Hondartzako gogoetak (I)
Udako eguzki galdatan, hondarretan etzanda egoteak askorako ematen du: azala iluntzeko, lo egiteko, irakurtzeko, eta nahi izanez gero, ariketa soziolinguistiko xumeak egiteko. Beno, orain kontatuko dudana ez dakit hain ariketa xumea den 25 urtetik gorako entzuketa lanaren ondorioa baita. Zarauzko (Gipuzkoa) hondartzan eibartar taldeari belarria jarrita egindako “ikerketa” da honakoa. Nire adineko gazte koadrilaren gurasoak beti gaztelaniaz entzun ditut, korroan eseri eta hitz eta pitz. Euskaraz hitz solteren bat. Aspaldi ama hizkuntza euskara izan eta gaztelaniara jauzi egindakoak ote? Ez diet galdetu, nire irudipena baino ez da. Haien semeei dagokienez, pare bat entzun izan ditut euskaraz, primerako euskaraz. Gainerako guztiei hitz erdirik ere ez. 25 urte eta gero ateratako ondorioa: gutxi batzuk badakite euskaraz nahiz eta hondartzako eguzkipean ia inoiz erabili ez eta gehienak ez lirateke gai elkarrizketa euskaraz emateko.
Hara nolako ezustekoa! Hirugarren belaunaldia iritsi da, pardelak balantzaka dabiltza hondarretan, eta aitak atzetik: “Etorri hona maitea, gero joango gara uretara”. Mende laurdenean erdaldun nuena di-da batean euskaldun! Aitatxok primeran egiten du euskaraz. Ez dakit poztu ala tristatu. Etorkizun hurbileko kalkulu ezkorra egin dut segituan: pardelak ahaztu eta haur horiek gutxieneko fundamentuarekin hitz egiten hasten direnean gaztelaniara egingo dute jauzi. Sarri esandakoa: euskara haur hizkuntza dela ikasiko dute. Horren adibide garbia aurten frogatzeko aukera izan dut, nola ez, “testuinguru soziolinguistiko” berean. Datorren astean hurrengo kapitulua.
Onintza, zeure burutazioak galdera honetara eraman nau: Zarauzko hondartzako zeure ikerketa ikusita, zenbat belaunaldi behar dira hizkuntza bat galtzeko? Erantzuna zeure testuan datorrela iruditu zait argi eta garbi.
Inaxio, zure erantzuna irakurrita “euskara intermitentea”ren istorioa osatu dut oharkabean. Agian, aiton-amonak euskararekin jaio ziren eta gero galdu zuten, baina beraien seme-alabek ikasi egin dute, agian ikastolan. Seme-alaba horiek, agian, euskara ezkutuan izan dute eta guraso egin direnean ezkutalekutik atera dute. Eta agian, beraien haurrak hazi ahala berriro kobazuloan sartuko dute euskara. Eta nork daki, agian, aiton-amona egiten direnean berriz aterako dute.