertsolaritza, Feminismoa  //  Iruzkinik ez

Urriaren 13an Zizurkilen emakume baserritarrak omendu ziren. Zimiterioan egin zen ekitaldi horren barruan kantatu-antzeztu ziren Plazida Otañoren bertsoak (hemen bideoa). Ondoren, 4 eme taldeak dantza hunkigarria egin zuen eta azkenik, Amaia Agirreren bertso hauek biribildu zuten omenaldia. Bideoan, tamalez, ezin izan genituen guztiak hartu.

 

EMAKUME BASERRITARRAK

DOINUA: Bizkorra ez naiz baina badaukat.

EGILEA: Amaia Agirre.

 

Baserri baten bizi iraupen

sustengu zen auzolana

oinarri eta habe sendotzat

zeukaten hartu-emana

labaderora bidean noiznahi

hitzez goxatuz joana

buru gaineko xexterak ere

garraiatuz banan bana

jarrera garbi, otzana (berriz)

etorkizuna eraiki eta

deseraiki iragana

orain pekatu onargaitza da

lehen sakratua izana. (berriz)

 

 

Amak edota amonak kontu

ta kantuak xehetzean

esaera ta bertso zaharrak

behin sukaldera heltzean

ahoz ahoko jakinduria

babarrunak aletzean

hizkuntza zenbat aberasten den

hitz jokoek edertzean

sutondoan esertzean (berriz)

emakumea balore ikur

kanpoan eta etxean

jarraibidea antzua baita

transmisiorik ezean. (berriz)

 

 

Baserrietan emakumea

agindupera sortu da

sendagilea, sukaldaria

nahiz ama baten ardura

azoketako tratularia

unean behar zen hura

maiz bere bizkar zaharren zaintza

ta haurren elikadura

beti menpeko modura (berriz)

obligazio ezin da izan

garai bateko ohitura

sekula esker onik jaso ez ta

bestearen zerbitzura. (berriz)

 

 

Arrotz zaizkie leku publiko

eta esparru zabala

protagonismo ukazioa

ere ez da kasuala

hitza hartzeak eragiten du

lotsakizun kolosala

baina denborak ta arrazoiak

lekuz aldatu ditzala

mamia eta azala; (berriz)

ganbaran gorde ohi den altxorren

kutxa bat balitz bezala

ikusi ez arren bera da argi

egiten duen itzala. (berriz)

 

 

Gure esparru dira jendaurre,

plaza edota taberna

guk kudeatu ta antolatu

nahi dugu gu geu garena

erreferente premia ase

eta berrien sormena

lortu dezagun isileko lan

jasoaren onarpena

ta ez soilik aipamena (berriz)

zaindu “beti hala izan da” esaldi

fetitxeen ondamena

zer den kimatzen dena eta zer

errotik erauzten dena. (berriz)

 

 

Zeinek agindu ta erabaki

nor bai ta nor ez zerbitza

zeinek hautatu sarraila forma

ta zeinek moldatu giltza

zeinek epaitu gure gainetik,

ta antolatu bizitza

bidezidorrak estalitako

sastrakatan ez gabiltza

gurea da erdigintza (berriz)

Gora plazandre nahiz klausurako

baserriko nahiz anitza

landu dezagun norbere lurra

ta erein dezagun hitza. (berriz)

Adriana Otaño eta Mikaela Elizegi: Emakumeak bertso ondarea aletzen

2018-10-16  //  Bertsolaritza, Feminismoa  //  Iruzkinik ez

Hitzaldi berezia eskaini genuen urriaren 10ean Zizurkilen, udalak antolatuta: bailarako bi bertsolari handiren bi alaba hartu genituen ardatz, eta bi emakume haiei esker gaur arte iritsi zaizkigun bertso (batzuk oso) ezagun eta (denak) ederrak entzun ahal izan genituen, Unai Mendizabal eta Oihana Iguaranek kantatuta eta Tomax Lizardik gitarraz lagunduta.

Hemen ikus daiteke bideoa. Eskerrik asko grabatu eta bertsoen hitzak idatziz dotore txertatu dizkion Antton Iztueta Anbune-ri. Ondorengo testuan, idatziz dauden bertso hauek bideoan zein momentutan ikusentzun daitezkeen adieraziko dugu, material oso erabilgarri eta gozagarria direlakoan.

