BURUtaPENAK: Enpatiaz ari du! Burrustan ari… (XIV)

2020-04-21  //  (C)politika, Hedabideak  //  Iruzkinik ez

COVID-19-aren kariaz bixi dugun koarentenak kazetaritza hizpide hartzeko abagunea eman dit. Informazioaren aro hau ez da berria, baina konfinamendu garaion zenbait “koska” ageriago azaleratu dira.

Interneten eta sare sozialaren bitartez egiten den kazetaritza –nik kazetaritza kleenex deitua– beste aldi baterako utziko dut. Gaur bestelako aburuak ditut hizpide, gezi gazi-gozoak. Kazetarion lana horrelakoa baita hein batean: gazi-gozoa.

ARGIAko Iritzi Saila kudeatzen dut eta honatx, nire esperientziaren harian, aburu zenbait:

Iritziak: ARGIAko aldizkarian –paperan– doazen iritziak, guk kazetariok eskatuta dira eta, kasuak kasu, salbuespenak salbuespen, aldizkariaren eta orobat erredakzioaren jarrera soziopolitikoaren ildoan doaz.

WEB gunera argitaratzeko jasotzen ditugunak, horiek zailagoak dira kudeatzen. Horiek eskatu gabe heldu dira, egileen borondate eta asmo soilez. Kontua hauxe: non dago horien argitalpen muga? Ideologiari zein kalitateari dagokionean, dena al da balekoa? Dena al da onargarria?

Hona adibide batzuk: Iruña-Veleia aferaren karietara, jarrera batekoen eta bestekoen iritziak heldu dira. Era berean, ATA delakoenak. Orreaga eta Nabarralde ildoen ingurukoenak. Halaber, ezker abertzaleko politikari ohi zapuztuaren iritzia edota “zirko” politikora iritsi berri diren gazteena. Horiez gain, sindikatu guztien arteko nahia –“argitaratzeko lehia”– orekatu eta konformatu beharra dago. Arego bada ere, feminismoaren ildokoak… Azken horiek zinez arantzadunak!

Edukiez beste, artikuluen formatua ere aintzat hartzekoa da. Luzera: 4.000 karaktereko testuak nekez eusten dio irakurlearen arretari Web gunean, haatik, 10.000-15.000 karakterekoak jasotzen ditugu. Egiari zor, zinez interesgarriak izan behar dute testu luze horiek. Noski, denek dute eskubidea nahi bezain luze idazteko. Antza, ARGIA plaza libre da batzuentzat. ARGIAk barra libre behar du izan nonbait. Librea eta zerbitzu nasaia eman ere.

Inoiz entzun izan dut: “Mikel, iritzi horiek ARGIA desakreditatzen dute”. Hots, ospe ona zikintzen dute. Ados! Edo…

Edo ez! Izan ere, jar biezaio berorrek iritzien “zelaia”-ri marra gorria. Esatea erraza da, to! Zentsuratzailea norbera izatea, besterik da! No!? Marra gorria jarriz gero, kredituak hobeak al dira? Bai ote?

Areago ere bada: nik zabaldu ohi ditut artikuluak Twitter eta Facebooketik. Eta hara, zenbaitek artikuluak “nireak” balira bezala hartzen dute.

Hots, Asurmendi feminista izan daiteke edo antifeminista. Iruña-Veleia aferaren auziaren alde batekoen edo bestekoen laguntzaile. Ezker abertzaleko ildo ofizialaren aliatua edo haren arerio amorratua. Eta abar! Abar arantzaduna!

Alegia, ezin neutrala izan. Alabaina, ARGIAko lema “ez gara neutralak!” da. Asurmendi ordea, neutrala da! Bera da salbuespena. ARGIAko bere ibilaldian halakoxea izan baita, nonbait. Edo…

Edo… Alegia: taldearen “ez gara neutralak” lema neure egiten dut, prefosta. Baina, taldearen barnean, edozein talderen baitan “neutrala naiz”.

Hona, kasurako, neutralaren “nire” definizioa: “Ikuspuntu bakarra ‘onartu’ beharrean, ikuspegi nabarmen guztiak ‘onartzen’ saiatzen dena, ikuspegi horiek epaitu gabe”. Eta, bistan da, ikuspegi horiek ez dira nireak.

Elkarrizketak: nire kazetari lanetan generoren bat nabarmendu bada –ez sobera ere, harrotu gabe–, elkarrizketak izan dira.

