Auger Oxadanbaratz oroit

2014-09-03  //  (H)endaika  //  Iruzkinik ez

Gamarte herria: Eliza eta Herriko Etxea

Agorrila Abusti izan dugu aurten, eta halaxe marraztu ere Asiskok gurean (Argian). Iraila berriz, horaila heldu zaigu, buruila gure ekialdean, larrazkenaren igarle. Udagoiena da. Horratx ene guztizko urtaroa.

Karrika hutsek usaiako jitea ematen diote Hendaiari, etorbide handietan auto gutxiago dabiltza engoitik. Enperadorearen etorbidean gaindi abiatu naiz berriz ere, Boulevard de l’Empereur delakotik. Etorbideon Mon Royaume etxea ikusi dudalakoan nago. Ene ametsetako edo benetako etxea ote den egiaztatu nahi dut.

Bidean noala, itsasertzetik bortuetara joan zait gogoa, Lapurditik Baxenabarrera. Gamarte herriko Elizagaraia etxaldearen nausi izan zen Auger Oxandabaratz laborariarekin –auzapeza urteetan izana– oroitu naiz. Behinola, bortuetara gindoazela, Iratira bidean –Behorlegi mendiaren magalean–, natura itsusten eta ingurumen zoragarria hausten zuen inoizko etxe itsusiena begiztatu genuen bidertzetik. Zur eta lur geratu ginen.

Tokiko etxalde ederrek gatibaturik, hura ikusi izanaz harriturik, etxe trauskil hartaz galdatu (ge)nion Oxeri. Etxean eta herrian Oxe zen. Oxe Oxandabaratz, besteak beste, euskal etxearen estiloa zaintzen zuen elkarte bateko kidea zen, euskal ondareak iraunaraztea ardura zuen herri elkartea.

Kideek euskal nortasunaren agergarri zen etxearen estiloa errespetaraztea xede zutela berretsi zidan Oxek. Etxe zabar haren antzekorik ez zitezen eraiki borrokatzen zuten elkartekideek. Etxe haren estilo modernoaren nolakoa irudika dezazun, hona ideia bat: Mediterraneoko paisaia eta kultura islatzen zituen. Ez ditut estiloak iradoki zizkidan bestelako epitetoak idatziko. Antzeko etxeak badira ere Hendaian..

Oxe Oxandabaratzen nortasunaren ezaugarrietako bat etxe-ondarearen zaintza zen. Ideologiari zegokionez, berriz, gaullista zen. Hots, Charles de Gaulleren mireslea. Halaxe errana zidan Arñok, Oxeren seme abertzale eta euskaltzaleak. Ez zen gauza estonagarria, baina Iparraldera arribatu berri batentzat bitxia zen. Inolako espanturik gabe diot. Haatik, euskal etxearen aldeko atxikimendu hartan, “gure” abertzaletasunaren nolabaiteko ernamuina bazegoela antzeman nuen urteetara.

Alegia, Gamartera itzuli izan nintzen alditan, Miguel Indurain txirrindulariaren mireslea ezagutu nuen. Oxe euskaldunak Indurain euskaldunaren balentriak goraipatzeaz batera, iraganeko Nafarroako Erresuma eta haren nafartasuna goratzen entzun nuen behin. Indurain eta Oxe, biak ala biak, nafarrak. Beste behin, herriko edo eskualdeko bozak zirela-eta, bere biloba Arantza hautagai abertzalearen aldekoa zela adierazi zidan gogotik.

Boulevard de l’Empereurretik segitzen dut. Etxe izen hauek kausitu ditut bidertzean. Batzuek natura aipu dute: Oyan alde, Haritzaren etxea, Itsas mendi. Lurberria. Landa gain. Bestetzuek harridura: Ustekabia. Ez zuten uste… Badira izen laketuak ere: Emeki, Chora, Non hobeki, Hemen ongi, Ongi gare hemen, Ongixko. Gure atsegina. Izenei dagokienez: Basco-béarnaise, Jose Mari, Maitechu. Badira ere bitxiak: Birlandenea edota Titi-Biliti.