Aleak hautatu eta gordetzea: kultur lan funtsezkoa emakumeen esku

Emakumeek kulturan lan oso funtsezko hau ere egin izan dute: etorkizunerako haziak hautatzea. Etxeko uztatik, bertako ondasunetik, aleak hautatzea eta etorkizunerako gordetzea, berriz ereiteko. Hazien hautaketa horrek etxean belaunaldiz belaunaldi metatzen den kultura gordetzen dute: dugun horretatik zeri ematen diogu balioa? Nola gorde, nola zabaldu? Hitzaldira bertaratutako entzuleek oparitxo batekin egin zuten topo aulkian: babarrun eta arto aleak biltzen zituen kartoizko kaxatxo bat, kanpoaldean emakume bertsolari baten bertsoa idatzita zuena (emanaldian entzungo genuen bertsoetako bat zen).

 

 

Bailarako bi bertsolari familietako bi emakume dira artikulu honetako protagonista: Mikaela Elizegi, “Pello Errotaren alaba” gisa ezaguna dena, eta Adriana Otaño, Plazida Otaño bertsolariaren ahizpa txikiena, Jose Bernardo bertsolariaren alaba, Pedro Mari Otaño bertsolariaren lehengusua. Eta hara nola datozen pare-parean bi emakume hauek bertso haziak hautatzeko eta gordetzeko langintzarekin. Horrela du idatzita Pedro Mari Otaño eta bere ingurua liburuan Antonio Zavalak (13. orrian): “Adriana,  Jose  Bernardoren alaba. Ura bezin iturri oparorik ez nuala arkituko. Ala, bi edo iru bider bisitatu nuan. Izketaldi aietatik atera nuana liburu ontan arkituko du irakurleak. Bide-gurutze batean arkitu nintzan, ordea, une artantxe. Adriana onek larogei ta bi urte zituan. Pello Errotaren alaba Mikelak, berriz, larogei ta amairu. Noren oroipenak biltzen asiko nintzan? Zalantza ortan denborarik galdu gabe, zaarrenarengana jo nuan. Orrela osatu zan Pello Errotaren bizitza bere alabak kontatua liburua. Beste aldera artu izan bagendu, Jose Bernardo Otañoren bizitza bere alabak kontatua liburua izango genduan. Bitartean, ordea, Adrianari mundu ontatik joan bearra iritxi zitzaion. Mikelak, berriz, beste sei urteko bizitza izan zuan”.

Adriana Otaño Odriozola

1880an jaio zen Zizurkilen, Errekalde baserrian. Aita Jose Bernardo Otaño bertsolaria zuen eta ama Klara Inazia Odriozola Urbiztondo, Beizamakoa. Bederatzi anai-arrebetatik zazpigarrena zen, Plazida zuen ahizpa zaharrena. Adriana, Inazio Bengoetxea Martiarenarekin ezkondu zen eta Adunako Belen etxean bizi izan ziren.

Teodoro Mujikak honela kontatu zion Antonio Zavalari: “Egun batez, hauxe galdetu nion:

– Adriana, zure aitak bai al zuen ohiturarik etxean edo familian bertsotan aritzeko?

– Bai, mutil, bai. Gehienean bere semeren bat edo alabaren bat izaten zian lagun egiteko, eta bakarrik ere kantatzen zian harek, etxean edo familian. Ura hartarakoxea huan, eta hari etzitxion hori kentzerik”.

Beraz, etxean bertsotan egiten zuten garai hartan, ez tabernan bakarrik. Eta etxean gizonak eta emakumeak aritzen ziren bertsotan. Adriana Otaño eta Mikaela Elizegiri esker dakizkigu beren familiako gizon bertsolari handien bertsorik intimoenak, bizitzako gorabeherei lotuen dauden bertsoak. Adibidez, Adrianari esker iritsi dira gaur arte Pedro Mari Otañok eta bere osaba Jose Bernardok (Adrianaren aitak) elkarri kantatutako bertso epiko hauek:

Pedro Mari ohearen bila

[Bideoan 9:15 minutuan]

Adriana Otañok horrela kontatua du Otaño eta bere ingurua liburuan: “Pedro Mari Otaño Amerikatik etorri zan. Donostiko Lasarterekin zan. Bere lagun bat zuan hori, oso gizon balientea. Atea piska bat iriki zutela uste det, eta Pedro Marik kantatu zuan:

 

 

 

Nere osaba, ez baldin badu

eginkizun aundin bat hor,

gizon bat dago berorren galdez,

ate ondoraño betor.

