Emakume beltzek badakite izkiriatzen

Atalak: bAst

 

Emakume beltzek badakite izkiriatzen

Ingelesez idatzitako emakume afrikar idazleen narratiba labur eta poesiaren antologia da oraingo honetan mintzagai duguna.

Ellas [también] cuentan [Emakumeak (ere) kontuan] du izenburu liburuak (Casa de Africa-Baile del sol argit., 2017) eta antologia bat denez, hautatze bat da ezinbestean, baina baita idazle horien berri pixka bat gehiago jakiteko modua ere.

Liburu honetako lanen hautaketa, edizioa eta itzulpena -gaztelaniara- Federico Vivanco-k egina da. Honela dio:

Antologia hau xede batekin pentsatua eta antolatua izan zen, ingelesez idazten duten emakumezko idazle afrikarren hiru belaunaldiren ikusmoldea agertzea. Lehena, independentzia ostekoa da, 1960-70eko hamarkaden artekoa, non idazgaia arlo pribatuari buruzkoa den (biktimizazioa eta genero desberdintasuna); bigarrena, 1980 eta 1990 artekoa, non rol nagusia protesta eta justizia-eskaera den; eta hirugarrena, gaurko belaunaldia da, neokolonialista, diaspora eta ikuspegi kosmopolita duena.

Hemen idazle bakoitzaren lagintxo bat, doi dastatzeko bada ere.

NARRATIBA LABURRA

                                                                       

MINNA SALAMI (Nigeria-Finlandia)

MsAfropolitan blog feminista panafrikarraren fundatzailea.

Funkwa-ren azal indargea leun bihurtzen zen, mango heldu baten azala bezain. Iraunbizitze kontu bat zen; gutako batek zendu behar zuen besteak bizirik irauteko. Zirrara ahul batekin, haren gorputzak etsi zuen gure estrangulatzailearen aurrean eta haren azken hatsa sentitu nuen ene lepo gainean. Ni haren gorpuari katez lotua nengoen.

(Galdu genuena)

 

FRANKA-MARIA ANDOH (Ghana)

I Have Time and Other Short Stories liburuaren egilea.

Ene jainko Mansak oihu egin zuen egun hartan. Gertatu zen egun hartan. Nola ez zuen ba egingo?

Eguzkiaren argia leihate handietan zehar sartzen zen eta ohe txit luze eta estu batean pausatzen, emakumea iratzarriz. Te, kafe, ogi-xerra erre eta arrautz usain gozoa zebilen airean. Murmurioak entzun zitzakeen, lehian, eskinatik berriro hasten ziren lantu sendoekin. Han ulertu zuen. Mina. Heldu behar denean heltzen da. Ez du leku edo momentu jakin bat, gonbidatu bat espero denean bezala. Alde guztietara begiratu zuen, baina haren begiek zauri berriaren gain harat-honat ezarri zuten arreta, distrakzio bila. Baita ere pausatu ziren sabaian, mundutik aldentzen zuen pantaila zuri uniformean.

(Mansa)

 

AYESHA HARRUNA ATTAH (Ghana)

Harmattan Rain eta Saturday Shadows eleberrien egilea.

Ene gorputza taxi ezin dotoreago honen jarlekuari itsatsita dago. Zuzen begiratzen diot sartzeko atariari. Horrelakoa izan al zen beti? Berde argia, pintura moteatuz zipriztindua. Horrelakoa izan balitz kexatuko nintzatekeen.

Gonbitu-berdeko atetzar honek alboetan ditu murru zuri altuak, hormigoi bloke geruza bikoitz batez altxatuak. Uzten diot begiradari alderrai, ondoren berriro pausatzen dut atetzarrean eta neure buruari galdegiten ea zer gertatzen den atzean. Urdaila aztoratua daukat. Bilis koloreko atetzar horren atzean, nola moldatzen dira?

-Arreba- dio taxistak hirugarren aldiz- ez al da hau zure etxea?

-Mmmm-diot-. Ezin dut sartu.