Enperadorearen etorbideak eta Marizabalenia karrikak bat egiten duten tokian berraurkitu dut Mon Royaume etxaldea. Goialdean. Benetakoa da, ez ametsetakoa. Handia da. Handia eta itsusia. Arranditsua.

Gipuzkoa eta gu, orain txinoz: 麵包和馬戲和虛偽

2014-08-23  //  (C)politika, Ekonomia, Euskara  //  Iruzkinik ez

Gipuzkoa euskararekin bat

Gipuzkoa eta gu, orain txinoz: 麵包和馬戲和虛偽

Erran nahi baita, 麵包和馬戲和虛偽 / Ogia eta zirkua, eta hipokrisia.

“Izan zirelako gara…” eta bla, bla, bla…

…hots, hotz, zotz, Reala, Penetakoa!

Adeo Breizh: soinu zenbait Penn-ar-Bed eta Saint-Suliac-en

2014-08-21  //  Musika  //  Iruzkinik ez

Adeo Breizh: doinu eta kanta zenbait Penn-ar-Bed-en  /  Un nebeud unpleustr an Breizh

1. Cecile Omnes kantaria, musikari lagunen artean. Le Port de Mazouko itsas orbelen jaialdian.  

2. Bretoien festa Penn-ar-Bed-en, Lurraren amaieran (Finisterre).

3. Antzinako jaia Saint-Suliacen (Rance).

4. Dinan herriko gauean, aire epelean (Rance).

5. Ibai-ahoko txistularia, Saint-Suliacen (Rance).

Kenavo Breizh: hamaika begirada Bretainian gaindi

2014-08-18  //  (E)gizartea  //  Iruzkinik ez

Un nebeud sell war an Breizh (hamaika begirada Bretainian gaindi).

Oharra: Klikatu argazkiaren gainean.

Breizheko dukeen gaztelua, Naoned hirian (Nantes).

Konk-Kerneko bokalea (Concarneau).

Sant-Brieg (II. Mundu Gerra gogoan. Saint-Brieuc).

Bresteko itsas portua.

Lok Mazé (La pointe Saint Mathieu).

Feria Lok Mazék-en.

Kemperreko katedrala (Quimper).

Enez Eusako itsasargia (Ouessant uhartea).

Izurdea Enez Eusako uhartean.

Itsas orbelen jaialdia Porspoderren (Le Port de Mazou).

Algen jaialdia Porspoderren (Le Port de Mazou).

Dinan herriko portua (Rance).

Saint-Suliaceko uhobia (Rance).

Antzinako Saint-Suliac (Jaia).

Sant-Maloù (Saint Malo).

Saint Michel mendia (Mont Saint Michel).

Jon Etxabe Garitazelaia: “Elizak erantzukizun handia izan zuen Zamorako kartzelan gertatuaz”.

2014-08-11  //  (C)politika, Historia  //  2 iruzkin

Zamorako Landan. Jon Etxaberen liburua, Intxorta elkartearen eskutik argitaratua

– Elizak erantzukizun handia izan zuen Zamorako kartzelan gertatuaz, ez zen Estatuaren kartzela soilik, Elizaren Konkordatua ere partaide izan zen.

Horra Jon Etxaberen esana. Etxabe Garitazelaia, bigarren abizena emana oraingoan, ama gogoan.

Hunkigarria da berarekin berba egitea. 80 urte luze beteak eta bere espiritua bizi-bizirik antzematea.

 Zamorako kartzelan sartu aurretik pertsona ikasia zen, baina bertako esperientzia ere aberatsa izan ei zen, aberats bezain gogorra:

– Hasieran ez ziguten libururik uzten sartzen, ez erabiltzen, liburu sakonak, alegia: marxismoari buruz ez zegoen ezer irakurtzerik, baina ezta Elizako teologiaz ere. Baina erregimena irekitzen joan zen poliki-poliki, eta azkenik oso liburutegi ona osatu genuen, kontraste handikoa.