Bedorrek ondo dakiena da

agintzen dana dala zor

bera jaio zan ohiarcn bila

iloba oraintxen dator.

 

Ni aditzen nengoan. Eta gure aitak [Jose Bernardo Otañok] honela erantzun zion ate barrendik:

 

 

 

Nere illoba, esaten dizut

ongi etorri zerala,

jaiotako ohia jantziko dizut

gusto haundiz berihala,

arropa zuri ederrenakin,

parpallak darizkiola,

sinistamena eman deizudan

bihotzez nahi dizudala.

 

Besterik ez dakit kantatu zuten. Orduan ateak iriki ta barrena sartu ziran Donostiko Lasarte haundi hori eta Pedro Mari. Ama sukaldean eta ni sukaldera joan nintzan korrika, berari esatera:

 

-Ama, ama, bertsotan ari dira! Eta amak esan zidan:

– Bai, bai. Ixo, ixo. Egin dezatela.

 

Bitartean kantatuko zuten gehiago. Baina ez nituan aditu. Hala beharko zuan. Ni neska koskorra orduan”. Adrianak bederatzi edo hamar bat urte izango zituen orduan. Baina bazuen bere ingurukoen bertso aleak hautatu eta gogoan hartzerakoan, kantatuak izan ziren bezala hartzeko nahi hori. Izan ere, Adrianak honelatsu esan zion Antonio Zavalari 1960 urte inguruan: “Lehengoan hemen kantatzen ari ziren bertso horiek, eta esan nuen: ‘Ez da hori horrela’. Nik han aditu nituan”.

 

Otañotarren gutunak

[Bideoan 13:10 minutuan]

Otañotarren bertso jarriak ere famatuak dira, Zizurkildik Argentinara eta Argentinatik Zizurkila, bertsotan bidaltzen baizizkioten sarri elkarri eskutitzak. Pedro Marik bere osaba Jose Bernardori egin ziona, Aita Zavalaren hitzetan: “Ziur asko, bertsotan euskeraz iñoiz idatzi dan eskutitzik bikaiñena eta famatuena”. Amabigarren bertsoan esaten denez, arrebak eskatu zion Pedro Mariri bertsoak jartzeko, osaba Jose Bernardok bialdu zizkionei erantzuteko. Zorionez, osaba Jose Bernardok bialdu zituen horietatik, bertso bat osorik eta beste baten bukaera ezagutzen ditugu, beraren alaba Adriana zanak emanda:

 

Sasoi onenak aldegin zigun,

ez gaude lehengo tamainak;

eta lehen ere, egia esan,

ez ginan oso bikainak;

memoritikan notizi txarra,

trabak daduzka mingainak,

dijuazenak baino hobeak

esperatze’itut ordainak.

 

Eta bestearen bukaera:

ia etortzen ote zeraten

nere anaia ta biok.

 

Mikaela Elizegi Bengoetxea

1869an jaio zen, aita Pello Errota bertsolaria zuen eta ama Joakina Antonia Bengoetxea Zizurkilgo Galardi baserrikoa.

Berari esker idatzi zuen Antonio Zavalak Pello Errotaren historia. Honela kontatzen du “Pello Errotaren bizitza bere alabak kontatua” liburuaren sarreran: “Pello Errotaren seme-alabaetatik bat bakarra bizi da, Mikela, 94 urterekin. Jaun-goikoari eskerrak, urteak ez diote batere burua illundu, ezta ere mingaña lotu. Makiña bat arratsalde goxo pasa izan degu bera kontari ta ni entzule. Ta obe bearrez, bereala asi nintzan magnetofon bat eramaten. Arrezkero, arek jasotzen zuan gure berriketa guzia”.

Mikaela Elizegik errotaritza ikasi zuen, aitaren ofizio bera zuen. Eta bera ere bertsolaria zen, aita bezala.

