Urr02 0

Ara (ta hona)

Atalak: bAst

Arakan (legate-baztan)

Oso aspaldikoa da jainko-jainkosei gurtza egitea, bereziki mendi goren batean, haien onespena jasotzeko eta haiei esker ona adierazteko.

Aramendi abizena ezaguna dugu, Ara-mendi. Zer da “ara” baina? “Ara egin” da abere bat eskaintzea, opari gisa jainko-jainkosei aurkeztea. Horretarako “araki” bat behar da, “harakai” bat. Ara egiteko gai bat.

ara.

(L, BNc, Sc ap. A; SP).
Como, a la manera (de). “Haren ara (O), […] comme lui” SP. “Voluntad, gusto, intención. Ara egin, satisfacer, complacer. Se usa en la frase siguiente: Mutil horrek bere nagusiaren ara egiten du, ese muchacho hace la voluntad de su amo. A pesar de lo que se me ha dicho, creo que la palabra ara, en esta acepción, quiere decir ‘conforme a'” A. Cf. ahalara, gogara, hitzara, astara, ildoara… v. arabera, 1 kara.

harakai.

(arakai , arakei , araki); Satr VocP (arakai); Gte Erd 149; Izeta BHizt2 (arakai).
Cebón. “Res muerta sin hacer pedazos (G)” Aq 469. “Cebón, buey” Añ. “Oveja con cuernos y también la destinada a matar” VocB. . “Cebón” , “cebón que se cría para cecina” A. “Oveja destinada a carne” Satr VocP. . “Ahari hori harakaitako behar dugu (AN-5vill)” Gte Erd 149. En DRA, s.v. arakai, se le da tbn. el significado de “fiesta de la matanza del cebón”.
Huná, aprestatu dut neure barazkaria, ene zezenak eta harakei gizenduak harakeitatu dirade, eta guzia prest da. “Mes bêtes engraissées”. Lç Mt 22, 4 (Ol araki gizenduak; He gizenarazi ditudan gauzak, Dv azienda gizenduak, Echn animale gizenduak, Ur abere gizenduak, IBk haragitarako gizenduak).

harakaitu.

(Lar, Darric ap. DRA .); arkaitu (Lar, Darric ap. DRA .).
“Acecinar” Lar.
arakeitu . Sacrificar, inmolar. v. harakaitatu.
Lenbiziko egunaren aurreko arratsaldean arakeitutakorik, ezer ere ez bedi gabean biaramunerako gelditu. Ol Deut 16, 4 (Dv imolatu den bitimaren haragietarik, Ker eskiñitako okelarik).

—————-

Ara egiteko tokia Aralegia da edo Aramuinoa (Araka, Araeta)

Aralarreak daukake bere baitan Aralegia (ara-mahai batekin)

Aratz (ezin garbiagoa) ara-rekin lotuta legoke, araztu (arazle)

Arazten gara, garbitzen, purifikatzen…

Araitz dateke “ara egiteko haitza”, leku-izen hori badugu.

Hortik, “ara” tik sortzen da “arau-a”, konpromisoa, obligazioa (“arau-hitz”)

Ara-zi edo Era-zi (Era-zo)hori da, obligazio bat jartzea besteari.

Horien senide genituzke:

Ara-katu (aztertu)

Ara-zo (asunto, matter)

Era-baki (ebaki arazi)

Ara-n (bail-ara)

Ab-ere

Ardi (Ahardi>> Ara-rdi)

Aretxeak eta ardiak

Arakeitzen duten aberea

Arantza

Ara+ antzea= Arantzea

Arantza batek zulatzen duela gauza jakina da, eta baita ere, antzinan sakrifizioak egiteko erabiltzen zela munduko hainbat lekutan. Bain gaude hemen ez ote den babesgarri bezala hartu. Elorri-arantza ezaguna dugu; arantzea izan liteke ara-bezala egitea, araren antzera.

Aralegiak (ara egiteko aldeak) mendian goian egon ohi dira eta hara joan ezinik daudenak egin lezakete ara-antzea edo ara antzeko bat. Berdin erauntsi batek ara egitea galarazten badu. Zergatik hautatu arantzea baina?

Resurrección María de Azkue (Azkue 1959: 168): Tximistaketan dagon garaian pago‑azpian yrriezkero iltzeko arriskua dago. Elorri‑azpian yarri‑ezkero eztago arriskurik. Eta den lekuan dela elorri‑ostoa kolkoan sartzen duena eztu tximistak

yoko.

“Sineste-giro horretan tximista zen jainkoaren indarraren erakusgarria eta trumoiak haren ahotsa. Hau horrela izan da kontinente guztietan. Bereziki Euskal Herrian Aidarxto, Mari edo Odei jainkoei egozten zitzaien”. (Aguirre Sorondo)

ikerbAst 2023