(Ekow)

 

NAOMI NKEALAH (Camerun)

Genero, xenofobia eta giza eskubideei buruz idazten du.

Nganya eta Ekole familiak, Mundemba hirian, sekula ez ziren ezagunak izan pitxerkada bat palma-ardo lasta-sabai beraren azpian partekatzeagatik. Bima klanean nagusitasunaren bila izandako lehiak belaunaldietan sortua zen, oraingo familia-buruak eratu baino lehenagokoetan. Ahozko tradizioak dioenez, borroka hasi zela, Mundembako landa-kontseiluak izendatu zuenean Ekole familiako lehen burua, gaueko zaindari izateko. Postu hori, ustez, lurra gaitzetik babesteko naturaz gaindiko ahal handiak zituztenei bakarrik ematen zitzaien.

 

ELIZABETH NGOZI OKPALAENWE (Nigeria)

Terapeuta, psikologoa.  The Power to Succeed eta The Power to Make a Choice liburuen egilea

Emakumezko idazle bikaina naiz. Hezkuntzari lehentasuna eman zitzaion familia batean hazi nintzen. Lau urte nituela, irakurtzen eta idazten irakasten hasi zitzaidan aita. Bost seme-alabetan bizkorrena neu nintzela uste zuen, gazteena izan arren. Ni ikaskuntzaren bidetik eramateko zeukan gogo biziak bultzatu ninduen. Hamar urterekin, hark nire idazkera alderatzen zuen ene anaienarekin eta iseka egiten zien ikasten hain motelak zirelako. Hemezortzi urterekin, idatziak neuzkan bost narrazio labur, eta noiz argitaratuko nengoen.

(Ez dagoen laguna)

 

JACKEE BUDESTA BATANDA (Uganda)

Kazetari, idazle, enpresaria. A Lesson in Forgetting eta Everyday People liburuen egilea

1985 inguru hartan kantatzen genuen Hamar Botila Berde seaska-kanta hartako bost gara. Bost botila berde zutik bizitzako murruaren gainean. Bost aurpegi irribarre zabalekin zuri-beltzeko argazki zahar hartan. Gure esku elkarlotuek kate bat eratzen dute sorbalden gain; kamerarantz makurturik gaude, begiak dirdaitsu. Ez gara jabetzen ditugun arropa piltzarrez. Laker, botiletako bat, soinekoari eusten ari da mokorren aurka. Badakit eusten ari dela, bragak, emanak baitzeuden, eror ez zekizkion. Gure hankak lur marroiz lohiturik dauzkagu. Irribarre egiten dugu, aurpegietan mapengo-ren bat dugula. Aurpegiek dir-dir, ispilu pulitu berriak bezain.[mapengo= xulo, falta den hortzarena]

(Gogoratu Atita)

 

BEATRICE LAMWAKA (Uganda)

Butterfly Dreams kontakizunaren egilea. Ugandako emakume idazleen elkarteko idazkaria.

Laguriko barne-desplazatuen kanpamenduko izar bihurtu naiz. Ez dakit “etxe” deitu ala ez. Dada, ene amona baita, dago itzuli egin behar genukeela, bera Paparekin, gure aitonarekin, bizi zen lekura. Ni hemen jaio nintzen, kanpamenduan. Ni mundura jaio baino askoz lehenago hasia zen gerra.

(Izarra neure kanpamenduan)

 

MELISSA TANDIWE MYAMBO (Zimbabue)

Jacaranda Journals argitalpenaren egilea. Doktorea New Yorkeko Unibertsitatean.

Beste iragarpen askotan bezala, emakumeak ez zion esanahiari antzeman une hartan. Hiru urte ziren Ibouk etxera argazki bat bidali zuela, Amerikako bere negozio eskola entzutetsuarena, han agertzen zen lagunekin batera. Gutunazal hanpatua isiltasun luze baten ondoren iritsi zen.Fatimak ez zuen inolako susmorik izan sukaldeko labanarekin ireki zuenean, eta makinaz idatzitako orrialdeak atera zituen. Kanpora irten eta karta preziatua Aitari irakurtzen hasteko prestatu zen.