Pasarte honek lotzen ditu aita-alabaren arteko bi hariak, errotariena eta bertsolariena. Mikaela Elizegiren hitzak dira, Pello Errotaren bizitza bere alabak kontatua liburuan:

[Bideoan 17:30 minutuan]

“Errotarien bizitza zer izango da ba? Ekartzen zuten gari ta arto-lakakin bizi bear gu danok. Famelia aundia giñan da, orain aña pantasi gabe azi ginian, bai! Gure aita gizajoak etzion bere buruari asko barkatu. Al zuan modu guzietara sayatu bearra izan zuan, gu danontzako lortuko bazuan. Orregatik, bertsotara joanda dirua ekartzen zuanean, pozak gu danak. Orain urte asko ez dala, San Pedro bigarren batean, Uztapide gure etxean, Astiasun, bazkaltzen izan genduan. Ta bazkalondoan bertsoa bota zidan, “amona, zer moduzko biziya” galdetuaz, ta nik olaxe erantzun nion:

 

Pobriak jayo eta

pobriak biziyak,

inork eztit ukatzen,

eman nai guziyak,

nunbait izango ditut

danak mereziyak,

zor artzekotan kito,

Jaunari graziyak”.

 

Uztapideri bertsoa botatzeko bertsolaria behar zuen. Etxean egiten zuten bertsotan, lehen esan dugun moduan. Mikaelaren beste bi bertso ere iritsi dira gaur arte, 80 urterekin, famili ospakizun batean kantatutakoak.

 

Joxepa Inaxi Elizegi Bengoetxea

[Bideoan 19:40 minutuan]

Mikaela Elizegiri esker dakigu, baita ere, bere ahizpa Joxepa Inaxi bertsolaria zela. Merezi du Joxepa Inaxi Elizegi bertsolaria ezagutzea. Baliteke bera izatea (XIX. mendean) sagardotegian kantatu zuela ezaguna zaigun lehen emakume bertsolaria. Artikulu honetan duzu, Zizurkilgo hitzaldian emandako azalpenak idatzita.

 

Pello Errotaren bertso ezagunenak

Mikaela Elizegi bertsolaria beraz, Uztapideri kantatutakoa, bere ahizpa Iñaxirekin kartaz bertsoak idatzitakoak elkarri, eta Mikaelari esker dakizkigu, baita ere, Pello Errotaren bertso asko. Batzuk oso ezagunak, besteak oso intimoak, etxekoak. Hemendik aurrera entzungo ditugun bertsoak Pello Errotarenak dira, denak Mikaelari esker dakizkigunak.

 

[Bideoan 26:05 minutuan]

Bertso famatuenetako bat hauxe, Karidadeko bentan kantatu zuena, eta Mikaelari esker iritsi zaiguna:

 

Karidadeko bentan

gu sei bertsolari,

Errekalde zaharra ta

Juan Jose Udarregi,

Bernardo Zizurkilko

Gazteluko Gorri,

Errenterikua da

Xenpelar jaun hori,

ni Astiasukua,

Pello Errotari.

 

Donostiako Teatroan

[Bideoan 27:10 minutuan]

Mikaelak horrela kontatu zion Antonio Zavalari: “Hurrengo bertso hauek Donostiko Teatruan nik neronek adituak dira. Hamasei bat urte izango nuan nik ordun. Inaxi ahizpa ta biok [Joxepa Inaxi Elizegi, bertsolaria, gorago aipatu duguna], aitak pagatu gabe sartu giñun, eta goi-goyen egon giñan bertsoak aditzen. Aurretik esan ziotena, ‘Zer moduz bizi zera’ edo holako zerbait zan. Ta gure aitak bi bertso auekin erantzun zion”:

 

Larru gorrian jayo nintzan da

ez det aberastasunik,

nigatik eztu iñork esango

kaballerua naizenik,

gure Jainkuak gau eta egun

ez dit palta osasunik,

tamaña honetan naizen artian

ez daukat estuasunik.

 

Lehenago esan det jayo nitzala

ni ere larru gorriyan,

mundu onetan ez naiz bakarrik

beste askoren neurriyan,

ziudade ez da haundia agertzen

Astiasuko herriyan,

bolara hontan bizitutzen naiz

oso kontentu haundiyan.

 

Anaiaren soldaduska

[29:05 minutuan]

Mikaela mintzo da berriz Auspoako liburuan: “Besteak ordurako hillak ziran ta Migel Anton genduan ordun anaya bakarra. Ta kinto-eguna etorri zitzayon. Jai-goiza zan ta Donostin tiratzen zituen suerteak. Ama etzan gauza elizara ere joateko, ta bildurrez ta kezketan zegoan.

-Hau lana! Seme bakarra etxean, da orain zer ikusi bear degu? -esaten zuan.