Hona aburu bat: “iritzien aferan” aipatu ditudan “lagunak” eta orain hizpide “ditudanak” ez dira jite berekoak. Ez, horixe! Bigarren hauek zailduak dira informazioaren munduan, iaioak edo iaio ustezkoak:

Hauen premisa hauxe da:

1. Elkarrizketa ona da, berak (ustezko irakurle iaio horrek) irakurri nahi duena elkarrizketatuak esaten badu. Nola deitzen zaio horri? Proselitismoa? Hor nonbait!

Are gehiago, elkarrizketa nik eginda bada, esperientziaz diot, hauxe ere:

2. “Nire ardura edo errua” al da elkarrizketatua feminista bada edo ez bada? Orreagakoa, ATA edo Iruña-Veleia-ko azken “mohikanoa”?

Bada, horixe da nire inguruan sentitu dudana, horixe hauteman dudan “maila”. Eta ez naiz maila akademiko eskasaz ari. Gehienak masterrak eginak dira edota borroka sozial politiko eta ekonomikoetan zailduta daude.

Alajainkoa! Zaharrek –urteak dira munduan daudela, ez besterik– ez dute beren ortodoxia apur bat findu izan orainokoan. Genetan daramate. Gazteak, berriz, ortodoxiaren dosiak jota, mundua haiekin hasi den trantzean bizi dira.

Zeruko komunistak! …. –istak! … istak!

L’enfer c’est les autres!

Hainbeste ikasi, hainbeste master, doktore tesi eta curriculum osatu… eta tamalgarria da gero, oraindik ere, hitza, dialektika, diskurtsoa besterik ez denez jabetu ez izana. Hitzak hutsak eta hutsalak direla eta haizeak daramatzala.

Sarri entzuten diot “jende maisu” horren akolitoari: “Hori krak bat da”. Berdin dio, krak hori despota bada, bere bikotea jipoitzen badu edota ondokoa zapaltzen. Bost axola hurkoarekiko errespetua zer den ikasi ez badu ere. Krak bat da eta puntu pilota (izar delakoaz ari naiz!).

Gure bandakoa bada, lapur bandakoa: Champion!

Ez al gara denok lapur banda batekoak edo bestekoak!?

Jardun hau bukatzeko, “milioiko” edo “bost ogerleko” erranairua jalgi zait burura:

“Enpatia da pertsonon arteko handiena!”.

Irakurri ozen irakurle! Ederra da esaldia!

Putada hauxe da: ez dela originala. Macrón, Sánchez, Urkullu eta enparauek
–haien subditoak eta akolitoak barne– esaldi horixe erabiltzen dute egunero etengabe eta barra-barra.

ETB, DV edota Sud-Ouest-ek… euren diskurtso zuria eraikitzeko darabilten makulua edo eslogana da. Hori malura!

Enpatia ari du! Enpo ari… Burrustan ari… (hor kanpoan!).

P. S. Lagun baten deiaren aiduru nago.

(Ring, ring, ring…)

– “Mikel, koarentenaren ajeak al dituk horiek?”.

V. astea. Konfinamendua Hendaian: Maitasun partikularra

2020-04-20  //  (E)gizartea  //  Iruzkinik ez

Maitasun partikularra PLAY

Nola esango nizuke

modu samurrean esan, benetakoa izan dadin,

askotan, hain hurbil izanda zugandik, kantatzen badut,

askotan, hurbil nauzu, entzuten banauzu,

eta pentsatzen dut ez naizela inoiz esaten ausartu, ezta esan ere,

denbora erruz eskertu beharko nizuke,

aspaldikoa baita zurekiko ene maitasuna.

Elkarrekin ibili gara,

altxorren bila elkarrekin, bide zailetan ibili ere,

hain sarri eta usu bete duzu nire hitzen hutsunea,

ezen gure partitzean beti eman didazula zori ona.

Horregatik guztiagatik eta ezkutuan daramadan guztiarengatik

eskerrak eman beharko nizkizuke aspaldidanik maitatzeagatik.

Maite zaitut!

Maite zaitut, bai,

agian lotsaz, herabeki, agian jakinik gabe.

Maite zaitut, eta jeloskorra naiz

eta balio dudan apur hori ukatzen badut
samurtasuna ukatzen badidazu…

Maite zaitut eta zoriontsua izaki

zure indarra ikusten dudanean,
bultzatzen nauena eta matxinatzen dena,
eta nik… Eta nik…

Urteak pasako dira

Eta agurra etorriko da, hala izan behar du eta,

Eta galdetzen dut ea jestu zuzena aurkituko dudan.

eta kanpoan nagoenean ohitzen jakingo ote dut..

Baina hori guztia beste historia bat izanen da,

Orain eskertu nahi dizut aspaldidanik ni maitatua izatea.
Maite zaitut…. Maitez zaitut, bai..