(La salle de départ]

 

WAME MOLEFHE (Botsuana)

Just Once. Go Tell the Sun haur ipuinen egilea. New Writing from Africa antologian partaide.

Zulua zen Kudzanai auzoko hizkuntza. Haren gurasoek shona hitz egiten zuten eta hau zuluarekin jazpeztatua, baina haren hizkuntza bien artean zebilen hegalari, lorez loreko tximeleta gisa. Garrantzidun agertu nahi zuenean, ingelesez mintzatzen zen, eskolan ikasia baitzeukan.

(Ortzadar koloreko ametsak)

 

ZOE WICOMB (Hegoafrika)

You can’t Get Lost in Cape Town ; David’s Story  ; Playing in the Light lanen egilea.

Ene eskuin eskuan, ene poltsaren sakonean, larruzko diru zorro marroi bat hartzen dut. Ene hatz-mamiek batetik bestera eramaten dute, feltrozko forroa frotatuz; zalantzarik gabe feltroa da… eta harritzen naiz nola ez naizen jabetu zerez egina den, hilabeteak baitira erabiltzen dudala. “Feltroa, horrekin forratua dago poltso honen hondoa” esango nuen neurekiko,  keinu erdeinuzko batekin.

(Ezin zara galdu Lurmutur Hirian)

 

NOKUTHULA MAZIBUKO (Hegoafrika)

Idazlea eta zinegilea. Spring Offensive eta Love Songs for Nheti and Other Tales idatzi ditu.

Nheti ez zegoen gogobeteta mosotho panpina, marroi iluna, urtebetetzean aitak oparitu zionean. Zazpi urte bete berriak zeuzkan eta zoratzen jartzen zuen opari bat jasotzeak. Panpina zuri eder bat espero zuen, ile-adats hori luzekikoa. Ez zion axolarik umetxo forma baldin bazuen, Zaza lagunak bezala, begi urdin berdekara dirdaitsuduna, eta garrantzikoena, ile kizkur urrekarak zeuzkana, behin eta berriz orrazia pasatzeko, eta batzuetan Nhetiri orrazten uzten ziona. [Mosotho=Basotho talde etnikoko kidea, batik bat Lesotho eta Hegoafrikan bizi dena. Mosotho pertsona da, Basotho edo Sotho talde etnikoa, sesotho hizkuntza eta Lesotho herrialdea]

(Panpina)

 

MILLY JAFTA (Hegoafrika)

The Homecoming film laburra idatzi du.

Autobusa geratu zen eta bidazti guztiak arrapaladan irten ziren ahal bezain laster. Abendu amaierako ostiral bat zen eta bero egiten zuen bidaia amaitezin honetan, Windhoek-etik iparrerantz. Beste batzuetan ez bezala, neure jarlekuan egon nintzen denak jaitsi ziren arte. Jaso nituen orduan neure puskak eta aterantz abiatu nintzen. Leihotik Maria ikusi ahal izan nuen, neure bi maletak eskuratzeko lehian.

(Etxera itzulera)

 

POESIA

 

MARY LAURENE BROWNE (Liberia)

Esperientzia zabala du garapen eta lan komunitarioan Afrika mendebaldean. Poeta.

Haien hegalak dira zabaltzen

baina arau kulturalek

geroratzen dute haien hegaldia

beste hamarkada bat

agian bi

edo

beharbada mende bete.

(…)

(Afrikako emakumeak dira)

 

GLADYS MAY CASELY-HAYFORD -Aquah Laluah- (Sierra Leona)

Sierra Leonako emakume idazlerik entzutetsuenetakoa. Nativity (1927), The Serving Girl (1941), Creation (1926) eta Take’um so (1948) lanen egilea.

 

Ama, behar zaitut.

Emakume heldua naizen arren

ene izatearen bitartekari eta lege

dudan zure beharra sakonagoa da

nik uste baino askoz.

Eta lehenago baino txit premiazkoagoa.

Zure beso samurretan nahi nuke nahi

nire penak daitezen pausa eta negar egin

lokartzen naizen arte.

