Gerra garaiko ametsak

Atalak: bAst

Gerra garaiko ametsak

Poztu nintzen liburu hau liburu-dendan ikusi nuenean. Ngugi Wa Thiong’o idazle handia euskaraz. Gerra garaiko ametsak. Azala erakargarria, koloretsua. Liburua eskuan hartu eta kontrazala irakurtzera: “Aita bat, lau emazte eta hogeita lau senideko familia kikuyu batean jaio zen Ngugi wa Thiong’o, Limurun (Kenya), 1938an. Haurtzaro xume bezain zoriontsua darama mutikoak, britainiarren koloniaren mendean bizi denik ia ohartu gabe. Pixkanaka, ordea, aldaketa ugari hasiko dira gertatzen bere inguruan, eta, adinean aurrera egin ahala, are handiagoa izango da horien eragina bere bizitzan, urruneko itzal gisa ikusten zuen inperioaren bortizkeria eta haren kontrako altxamenduen ondorioak etxe-zokoraino sartuko baitzaizkie laster. Haurtzaroko oroitzapenen bilduma honetan ez dira falta jaioterriko paisaiaren eta jendearen gaineko deskribapen zehatz eta koloretsuak, ez eta tradizio eta kultura kikuyuenak ere. Haur zeneko begirada berreskuratu du egileak bere istorioaz eta testuinguru sozio-politikoaz idazterakoan: jakin-minezko begirada, irreala eta erreala biak bat egiten dituena, magiaren boterean sinesteari utzi ez dion haurrarena; ezeren gainetik, amets egiteari inoiz uzten ez dion mutiko baten begirada.

Olatz Prat itzultzailearen hitzaurretik puska bat hartu dugu: Kamitiko Segurtasun Goreneko Espetxean pasa zuen urtebeteak hizkuntzari buruzko hausnarketa sakonera eraman zuen Thiong’o. Atera zuen ondorio nagusia zera izan zen: hizkuntzak kontrolerako tresnak direla. Hizkuntza batek ez duela ezer berezkorik beste bat baino hizkuntzagoa egiten duena, eta botere kontua baino ez dela, honenbestez.Hala, espetxeanegin zezakeengauzarik onena, espetxera eraman zuen hura bera egitea zela erdietsi zuen: gikuyuz idaztea alegia. Bertan zela ondu zuen Caitaani mutharaba-Ini eleberria –Devil on the cross ingelesezko bertsioan-, gikuyuz idatzitako lehen eleberri modernoa. Hori gutxi ez, eta, idatzi, Estatuak ematen zion paper bakarrean idatzi zuen: komuneko paperean.

Barne hegalean dator egilearen berri: Ngugi wa Thiong’o idazle afrikar entzutetsuenetako bat da. 1938an Kenya kolonialean jaioa, txiki-txikitatik nabarmendu zen hitzaren erabileran. Mutiiri, kikuyuz idatzitako lehen egunkariaren sortzailea, Kaliforniako Unibertsitateko (Irvine) Ingeles Filologia eta Literatura Konparatuko irakaslea da egun. 1964an, Weep not, child (Negarrik ez, haurra) eleberria idatzi zuenetik, asko dira egileak argitaratu dituen eleberriak, bai eta antzerki-obra, saiakera eta haurrentzako ipuinak ere. James Ngugi gisa sinatu zituen lehen lanak, harik eta, 1969an, jatorrizko izen afrikarra berreskuratu zuen arte.

1. kapituluaren hasiera:

 

Handik urte batzuetara, hilabeterik krudelena apirila zela zioen T.S. Elioten poema irakurtzean, 1954ko apirileko egun batean Limuru izeneko inguru hotz hartan gertatu zitzaidanaz oroitu nintzen, beste Eliot batek, Sir Charles Eliotek –garai hartako kenya kolonialeko gobernadoreak- 1902an europar kolonoentzat erreserbatu eta White Highlands izendatu zuen lurraldeko txokorik preziatuenean. Gertatutako guztia kolpetik etorri zitzaidan gogora, xehetasun osoz.

2. kapituluaren hasiera:

1938an jaio nintzen, beste gerra baten itzalpean, Bigarren Mundu Gerra; Thiong’o wa Nducu nuen aita, Wanjiku wa Ngugi ama. Ez dakit nire aitak zituen lau emazteekin izandako hogeita lau seme-alabetatik zenbatgarrena nintzen, baina nire amaren etxeko bosgarrena nintzen. Nire aurretik zetozen Gathoni, nire arreba zaharrena; Wallace Mwangi, anaia zaharrena; eta Njoki eta Gaciru arrebak, ordena horretan, eta Njinju nire anaia gazteena, gure amaren seigarren eta azken oinordekoa.