Eta nik… Eta nik…

Maite zaitut!

Luis Llach

 Amor particular

Com t’ho podria dir
perquè em fos senzill, i et fos veritat,
que sovint em sé tan a prop teu, si canto,
que sovint et sé tan a prop meu, si escoltes,
i penso que no he gosat mai ni dir-t’ho,
que em caldria agrair-te tant temps que fa que t’estimo.

Que junts hem caminat,
en la joia junts, en la pena junts,
i has omplert tan sovint la buidor dels meus mots
i en la nostra partida sempre m’has donat un bon joc.
Per tot això i coses que t’amago
em caldria agrair-te tant temps que fa que t’estimo.

T’estimo, sí,
potser amb timidesa, potser sense saber-ne.
T’estimo, i et sóc gelós
i el poc que valc m’ho nego, si em negues la tendresa;
t’estimo, i em sé feliç
quan veig la teva força, que empeny i que es revolta, que jo…

Que passaran els anys,
i vindrà l’adéu, com així ha de ser,
i em pregunto si trobaré el gest correcte,
i sabré acostumar-me a la teva absència,
però tot això serà una altra història,
ara vull agrair-te tant temps que fa que t’estimo.

BURUtaPENAK: Nortasunari (XIII)

2020-04-18  //  Bertsolaritza, Euskara  //  Iruzkinik ez

Nortasuna ez da aurkitzen

inola ez beldurrean,

ez da aurkitzen disimuluan,

gutxiago gezurrean.

Nortasuna zer den esan nahi nuke

euskaraz, hitz xamurrean,

bakoitza nor den azaldutzea

mundu guzti(ar)en aurrean.

Nortasun faltak galdu gintigun

hainbat euskaldun bakandu,

gure herriak falta horretan

bere kaltea izan du.

Etorkizuna gogoratuta

ez da oraindik berandu,

Euskal Herria salba liteke

nortasun hori bagendu.

M. A. A.

Oharra: iragan astean, konfinamendu garaion, Katea izenburua zeraman proposamena jaso nuen e-postaz. Honela hasten zen:

Lagun maitea,

Elkartruke kolektibo, aberasgarria hasteko ekimena duzu hau. Mesedez, bidali testu labur bat (bertsoa, olerkia edo esaldia)…Pizgarria izango delakoan…

Elkarren arteko testuak trukatzea zen ekimenaren xedea. Harrezkero, testu batzuk jaso ditut. Irakurri duzuna horietako bat da, nik helarazia.

Arteako baso sarria, poeta maiteminduaren…

2020-04-17  //  (A)iruzkin literarioak, (B)literatura  //  Iruzkinik ez

Igor Estankonaren 11. poesia liburua Moskito.

Igor Estankona Bilbao (Artea, 1977).

Moskito

Igor Estankona

Susa, 2019

Espero baduzu, Moskito, Eguberrietako diskurtsoak legez esplikatzea, Erregearen edo Urkulluren…

Konfunditua zaude maitea. Estankonaren poesia, Igorreko Artea, Igorreko Misterioa, baso sarria da. Ez nauzu zurkaitz lanetan ariko…

[Udaberriko uda da. Koarentenan nago. Artean ez da argitu. Haize hegoa dabil. Mandarinak berez ari zaizkigu usteltzen…

Kontraleihoak zabaldu ditut, Kilimanjaro gainean ilargia ageri da hodei artean, izarrak dizdiz. Larrun duzu, poetaren herria…

Gaur da eguna, apirilak 16, lagun bati bularra kendu diotela, erauzi. Bizitza hau min-bizia duzu. Atzo gaur da. Bihar atzo zen. Denborak ez du nora].

Bart, iratzarri eta Covid-19k nola, halaxe harrapatu ninduen mamutxak, hots, Moskito madarikatuak. Oi Igor, oi Dante! Nik egon behar ote dut buruari “eman eta eman iruzkin puta hau idazteko”.

[“Zazpi euskal herriak batera dezagun, guztiok beti-beti gauden gu euskaldun…”. Urko dabil airean. Euskadi Irratia. La radio. EITB. Musika eta kultura].

Leonard isilik dago. Suzane promenatzera irten da, Neilek gitarraren kordak hozkatu ditu epilepsia krisi batez.  N. M. Foregger ez dut ezagutzen eta Googlera jo behar izan dut.

“Hil denak badaki, baina zuk ez, eta hala ere, sumatzen duzu zerbait, ez da hala?”. Halabeharrak trenkatzen du bizitza. “Arrankaria” diozue Arratian. Berba berria ikasi dut. Bizitza sano iheskorra da, amuarraina lez.

