Ara-xerka: armentiarrak, mahonesa eta flana

Atalak: bAst

Ara-xerka nabil. ARA hitzaren atzetik edo gibeletik. ARA non, ni han. ARAmendi hitza, abizena edo deitura, ezaguna zaigu. Nafarroan bada Aramendia izeneko mendia ere. Zergatik ari naiz ARA-xerka? Berharbada ARA-lar (Aralar mendia) euskalduna eta ARA-rat (Ararat mendia) armeniarra senidetuta ikusten ditudalako. ARMEN-IA hitza eta ARMEN-T-IA ere oso antzekoak dira, izan ere. Zer lotura ote dago Armeniaren eta Euskal Herriaren artean? Aldiro ateratzen den gaia da hau, ez da kontu berria, baina beti garbitu gabe geratzen da, ara-ztu gabe. Hitz batzuk berdinak omen ditugu: han eta hemen Araxes ibaia omen dugu, Urumea edo Urmia, eta abar.

Haiek ala gu, zeintzuk dira jatorrizkoak? Non dago sorburua? Hemendik joan ziren hara ala handik etorri ziren hona? Neure iritzia emango dizuet:

Hangoak eta hemengoak gara, biak batera. Ni orain, ARMEN-T-IARRA  sentitzen naiz, zeren euskalduna naizela badiot, armeniarrak ofendituko dira, eta armeniarra naizela badiot, euskaldunak ofendituko dira. Beraz, ez euskaldun eta ez armeniar, ARMENTIAR baizik. Ainhoa Armentia bezala.

ARAZ-ERREKA bada hemen, eta han ARAZ ibaia badago, esate baterako.

Ara, Ararat eta Aragats, Armeniako hiru mendi nagusi dira. Hemen baditugu Ara, Aratz mendiak, eta banago Aragats hura ez ote den ARA-GATX edo ARA-GAITZ.  Gaitza-rekin zerikusia ote du mendi horrek? Nik baietz uste. Sumendia da eta.

E-postaz fundeu-rae erakundearen mezua iritsi zait gomendio emanez:

Ereván, no Yerevan

Ereván es la forma recomendada en español para aludir a la capital de Armenia y no Yerevan ni Yereván. El Diccionario panhispánico de dudas recoge también Eriván, aunque tiene mucho menos uso.

Bueno, ba neure alde dator hau. Erevan nahiago nik. Izan ere, ARA famosuaren bixkia baita ERE edo ARE. Neuk aztertu dudalako dakit.

ARAMENDI mendia, EREAGA hondartza, ARETA tokia senideak dira era/ara batera edo bestera. Ez duzue ba pentsatuko ARAMENDI monte de ciruelos denik?

Nombres de los protagonistas

A continuación se ofrecen las formas recomendadas de escribir los nombres de algunos de los protagonistas de esta crisis: Vahagn Jachaturián (presidente de Armenia), Nikol Pashinián (primer ministro de Armenia), Ilham Aliyev (presidente de Azerbaiyán), Ali Asadov (primer ministro de Azerbaiyán), Samvel Shahramanián (presidente de la autoproclamada república de Nagorno Karabaj) y Rubén Vardanián (exministro de Estado de la autoproclamada república).

 

VAHAGN JACHATURIAN da ene presidentea, barkatu Iñigo Urkullu, barkatu Maria Chivite Navascues, barkatu Jean-René Etchegaray , eta abar.

 

VAHAGN izenak VAHAN SARKISIAN MAISU ARMENIAR BASKOLOGOA zena dakarkit gogora. Izan ere pertsonalki ezagutu bainuen, Koldo Goitia Ormazabal adiskidearekin batera, Donostiako Aloña tabernan OSTIELA aldizkarirako egin eta grabatu genion elkarrizketa zela medio. Seme batekin etorria zen Armeniatik, EUSKARA-ARMENIERA hiztegi bat eginda, Etxepareren Lingua Vasconum Primitie armenierara itzulita, eta abar.

Euskal Herriko erakundeek harrera HOTZA egin zioten, oro har, eta herritar batzuen abegi ona gorabehera, esan dezagun, erran, JOSE MARI SATRUSTEGI euskaltzaina izan zela, Arruazukoa,  hemengo EUSKARRI SENDO BAKARRENETAKO BAT. Ez zen bakarra izan.

