Kouroumaren eguzkiak

Atalak: bAst

 

Alanoaren esertzeko

manera lotsagaldua

Astebete lehenago akabatu zen hiriburuan Koné

Ibrahima, malinke(1) arrazakoa. Edo, derragun malinke-

raz: gizajoak ez zuen marranta txiki bat gainditu…

Malinke orori gertatzen zaion gisan, bizitza

Ibrahimaren gorputik itzuri zenean, haren itzala al-

txatu egin zen, eta, eztarria garbitu eta jantzi ondoren,

bide luzean aurrera abiatu zen bere sorterri malinke

urrunera, hiletaren albiste zoritxarrekoa zabaltzera.

Sabana hutsaren erdian galduriko bideetan, bi txer-

polari malinkek topatu zuten itzala, baita ezagutu ere.

Itzala bizkor zihoan, eta ez zituen agurtu. Txerpola-

riak ez ziren tronpatu: «Akabo Ibrahima», pentsatu

zuten. Jaioterrian, itzalak bere ondasunak mugitu eta

antolatu zituen. Etxolaren atzetik, argi entzun ziren

defuntuaren kutxen klaskak, kalabazazko ontzien

igurtziak, bai eta abereen asaldura eta marrakak ere.

Inor ez zen tronpatu. «Akabo Ibrahima Koné; horra

hor itzala», pentsatu zuten denek. Itzala hiriburura

1 malinke: Mali, Senegal, Ginea, Boli Kosta eta Gambian bizi den talde

etnikoa. Malinkeraz mintzatzen dira [Itzultzailearen oharra. Liburuan

ageri diren gainerako oin-oharrak ere itzultzailearenak dira].

 

itzuli zen, gorpuaren ondora, hiletak ikustera: bi mila

kilometrotik gorako joan-etorria. Begi-kliska batean!

Sinesgogor dirudizue! Bada, nik zin degizuet,

eta hauxe gaineratzen: defuntua errementari kas-

takoa balitz, ez bageunde Independentzien aroan

(Independentzien eguzkietan, diote malinkeek), zin

degizuet, ez genuke sekula lurralde urrun eta arrotz

batean ehortziko. Sorterritik, errementari kastako

agure bat etorriko zen makila txiki batekin hilotza jo-

tzera; itzala gorpuan sartuko zen berriro, eta hildakoa

jaiki. Makila hildakoari ematean, hura oinez hasiko

zen agurearen ondoan, eta gau eta egun ibiliko ziren

biak elkarrekin. Baina, adi!, defuntua berpiztu gabe!

Bizitza Alaren esku dago soilik! Eta jan gabe, edan

gabe, mintzatu gabe, are lorik egin gabe, defuntuak

atzetik jarraituko zion, oinez joango zen jaioterrirai-

no, non errementari zaharrak makilaz joko baitzuen

berriz. Gorpua eta itzala berriro bereiziko ziren,

eta jaioterrian bertan antolatuko ziren errementari

kastako malinke bati dagozkion hileta ugari eta ka-

tramilatsuegiak.

Beraz, segur aski, eta are guztiz ziur, itzalak bene-

tan ibili zuen jaioterrirainoko bidea. Berehala itzuli

zen hiriburura hiletak zuzentzera, eta, han, segizioko

azti batek hilkutxaren gainean eserita ikusi zuen, goi-

bel. Igaro ziren zazpi egun ehorzketaren egunetik, eta

zazpigarren eguneko hiletak itzalaren aurrean egin

ziren, eta igaro ziren asteak harik eta berrogeigarren

eguna iritsi zen arte, eta berrogeigarren eguneko hiletak

itzal makurtuaren aurrean ospatu ziren, zeina ikusezina

 

baitzen beti malinke arruntarentzat. Eta gero betiko

partitu zen. Oinez joan zen lurralde malinkeraino, eta

han haurtxo malinke batean berraragituko zen, amaren

baten zorionerako.

