José Manuel Caballero Bonald-en “hornachuela”

Atalak: bAst

 

Zendu berri zaigu Caballero-Bonald idazte jereztarra. Olerkari, narratzaile eta hitz-aztertzaile izana, besteak beste. Hizlaria ere bai. Saiakera-idazlea. Buru berean zeramatzan nautika-ikasbidea, flamenkoa eta herri-hizkera. Jorge Oteizari buruzko hitzaldi eder bat entzun genion egun batez.

Jose Manuel Caballero Bonald idazlearen olerki batzuk jarri ditugu euskaraz.

 

Botila hutsak ene arimaren antza du

Ardurati isiltasuna sartzen da

gaueko mahaitik, ontziko eduki hondarrera.

Ez dut berriro edango hain berandura arte.

Berriro naiz, geratzen zaidan denbora.

Ilunantzaren atzean

gorputz biluzi bat datza.

Eta bada musika maltzur zurrusta bat

beiraren burbuilak sakabanatzen.

Ene gaztaroa bezain urrun,

altzarien artean lotan dago

desiogai amorfo

zail eta oxidatua.

Zein abisu hain azkenaurreko

ezkutatuz ateetan

iturrietan, kortinetan.

Zer nolako izua bat batean txirrina entzutean.

Botila hutsak ene arimaren antza du.

Leihoetatik, sarrailen eta erroen begietatik ,

txulo eta zirrikituetatik

eta ateen azpitik

sartzen da gaua.

Maitasun-gudaldi, luma-zelai

Ez dago aztarnarik hain kontsolaezinik

nola uzten baituen gorputz batek

maindireen artean,

eta are gehiago

oroimenaren ahuldadeak

toki handiagoa hartzen duenean

arrazoiz dagokiona baino.

 

Alboko dira egunsentia eta burkoa

eta zerbait hatsanditzen da hurbil,

akaso haragiari atxikitako azken estertorea (hatsa),

berriro asperduraren eman etsaia geratzen

gauaren tresna birakarietan.

 

Itzar hadi, egun argia dun/duk, begira

naufragioaren hondarrak

zakarki sakabanatuak

loezinaren muga hauskorrean.

Batzuetan ituna da soilik, suetena

izerdiz gantzutua, lekuaren berreraikitze akigarria

non setiatua egon baitzen

desiraren gai betiluna.

Aztarna arrotzak narran doaz

trofeo eta zepa piloan,

indargetzen dute

gorputzen oldar armagabea.

 

Maitasun-gudaldi, luma-zelai

Epaiketa ausartegia

Kremaileren erotismoak

zeregin nagusi samarra du

noiz eta dontzeila ez birjin menderakaitzak

Iluna zeharkatzen baitu,

hura urratzeko keinuz eta

martiri-esku metodiko bat

erabiliz,

bere soinekoa irekitzeko,

zauri bat

astiro

irekitzen doanak bezala.

 

Hornachuela

Caballero-Bonald prosa aberatsekoa dugu. Ágata ojo de gato eleberri ezaguna honela hasten da: “Llegaron desde más allá de los últimos montes y levantaron una hornachuela de brezo y arcilla en la ciénaga medio desecada por la sedimentación de los arrastres fluviales. Jamás entendió nadie por qué inconcebibles razones…”

Zer ote da zehazki “hornachuela” hori?

 

hornachuela (RAE)

Del dim. del ant. hornacha ‘hornaza’, y este del lat. fornax, -ācis.

1. f. Especie de covacha o choza.

 

Hornachuela

 

Sustantivo femenino. Este vocablo se define a una vivienda o casa de tipo rústica elaborada con una diversidad de materiales apropiados para la construcción como una madera o también en concreto de tipo pobre, incomodo de menor área cuadrada, oscuro y pequeño, puede ser una covacha, cabaña o choza. (definiciona)

 

covacha

Sustantivo femenino. Este vocablo se refiere a una cueva, caverna o madriguera pequeña. Se dice de una casa o vivienda pobre, incómodo, pequeño y que no está en buenas condiciones. Se dice de un fragmento que esta usado a guardar los trastos que están desusados. Caseta donde vive el perro.  (definiciona)

 

Orotariko Euskal Hiztegia

HARROBI-ZULO. a) Cantera. “Hornacho, hornachuela, el hueco que queda en los montes, sacándose piedra, vena, luzuloa, arrobi-zuloa” Lar.
Aldakaitzko arrobi-zulora sartu. AZink 31. Harrobia hor baita, Biblia […], beti ari baitira hortakoak direnak harrobi zilo horren barnatzen, harria atera eta atera. Larre ArtzainE 195.
b) Cueva.
Laminak mixteriozko izaite batzu ziren […] harrubi zilho eta leze handietan bizi zirenak. GAlm 1946, 36.

 

[Azken mendien harainditik heldu ziren eta etxola bat altxa zuten txilarrez eta buztinez, ibai-urek arrastan ekarritako gaiek erdi lehortutako lokaztian. Sekula ez zuen inork ere aditu, zein arrazoi ulertezinek…”]

Guk etxola bat eginen diogu txilarrez eta buztinez, Caballero-Bonaldi, bertan pipa erre dezan, nahi duena eginez.

 

[euskarazko hitzak bila Nola Erran hiztegiaren barnean]

cabane

nom féminin

etxola – xola (BL) – ttattola (BL) – txabola (MD)

ils construisirent d’abord des cabanes de planches et ensuite firent des maisons

lehenik taulazko etxola batzuk eraiki eta gero laster etxeak egin zituzten

c’était la hutte en paille où était mort saint François, une cabane, un abri dérisoire, que les bergers d’Iraty mépriseraient

san Frantses hil izan zen lastozko etxola zen, Iratiko artzainek mespretxa lezaketen xola, geriza ezdeusa

ils construisirent une cabane avec des pierres, des branches et de vieilles planches apportées par la mer

ttattola bat eraiki zuen harriz, adarrez eta itsasoak bota ohol zaharrez

♦ cabane à outils

tresnen atxikitzeko ttattola

♦ cabane de berger

artzain etxola – artzain ola

on avait pique-niqué dans l’ancienne cabane de berger d’Ardane

Ardaneko artzain ola ohian buxi bat jan günüan (ZU)

♦ cabane de palombière

usategi ( ) – urzotegi (BL) – ürzotegi (ZU)

mettre quelqu’un en cabane

norbait preso sartu

 

 

Ahí tiene su hornachuela, Caballero, …