Aita berriz, bezperan nonbait ere kanpoan izana zana badakit, ta artean gaita xamarrean zegoan. Ta jeiki baino lehen, ohearen eskinan jarri ta bertso hau kantatu zuan:

 

Nere etzan-lekua

izango da ohia,

hemendik egin behar

lehenbizi pregoia:

eztakit dedan poza

edo dan jipoia,

libre ateratzen bazat

hilko det kapoia.

 

Mikaelaren ezkontzaz

[Bideoan 30:30 minutuan]

Antton Kortajarenarekin ezkondu zen Mikaela. Baina nobio garaian nahiko hizketa-gai eman zuten inguruan. Entzun nola kontatu zion Antonio Zavalari: “Nere nobioa etxe oneko mutil eder-galanta zan, kontrariyorik gabe zegoan pulsolaria. Horregatik, alkarrekin tratatzen hasi giñañean, hala esaten zioten gure aitari:

-Hire alaba ez dek hara sartuko, ez.

Eztayetan, berriz, hala esan zioten:

-Orain kontentu egongo haiz, alaba hemen sartuta.

Ni josten ondo ikasia nintzan, bañan baserriko lanetan gutxi nekian. Aitak eta amak kalera ezkontzea nahi zuten, da hasieran etziran guztiz konforme ni Ondartzara ezkontzeaz. Horregatik gure aitak, hola tentatu zutenean, bi bertso auek kantatu zituan:

 

Amari esan zion

ezkontza hau lehenengo,

baserrira joatia

ez zeritzan ondo:

“Arriua besterik

ez dinat emango,

nahio nuke, alaba,

ez bazina juango”

 

Aditu zuanian

aman albistia,

alaba hau gelditu zan

entero tristia:

“Ama, ez da posible

nik hori uztia,

guztiak kalietan

bizitzen eztia”.

 

Mikaela Elizegiren eta Antton Kortajarenaren semea izan zen Bautista Kortajarena Elizegi, “Bautista Ondartza” bertsolari ezaguna. 1903an jaio zen. Aitona Pello Errotarekin ere harreman handia izan zuen eta herriz herri aritu zen bertsotan, Uztapiderekin-eta. [Hitzaldian, bat-batean arituta, oso gaizki eman nuen datu hau: Uztapide Mikaela Elizegirekin eta bere seme Bautistarekin aritutakoa zen bertsotan, ez Pello Errotarekin].

 

Amaren heriotza

[Bideoan 34:10 minutuan]

Mikaela Elizegik kontatuta dakigu beste bertso hau ere. Mikaelari-eta ama hil zitzaienean, Pello Errotak bertso hau bota omen zuen plazan, Txirrita edo beste bi bertsolariren aurrean:

 

Gazterik egin gendun

alkarrekin junta,

hogei urte baino lehen

ginan ezkonduta;

orain bakarrik nago

Jainkuak kenduta,

ai, zeruan balego

emazte difunta!

 

Pello Errotaren jendaurreko azken bertsoa

[Bideoan 35:20 minutuan]

Astiasuko eliza berritu zuten, eta hura berriz ireki zutenean festa handia egin zuten. Mikaelak horrela kontatu zuen: “Gure aita, ordurako xar-xarra zegoan. Bertsotan asko aritu zan arratsaldean, elizaren kontu guziak kantatu zituan; txalo pranko ere jo zioten. Bainan gero, eliz-atarian, gazteek atzeneko bertso bat botatzeko eskatu zioten. Ta gure aitak bertso hau kantatu zien:

 

Hau esango dizuet

azken-azkenian,

zer egin behar dezuen

hiltzen naizenian:

errosayo bat esan

nere izenian,

zerura joan dedin

Pello zuzenian.

 

Azken bertsoa, Erniora zioazenei

[Bideoan 37:00 minutuan]

Pello Errotak plazan kantatutako azkeneko bertsoa horixe izan zen, baina Mikaelaren hitzetan: “geroztik ere bota zuan beste bertso bat gure etxeko atarian. Erniyoko erromeria zan, da jendea bidea betean zijoan. Usurbiltik eta, Oyartzundik eta, oso urrutitik etortzen zan garai artan jendea, San Juan Txiki bezpera gaba oinez bidean pasata. Gure aita mandioko atearen kontra zutik zegoan jendeari begira. Ta jendea, erromerira bezela, soinu-joz eta deadarka, bulla ederrarekin zijoan. Bainan batzuek ola esan zioten:

-Urrutikoak bagoaz gurutzera, ta bertakoak ez? Emengo jendeak federik ba al du?