“Aspaldian erreparatu gabe nengoen naturaren diseinuei”. Basoa sarria da Arteakoa. Artea poesia da. Arteako Igorrena sinbolista. Bere basoan barrena noala, silogismoetan barrena, nire kalkuluak batzuetan perfektuak dira besteetan inperfektuak. Logikoa da. Poesia baina ez da logikoa. Moskito zakil hau!

Moskito-k lau atal ditu: Frontoiak, El naixement del català escrit, Minxoriak, Zelofana eta eztia, Luze, mehe eta bistosue. Haatik, Moskito lerro-buru duen poemarik ez duzu topatuko. Alferrik  ari zara.

Honenbestez, baso sarrian barrena joateko xendrak:

–(Poetaren) haurtzaroan frontoiak daude, naski. Haurtzaroan usteltzen dena fresko mantentzen da.

– Jessoreko bidean sartu naiz, Googletik. Poesia esan, Naxos esan, poeten grazia Greziak du. Igorrenean baita ere. Poetaren eszenatokia espetxea da. Nabuluseko ortuak. Orbainak. Erza Pound edo Li Po. Poeta Kakoetaraino iritsi da. Joxe Arregi Madrilen hil(ko) zuten.

– Sarasolako bidean minxoriak, minsorra igera bideetan, saiek aspaldian ihartu zuten errota Juan Kruz. Igorrena misterioa da, Igorrekoa. “Ametsetan egiten zuen kaskailuakaz arrankarien zuloakaz”.

– “Zoriontsuak izan zirenak iluntzean triste iratzarri dira goiztirian”. Udaberria da. Aroa negutar. Poetak badaki “negurik gabe ez zukeela hitzak udaberri leunik izango”.

– Poesia fardel eztia da. Biurra eta Zoroa. Dylan Thomas.

– Nire iruzkinak ere kriptikoak dira. Muromeko hiritik idazten dut nik ere, eta silabek ez didate doinurako ematen, laztana.

[Nola dago kimio hartzen ari den laguna?]

– Ezra Pound: “Zuhatzean iltzez josi zuten baina geroago abaraskatik jaten kusi dut nik”. Matalas Kakoetan bizi da.

[Hitzez hitz desagertuz doa iruzkin hau. Lagun minari bular bat suharra jar diezaioten izkiriatzen ari naiz, eta agian, naski, poetaren anaiak, kantariak, abesti bat sortuko du].

“Nahiago zenuke poeta bakean uztea, ez dago ondo besteak erabiltzea zure burua gorrotatzeko”. Baina, zer nahi duzu esatea gure esbastikak maite baditugu. Kontziente naiz, bai.

– Bizitza luzea da batzuetan, mehe sarritan, eta aldian-aldian bistouse. Eta berriz diot: zer nahi duzu esatea, maitea, sarria eta euritsua da tigrearen urtaroa. Arrosa, pantera legez.

Klarki mintzatuko naiz behingoz. Igor Estankonaren poesia inplizitua da.  Gizakiek ez dute sekreturik berarentzat. Idazten dituen poemetan uda daiteke, izan daiteke negua. Bere maitearen gorputzetan eraztun eta eraztun infinituetan amaitzen da dena.

Gorputza da sexua, hizkuntza bihotza. Apolo eta Artemisa. Arteako poetaren basoa sarria da, usu eta zerratua, eta Iratxe kolorekoak zuhaitzak. Ihien artean dabiltzan umeek erakusten diote bidea poetari.

Amaren ura dira umeok, ur goaia bera.

“Lurra berotzen duten suak piztu dira” edo “Ez izan beldurrik, aita”.

Zoriona lakua da, itsas-aintzira!

BURUtaPENAK: Descartes osti hori, beti agertzen eta beti arrazoi (XII)

2020-04-16  //  (C)politika, Politika saioak  //  Iruzkinik ez

Konfinamenduko lau aste joan dira, eta beste lau dauzkagu aurrean, gutxienez. Frantziako Emmanuel Macron presidenteak halaxe adierazia. Adierazia lehenbizi: onez onean. Eta aginduta ondorenean: behartuta, derrigorrez, indarrez, nahitaez… Lehena ez da loteslea, bigarrena bai. Eta gainera, aldaerak ditu. Aukeran beraz!

Iragan lau asteetan, konfinamendua uzteko, legearen ildoan, han-hemenka ibili gara  –plurala ongi geratzen da, baina egiari zor, egia puta hori ere, bakarka bili naiz gehienetan– ordu baten markoan, denborazko markoan.