Frankismoaren osteko trantsizioa, Askatasunaren Ibilaldia eta beste gertaerak ekarri ditugu hizpidera, baita egungo garaikoak aipatu ere: Erregearen abdikazioa, Europako eta Espainiako Estatuaren egoera. Gaurko egungo egoeraz ere ikuspegia eman digu:

– Bi planoetan ikusten dut: askozaz lehenago azaldu eta kontatu behar ziren gauza asko ari dira ateratzen. Hori baikorra da, beharrezkoa. Baina gure garaian izan genituen helburu politikoak betetzeko ez dut ahalmenik ikusten. PP nola dagoen ikusita, eta bere ingurua zer esanik ez. Halaber, PSOE jota dago, aldaketa nahi dutela diote, baina ez dut sinesten. Europaren aukera ere hor dago, baina oso ezkorra naiz alde horretatik. Gauza batzuetan aldaketak izan dira, ez gure garaian bezala, baina antzera jarraitzen dugu, gure helburua askatasuna da herri bezala, baina independentzia urrun ikusten dut, denbora luzean.

Etxabe Garitazelaia, bigarren abizena emana oraingoan, ama gogoan. Hunkigarria da berarekin berba egitea.

Gure garaian dio Jon Etxabek. Orduan bera gaztea zen, egungo gazteriaz ere iritzia eman digu.

– Orduko gazteek baino askoz askatasuna gehiago daukate gaurkoek, 20 urte ingurukoez ari naiz, gure garaian 14 urterekin lanera joan ohi ginen, gaur egun ez. 18 urterekin ikasten eta gurasoen etxean daude, baina horiek ere kanpora joan behar dute, nahitaez, gaur egungo krisia dela eta ez, eta egia da ere, aukera duena bere kasa bizi da, askeagoa da orduan baino. Ideologiaz ez direla orduan bezala, kontzientzia honetaz eta bestez? Ez pentsa, orduan ere asko kostatu zen mugitzea, herri mailan zenbat ginen ideologikoki pixka bat jarriak? Oso gutxi. Gaur jakintza gehiago dago, orduan gaur baino gehiago ezagutzen genuen elkar, baina orduan jende gutxi inplikatu zen euskal kausa delakoan, Euskal herriaren bidean.

Laboa-Bastidaren hunkidurak

2014-08-04  //  Musika  //  Iruzkinik ez

Gaztetatik, Laboaren kantek itzalak argitu dizkidate eta argiak itzali.

Memoriek kolektiboek izan behar dute, sinesgarriak izanen badira. Horregatik, Mari Sol Bastidak Mikel Laboaren biografia bat idatzi du. Bat. Laboaren Bat/Hiru biografia irudika dezaket. Lau/Bost eta Hamaika ere. Ez 13, ordea. Ez dok Amairu. Biografiok Zumetaren koloreetan imajinatu ditzaket.

Mari Solek topikoak saihestu ditu Mikel deskribatzean. Nik, alta, topiko bat ifrentzuz paratuko dut: “Emakume handi baten atzean, artista handi bat dago. Edo, haren abaroan artea ernamuindu daiteke”. Bastidarik barik nekez irudika dezaket Laboaren obra.

    Memoriak esperientziaren eta aske bizinahiaren irudikapen kolektiboa da, garai bateko herri kulturaren eta sorkuntzaren irudipena. Pena eta poz partekatuen emaria. Ez dago bat, bi barik. Bi horretan kolektiboa dago. Eta kolektiborik ez dago, familia, kuadrila edota lagunik gabe.

Gaztetatik, Laboaren kantek itzalak argitu dizkidate eta argiak itzali. Ene bihotza irudikatzen lagundu didate, liburuaren azaleko Zumetaren irudiak antzo: ez gara bat, bi gara, gutxienez. Ez dago sorkuntza sufrikariorik gabe, ez maitasunik arantzarik gabe. Liburuari darion maitasuna itzela da.
Mari Sol Bastida ausart izan da bere etxeko ateak zabaltzeagatik. Hots, Laboa-Bastida bikotea artista estoiko neurritsu zalantzakor eta lagunkoi baten kasta direla erakusteagatik.
Oi, antzinako bihotz! “Ene bihotz, buztinezko bihotz, etxe txiki hori, ahula, hauskorra, lau gelatako etxe hori”.
Eskerrik asko, euren etxean ene burua kausitu izanagatik.

