Lucia eta Luzia: iorestoacasa

Atalak: bAst

Lucia eta Luzia: iorestoacasa

Confinati, esiliati nelle case. Horrelaxe gaude, bai. Kanpotik heltzen zaizkigun albisteen zain. Addio a Lucia Bosé, bellissima con la passione degli angeli. Eta egunkari berean: Lucia Bosé, da musa di Visconti a diva intellettuale dai capelli blu. Lucia Borloni (questo il suo vero nome) zendu da.

Lucia Bosé aktorea 89 urterekin eta Luzia Goñi bertsolaria 91 urterekin hil dira, bateratsu. Bata Milanen jaioa, bestea Aizarotzen, Nafarroako Basaburuan. Biak artistak, biak ederzaleak. Bata fama handikoa. Bestea ez hura hainbatekoa. Biak plazandreak.

Lucia Bosé, miss Italia 1947 izan zen eta hamaika filmetan aktore. Federico Fellini, Taviani, Bolognini, Marguerite Duras, Pere Portabella eta beste zuzendari askorekin lan egin zuen. Arrakasta ezagutu zuen.

Egun batean, dena eta denak utzi eta Brieva-ra joan zen bizitzera. Etxe azul umil batean egin zuen erretiroa, buruko ilea bezain azul; azula Bimba bilobaren omenez, bularreko minbiziak jota hil baitzen  41 urterekin. “Bimba izan zen, jarri zidana berde, hori, bioleta eta egun batean azul. Gustatu zitzaidan eta horrelaxe utzi nuen” esan zuen bere azken elkarrizketan.

Brievan pasako zituen noski bizitzako urterik onenak Luciak. Egile-zinearen musa bihurtu ostean eta arrakasta ukitu ostean, “zezenlari matxista” batekin -horrela deitzen zion Luis Miguel Dominguini- ezkontza-bizitza ekaiztsu bat bizi ostean, Segoviako herrixka honetan aurkitu zuen erabateko lasaitasuna.

Asko maite zuen pintura eta horretara emana egon zen. Pablo Picassorekin harreman estua izan zuen. Aingeruak ere txit maite zituen. Haiengan asko sinesten zuen, eta hala, gai horri buruzko munduko lehen museoa ireki zuen.

Italia aldean gabiltzanez, hizkuntza italiera zuten guraso batzuen alaba Alfonsina Storni olerkariaren “Ene hilobirako epitafioa” ekarri dugu hona, 1925ean idatzia, Xavier Boveda-k euskaratua eta  Idatz&Mintz-en 2015ean argitaratua.

 

Hemen natza: epitafio argi hori diotso

Alfonsinak makurtzen denari.

Hemen natza, eta hobi honetan,

sentitzen ez baitut, gozatzen dut, ase naiz.

Begi lauso hilak ez dira itzultzen,

ezpainek, askaturik, ez dagite zizpururik.

Luze eta zabal lo dagit sekulako;

hots egiten didate baina ez dut jiratu gura.

Lurra gainean dut eta ez dut igartzen

negua heldu da eta ez nau haizeak hozten.

Udak ez ditu nire ametsak ontzen

udaberriak ez dit taupadarik arintzen.

Bihotza dardara, jauzi, pilpirarik gabe

gudu-zelaiaz lekora nago.

Zer dio, bidaiari, hegazti hark?

Itzul iezadazu haren kantu nahaslea.

“Ilargi berria jaio da, itsasoaren lurrina,

gorputz ederrak bitsez estaliak.

Badoa gizon bat itsaso ondoan

erle milikari zoro bat duelarik ahoan:

Oihal zuriaren azpian gorputzak nahi du

dardaraka hiltzen den beste gorputz hura.

 

Marinelek amets dagite branketan

neskak kantuan dira txalupetan.

Ontziak itsasoratzen dira eta haien koba argietan

gizonak lur berrietarantz doaz abian.

Emakumeak, ametsetan lo baitago,

eta bere epitafioan bizitzari barre egiten baitio,

emakumea denez, beste gezur bat ere irarri zuen

bere hilobian: asebetea zen”.

 

Luzia Goñi bertsolaria izan zen, eta hamaika ofiziotan jardun zuen. Etxetik bertatik jaso zuen lehen bertso-pindarra, eta ondoren, Errenteriako Retegi tabernan lanean zebilela, maiz entzuten zituen hara joaten ziren bertsolariak, Uztapide, Jose Joakin Mitxelena,…eta zaletasuna barneraino sartu zitzaion. Si affrezionò ai poeti popolari Uztapide, Mitxelena,…

Bere bertsogintzaz hau esan ohi zuen Luziak: Bihotzetik ateratzen direnak dira nire bertsoak. I miei versi escono dal cuore.

Eta lehengo garaiei buruz honako hau: Lehen, beldurragatik, gauza asko ez ziren egiten. A quel tempo, per paura, non hai fatto un sacco di cose.

 

Hamalau ofizio hamabost miseri

Hori gertatu zaio beti Luziari

Lenengo arrantzale gero sukaldari

Zartu ta ondorean hasi naiz bertsolari

 

Quattordici uffici quindici miserie

Quello è sempre successo a Lucia

Prima percivendolo poi cuocere

Dai vecchi inizi a cantare versi

 

 

Lucia Bosék idatzi ere egin zuen:  Poemas de somosaguas liburua, esaterako.

Beti izan dut beldurra

edozer hasteko

baita koaderno hau hasteko ere

jartzen baita kolore-kolore

hasi naiz idazten zerbait ere

Adelante!

Adelante!

izan zen harritu ninduen lehen hitza

herrialde honetara heltzean,

beti gogorarazten dizkit

Don Kijote

eta haren haize-errotak

Hala ba, adelante!

ene pentsamenduen ataburua

 zain daukat.

 

Adelante. Bizi dugun giroarekin aspertuxea dagoenarentzat, hemen zerbait kontsolagarri:

L’Italia in agonia per il coronavirus offre il suo aiuto alla Croazia colpita dal terremoto.

Albiste laburra: Alarma egoeran pokemonen bila zebilen gizona zigortu dute. Honekin batera: Chris Hemsworth eta Elsa Patakyren entreno appa dohainik 6 astean. Infomedia, neologismo válido. Txakurtxo bat aloka dezakezu kalera irten ahal izateko.

Luzia Goñi taloak nola egin irakasten ari zaio Lucia Boséri, honek Picassorekin izan zuen harremana kontatzen dion bitartean. Luciak bizkor ikasten du eta hasia da bertsotan ere, zortziko txikian italieraz. Esana dio birritan: Luzia, mettiti i capelli blu come me. Urdina baino hobe azula!