Chan da Polvora: poesia galiziarra

Atalak: bAst

Azken hilabeteotan, Chan da Pólvora Editora-k gaur egungo galiziar poesiaren aniztasuna erakusten duten hainbat argitalpen egin ditu, eta ustekabeko bi libururen argitalpenean amaitzen du: Fran Alonsoren Poemas inmóbiles de movemento estático eta Quería contarche o que é unha casa, María do Cebreirok testuetan eta Antón Lamazaresek irudietan egindako neska-mutilentzako poesiaren hurbilketa harrigarria. Bi liburuak, beren aparteko izaera eta bokazio objektiboa komunean dituztenak, argitaletxearen proposamena dira 2023rako trantsizioa egiteko eta berriki dituzten izenburuak batzeko: Manuel Darribaren Radiante, Galiziako kritika konkistatzen ari dena; Marta Dacostak Así fala Penélope-n egindako “genero antologia”, Nieves Neiraren Sentulo con Neve de agosto bildumaren berrabiaraztea eta Lupe Gómezen Os teus detos na mêna braga con regla edo N Bildumaren zati berriak: A falta dun Eden, terra Mercedes Martínez Modroñorena, eta O lugaroño, Iago Gonzálezen debut indartsua. Erreferentzia gisa, agortzear dagoen hirugarren edizioa Simún da, Nuria Vil galiziar poesia berriaren estandarretako bat bihurtu zuen izenburua.

 

Quería contarche o que é unha casa [María do Cebreiro eta Antón Lamazares]

Chan da Pólvorak haurrentzako poesiarekin duen konpromisoa areagotu egiten da Quería contarche o que é unha casa (Etxe bat zer den esan nahi dizuet) lanean, non amatasunaren bi esperientzia paralelo elkartzen diren. María do Cebreiro poeta ama bihurtu zenekoa eta  Antón Lamazares margolariarena, ama galdu zuenekoa, ehun urte baino gehiago zituen emakumea galtzean. Emaitza ezohikoa da, bai bi artistek lan kontzeptual eta abstraktu baten bidez haurtzaroarekin konektatzeko saiakeragatik, bai zabaldutako irudimenagatik. Liburu honetan dena izugarria da, fisikoki eta emozionalki. Etxearen eta artearen nozioak kolokan jartzen dira. Haurdunaldia eta amatasuna eguneroko bizitzako eremu sinbolikoetara zabaltzen dira, eta bizitzak berak patuaren mugak gainditzen ditu. Lan paregabe baten aurrean gaude, haurrei zuzendutako artea birdefinitzen duen ariketa distiratsu baten aurrean.

María do Cebreiro [Compostela, 1976] poeta eta saiakeragilea da, galizierazko literatura berriaren erreferenteetako bat bihurtu duten liburu sorta baten egilea. Bere poema-bildumen artean, A lentitude dago, Chan da Polvoran argitaratua eta Os inocentes eta O deserto-rekin partekatzen duen trilogia baten zatia. Etxe bat zer den esan nahi nizuen [Quería contarche o que é unha casa] haurrentzako poesiari egin zion lehen ekarpena. Ama izatea ere ikertu zuen Maternidades virtuosas saiakerarekin.

Antón Lamazares [Lalín, 1954] pintura eta poesiaren arteko elkarrizketan oinarritutako lan baten egilea da. Hasiera-hasieratik, jatorrirako bidaia batean parte hartu du, herriko mundu primitiboaren eta homo faber-aren baieztapenean, baina baita harien esplorazio sakon horretan ere, non arimaren, artearen, arimaren eta hitzaren bat-etortzetzat duen. Bere prozesu artistikoa hasierako espresionismo ludiko batetik arte informalista eta abstrakturantz doa, esentzializazio progresibo batean. Azken urteotan bere agerpenik bereziena lortu zuen Alfabeto Delfin lanarekin, piktorikoa eta poetikoa fusionatzen dituen alfabeto asmatu baten bidez -«Kristau eta baserritarra», dio-, eta bere prozesu piktorikoaren gailurra osatzen du.

 

Poemas inmóbiles de movemento estático [Fran Alonso]

Poemas inmóbiles de movemento estático (Mugimendu estatikoko poema ibilgeak) Fran Alonsok poesiaren aukera plastikoen inguruan urteetan garatzen ari den ildoan sakontzen du. Baina ez gaitezen engaina. Forma distiratsuen azpian poemen ezinegona ezkutatzen da, agian egileak idatzi duen ilunena. Izaera gorpuzgabea duen izaki baten inguruan dabil liburua, hotzaren atsekabean, gorputzaren atsekabean, frustrazioaren humusean idazten duen norbanakoari atxikia.