Itzalak den-dena zaintzen, kontatzen eta esker-

tzen zuenez, lur-ematea behar bezala gauzatu zen, hi-

letak oparotasunez santutu ziren. Lagunek, senideek

eta besterik gabe hantxe aurkitzen zirenek ofrendak

eta sakrifizioak utzi zituzten, eta dena banatu zen

etorritakoen eta hiriburuko familia malinke handien

artean.

Hileta-ospakizun oro errentagarri denez, ulertze-

koa da griot2 malinkeek, malinke zaharrek, Indepen-

dentzien erruz erreka jo ondoren saltzeari utzi behar

izan diotenek (eta Alak daki zenbat eta zenbat diren

Independentzien erruz hiriburuan erreka jo duten

merkatari zaharrak!), denek «lan egitea» lur-emate

eta hiletetan. Zinezko profesionalak! Goiz eta arrats,

auzoz auzo ibiltzen dira zeremonia guztietan parte

hartzen. Malinkeek, arras gaiztoki, «putreak» deitzen

diete, edo «hiena-saldoa».

Fama Doumbouya (doumbouyatar peto-petoa,

doumbouyatarra aitaren nahiz amaren aldetik, Ho-

rodougouko doumbouyatar printzeen azkeneko eta

legezko ondorengoa, pantera-totema) «putre» bat

zen. Printze doumbouyatar bat! Hienen artean ibili ohi

zen pantera-totema. Ai! Independentzien eguzkiak!

2 griot: Mendebaldeko Afrikako kontalaria, herriaren oroimena biltzeaz

eta ahozko tradizioa belaunaldiz belaunaldi pasatzeaz arduratzen den

koblakari modukoa.

 

Koné Ibrahima zenaren zazpigarren eguneko hi-

letan, Fama berandu zebilen. Presaka zihoan, kakeriak

jotako gaixoaren ibilera arinaz. Hiri zuria auzo beltza-

rekin lotzen duen zubiaren beste muturrera iritsia zela,

bigarren otoitza entzun zuen: hasia zen zeremonia.

–Bastartkeria bastarta! Gnamokodé! –oihukatzen

zuen Famak.

Eta bere onetik ateratzen zuen denak. Eguzkia!

Eguzkia! Hortxe Independentzia galgarrien eguzkia,

zeruaren alde oso bat betetzen, kiskaltzen, unibertsoa

egarritzen, zertarako eta arratseko ekaitz madarikatuak

zuritzeko. Eta hortxe begiluzeak! Hortxe begiluze

bastartak, espaloiaren erdi-erdian geldi, beren aitaren

etxean bezala. Bultzatu, mehatxatu, iraindu egin behar

aurrera joateko. Eta, hori guztia inguratuz, belarriak

birrintzerainoko zalaparta: klaxonak, motorren ta-

rrapatak, gurpilen laprastadak, oinezkoen eta gidarien

garrasi eta heiagorak. Zubiaren ezkerreko petriletik,

aintzirako ispilu ugariek begiak itsutzen zituzten, eta

etengabe hausten eta elkartzen ziren ur-bazter urru-

neraino, non uhartexka eta baso-ertzak zeru-muga

hauskaran barneratzen baitziren. Zubia, alderik alde,

gora eta behera zebiltzan ibilgailu koloretsuz mukuru

zegoen. Eskuineko petrilaren atzean, aintzira berriro:

dirdiratsua oraindik puntu batzuetan, lateritazkoa

beste batzuetan. Gero, portua, itsasontziz eta biltegiz

betea; eta urrutiago aintzira berriro, oraingoan lateri-

tazkoa, eta baso-ertza, eta azkenean urdin pusketa bat:

itsasoa, ostertzaren urdinari hasiera ematen. Eskerrak!