Erromantikoak

2014-07-11  //  (H)endaika  //  Iruzkinik ez

Hendaiako Bakhar Etchea Pierre Loiti karrikan, gaur egun.

Hendaika izenburu bereizgarria zuela ekin nion idazteari Oarsobidasoako Hitzan; Boga astekarian, 2012ko irailean. Hendaiako ene ibileren pasadizoak hartu nituen hizpide, helburu zehatzik gabe, bidea nuela jomuga. Eta halatsu jardun dut, batzuetan bale, bestetan kale. Kalez kale, zokoz zoko! Zokoburu lerroburu eta helmuga ukan zituen lehenbiziko idazki hark.

Aurtengo apirilean mareek Ipar Euskal Herriko Hitza honetara arribarazi ninduten. Hendaia talaia nuela, Hegoaldera begira egin nuen boga iraganean eta Iparraldeari so ari naiz orain. Bi urteko itsasaldia burutu ondoren, batela portuan atrakatu dut bulta batez.

Zokoburu eta Tonbarrien arteko Ondarraitz-en barrena noa, lehorrean berriz ere, San Joan gaueko suan gaindi jauzi egin dut uztailaren atarian, izpiritu gaiztoak  jareginez. Solstizio garaian promenatzen naiz, noizbait beteko ditudan isilpeko  promesek gatibu; ausaz eta menturaz, udaldiaren menturan.

Herriko Etxekoaren harginek pikoan ezarri dute Itsasoko bulebarra. Neguko itsas bortitzaren erauntsiek eragin desmasiak konponduta daude jadaneko. Gurera heldu diren turistak –gabacho, espagnol, kaskoin… – loriatsuak dabiltza han-hemenka. Eta gu, ustezko bertakook, udatiar turistak bilakatu gaituzte etxean bertan.

Udako harrabotsetatik aldendu nahian egin dut bide Txingudin barrena. Antzina portu izan zen Beltzenia ingurumariaz harago noa, behialako arrantzaleen nondik norakoen arrastoen xerka. Portu karrikara heldu naiz eta Kaneta portura jaitsi. Endaika traineruko arraunlarien oihuek eta antxeten txilioek hausten dute Bidasoaren ur-hobiko isiltasuna. Endaika Arraun Elkartea 1889an sortu zuten, alegia deus ez. Ez da antxeten gauerdiko eztula, ez horixe!

Hamaika etorbide eta kale zapaldu ditut bi urteotan, denak ez ditut ekarri hizpidera haatik. Pierre Loti karrika duzu horietako bat. Loti zenaren Bakhar-Etcheak ematen  dio izena karrikari. Louis Marie-Julien Viaud (Rochefort, Itsas Charente, 1850eko urtarrilaren 14an/Hendaia, 1923ko ekainaren 10ean) Euskal Herrian bizi zen marinel eta idazle frantziarrak Pierre Loti izan zuen ezizen.

Amoros berriak Ramuntxo eleberriko protagonistak antzo irudikatu ditut, lintzuran goiti abian, udaldiko zaratatik iheska, bakardadean xerkatzen dute gerizpea. Bakhar Etchea, iragan mendean

Ingurumari horretako bidexketan kurri ibili ohi naiz sarri. Bidexketan barna ote egungo erromantikoen habiak?

Amoros berriak Pierre Lotiren Ramuntxo eleberriko protagonistak antzo irudikatu ditut, lintzuran goiti abian, udaldiko zaratatik iheska, bakardadean xerkatzen dute gerizpea. Nago baina, Gatchutcha eta Ramuntchoren arteko maitasun idilikoa ez ote den Euskal Herriko historiaren memoria idealizatua baino. Egungo amorosok, maitasuna egunero berritu ezinean, ilusiozko istorioetan asmatzen dugu-eta maitasuna.

