Euskararen jakinduria: Felix Zubiaga

Atalak: bAst

 

9. or.

Hizkuntzak Neolitos sakonean hasi eta milaka urtetan zehar herrien jakinduriarekin batera sortu ziran eta herrien jakinduriarekin batera burutu. Gizakia hasieran izadiko jakinduriak harrigarritzen zuan eta abereen sena aintzak hartzen, baina, indarrean eta abaiadan ezpada ere, ehizako trebezian gainditzen zituan, eskerrak aizkora eta azagaien teknika berriei.

 

14. or.

Eskulaneko tenplorik ezean, Euskal Herrian Ainamendi, Otamendi, Aramendi eta Uliamendi berezko santutegien izenak agertzen dira, jainko arketipoa aurrizki dutela edo Montaine, Montoto, Monterré, Montoliu atzizki daroela erromanikoetan. Onomastika josketa honek aurrizki eta atzizkien egiturak sortu zituan euskararen gida duten hizkuntzetan, latinak eta erromanikoek berere.

15. or.

Harritzekoa da euskara bezalako ahozko hizkuntzak, ezeren idazki gabe, Neolitos hasierako hizkuntza arautuaren asmoari jarraiki, osotasunean irautea eta hizkuntza helduenak bezalako hazkundea lortu eta jakinduria mailan paregabea agertzea, euskara beraren egituran, hizkune eta esakunetan ikusiko dugunez.

16. or.

Sumeriar gramatika arauak ikusi eta euskal gramatikarenarekin gonbaratzea baino ez dago, antzera handikoak bai-dira biak ere, hasieratiko hizkuntza asmo beretsuaren arrasto ziurrak direla.

19. or.

Ra argiak, erkingutik hara arraunketan iragoten ditu ortziko urak, oreietan zehar orbian, edo aireko ertzak orubeko ordekakoekin urbilduz eta eremuak, organ errodatuz, iraulkan, aranetara arintzen eta errekan erortzen, arruak urratzen eta arroileko irristuetan arrobatzen dela. Ra ereduak bere santutegien arrastoa utzi du Armendi, Erremendi, Orzomendi, Armina/Miner bezalako izenetan eta bere arraka konposagaien deskribapenean.

39. or.

Nahiko dugu Ra arketipoak iruzkia ordezkatzen duena jakitea beragandik erre, oru, urre, berezko edo antzeko analogiak ulertzeko, baina nola ulertu ar, errai, irri, ur, era ere izan daitezkeenik, bere sorkuntzako mitoa jakin ezik, edo erra, ira, haren zigor asmoa kontuan izan ezik, edo oroi, oro, orro, erru, berekiko zaleen orazioneak ohar gabe? Orduan bai, ulertzen dugu oroi/orho/orro eresien eta irriken eredua. Ra/Horus arketipoak egitiarren artezi edo magia berezia du jarraiko esakeretan ikus dezakegunez.

Erran/arren egiturak Erra jainkoarekin harrematekoak dira. Berak erranaz sorkuntza lortu zuan bezala, arrenean egiten zaizkion arrankurak onez har ditzan, erran eta erein erabatera.

Eregu/erregu hizkunean errito ohikune zehatza ikusten da. Erra jainkoari erregu egin aurretik, eregu egin behar zaio, ots, ondo erran, mimoz oratu, haren erak eresi, eskerra ardiezteko. Haraz gero, erritozko edozein otoitzek bi zati ditu: lehenengo jainkoaren ahala aitortzen duena eta urren, eskabidea egitekoa.

Ersu/erresu esakerak lehengo hizkuneari jarraitzen dio. Egitieraz ersu esaten dena euskarak erresu dino, ots, jainkoari egin eskari sutsu eta eraginkorra, erreoparien erakutzia aurrean zela. Erroman rogu/rogo dino hizkuneak: “erre oparien txondorra/eskaria” materia eta forma erabateratsu datozela. (ikus 105 or.)

Erres/errez hizkunaren arabera, harremanak sendotu eta salerosketak ziurtatzeko erresak edo diru aurreratuak ematen dira, ezkongaietako arras deitu-diruak bezala. Era berean erre-opariak egiten ziran jainkoekikoak errazteko. Hortik dator erresatu/erraztu, ahozko eskari eta agintzari hutsa ere aipatzeko.

Erregutu/erregutau hizkune formularen arian dator “esan/erantzun” bezala, eretxi/eresi gogoz uste izatetik ahozkatzera edo abestera datorren bezala.

52. or.

Jakinduria zaharra eta jakinduria berria ez dira elkarren aurka jarki, biak ere gizaki beraren eskarmenduko bai-dira: haurtzaroko gida bata eta adinduarena bestea. Hagatik euskal ikuspegitik “amatar jakinduria” deitu liezaioke jakinduria zaharrari, An jainko egilearen alaba Inanak bezala, amek ere haren me=aduez jabetu zirelako. Hagatik agertzen dira jakinduriaren jainkosa amak bai Sumerren eta bai Egipton, Nin-Sun batean eta Maat bestean eta jakinduria ama Israelen. Jainkosa hoien izenaz eta eginkizunaz oroit da euskara eta euskalduna, hala Mariren aginduen marraz edo Maidiren maite-mainaz, halako magiaz eta bihozkeraz gizakien pausoak xedatzen dituztenak. Jakinduria zahar hau da Euskal Herriko hako amatar agintearen santzuetariko bat.

56. or.

Ra arketipoan ere tokizenak dira aurrelari eta mendien izenak gida, Aramendi/Mendiaria, Erremendi/Monterré, etab. Berdin gainerako arketipoekin: Arrate/Atarre, Artola/Dolare, Arika/Garia, Argatza/Gatzari, Erize/Izarai, Eresuma/Somera, Oribar/Ibarruri, Oriol/Oilora, Iriola/Olaria, Urgell/Gallur, Ireland/Landera, Ermon/Moner, Turriz/Zizur, etab. Adibideok nahiko dira Ra arketipoaren atzizkiak zeintzuk diren jakiteko.

76. or.

Etimologistek grekoan edo latinean ezelako susmorik aurkitzen duteneko, iturria agortutzat eta azter-lana burututzat, ematen dute, baina iturburua gorago eta Sortalderantzago dago eta sakonago sorgua. Grekoa eta latina euren aldiko hizkuntzen lekuko onak dira, baina inondik ere ez hizkuntzen iturburu. Iturburua arketipoetan dago eta arketipooi erantzuten dion hitza bera da etimologiaren hermeneutika.