Ara-xerka nabil, trenean ikusten dut geltokien izena ARAIA, ARANDA,…

ARABAn (Alava) hitza edo berba, neure iritzian, EREVAN esatea bezalatsu da, edo iguala. Ez bakarrik hotsez, baita mamiz edo esanguraz ere.

ARA-BA (Ara behea) eta ERE-VAN berdin.

ARA DA ALDARE HARRIZKO BAT, ANTZINAKOA, ABEREAK ARAKEITZEKO EDO SAKRIFIKATZEKO ERABILTZEN ZENA. ZER USTE DUZUE EGITEN ZUTELA GURE ARTZAINEK ARAMENDIETAN?

ZIKIROAK, ARETXEAK LEPOTU, DEGOILATU, JAINKOEI ESKAINI, ERRE ETA KOMUNITATEAN JAN. OKELA ERRE. TA DANTZA.

HORI BITTOR KAPANAGA-RI IKASI DIOT (EUSKERA-ERRO ETA GARA liburua).

Ea ipuintxo baten bidez adierazterik dudan:

ARMENTIAN mahonesa egiten badugu, eta ARMENIAn flana, iduriz bi gauza oso desberdin dira, baina biek dituzte osagaietan ARRAUTZAK. Eta gainera, kasu honetan, oilategi berekoak dira arrautza horiek.

Oilategi armen-t-iarrekoak. Oilategiko jabea ARMENTIARRA da, jakina, eta erran dezadan, KAUKASON kokatuta dagoela. Jabearen abizenak ARMENTIA HURRITA.

Orain dela gutxi Vahan Sarkisian zenaren jarraitzaile batek liburu bat atera du Armenian eta aurkeztu ingelesez. ARMENIAN ORIGINS OF BASQUE (Euskaldunen jatorri armeniarra). VAHAN SETYAN deitzen da gizon hau. Zer esaten ote du liburu horretan?

Noiz ikusiko dugu gizon hau ARMEN-T-IAN liburua aurkezten?

ARMENTIARRA NAIZ eta HARRO NAGO!

VAHAGN JACHATURIAN presidentea, zure aginduetara!!!

Ondo merezita, senar-emazteak Armentzaindian daude. Abizenak IRAZU eta GARIKANO. Zorionak.

IRA eta ARI horiek ARA-REN ALDAERAK DIRA. Hori ere aztertua daukat (Irabia, Aribe). Hauek bai ARMENTIAR PETO-PETOAK!

 

Sin.

VAHAN-IÑAKI ARMENTIA ARATZERREKA

p.s.

Ondo legoke Aralar-Ararat ibilbidea oinez egitea aralde batek (jende talde batek) ardi-talde batekin, garai (urrun) hartan bezala. Egunean 10 kilometro eginda, urte bete inguru beharko litzateke hemendik harat. Animo, lagunok! Kontuz azeriekin!

Ara, Ararat, Aragats

Aragats sumendi bakarti eta desagertu bat da, gaur egun Armeniako mendirik altuena. Aragats mendia monumentu natural bat da, lau tontor dituena, lau mila metro ingurukoak.

Kokapena – Aragatsotn Probintzian dago

• Mendiaren altuera – 3887 m
• Altitude irabazia – 687 m
• Distantzia Yerevan hiriburutik – 75 km
• Ibilaldia – 10 km
• Zailtasun maila – moderatua
• Igotzeko aldirik egokiena –  Ekainetik Urri erdialdera

 

Aragats mendia

Aragats mendia, Aragac edo Alagos, desagertutako sumendi bat da, Armeniako punturik altuena (4.095 m). Erevan hiriburutik ipar-mendebaldera dago.

Desagertutako estratosumendi bat da, eta gaur egun bertako alpinisten helmuga gogokoenetako bat da. Mendian Byurakango Behatokia eta Anberdeko Erdi Aroko gotorlekua daude.

Aragats mendigunea Kasagh ibaiak inguratzen du, ekialdean; Akhurian ibaiak, mendebaldean; Ararat lautadak, hegoaldean; eta Shirak lautadak, iparraldean.