Zezenak zezenplazan (hori eufemismoa!) bezala. Hasieran sendo, gero baldar. Ezin ibiliz, eta itolarrian (amiñi exageraturik). Itzuli-mitzuli ibili arren, barrerak saltatu ditut noizbehinka (literalki ari naiz), agindu-papera daukaten hesi nabarmenik ez dut gainditu orainokoan.

Gogoan dut lehen asteko exodoak. Italian, herritar askok aste zuria delako oporraldia pasatzeko hotelak erreserbatuak zituzten iragan urtetik. Gobernuak etxean geratzeko adierazi zuen, baina kia, jende gehienak kasurik ez, ezin eutsi: Milan, Erroma. Napoles…. Hainbat hiritik Dolomitetako eski estazio aldera joan ziren italiar eskiatzaileak, familia osoak… Artean, agintariek “adierazi” zuten baino “agindu” ez.

Ondorioz, ondoriotako bat, milaka italiar kutsatu ziren berehala. Eta gure ignorantzia-n ikasi genuen koronabirusa ez zela “txinatar zikinen kontua”. Eta are gehiago ikasi ere kutsatuek, esaterako, Covid-19 mamutzarra hotzean bizi dela ederto batean.

Paristarrei ere hiriburuan geratzeko adierazi zieten. Hala ere, martxoaren 13an, konfinamendu aurretiko lehen egunean, “aurreko garai normal hartako azken egunean”, 1.000.000 paristarrek utzi zuten hiriburua. Bigarren etxera bidean: Île de France-ra, Île de Réra, Normandiara…

Anartean, saltoki handi bateko giza-ilaran nintzen estreinako aldian, lagun baten lagun xaloa eta biok suertatu ginen:

– Zer gisa?

– Bon, zenahizuerratea…Hemen… alors…Frantzian…  erran zieten bazetorrela zerbait… mais!”.

– Dena dela ere, mundu osoko afera duzu… Afera mundiala eta gaitza!

– Bai, baina [estatuaz ari da, nonbait] errana zieten bazetorrela [Txinatik nonbait, Italiatik paseaz…] eta ez zuten kasurik eman. Domaia duzu…”. Zertarako hautatzen ditugu? Guk pagatzen ditugu, ezta? Zertarako? Ez duzu uste?
– Arrazoin duzu. Domaia uxu!

Descartes osti hori. Beti agertzen eta beti arrazoi. Putain! 

BURUtaPENAK: 5h49 (XI)

2020-04-15  //  (B)literatura, (D)kulturgintza  //  Iruzkinik ez

goizalba euritsuan

esnatu eta jeiki naiz

eta ibili naiz

gora eta behera etxe lokartuan

eta gogora etorri zait

zenbatek ote dakien

batzuek hamarkadak daramatzatela

bederatzi metro karratuko gela batean itxita

egunean hiruzpalau orduz soilik

patio itxi estu zikin batera ateratzen

(hileroko aurrez aurreko neurtuez gain)

lagunak eta senideak

astean berrogei minutuz

kristal bat tarteko ikusten

ezin elkar besarkatuz

astean bost (eta orain zortzi) minutuko

zortzi dei egiteko aukera besterik ez dutela

(ordenagailu internet mugikorrik gabe)

eta gogora etorri zait

ez garela denak erotu

(batzuk bai)

eta erotu ez garenok

infernu horretatik aterata ere

zoriontsu garenean ere

entzuten dugula gure baitan

oraindik barruan su eztitan

egosten dauzkaten horien lanturu

mutua

elurrik gabeko goizalba honetako

etxe lokartuan

ene urratsak bezain

M. A.

Oharra: iragan astean, konfinamendu garaion, Katea izenburua zeraman proposamena jaso nuen e-postaz. Honela hasten zen:

Lagun maitea,

Elkartruke kolektibo, aberasgarria hasteko ekimena duzu hau. Mesedez, bidali testu labur bat (bertsoa, olerkia edo esaldia)…Pizgarria izango delakoan…

Elkarren arteko testuak trukatzea zen ekimenaren xedea. Harrezkero, testu batzuk jaso ditut. Irakurri duzuna horietako lehena da.

BURUtaPENAK: Los de Joder! (X)

2020-04-14  //  (C)politika, (E)gizartea, (H)endaika  //  Iruzkinik ez

Ipar Euskal Herrian finkatu zen hegoaldetarra naiz. Hegoaldekoa? “Nongoa baina?”. Mugak behin eta berriz! Euskal Erdikoa ote? (EAEkoa ofizialki). Euskadikoa? Nafarroakoa? Mugak betiere.

