Haydee Arteaga eta ahozkotasuna

Atalak: bAst

Joan den maiatzean hil da La Habanan 105 urterekin Haydée Arteaga ahozko narratzaile kubatarra, “La Señora de los Cuentos”  ezizena zuena.

Ahozko narratzaile, idazle eta deklamatzaileak meritu handiko lana egin zuen ahozko narrazioan eta emaitza nabarmenak lortu zituen difusio kulturalean bere bizitza artistikoan zehar.

Bereziki aipatzekoa da Arteagak haurrekin egin zuen lana, sentiberatasun eta arduraldi handia erakutsi baitzuen haurrengan fantasia eta irudimena ernarazten, kontatzeko artearen bitartez.

Unión Nacional de Escritores y Artistas de Cuba (UNEAC) batasuneko kidea zen eta  Cátedra Cubana de Narración Oral katedrakoa.

Grupo Artístico Cultural “Charlas Culturales Infantiles” izeneko taldea eratu zuen La Habanako alde marjinaletan haurrei irakasteko, 1935etik 1962ra.

10 urterekin Arteagak beka bat jaso zuen La Habanako udal kontserbatorioan musika ikasteko, eta hala, Teoria eta Solfan irakasle graduatu zen. Gainera, deklamazioa ikasi zuen Antonio Marin irakasle espainiarrarekin eta burubelarri aritu zen errezitatzen 18 urte arte.

1964an ahozko narrazioko teknika ikasi zuen Eliseo Diego eta María del Carmen Garcini-rekin.

Arteagak ECESA (Estímulo Cultural Entre Selectos Amigos) taldea fundatu eta zuzendu zuen eta 1980an, Grupo Artístico Cultural Infantil “Haydée y los Niños” sortu eta abiarazi zuen, Oficina del Historiador de La Habana-ko Eusebio Leal-ek bultzatuta.

Idazle lanean, haurrentzako ipuin liburu bat kaleratu zuen, Namach, hamabi kontakizun biltzen ditu, batzuk tradizionalak eta bertze batzuk berarenak, eta Dominikar Errepublikako ikasketa planeko parte da. Beste liburu bat, Cuentos de Camino, Méxicon argitaratu zioten.

Bere ibilbidean zehar sari eta distintzio anitz jaso zituen, narrazio jaialdi eta ekitaldietan parte hartu zuen, eta hitzaldi asko egin zituen Bulgaria, Espainia, Mexiko, Venezuela eta Dominikar Errepublikan, bertzeak bertze.

Iaz Arteaga protagonistetako bat izan zen Century of women (Emakumeen mendea) dokumentalean, mundu guztiko ehun urtetik gorako emakumeei eskainitako lanean, Uli Gaulke zuzendariaren dokumentalean.

 

Gurean ere zenbat maisu-maistra ez ote diren aritu antzeko jardunetan, izen batekin edo bertzearekin. Haurrei abestiak, ipuinak, jolasak erakusten. Eta ondoren idazten eta irakurtzen irakasten.

Batzuetan ahantzi egiten zaigu idatzizkoa baino askoz lehenagokoa dela ahozkoa, eta ahozkotik sortu zela idatzia, ahozkoa iraunarazi nahi batetik.

Bistan dena, haurrek gurasoekin eta anaia-arrebekin ikasten dute hizkuntza eta gero lagunekin eta abar. Baina zalantzarik gabe lehen hats hori baitezpadakoa dute, ibilbidean abiatzeko. Hizkuntza biziak ahozkoa eskatzen du.

Ipuinak ere etxeko giroan izan dira, gure usadioan, eta azken urteotan ipuin-kontalari profesionalak ere badira, liburutegietan eta bertze hainbat lekutan aritzen direnak haurrak aho zabalik uzten. Itziar Zubizarreta, Koldo Ameztoy esate baterako.

Horri gehitzen zaizkio txotxongiloekin jarduten direnek egiten dituzten saioak, eta urrats bat aurrerago, antzerkian taularatzen diren lanak edo kalean bertan antzezten direnak. Pailazoak ere hor dira, eta horiek guztiak, ahozko jarduna dute nagusi. Berdin txiste kontalari eta umoregileek ere.

Bakarrizketa edo monologoak ere boladan daude eta jendeak estimatzen ditu.

Ahozkoan hor da, baita ere, jakina, bertsolaritza. Funtsean betikoa, baina hedabideen bidez dimentsio handi bat hartua duena. Xenpelar dokumentazio zentroa aipagarria da.

Eta kantak, hangoak eta hemengoak, alaiak eta tristeak.

Ahozko jardunak jasotzeko bideoak eta grabagailuak ongi baliatu dira lan interesgarri batzuk egiteko. Ahotsak. eus [Euskal Herriko hizketak eta ahozko ondarea] da horietako bat, txit laudagarria. Webgunetik argibidea:

Proiektu honen helburu nagusia da, Euskal Herriko ahozko ondarea eta herri hizkerak katalogatu eta hedatzea; hau da, gure herrietako adineko jendea elkarrizketatu eta euren euskara eta bizipenak jasotzea eta herritarren artean zabaltzea. Proiektuaren oinarriak 2002-2003 urteetan landu ziren, metodologia, baliabideak eta alderdi teknikoa ezarriz. Ondorengo 3 urteetan, 2004-2007 bitartean, bilketa lana hasi zen eta jasotako materiala lantzen hasi ginen. Hortik aurrera, Interneteko webgune hau atontzen jardun dugu. Webgunea 2008ko apirilaren 16an aurkeztu genuen, baina proiektuak aurrera jarraitzen du, etengabe ari baikara materiala biltzen, lantzen eta datu-basea eguneratzen.

Mintzola ahozko lantegia ere hor da.

Mintzola Ahozko Lantegia 2008an sortu zen. Bertsolaritzatik abiatuta, ahozko tradizioaren gaineko hausnarketa eta ahozkotasunari loturiko diziplinen arteko elkarreragina bultzatzea du helburu, gizartearen premia berriekin uztartuz eta, era berean, euren izaera indartuz. Horretarako, bertsolaritzaren ikerketan sakontzen eta, horietan landutako hausnarketak gogoan, euskaraz diharduten beste ahozko kultur sorkuntzetara eta nazioarteko beste kantu inprobisatuetara zubiak eraikitzen dihardu Mintzolak, beste zenbait erakunderekin elkarlanean.

Hala, bere egitekoa hiru ildotan banatzen da:

• Bertsolaritzaren Ikertegia
• Ahozko Elkargunea
• Kulturartea

Xenpelar Dokumentazio Zentroak asebetetzen ditu Ahozko Lantegiaren hiru ildo hauetako dokumentazio beharrak.

Ahoz aho, hor doa errana. Lehenik erran eta gero izkiriatu. Haydée Arteaga, egiguzu lagun, behar zaitugu.