 

Fran Alonso (Vigo, 1963) laurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran galiziar narratiba berritu zuen idazleetako bat da, Edicións Xerais etxearen arduradun gisa egindako lanak eta poesiarekiko konpromisoak ere protagonismoa izango duen ibilbide baten hasiera. Argitaratu zuen bere lehen poema liburua Persianas, pedramol e outros nervios (1992) izan zen. Ondoren Tortillas para os obreiros (1996) etorri zen; Subversions (2001); Balada solitaria  (2004); Transición (2011), María Ladorekin errezitatzen duen poesia liburua eta CDa; Poétic@ (2015), poesia elektronikoa eta crossmedia (www.poetica.gal); Estado de malestar (2016/17) Twitterren (@Tw140Poemas) eta Terraza (2017).

 

Radiante [Manuel Darriba]

Radiante Manuel Darribaren azken poema-bilduma da, galiziar literaturako egile miretsienetako bat. Radianteren azken bertsioa, eta bere argitalpena, egilearen bizitzan bereziki gogorra den garai batekin bat datozela kontuan hartuta, minez eta ziurgabetasunez betea, liburuaren izenburuak ironikoa dirudi. Baina «distiratsu»k «argitsua» ere esan nahi du, eta poema horiek argi jakin bat igortzen dutela uste du egileak; nahita iluna bada ere. Hainbat urte iraun zuen obraren konposizio-prozesuan, egileak material gogor batekin, harriarekin edo egurrekin, lan egiten zuela sentitu zuen, forma gabeko masatik hizkera egituratuaren zatiak ateratzen. Idazle baino eskultore sentitzen zen. Kasu askotan, sorkuntza prozesuan forma eta zentzua hartzen zuten idazketa automatikoko (edo ia) pikor gisa hasi ziren poemak. «Bukaturiko artelan bakoitza», dio, «helmuga geltoki bat da, oso bidaia luzea duena. Poesia konplexua izan daiteke, baina inoiz ez da bizitza bezain konplexua».

Así fala Penélope [Marta Dacosta]

Galiziako poetak moldeak apurtzen eta zirrikituak irekitzen ibili izana, lehen ia gizonezkoena bakarrik zen unibertso batean, bistako gauza da. Azken hamarkadetan nazioarteko gertaera ere bihurtu izana errealitate eztabaidaezina da. Fenomenora hurbiltzeko, Chan da Pólvorak Así fala Penélope plazaratzen du, Marta Dacostaren irakurle mota guztiei -baina batez ere neskei- zuzendutako lana, berrogei poeta baino gehiagoren ikuspuntu berezia eta kontestualizatua eskaintzen diguna, Ana Romaní, María Xosé Queizán, Olga Novo, Paula Luís,… Proposamena emakume galiziarren idazkera garaikidean barrena egindako bidaia sutsua da. Proiektu argitaragabea da hau: genero antologia bat, non izenek eta kronologiek errealitate komunitario bat uztartzen duten poemekin, sarritan, beste era batera agertzeko.

 

Os teus dedos na miña braga con regra [Lupe Gómez]

Así fala Penélope kaleratzearekin batera, Chan da Pólvorak Lupe Gómezen liburu probokatzaile eta eztabaidagarriena, Os teus dedos na miña braga con regra, berrargitaratu du. Argitaratu eta ia 25 urte igaro direnean, indar poetikoa mantentzen ez ezik aparteko edertasuna lortu duen testua eguneratu du egileak. Hemen aurkituko dituzu azken hamarkadetako bertso ahaztezinetako batzuk, konposizio laburrak, minimoak, umorerik gabekoak, emakumezko boxeolari baten kolpeak bezala lehertzen gaituztenak. Inoiz ez duzu eskuan izango hain bortitza eta hain errugabea den beste liburu bat.