Demagun, hala naiz eta, Hendaian bizi den nafar jatorriko guipuzcoano naiz. Zer ote da Hendaia? Simil futbolistikoa erabiliz, Hendaia Gipuzkoako kornerra da. “Kornerra?”. Bai. Kirola ekimen –futbola goi-goian– indartsua da, baita ingeles hizkuntza ere. Hizkuntzek ez dute mugarik!

Mugak muga, jainkoaren mugak legez, Espainiakoak asmaezinak dira. Inperio handia izan zen hura agerikoa da gaur egun ere. Esperientziaz dakit. Estatuko administrazioarekin rollo-ren bat (izapideren bat…) izan dut inoiz edo behin, eta kartaren helbidea horrela idatzita jaso dut etxean: Hendaia (España).

Ez da txantxa, ez ziria ere. Ceuta eta Melilla Espainia direnez gero, Hendaia zergatik ez? Halakoxe da inperialismoaren logika. Espainiar batek atoan esango luke: “Gibraltar ingelesa bada, Hendaia espainiarra izan daiteke. Zergatik ez?”.

– Exageratzen dudala?

Konfinamendu garaion, Hendaiako komunitate espainiarrak eman du bere jokoa –kirola beti buruan–. Alegia, establishment-eko agerkariak ederto profitatzen ari dira berrogeialdiaz: DV, Sud-Ouest…

– “Los españoles que viven (sic) en Hendaya…”.
– “Les membres de la communauté espagnole…”.

– Gaixoak!

Sopite deitu alderdian bizi naiz. Auzo tipi batean. Hendaiako bazterrean. Zoriaz eta xantzaz, auzokideak toki-tokikoak dira. Inguruan berriz, espainiar komunitatea jendetsua instalatua da.

Kontzienteak nintzen/ginen haren presentziaren muntaz. Koronabirusak berriz ere, arrunt agerian konstatatu digu. Arrastiriko zortziretan, musika eta burrunba izugarria zabaltzen da por doquier… ingurumarian. Abantzu balkoirik ez dagoen paraje honetan!

Horiek hit parade! Espainiarrak noski!

Ingurumaria Gibraltar bihurtzen da une batez!

Frantziak berak ere ez du izaterik. Euskal Herriak, zer esanik ez! Inperioaren korona-ren perlak ezker-eskuin barreiatzen dira, alde guztietara. Hori birusak!

Auzokide batekin mintzo nintzen bart, espainiar komunitatearen indarraz:

– Mikel, badakizu gu nongoak garen urruñarrentzat, ziburutarrentzat eta donibandarrentzat, badakizu nor garen?

– Ideiarik ez!

– Los de Joder!

IV. astea. Konfinamendua Hendaian: Gure bide galduak

2020-04-13  //  (E)gizartea, Musika  //  Iruzkinik ez

Gure bide galduak (PLAY)

Gu gazteok gaur gabiltza
mundu galdu honetan,
gerra bat barruan degula
zer egin jakin gabe.

Gurasoen mundu aldrebes hau
ez dugu onartzen,
diruaren morroi izaten
erakutsi digute.

Ilunpe horrek
bakardade galduan utzi gaitu;
Argirik gabeko bideak
etorkizunik ez du.

Bizimodu lasai bategatik
idealak galdu.
Bizitzaren gauza ederrenak
dizkigute zapaldu.

Gizonak kartzelan daude
beren herriagatik.
Jainkoak beharko du lagundu
guk ahaztu baditugu.

Maitasun hitzak nahi nituzke esan
baina gaur ezin dut;
Gure bide galduak
kalte hau ekarri dit.

(Benito Lertxundi, 1971)

Magiarik gabeko errealismoa

2020-04-11  //  (A)iruzkin literarioak, (B)literatura  //  Iruzkinik ez

Unai Elorriagaren seigarren nobela da Iturria.

Unai Elorriaga (Algorta, 1973).

Iturria

Unai Elorriaga

Susa, 2019

Pedro Iturria idazlea duzu ipuinez ipuin –Unai Elorriaga– eraikitzen doan Iturria nobelako protagonista. Eraikitzen ari den nobelaren protagonista. Berak baino protagonismo gehiago dute ordea, itxura batez –antza–, haren bila doazen –ari diren– Soro Barturenek, honen alaba Leirek, eta Erroman narratzaileak.

– Erroman bera ote? Erroman? Narratzailea, hots?

– Ez du axola, irakurle!

Hain da absurdua, nobela edo ipuin bilduma hau.

– Nobela edo bertan kontatzen dena da absurdua?

– Dena, zer? Tira. Bego. Berdin dio.