 

 

Aragats mendiko elezaharrak

Kondairaren arabera, Aragats mendia, Ara Ederra errege armeniarrarekin eta bere tronu inperialarekin lotuta dago. Asiriako Semiramis erreginak gerra deklaratu zion Armeniari, eta Ara erregea hil ondoren, bere soldaduek gau bakarra izan zuten, jendea salbatu eta gauza baliotsuenetako bat Armeniari ezkutatzeko: erregearen tronu inperiala. Luzaroan ezin izan zuten tronurako leku segururik aurkitu, harik eta, azkenean, Ararat menditik oso urruti ezkutatzea erabaki zuten arte, etsaiek han bilatuko zutelako. Leku hura aldapa hotz elurtuetan zegoen Ararat parean. Etsaiek ez dute inoiz tronua aurkitu.

Masis eta Aragats

Garai batean, Masis eta Aragats ahizpa maitagarriak ziren. “Zu baino hobea eta garaiagoa naiz” esaten zioten elkarri. Maratuk mendia ahizpak baketzera etorri zen, baina ezin izan zuen egoera konpondu, eta azkenean ahizpak biraoka hasi ziren, banandu ziren, eta ez ziren berriro elkartu. Masisek, bere aldetik, Aragats madarikatzen du, urte osoan saminez eta malkoz bete dadin. Aragatsek ere madarikatzen du Masis, inork ez dezan bere tontorrera igo. Haien madarikazioak gertatu ziren, eta horrela Aragatsen malkoek laku bat osatu zuten maldan eta Masis abandonatu egin zen.
Aragats mendiaren madarikazioa gorabehera, jende asko igo da Masis mendira, eta hala jarraituko du.

 

Aragats (Armenieraz: Արագած), herri bat da Armavir Probintzian of Armenia. Herriko eliza,   Saint Stepanos-I eskainia, 1870ekoa da. Ingurumarian, bada Urartu garaiko gotorleku bat.

 

Nare
Nare irten egin da.
Mendi inguruan mugitzen.
Eta ilea libre zeukan.
Haizeak astintzen du.
Eper txiki bat bezala.
Bere begi maiteen aurrean
Bihotza maitasunez beterik
Inguruan dabil.
Kaixo, Nare.
Bihotza sutan daukat.
Maitea.
bakarra eta bakarra da.
Mendiko orein lirain bat bezala.
♪ Nire maitagarri maitea ♪
Konkistatzaileak bere edertasunarekin.
Milaka lagunen bihotzak.
Amets zoragarri bat bezala.
Begi irrikatsuagatik.
Maitasun desira bat bezala.
Aberasgarriarentzat.
Kaixo, Nare.
Bihotza sutan daukat.
Maitea.

Նարե (NARE)

Նարեն ելել է, սար սնձի կերթա,

Մազերն արձակել, շաղ տալեն կերթա:

Յարոջ աչքի դեմ կաքավի նման,

Սեր անելեն յար, էլել է կերթա:

Հայ Նարե-Նարե, ջիգյարս վառե,

Իմ սիրած յարը ախ մինուճար է:

Հեյ Նարե-Նարե, ջիգյարս վառե,

Իմ սիրած յարը ախ մինուճար է:

Սարերի եղնիկ, դու չքնաղ Նարե,

Հազարներին յար, սիրտ կհմայե,

Կարոտած աչքի դու չքնաղ երազ,

Հմայված տեսքի, դու սիրո մուրազ:

Հայ Նարե-Նարե, ջիգյարս վառե,

Իմ սիրած յարը ախ մինուճար է:

Հայ Նարե-Նարե, ջիգյարս վառե,

Իմ սիրած յարը ախ մինուճար է:

Urartu^[1 (urartueraz Bianili) Itsaso Beltzaren hego-ekialdea eta Kaspiar Itsasoaren hego-mendebaldearen artean dagoen lurralde menditsu baten asiriar izena da, gaur egun, Armenia, Iran eta Turkiaren artean banatua, hititar inperioaren erorketaren ondoren eratutakoa. Bere barnean, Van aintzira Turkian, (non antzinako hiriburua, Tushpa, dagoen), Urmia aintzira Iranen eta Sevan aintzira Armenian, daude. Toki honetan dago armeniar herriaren jatorria.