 

A falta dun Edén, a terra [Mercedes Martínez Modroño] 

Colección [N] du izena Chan da Pólvorak eta Amastrangallar-ek partekatzen duten proiektuak, eta azken hilabeteetan liburu-dendetan sartu da bi izenburu berrirekin: A falta dun Eden, a terra, Mercedes Martínez Modroño-rena, eta O lugariño, Iago González-ena. Eden bat ezean, lurra nostalgiaren aurkako oihu bat da, paradisuaren inposaketaren aurka. Herriko errealitate bati atxikitako testua da, bere buruari uko egiteari, baina baita irudi pertsonalizatu edo, okerragoa dena, fikzio turistiko bihurtzeari uko egiten diona. Mercedes Martínez Modroñok odolarekin nahasten den eta subjektibotasuna zeharkatzen duen izaera baten aztarnak sortzen ditu. Baina, batez ere, iragan hobe baten ideiaren ametsetan fosilizaziotik ihes egiten du. Eden-ametsa baztertu eta bere burua orainaldian kokatzen du. Liburua egilea aspalditik garatzen ari den asmo handiko proiektu baten parte da. Bertan, testuak Versofonía bikotearekin interpretatzen duen dimentsio musikalean hedatzen dira eta bere ekintza-eremu nagusia Ribeira Sacra da.

O lugariño [Iago González] 

[N] Bilduman ageri den beste liburukia Iago Gonzálezen estreinako lana da, 1999an Vilar de Barrioko Arnuíden jaiotako poeta, eta Chan da argitaletxeak argitaratutako Dentes para a mázá antologiarekin ezagun egin zen argitalpen eszenan. O lugariño leku bati buruzko liburua da (Arnuíde), baina baita Galiziako landa-eremuari buruzkoa ere, ahots freskoz abesten duen poeta baten hitzen distirarekin, meategi batetik atera berri den ura bezala. Hala ere, liburu luze eta trinko honetan gehien distiratzen dutenak, pertsonak dira, poetak desagertze baten akta egiten duen notario batek bezala aipatzen baititu. Iago Gonzalezek berak dio zaharren jakituriari eta lazken eta mendien edertasun ulergaitzari lotuta sentitzen dela.

 

Neve de agosto [Nieves Neira]

Nieves Neiraren ahozko dimentsioan poeta miresgarri gisa agertzearen lekuko urteak izan arren, Neve de agosto da bere lehen liburua. Denbora-lerro ezberdinetako idatziak eta munduaren ezkutuko ahotsak zizelkatzen dituzten adarren sorta bat egiten dute bertan. Izenburuak garaiz kanpoko elurteen tradizio kristauari egiten dio erreferentzia, santutegi bat eraiki behar zen lekua adierazten zuen fenomeno miragarria. Hemen erlijio-dimentsioa kenduta, poeman bizi den arraroaz mintzo da Neve de agosto, baina baita apartekoaren sedukzio arriskutsuaz ere. Ezustekoa itxaroteko eta munduaren ukazioan ez erortzeko, zerumugako desilusioa bere gain hartzeko eta emozioa eta mugimendua ez ukatzeko galdera jorratzen du. Bigarren edizioa den izenburu honekin, Chan da Pólvora Editorak Sentulo bilduma berreskuratu du, Ana Romaníren A desvértebra, Constantino Bértoloren O gran poema eta Nuria Vil-en Simún ere biltzen dituena, besteak beste.

 

Simún [Nuria Vil]

Azken urteotan ahozkotasunaren esparru zailean ibilbidea eraikitzen ari diren emakumeen artean, Nuria Vilán Prado da, zalantzarik gabe, pertsonaia miretsienetako bat. Baina ezustekoenetakoa ere bai, bere presentziaren indarrez eszenatokia gainditzen duen nortasuna, hauskorra eta aldi berean magnetikoa. Nuria Vil ezizenaz estalita (benetako izen bat), Vilán Pradok ehunka errezitaldi, ekintza, emanaldi eta slam txapelketa egin ditu. Haren proposamenak ez du inoiz inor axolagabe utzi eta bere poesiak, orain paperean agertzen dena baita, ezta ere. «Leku honetan / nolabaiteko biolentzia dago egia / hitza artikulatzeko moduan», idatzi du egileak debut literario harrigarri honetan. Simúnek poesia ertz ezberdinetatik ikertzeko balio ez ezik, bere jatorriko ahozkotasunaren eta idazteko aukeren arteko koherentzia gauzatzeko aukera ere ematen dio. Gutxitan egiten da halako debut paregabea. Bere bertsoak, liburuari izenburua ematen dion haize kiskal berarekin eraikiak, ezustekoaren eta kataklismoaren artean mugitzen dira. Ederra, bizia eta liluragarria.