Ipuinak ote? Ipuin itxura daukaten testuak idoro ditzakezu bertan. Idoro dio Sorok? Ez du inporta! Idoro, bai. Grazia du berbak. Badago beste andre bat nobelan: Eszter! Izen arraro ezta? Arraro zergatik? Zergatik arraro? Alan Pienarr ere deskubrituko duzu. Deskubritu? Idoro, bai. Baina, hori amaieran dago. Baia? Bai, bai!

Europan zehar dabiltza protagonistak. Altzairuzko oihala edo Burdinazko hesiaz harago joan dira. Altzairuzkoa? Burdinazkoa? Oihala ote? Hesia al da? Berdin dio. Zuk aukeratu, istoriotan murgildu aurretik.

Ez dira samurrak istorio osti horiek. Ez horixe!

– Osti erran duzu?

– Ostia, bai. Erran?

Nolanahi esanda ere, hesiaz honago eta harago badabiltza Iturria-ko pertsonaiak. Ero puntu dute.

– Puntu?
– Bai. Puntu!

Praga, Hungaria. Danimarka. Budapest. Zurich eta Suitza. Varsovia eta Mosku ere bai. Ere bai? Bai! Bai, zer? Hiri horietan guztietan dabiltzala. Hotelez hotel! Bai ote? Bai ete?

Non hasten den, non bukatzen ote? Nobela diot. Zuk eriden dezakezu irakurle. Eriden? Bai, deskubritu. Aurkitu, Kolonek Amerika nola. Kolon? Bai, Kristobal! Zer Kristo da nobela hau?

Argentina ere ageri da.

– Non? Nobelan?

– Non bestela?

– Borgesen herrialdea da hori ezta?

Metaliteratura egiten duen aldetik… Nork? Idazleak! Nork bestela? Unai Elorriagaren nobelaz ari naiz… Metaliteratura den aldetik, idazlearen literatura meta aurkituko duzu bertan. Meta? Meta, bai! Helburu al da meta? Hots, erreferentziak! Hots? Bai, hots asko. Ugari. Meta. Erotzeraino…! Hotsak. Arrabotsak! Emebotsak! Eme abotsak? Emebotsak existitzen dira?

– Bai, Soro!, dio Erromanek!
– Non? Erroman?, dio Sorok.

– Nobelako ipuineko pasarte bat al da hori?

– Edo nik inbentatua!
– Inbentatua?
– Asmatua, bai.

Bai ote? Ote beltz? Ote zuri? Zuk ikusi irakurle! Irakurri! Irakurri? Bai, leitu, redio! Redios! Eztozuz rusoak leidu, ala? Agure horiek, hori jende erretxindua!

Iturria kafkiarra da, istorioa diot. Erran nahi baita, Txekia Errepublikarra ere bisitatuko duzula, baldin Soro bezain zoro bazaude. Eszter barik ez litzateke Iturria-rik. Ezer magikorik bilatzen baduzu, ez zaitez bidaia honetan enbarkatu. Errealismo magikorik ez, beraz. Magiarik gabeko errealismoa duzu Iturria. Soro nahiz Iturria zein Elorriaga bat datoz, datozke! Etor daitezke. Etor litezke. Hots: “Piroteknia ez da literatura ona”.

Akort. Akort edo ez. Edo ez? Ni mintzo naiz irakurle. Piroteknia ona ere izan daiteke literatura. Literatura ere. Edo ez? Edo bai! Logikoki, piroteknia asko sartuz gero, erre zaitezke. Egia. Benaz. Piroteknia arriskutsua da, baina arriskatu barik, ez dago erretzerik.

– Idazlea baina, arriskatu omen da. Ei da.

Pertsonaiek legez, ipuin sikuak (des)eskriba ditzakezu. Sikuak? Hilak. Nobela sikua eraiki ere bai.

Soro eta Erromanen adina sumatuta, herio ez dabil urrun ipuinotan. Ez dago herio agertzen ez duen konturik. Ez dago eromen gabeko konturik. Omen! Trapu sikuak, irakurle. Hilik ote metaforak? Sinboloak sikuak dira ere bai?

Unai Elorriagaren nobelak legez, nihaurrek ere (nihaurrek?), galderak nik pausatzen ditut.

– Pausatzen? Edo pusatzen?
– Pausatzen eta pusatzen!

Ba al dago literaturarik Eszter gabe? Zein da Eszterren ofizioa, bada? Ofizioa? Bai, lanbidea? Profesioa? Unibertsala izateko literatura behar ote? Itzultzaileak behar ete? Dugu ete? Ote dugu? Bai, omen! Bai, hemen! Bai, ei. Ei eta omen. Han eta hemen.

