Ruandako erbesteko mito eta ipuinak

Atalak: bAst

Ruandako erbesteko mito eta ipuinak

Txorien jatorria

Laborari batek bazuen basarto edo sirgoa soro edo alor batean. Basartoa heldua zegoen. Egunero, bi txoritxo etortzen ziren haren aleak jatera. Sisal-zuntzekin, laborariak tranpa txikiak egin zituen eta basarto-buruxkei lotu zizkien.

Txori arra atzeman zuten, eta gizonak hegaletako lumak erauzi zizkion. Ondoren, txoria eman zien haurrei, eta agindu zien moztu ziezaiotela lepoa. Haurrek labana bat hartu zuten. Baina txori emea agertu zen eta esan zien:

-Zergatik nahi diozue lepoa moztu ene senarrari?

Haurrek ez zuten erantzun. Arrak oihu egiten zien:

-Ene adiskidea, utziezu egiten.

Hasi ziren gorputz guztiko luma guztiak kentzen. Emea berriro agertu zen eta galdetu zien:

-Zergatik kentzen dizkiozue lumak ene senarrari?

-Utziezu egiten- esan zuen berriro arrak.

Orduan hura erretzen hasi ziren:

-Zergatik erretzen duzue ene senarra?-galdetu zuen emeak.

-Ene adiskidea, utziezu egiten.

Bukatu zutenean, txori arra zati txikitan ebaki zuten. Zati bat ebakitzen zuten bakoitzean, emeak galdetzen zuen ea zergatik hala tratatzen zuten. Eta aldiro erantzuten zuen arrak, utz ziezaiela egiten.

Txoritxoa jan zutenean, haur guztiek beren burua ikusi zuten mota bereko txoritxo bihurturik. Oraindik ikusten ditugunak dira.

Horren aurretik ez zegoen lurraren gainean txori bi horiek besterik, kontatu dizuedan gertaerako bi horiek besterik.

 

9 urteko haurra, Byumba eskualdekoa.

1994ko uztailaren 28an jasoa.

 

 

 

Buztanikara eta ortzantza

Garai batean, lehortea izan zen herrialde guztian. Animaliek eta txoriek ez zeukaten urik edateko. Egun batez, elkartu ziren eta erabaki zuten ura aurkitzen saiatu behar zutela. Inyange zen taldeko burua. Beleari eskatu zion haitz bat mokoka zezan, ea han urik atzematen zuten. Beleak ihardetsi zuen:

-Oh, oh, ene mokoa hautsiko da.

Orduan  kurrilo koroatuari eskatu zion. Mokoka jardun zuen, mokoa hautsi zitzaion arte. Orduan erran zuen:

-Ouam, ouam.

Ondoren, buztanikarari eskatu zion. Honek bi mokokada jo zituen, eta ur tanta batzuk atera ziren. Orduan ortzantzari eskatu zion. Ortzantzak haitza jo zuen, bi puska handi egin zituen, eta urak korri egin zuen ugari. Lan gogor horren ondotik, ortzantza ortzira bueltatu zen, baina Inyange buruzagiaren lantza eraman zuen.

Inyangek txori guztiei eskatu zien zerura joan zitezela bere lantza bila ortzantzaren etxera. Beleari erran zion hara joateko, eta galdetu zion:

-Zer erranen duzu zuk?

-Nik erranen dut: oh, oh, oh, kakahuete alorra!

Ondoren kurrilo koroatuari galdetu zion:

-Zer erranen duzu zuk?

-Nik erranen dut: ouam, ouam, ouam, idar alorra!

Eta azkenik, buztanikarari galdetu zion zer errango zuen.

-Nik, kantatu egingo dut:

Ortzantz, ortzantz

tximistargi beldurgarri

Eman biezat

Inyange-ren lantza!

 

Ortzantza buztanikararen bila atera zen, hartu zuen eta mila puska egin zuen. Baina zatitxoak bertze buztanikara bizi bat bihurtu ziren, eta hau abesti bera erran eta erran aritu zen. Ortzantzak berriz irten zuen sumindurik, lantzak eskuan zituela. Buztanikara jabetu zen lantza haien artean ez zegoela Inyange-rena. Ortzantzak txori alaia atzeman egin zuen, mila puska egin eta ondoren erre egin zuen. Baina buztanikara berpiztu zen eta berriro kantatu zuen kanta hura.

Orduan, ortzantz koroatua lantza guztiak hartuta irten zen. Buztanikarak Inyangeren lantza hartu zuen eta alde egin zuen. Bere herrialdera itzuli zenean, Inyangek txori guztiak bildu zituen, eskerrak eman zizkion buztanikarari, eta ahala eman zion etxeak inauguratzeko, gizakien aurretik. Eta bertze txoriak akabatu zituen. Gaur, oraindik, buztanikarak maite du etxeetan sartzea, eta inork ez du hura ehizatzeko baimenik.

 

14 urteko haurra, Byumba eskualdekoa.

1994ko abuztuaren 2an jasoa.

 

 

[Mitos y cuentos del exilio de Ruanda (Luis Estepa y Jose Manuel Pedrosa)]