wikipedia

 

Ara mendiaren elezaharra

Ara mendia,  Ara Ederra armeniar errege baten izenarekin lotuta dago. Elezaharrak dioenez, Semiramis erregina asiriarra Ara-z oso maiteminduta zegoen. Asiria eta Armenia lotu nahi zituen eta Ararekin batera gobernatu. Baina ahalegin guztiak alferrikakoak izan ziren, Ara-ri ez baitzitzaion interesatzen. Semiramisek “bihotza apurtuta zuen eta gerra deklaratu zion Armeniari. Honela, Ara indarrez harrapatzen saiatu zen, baina zoritxarrez erregea hil egin zen guduan, mendiaren maldan gertatu zena. Semiramisek ez zuen onartu nahi Ara jada bizirik ez zegoela eta bere gorpua mendi gailurrera eramateko agindu zuen, non Aralezesek zauriak milikatu eta berpiztu egingo zuen.

 

Orain arte, erregearen gorpua hilobi ezezagun batean dago. Horregatik du mendiak Ara izena. Arretaz begiratzen baduzu, ohartu zaitez mendiak gizon etzanaren itxura duela.

 

 

Aras ibaia Julfa-Iran inguruan (Iran eskerretara, eskuinetara Nakhichevan) – 2006ko martxoa. Irudi honetan ikusten den uhartea Iraniar aldean dago eta Kasiri uhartea du izena, Nourollah Kasiri tenientea gogoratuz. Kasiri Iraniar Armadako kartografo inperial bat izan zen, Iranen ordezkari gisa aritu zena Sobietar Batasunarekin mugan izandako eztabaidan, eta sobietarrak konbentzitu zituen ibai uharte hau iraniar gisa onar zezaten, bere bizitza arriskuan jarriz.

Antzinaro klasikoan, ibaia, greziarrek, Araxes bezala ezagutzen zuten (grezieraz: Πράμης). Gaur egungo armeniar izena Arax edo Araks da (armenieraz: Historikoki, Eraskh izena zuen antzinako armenieraz: Yeraskh da gaurko ahoskeran eta izen georgiar zaharra Rakhsi dugu. Azerbaijanen ibaiak Araz du izena. Persieraz eta kurdueraz, Aras du izena, eta turkieraz, Aras.

 

Basque-armeniar hizkuntza parekotasunak ukaezinak dira, estatistikoki esanguratsuak eta susmagarriki ez dira agertzen mainstream akademian. Eskuizkribu honek euskal hizkuntza aztertu duten askoren lanak jasotzen ditu, batez ere, Vahan Sarkisian (1954-2011), akademiko euskaltzale, irakasle eta mundu mailako ospetsuak, Romance Filologia Erromanikoko Katedraren zuzendaria izan zena Yerevango Unibertsitatean, Hispanikoen Nazioarteko Elkartearen presidentea, Basque-armeniar Nazioarteko Aldizkari Ofizialeko zuzendaria (Araxes), eta Euskaltzaindiako ohorezko akademikoa. Antzinako bi hizkuntza adarren arteko lotura nabaria ikusi zuen, baina azkarregi joan zen mundu honetatik. Eskuizkribu hau bere ikerketa berpiztera zuzenduta dago eta gai hau birbizitzera diziplina zientifiko guztietan sakonki hausnartzeko.

 

 

EUSKERA – ARMENIERA
HIZTEGIA

 

Egilea: Vahan Sarkisian
Argitaletxea: International Linguistic Academy
Orrialde kopurua: 233
ISBN: 99930-74-39-X

Ezaugarriak: Hiztegi hau 2000. urtean International Linguistic Academy erakundeak plazaratutako armenierazko euskal gramatikaren jarraipena dela esan daiteke. Hiztegi hau guztiz beharrezkoa gertatzen da Armenian euskaraz ikasteko zereginetan buru-belarri murgildurik diren ikasleentzat, International Linguistic Academy erakundeak era Vahan Sargsyan irakasleak bereziki egin duten lanari esker.