Liburu hau koronabirusa konfinamendu garaian irakurrita beste liburu bat izan daiteke. Iturria-ko ipuinetako batean, pertsonaiak koarentenan bizi dira. Hala ote? Nik asmatu ote? Ote? Ete? Dudarik barik (edo gabe ote?)

– Berdin dio, pelma.

– Pelma?

– Bai, okaztagarria. Okaztagarria?

Omen! Ei! Ei? Omen? Literaturari oda, oda ote? Iturria? Pedro Iturria? Liburua? Iturria bera? Ez dut uste. Bego. Laga.  Literaturari ez ezik, adiskidetasunari eta zahartzaroari opa da. Oda? Opa? Ote? Ete? Omen? Ei?

Bizitza behatzeko idazlearen begirada pertsonala gorde du liburu honek. Pertsonala? Bai, berea. Gorde? Ezkutatu, baiki. Eiki. Desio diskretu bat naski. Naski? Bai, noski! Desio? Bai, obsesio! Obsesioa ez da ona, ez osasunerako ez literaturarako!

– Literaturarako bai!
– Literatura egiteko?
– Egiteko, bai!

(Nobelako ipuineko beste pasarte batean, Soro eta Erroman berriz ere).

– Iruzkin egileari berorri –kritikari ote?– Iturria gustatu al zaio?
– Nori niri?
– Bai, zuri, Asurmendi!
– Bai. Eta ez.
– Baietz? Edo ezetz?
– Batzuetan, baietz esango nuke. Bestetan, ezetz!
– Ezetz zer?
– Esango nukeela, ezetz.
– Ezetz, beti?
– Ezetz, zer?

BURUtaPENAK: orduko herrimina gaurko nostalgia (IX)

2020-04-10  //  (E)gizartea, Musika  //  Iruzkinik ez

Gizon arruntaren koplak entzuten ari naiz aspaldiko partez. Koronabirusak gero eta arruntagoak bihurtuko al gaitu? Ez deusak bihurtuko ote gaitu? Horiek itaunak! Gero eta sarriago eta ugariago jalgitzen zaizkit galderok? Bego!

Ordenagailuaren pantailari so ari naiz, teklatua jo eta jo… sutan. Teklatua? Ez ni, neroni. Gurpil txikiak dituen aukian eserita nago. Aldakak dantzan.  Liburu bat behar dudala, aldaka kolpe batez atzera egin eta apalategia eskura daukat: di-da batean!

Telefonoak jotzen duela, ipurdia mugitu beharrik ez. Arazoa da berriz, bik jotzen dutela sarri. Eta batek jo ez ezik, kantari ari dela. Etenik ez. Eskerrak isildua dudala, sakeleko madarikatua. Androideak bihurtu gara, ia dena inkorporatuta!

Beharrik libratzeko altxa behar dugula. Tira, hori ere laster inkorporatu izanen zaigu. Laster aulki azpian egokitutako konketan eginen dugu purrust eta parrastan!

Kantari adi-adi nago edonola ere:

“… Noa komunera:
Aurrian papera ta
Atzian papera,
Periodikua letuz
Ilustratzen gera”.

Xabier Letek kanta idatzi zuen garaian gaurkoa bizimodua imajinatzea distopikoa litzateke. Ez duzu uste?

Haiek garaiak. Gaurkoa bestelakoa da. Abantzu ez dugu herrimina.

“Aurrean pantaila ta
atzean apala.
Interneten leituz
ilustratzen gara”.

Orduko herrimina egungo nostalgia

(Xabier Lete in memorian)

Gizon arruntaren koplak

Kantatzera noazu
Bertso bat edo bi
Herenegun jarriak
Gizona arruntari.
Antoniyo, Lorentzo
Edo Joxe Mari,
Gauza ederra denik
Ez ukatu neri.
Goizean jeikitzean
Lehenbiziko gauza,
Aba zabaldu eta
Jazten ditut galtzak,
Muturra garbitzean
Nolako zalantzak
Ezin kendurik nabil
Loaren orratzak.
Kafesnia hartuta
Horrekin batera
Ahal baldin badet
Behintzat
Noa komunera:
Aurrian papera ta
Atzian papera,
Periodikua letuz
Ilustratzen gera.
Etxetikan lanera
Noa nahiko mantso.
Realak kuatro-uno
Galdu zuen atzo,
Kalian bi zakur ta
Beste hiru atso,
Egun on don Pepito
Eta don Alfontso.
Gauzak gaizki dabiltza,
Hau da komeriya,
Afganistan-en gerra
Piztu zuten iya,
Tokatzen baldin bazait
Aurten loteriya
Erosiko beharko der
Zitroen berriya…
Ongi egon omen zan
Tolosan feriyan.
Ongi ikasi nuen
Gaztetan…