(Gure amari)

 

LOLA SHONEYIN (Nigeria)

Idatziak ditu The Secret Lives of Baba Segi’s Wives eleberria, eta So all the time I was sitting on an egg; Son of a Riverbird eta For the Love of Flight poema liburuak.

Herrestan dator ene logelara

Gauaren unerik sakonenean.

Beldurrik gabe, hormetan haztamuka

atea aurkitzeko haietatik.

Lau urte dira jaregin niola

ene sabeleko toles batetik.

Gauoro, baina,

itzultzen da han katigatzera. (…)

(Jolademi)

 

MïCERE GÏTHAE MüGO (Kenia)

Literatura irakaslea eta literatura-kritikaria. Hamabost liburu argitaratuak ditu. Irakaslea Siracusako unibertsitatean.

Non dira abesti haiek

zuen amak eta neureak

beti kantatzen zituztenak

bizitzaren zabal handiari

erritmoak doitzeko?

(Non dira abesti haiek?)

 

PATRICIA JABBEH WESLEY (Liberia)

Where the Road Turns eta The River is Rising poesia-liburuen egilea.

Ene lagun ona, lagun iezadazu arren.

Katakan bizi zinenean

ez zenituen ba bi mutiko ikusiko?

Bata, azal ilunekoa, potolo antza.

Bestea azal argiagokoa eta begi beltzekoa. (…)

(Neure familiaren bila)

 

MARISKA ARABA TAYLOR-DARKO (Ghana)

The Secret to detoxifying your life and your love liburuaren egilea. Poesian Rhythms of Poetry in Morion argitaratu du.

Haren lurra zapaldu nuen unetik

hainbat soinu entzunik

eta beroak aurpegia astindurik

ulertu nuen aurkitua nuela ene lekua.

Ene lur honetara egiten dudan itzulera bakoitzak

hura maitarazten dit, esaten ez dakidan moduan. (…)

(Maite dut Ghana)

 

NAOMI NKEALAH  (Camerun)

Literatura afrikarrean aditua. Genero, xenofobia, giza-eskubideak. New Writing from Africa antologian parte hartu du.

Entzun Mzansi-ko herri,

istorio bat daukat zuri kontatzeko.

Ni  naiz neska hilaurra. (…)

(Neska hilaurra)

[Mzansi= Hegoafrika, xhosa hizkuntzan]

 

KRISTINA RUNGANO MASUWA-MORGAN (Zimbabue)

A Storm is Brewing poema-bilduma atera zuen eta gero To Seek a Reprieve and Other Poems.

Orain minutu bat itzuli naiz putzutik

non ni bezalako emakumeek ura ateratzen zuten.

Nire gorputza akitua zegoen eta bihotza arnaska.

Une batez antzeman nion joan zihoan korronteari;

eta pentsatu nuen bai freskoa loreen usaina,

bai gaztea inguruko belarra. (…)

(Emakumea)

 

SAIAKERA     IFI AMADIUME (Nigeria)

Poeta, antropologoa eta saiakera-idazlea. Male Daughters, Female Husbands idatzi zuen. Eta African Matriarchal Foundations: The Igbo Case, besteak beste.

Gizon eta emakumeak onetsiak edo gaitzetsiak ziren, heldu sozial  erabateko izanik haiengandik espero zen betekizunen arabera, hau da, aita eta ama izatearen arabera.

Seinalatzen zen gizonek betebeharra zutela familia hornitzeko eta babesteko. Kultura honek ez zituen estereotipatzen “gizon txarrak”, eta ez zegoen ipuinik beren ederraz harro zeuden gizonezkoei buruzkorik. Baina emakumeekin ez zen hala gertatzen: denek zekiten “emakume txar” baten ezaugarriak zeintzuk ziren. Ajo nwanyi adierazpenak, “emakume txar” baita, “emakume On” adierazpenaren aurkako irudia ematen zuen. (…)

(Gizon eta emakumeei buruzko uste zabalduak)

 

Emakume beltzek ere badute konturik, bai horixe! Ongi izan zaitezte!