Xerkari de Dorronsoro: El Buscón de Quevedo

Atalak: bAst

Xerkari de Dorronsoro: El Buscón de Quevedo

Francisco de Quevedoren Xerkari (El Buscón)Francisco de Quevedo (euskarari ekarriak)

Quevedo y Villegas, Francisco de. Idazle, diplomatiko eta politikari espainiarra (Madril, 1580 – Villanueva de los Infantes, Ciudad Real, 1645). (…)

Literatura jenero askotako obrak idatzi zituen, bai prosan eta bai olerkigintzan. Prosan, ezagunenak dira: La culta latiniparla, Aguja de navegar cultos, Política de Dios, gobierno de Cristo (1617an idatzia eta 1635an argitaratua), La cuna y la sepultura (1635), Tratado de la Providencia de Dios (1841), La vida de Marco Bruto, El Buscón (Historia de la vida del Buscón llamado don Pablos, ejemplo de vagabundos y espejo de tacaños); mende horren lehen hamar urteetan idatzia eta 1626an argitaratua, Los sueños (1627), El sueño del juicio final, El alguacil alguacilado, Las zahúrdas de Plutón, El mundo por dentro (denak 1607 eta 1612 bitartean idatziak). Gaztelerazko literaturan izan diren idazleetan zorrotzenetakoa da Quevedo, bai erabili zituen gaien aldetik eta bai hizkera erabiltzeko moduaren aldetik ere. Adierazteko zeukana zehatz eta labur idazten zuen; hitzak elkarrekin lotzeko, horien artean lotura bereziak sortzeko eta adierazpen berriak emanarazteko dohai berezia zuen. Horregatik, kontzeptista joerako idazleen artean sartu izan da.

Euskarari ekarriak

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Honela hasten da liburua:

Ni, jauna, Segoviarra nauzu; hangoxea zen gure aita ere, jatorriz, eta Klemente Paulo, izenez, -goian beuka Jainkoak-. Bizargina zen lanbidez; hala dio behintzat jende guztiak, nahiz eta lotsagorritu egiten zen hori esaten ziotenean; bere buruaz goreneko usteak izanik, matraila leuntzailea eta bizar apaindaria zela baitzioen berak. Aihen-ondo oso oneko kimua zela dio jendeak, eta, edaten zuena aintzat harturik, sinestekoa da hori.

San Joaneneko Diegoren alaba eta San Kristobaleneko Andresen biloba, San Pedroreneko Aldontzarekin ezkondua egon zen. Kristau zaharretakoa ez ote zen susmoa zeukaten herrian, nahiz eta berak, asabengandiko bere izen-abizenengatik, letanietakoen oinordekotzat eduki bere burua. Oso itxura ona zuen eta hain zen ospetsua, bizi izan zen garaian, Espainiako koplari guztiek jartzen zituztela hari buruzkoak.

Ezkonberritan, eta gero ere, bereak eta bi jasan behar izan zituen, mihi gaiztoek ziotenez, gure aitak basto bikoa sartzen omen baitzuen urrezko bata ateratzeko. Izan ere, antz eman zioten, labanaz bizarra egiten zien guztiei, garbitzeko burua jasoarazi eta ura ezartzen zien bitartean, zazpi urteko nire anaiatxo batek sakeletatik muinak ateratzen zizkiela, arrisku handirik gabe. Espetxean eman zizkioten jipoien ondorioz hil zen aingerutxoa. Atsekabe handia izan zuen aitak, denen borondateak irabazten zituena zela eta.

Horregatik eta beste umekeri batzuengatik, preso egon zen; gero niri esan didatenez, hain irten omen zen ohorez jantzita, berrehun kardinal lagun zituela agertu omen zen handik, hauetan inori “jauna eta berori” esaten ez bazitzaion ere. Andereak leihoetara irteten omen ziren hura ikusteko; itxura ona baitzuen gure aitak, bai oinez eta bai zaldiz. Ez diot hori harrokeriaz, ondo baitaki jendeak zeinen urruti nabilen horretatik.

Beraz, gure amak ez zuen ezbehar handirik izan. Behin batean, hazi ninduen atso batek, goresten zidala, zera esan zidan: hain atsegina izanik, berekin harremana zuten guztiak sorginduak uzten zituela. […]

115. or.

Merlo Diaz agertu zen, gerrikoa bukarontziz eta beirakiz betea zekarrela: mojen tornuetan edatekoa eskatu eta ontzia lapurtuz eramanak, Jainkoaren beldur handirik gabe. Lorentzo del Pedroso gailendu zitzaion, ordea, kapa bikain batekin sartu baitzen, truke-mahai batean berearekin trukean jaso zuena; ez noski ilez ile eraman zuenaren truke jasoa, bizar gabetua baitzeukan. Kapa eranzte hori, jokoan ari nahi zuela adierazteko, egiten zuen honek, eta, besteenekin batera uzten zuen; gero –partidatik kanpo geratu zen itxuran-, bere kapa hartzera joan, hoberena hartu eta alde egiten zuen. Bigizta-jokoan eta boletan erabiltzen zuen amarru hau.

123. or.

Ohean geratu ziren, burusian bilduak esan nahi dut, mantar deritzen horietako batean, denek zorriketarako erabiltzen dutenean, alegia. Laster hasi ziren babesa nabaritzen; ze, bazebiltzan han zakurra baino goseago zen zorri bat eta haietako bati hozka egitean zortzi eguneko baraua hautsi zuen beste bat; frisoi erakoak ziren batzuk eta zezenari belarrira botatzekoak beste batzuk. Haiengan janez gosaltzeko asmoa zuten; erauzi zuten burusia eta madarikatu patu txarra, euren buruak hazka deseginez.

Lukax Dorronsoro [itzultzailea]

Lanbidez maisua, idazlea eta itzultzaile oparoa izan da, eta antzerki-lan ugari itzuli eta argitaratu ditu euskaraz: Udaberria gau hartan (J. Poncela), Arresi latza (Calvo Sotelo), Zauri argitsua (J.M. Segarra), Zazpi deadar itsasoan (A. Casona), Kristal lizentziatua, Ijito nexka eta Rinkonete eta Kortadillo (M. Cervantes). EIZIEren Itzulpen Antologia III liburuan ordura arte argitaratu gabe zegoen Alfonso Sastreren Komando baten analisia antzerki obrako lehen zatiko bi koadroen itzulpena dago irakurgai.

Horrez gain, antzezle amateur bezala ere lan egin izan du. Margo Ederdun Entziklopediako lankide ere izan da eta 9. zenbakian argitaratu zuen Izadiaren mundua itzulpena. Apaizgintzako ikasketak egin zituen Gasteizen eta Donostian,  eta ikasketetan zehar euskal kultura aldarrikatzen saiatu zen, nahiz eta hainbat irakaslek, garai hartako errepresio politikoarekin bat eginez, bere aurka egin. Gazteluko (Gipuzkoa) parrokoa izan da eta Yakin, Zeruko Argia eta Olerti aldizkarietan idatzi izan du, besteak beste.    Nor da nor (eizie)