Mende luze bat geroago, 2011n, Hendaitz taldea sortu dute herriko gazteek.  Gazteok ere erromantikoen habiak bilatu ohi dituzte Bidasoa bokalean. Alta, bada,, engoitik ez dago arrantzalerik ez kontrabandistarik. Abenturazaleak menturazaleak dira/gara, are eta mentsagoak bilakatutako menturazaleak.

Zorionekoak gu, hala ere: amets eta ments eleek XXI. mendean izenkideak izaten jarraitzen baitute.

Anaia preso bikia gogoan: “Nire gorputz erdia gatibu banu bezala bizi naiz”

2014-07-11  //  (B)literatura  //  Iruzkinik ez

“Gerra txikia ume kateatu baten ikuspegitik kontatua da, eta orain nobela berrian, beste kontzeptuak eta erreferentziak erabili nahi nituzke”

Gerra txikia eleberrian maitasunaz idatzi du Lander Garrok, baita maitasunez idatzi ere. Elkarrizketan neronek egindako liburuari buruzko iruzkinaren pasarte bat hizpide izan dugu:
(…) Andoni anaia miresten du Xabik, eta anaia horren “frantsesek maitasun kontuetan asko dakite, baina gerra kontuetan batere ez” esaldia izan du estreinako ikaspena  (…).
(…) Baita honela idatzi ere, nik: “Euskaldunok gerra asko bizi izan dugu, baina maitasunean eskas gabiltza”.

Garroren esanak horien harian:

– … beno, bai. Nobela da, ezta? Literatura. Hala ere, euskaldunok benetan pertsona hiper erromantikoak gara, hiper etxezaleak, familia eta inguru zaleak. Ni kartzelan bi urte eta erdian egon nintzen, eta preso lagunekin elkarrizketa gai sarriena maitasuna izaten zen.

 – Nire lehenbiziko ipuina preso bati buruzko da. Bi urtez egon nintzen preso, bi alditan egon ere: 1997an eta 2000n. Carabanchel, Soto del Real, Navalcarnero, Valdemoro, Bartzelonako Modelon eta Ourenseko espetxeak zapaldu nituen. Trasladoetako furgoi txiki horietako batean ibili ninduten penintsulan barrena. Beraz, ondo “ezagutu” nituen kartzeletako nondik norakoak eta gora beherak.

Arreba bat eta bi anaia ditu Landerrek, horietako bat bere bikia da: Zigor. Frantziako Fresnes presondegian dago.
– Kartzela aldi horietako batean Zigor eta biok elkarrekin egon ginen. Ez ditut inoiz une haiek ahaztuko: eguerdietan, siesta garaian, ziegan ginela, itxiak, Zigorri eta bioi tristura sartzen zitzaigun aldi berean. Niri askotan gertatzen zitzaidan. Derrepente, hormak buru gainean amiltzen zitzaizkidala sentitzen nuen. Horiek sentitzean, anaiari nola zegoen galdetzen nion, eta bera ere gaizki zegoela esaten zidan. Konturatu ginen bioi une berean etortzen zitzaigula tristura. Baina, egia esan, orduan barre egiten genuen. Alegia, konexio hori eduki dugu betidanik, eta niretzat egungo bere kartzela aldia nirea ere bada. Nire gorputz erdia gatibu izatea bezalakoa da.

Iruzkinean hauxe idatzi dut ere:
(…)  Kontrarioa nobelaren ildoan, biziro desio dut nobelagileak Landerren helduaroaren Helduen gerra narratzea etorkizunean. Fikzioko trilogia ederra litzateke herri honetako memoria zertzen laguntzeko.