Gure etxeaz non lehen oroitzapena atari zabal batena zen, eta zirkulu-erdi bat osatzen zuten bost txabola zeudela han. Horietako bat nire aitarena zen, non ahuntzek ere lo egiten zuten gauetan. Txabola nagusia zen hura, baina ez tamainagatik, beste lauretatik aparte –eta denetatik distantzia berera- zegoelako baizik. Thingira deitzen zitzaion hari. Nire aitaren emazteek –edo gure amek, hala deitzen baikenien guk- txandaka eramaten zuten janaria aitaren etxolara.

Emakumeen txabolak zeregin bakoitzerako eremutan banatuta zeuden: hiru harriz mugatutako tximinia bat erdian; lo egiteko eremuak haren bueltan eta despentsa moduko bat; ahuntzentzako gela zabal bat, eta, gehienetan, ospakizun berezietarako hilko ziren ardi edo ahuntzak gizentzeko saroi txiki bat. Etxalde bakoitzak aletegi bat zuen, pilote gainean egindako txabola txiki biribil bat, elkarri lotutako adaxka finezko hormak zituena. Aletegiak erakusten zuen oparotasunaren eta eskasiaren neurria. Uzta eder baten ostean, arto, patata, babarrun eta ilarrez betea egon zitekeen. (…)

8. kapituluaren hasiera:

Arratsalde batean, amak galdetu zidan: “Nahi zenuke eskolara joan?”. 1947a zen. Ez dut gogoan eguna edo hilabetea. Oroitzen dudana da hitzik gabe gelditu nintzela hasieran. Baina galdera eta une hura betiko iltzatuta gelditu zitzaizkidan gogoan.

Kabae desmobilizatua izan aurretik ere, hura baino anaia gazteagoak, Wallace Mwangi nire anaia zaharrena barne, eskolara hasi ziren; gehienek, halere, urtebete edo bi urteren ostean utzi zuten, garestiegia izaki. Neskei, oso azkarrak izanik ere, are okerrago joan zitzaien, eta urte-bete egiterako utzi zuten eskola; etxean erakusten zioten elkarri, Biblia irakurri ahal izateko adina ikasi arte. Urrun ikusten nuen eskola, ni baino zaharrago zirenentzat edo familia aberatsetan jaiotakoentzat balitz bezala. Ez nuen inoiz pentsatu eskolara joaterik ere izango nuenik.

20. kapitulu hasiera:

Amonak zituzten haurren inbidiatan hazi nintzen, bisitatu ahal zituztenak eta eurak bisitatzera etor zitezkeenenak; emakume haiek opariak ekartzen zizkieten beti, platano edo batata sorta bat, esaterako, edo are inportanteago zena: laztanak eta jolasak, hori bai oparia. Noski, amonaorde eta amona ugari nituen nik ere Gikuyu familia zabalean, non nire amonaren adin-taldeko emakume guztiak nire amona baitziren. Ezin nintzen, ordea, haiengana joan eta haiekin jolasean hasi, besterik gabe, edo ezer eskatu, ezta euren besarkada edo laztanak espero ere, eskubide natural gisa. Beste haurrak euren amonei buruz hitz egiten zutenean, are sakonago sentitzen nuen nire aitaren aldeko aiton-amonen falta, bai eta amaren aldeko amonaren absentzia ere. Tren bat hartu eta hura ezagutzera joateko izan nuen aukera bakarrak talka egin zuen eskolako nire ametsekin; horrenbestez, Amona Gathonirekin igaro zituen egun zoragarriei buruz anaiak kontatutakoarekin konformatu behar. Beraz, Rift Haranetik zetorren jende oldea zerbait txarraren seinale zen arren, alderdi positiboan zentratzen saiatu nintzen: amona etxera bueltan zen.

 

Horiek dituzu aipatutako liburutik hartutako pasarte batzuk, lagin gisa balio dezaten. Liburu atsegina, gustagarria eta egile beraren bertze liburu batzuk irakurtzeko gogoa pizten duena begitandu zaigu. Euskaraz badago bertze bat, Negarrik ez, haurra baita.

“Lurrak kendu egin zizkioten nire aitari eta bizitza osoa eman zuen gizon txoriak noiz alde egingo zuen zain. Baina gizon txuriak ez zuen joan nahi, eta bertan hil zen nire aita, bereak ziren lurrak txuri batentzat lantzen. Nik ere, gizon txuri batentzat egiten dut lan, gureak ziren lurretan…

…Baina ziur naiz egunen batean berreskuratuko ditugula. Bitartean, hemen izango naiz lanean, egun handi horren zain”.

Njoroge eta bere familiaren istorio trajikoa Kenian kokatzen da 1950. urtean.

Hortxe ditugu, bada, bi liburu estimagarri. Kenyatik agur denoi.

Ondo izan, aio! Onetik edan! Eta komuneko paperetik gorde puxketa bat!