Ta bertsoa bota zien [hasiera ez zuen gogoan]:

 

———————-

——————

nere esplikaziyua

dizutet emango,

beti izan izandu naiz

fediaren bando,

Pello Errota Erniyora

gehio ez da juango.

 

[Mikaelak jarraitzen du hizketan] Nik hori aditu, alegia gure aita Erniyora etzala geyago joango, ta a zer negarrak egin nituan! Ta aitak, neri begira jarri ta ala esan zidan:

-Zeri negar egiten dion?

-Berori Erniyora geyo juango ez dalako.

-Hi ere geldituko aiz joan ezinik, bai.

Ez nintzan ordea bereala gelditu! Larogei ta bi urterekin igo nintzan ni Erniyora”.

 

Pello Errotaren heriotza

Mikaelak horrela kontatu zuen Pello Errotaren bizitza… liburuan: “Beti Ama Birjinari eskatzen ta, atzeneko, Ama Birjina Kandelariokoak eraman zuan. Goiz aldera joan nintzayon, ta hala galdetu nion:

-Zer moduz dago, aita?

-Hitza moteltzen ari zait eta burua ere lotzen.

-Bai, mingaina ta burua gehiena nekatuak dauzka berorrek bere denboran, eta haiek aurrena ahulduko zaizka.

-Bai, halaxen den, bai.

Ta gabean goiz aldera hil zan”.

Mikaelaren bertsoak bere aitaz

[Bideoan 40:00 minnutuan]

Pello Errotari omenaldia egin zioten Asteasun 1965 urtean. Mikaelak 96 urte zituen, eta omenaldi hura zela eta, bertso hauek jarri zituen biharamunean-edo. 1995ean Antonio Zavalak eta Bernardo Atxagak hitzaldia eman zuten Mikaela Elizegiri buruz (Bertsolari aldizkariaren 17. zenbakian idatzi zuen kronika Laxaro Azkunek), eta hitzaldi horretan kontatu zuen Zavalak, nola bizi izan zuen omenaldi eguna Mikaelak: “aitari debozio handia” omen zion eta desiatzen omen zegoen eguna iristeko, eta beldur ere bazela ez zela iritsiko bizirik. Eta ordurako Mikaela Donostian bizi omen zen, eta Asteasura etorritakoan batek kaso eta besteak kaso, eta batek galdetu eta besteak kontuak esan, hainbeste nekatuta, nahi baino lehenago erretiratu behar izan zuela etxera. Bertsotan sumatzen da eguna ez zuela nahi adina gozatu.

Bertso hauetan detaile gisa, ikus dezakegu nola Pello Errotak jendaurrean kantatu zuen azken bertsoan bukatu zuen esanaz errosario bat kantatzeko zeruan sartu zedin, eta Mikaelak berdin eginaz bukatu zuen bertso sorta hau:

 

Adoratu dezagun

gure aita zana,

gizon txiki pobre bat

munduan izana;

sekulan etzan aitu

aren almazena,

relijiosua ta

hizketan zuzena.

 

Meza nausia Asteasun

ikusi etzana:

hiru seme aldarian

herrikoak danak;

gero predikatutzen

Lekuona jauna,

nere aitaren bizitza

esplikatu dana.

 

Erregali eder bat

uste gaberikan,

oso gelditu nintzan

aturditurikan;

grazirik eman gabe

aldegin handikan,

triste etorri nintzan

Asteasutikan.

 

Laroi ta amasei urte

kunplituta bela,

pentsatzen det birian

hasia nagoala;

aditzen badezute

ni hila naizela,

errezo txiki bana

esan dezatela,

zeruan sartu dedin

lehenbailehen Mikela.

 

Omenik onena, langintzari jarraitzea

Emanaldi hau ez dadila hemen bukatu, jarraipena eman diezaiola bakoitzak bere etxean eta bere inguruan, hemen entzun dituenak gogoan hartuz eta ingurukoei zabalduz. Hainbeste emakumek, eta entzun dugun bezala Adriana Otañok eta Mikaela Elizegik horrela egin zutelako dakizkigu egun euskal kulturako ale eder horiek. Eta emakume hauek egin zuten lanaren omenaldirik onena, geronek langintza horri jarraitzea da. Kasu honetan, emakumeek egindako bertso bana eramango dugu etxera idatziz, horien bertsoak baitira gutxien iritsi zaizkigunak.