– Nobela hau bukatu eta segidan beste bat idazten hasi nintzen, honen bigarren partea izan daitekeena. Nire kartzeletako esperientzia kontatu nahi dut horretan. Bizitzarekin daukadan borroka kitatzeko modua litzateke. Bi urte luze horiek nola edo hala pasa behar izan nituen, eta ezin ditut berreskuratu edo kontra egin. Hala ere, nobelagilearen barre karkaila geratzen zait lantzeko. Barre egingo dut guzti horri buruz, GALen garaiari “barre” egin diodan bezala.  Bitxia da, liburua heldu baten ikuspegitik kontatzen hasia naiz, eta sekulako askatasuna sentitu dut nire baitan. Gerra txikia ume kateatu baten ikuspegitik kontatua baita, eta orain, beste kontzeptuak edo erreferentziak erabili nahi nituzke.

Gure esku ote?

2014-07-07  //  (C)politika  //  Iruzkinik ez

Gure esku ote?

Giza eskubideak. Konponbidea. Bakea. Horiexek aurtengo urtarrilaren 11ko manifestazio handiaren lemak; Bilbon. Martxoan, Bakerako Foruma egin zen Baionan. “Prozesua bide onean doa” esan zuen Brian Currinek. Ekainean jende nasaia bildu zen Baionan, Bake Bidearen “Ni ere banoa!” lemapean. Lehentxeago, Durango eta Iruñea lotu zituen giza katea ekimen oso adierazgarria izan zen. Aro berriak “gure esku dago” leman hartu du funtsa.

Bestelako aldarrikapenak ere badira Euskal Herrian, lan, kultura eta gizarte eremuetan. Funtsezkoak denak. Edonola ere, “normalizazio politikoa” finkatzeak –biktimen, presoen eta iheslarien egoerak konpontzeak– lehentasuna hartu behar du jendartearen normalizazio bidean.

Europako hauteskundeak –Estatua gobernatu duten PSOEren eta PPren ahulezia agertu dutenak– eta Felipe VI. erregearen izendapena ere oso esanguratsuak izan dira. 40 urteko diktadura frankistaren eta 40 urteko “demokrazia juankarlista”ren ostean, trantsizio berrian gaude. Bai ote? 1975-80 urteetako trantsizio trauskila, aro berrian taxuz gauzatu al liteke?

Aro berriaren aldeko premisak: Europan gaude. Kataluniak hartu duen bidea seinalagarria da, baita Eskoziako prozesua ere. Estatuan Podemos eratu da. Ahal Dugu hego euskal lurraldeetan. Euskal Herrian, Gure Esku Dago, Idiazabalen jaiotako ekimena, Goierrira hedatua, Euskal Herrian zabaltzen joan nahi duen filosofia da.

Trantsizio berrian gauzatu daitekeena ordea, ez dago herritarron ahalmenaren arabera soilik. Aipatu bi herrialdeetan gertatuko denak euskal burujabetasunera bidean eraginen du. Augurio bat: Europaren eta estatuen egiturak aldatzeko beste 30 urte behar badugu, malo! Statu quo zaharra berrituko ez den seinale –bigarren trantsizioari ere bosturteko epea antzematen diot–.

Gure Esku Dagoren ahalmena datorren udazkenaz gero antzemanen da. Garai zailetan “lehiatu” beharko du: datozen urteetako herri eta foru hauteskundeetan (Nafarroako Parlamentukoa barne), Eusko Legebiltzarreko eta Espainiako Kongresuko bozen artean.

Nafarroako norabide politikoa gakoa da Hegoaldearen geroan. Iparraldekoa, berriz, motelago doa. Alta, Hegoaldean ez bezala, paradoxikoki, tokiko indar politiko sozialen –abertzaleak izan edo ez– noranzko bidea urratuago dago jendartearena baino.

1975-80ko trantsizio trauskila, aro berrian taxuz gauza al liteke?

“Gure esku dago” berealdiko lema begitandu zait. Hala ere, fenomeno sozial berriak abertzaletasun klasikoaren mugak gainditu beharko ditu, bere xedeak lortuko baditu. Hots, giza eskubideen funtsa bere egiteaz gain, sostengatzaileek barneratu beharko dute lemaren funtsa ez dagokiola ez lurraldetasunaren, ez estatuaren ez independentziaren nahiari. “Gure esku dago” norbanakoak erabakitzeko daukan eskubidean datza. Gure Esku Dagoren “arrakasta” azken 30 urteetan abertzaletasunak nozitu duen ezker abertzalearen abangoardia politikoaren eta EAJren anbiguotasunaren sindrometik askatuko den araberakoa izanen da.