Goretsia bedi Ala! Famak ez zuen askoz gehiago ibili

 

beharrik: hantxe begiztatzen zen portuaren amaiera,

errepidea aldapan behera galtzen zen sakonune batean,

non pilatzen baitziren beste biltegi batzuen xaflazko

teilatu distiratsu edo grisak, palmondoak, hostailak;

non altxatzen baitziren zenbait solairuko bizpahiru

etxe, leiho saretadun eta guzti. Umiliazio eta lotsaizun

ikaragarria zen Fama hileta batzuetarantz halako presaz

lasterka ikustea, pantera zaharra sarraskia eskuratze-

ko lehian hienen aurka borrokan atzematea bezain

ahalkegarria.

Nor eta bera, Fama, urre, janari, ohore eta emaku-

me artean jaioa! Urrea ororen gainetik maitatzeko

hezia, jakirik onenak hautatzeko prestatua, ehun emaz-

teren artean gogokoenarekin oheratzeko hazia! Zer

bilakatuko, eta sarraskijale…

Hiena bat zen, hiena presatu bat. Zeruak altu

eta urrun jarraitzen zuen, itsasaldean izan ezik, non

hodei bakarti eta lotsagabe batzuk aztoratzen eta

elkarrengana hurbiltzen hasiak baitziren ekaitza

osatzeko. Bastartak! Asaldagarriak, nardagarriak,

lurralde honetako urtaro-arteak, eguzkia eta euria

nahasten hain zaleak.

Bira hartu zuen lorategi baten ondoren, gorantz

jo zuen funtzionarioen auzoko etorbide nagusian.

Goretsia bedi Ala! Hantxe zen, bai. Fama berandu ze-

torren, ordea. Lastima, atzerapenaren ondorioz aurrez

aurre eta oso publikoki jasan beharko baitzituen han

bildurikoen sumin eta laidoak, suge bat hankartean

baino deserosoagoak. Ezin eseri, ezin zutik egon, ezin

ibili, ezin etzan.

 

 

 

 

Ahmadou Kourouma

Itzultzailea: Jaka Irizar, Aiora

«Erritmo narratibo afrikarrera egokitzen dut hizkuntza […]. Liburu hau afrikarrei zuzentzen zaie. Malinkeraz pentsatu nuen eta frantsesez idatzi, naturaltzat jotzen dudan askatasun bat hartuz hizkuntza klasikoarekiko […]. Zer egin nuen? Besterik gabe, nire izaera askatu, nire pentsamendua adierazteko zurrunegia zitzaidan hizkuntza klasiko bat itxuraldatuz. Beraz, malinkera frantsesera itzuli nuen, hizkuntza frantsesa hautsiz erritmo afrikarra berraurkitzeko eta berreraikitzeko. Estilo malinke bat sortzen ahalegindu nintzen. Malinkeraz hausnartzen nuen, eta saiatzen nintzen aurkezten nola hautematen zuen malinke batek gertaera jakin bat, nola agertzen zitzaion bere gogoan. Malinkeraz pentsatzen nuen, eta kontua zen gero malinkeraz egindako arrazoiketa intelektual hori berritzultzea, transmititzea».

 

Ahmadou Kourouma

Ahmadou Kourouma
Boundiali, 1927 ­ Lyon, 2003

Malinke etniako idazle bolikostar bat izan zen, Afrikaren deskolonizazio­garaiko gobernu diktatorialen aurka altxatu ziren autoreen artean lehenengoetakoa. 1968an argitaratu zuen bere lehenbiziko eleberria, Independentzien eguzkiak, malinkeraz pentsatua eta frantsesez idatzia, agin­tari kolonial frantsesen eta independentzia oste­ko elite afrikarren satira gordina. Bere idazketa eta jarrera politikoagatik, erbestean igaro behar izan zituen hainbat urte. Aipatu nobelaz gain, beste lau eleberri idatzi zituen, baita antzezlan bat eta haurrentzako liburu batzuk ere.