Oi lur, oi lur, ai izakaria!

2014-06-27  //  Erlijioa, Historia, Zientzia eta teknologia  //  Iruzkinik ez

Jon Sudupe. Arg.: Dani Blanco

Xabier Lizardiren Oi lur oi lur poema gogoan, jarri omen zion izena saioari Jon Sudupek.Oi Europa! saioaren izenburuak etsipen puntua adierazten du. Jürgen Habermasen  Ai, Europa liburuaren izenarekin bat egiten du, nolabait. Ai eta Oi hitzek ondoeza adierazten dute, baina miresmena ere bai. Sudupe pentsalariak bat egiten du Habermas pentsalariarekin.
Saiogileak aitortu digunez, nekatuta dago, hedabideetan eta tertulietan nazioaren eta independentziaren inguruan zabaltzen diren eztabaidekin. Bere ustez, sezesioa ez da bidea, ezta Euskal Estatua lortzea ere: “Baina nirea ez da politikan sartzea, edo iritzi politikoak ematea”,  gehitu du.

Jesus Egiguren politikaria eta Jon Sudupe, biak ala biak Ilustrazioaren zaleak dira. Egigurenen Euskal Herria, por un nuevo nacionalismo, vasquismo y navarrismo publikatu berriaz galdeturik, hauxe esan digu: “Ez dut liburua irakurri. Pentsatzen dut azken artikuluen eta lanen ildoan doala. Foruzale liberal batzuk erdi nazionalistak izan dira. Oro har, ez dakit Egigurenek zer esan nahi duen, ez dut argi ikusten adierazi nahi duena. Ni ez naiz nazionalista, Espainia federala Europa federalean ikusten dut, soluziorik logikoena, arrazionalena horixe da. Europako Estatu federala, gaurko estatuek, herri-nazioek eta eskualdeek osatua, euren kultura eta berezitasun propioekin osatua. Hori da irtenbidea”.

Erlijioaren aroa joan badoanez –omen, diot nik–, Sudupek behin-behinekotzat jotzen du “erlijiotik etikara bidea egitea eta argitzea”.

Hortxe omen dago eztabaida. Charles Darwin funtsezkoa da egun berriz ere, “eboluzionismoa ulertzeko eta haren alde egiteko arrazoi sendoak daude: biologia eta askatasuna dikotomiak osagarriak dira. Darwinen determinismo biologikoa eta genetikoa, eta gizabanakoaren autonomia eta norberaren askatasuna uztargarriak eta beharrezkoak dira. Egungo debatea neurozientzia eta determinismoaren ildoan garatzen ari da”.

Eztabaidak eztabaida, kazetari hau egindako hainbat galderen erantzunik gabe etxeratu zen. Liberalismoa dela, sozialismoa dela, komunismoa dela, kontserbadorismoa dela, anarkismoa dela, zientziaren eta filosofiaren hamaika adarrak tarte direla, pentsalari “berriek” pertsonok basotik gatozela gogorarazi nahi digute berriz ere.

Hara, pentsamenduz kamuts, hitzez huts, eta ekintzez ahul naizen honek, nor izateko ez dela aski pentsamendua, ez dela aski hitza, ezta ekintza soila ere, pentsu du. Sena ere badugula, nonbait. Ez dugula arboletatik eroritako animaliak garela ahaztu behar. Batasuna bilatzen dugun basatasun izakariak garela “ahaztu dugula” gogorarazi nahi baitigute nonbait. Alabaina, jendeok harmonian ez, armonian hazitako izakariak gara, hara. Eta orain, gure buruarekin nahastuak, jatorria ahaztuak edota gure izatea disimulatu nahian hirian ezkutatuak “bixi” garela.

Oi lur oi lur!  Ai izakariak! Hau mundu arranoa! Mundu piztia! Mundu arraroa! Hirikoa alegia!