Nancy Fraser: “Emakume pribilegiatu gutxi batzuk toki batetik bestera mugitu dira, hori da egin den guztia”

Atalak: Gizartea

“Menpean hartzeko modu oso modernoak ere badira, egituren bidez, aitaren edo senarraren debekuen bitartez baino”. Argazkia: www.latempestad.mx.

Nancy Fraser politologo eta feminista estatubatuarra da. Bere ustez, emakume multzo batek baino ez du lortu boterea hartzea. Haiek gizonekin lehiatzen dira, eta gizonen jarrerak imitatzen dituzte. Egiturak bere horretan segitzen du: produkzio ekonomikoa eta erreprodukzio soziala ez dira uztartu.

Fraserren ustez, feminismo erradikala geldirik dago orain eta munduko herrialde askotan indarra duen mugimendua feminismo liberala da. Ez da bere gustukoa, haren iritziz, arazoak sortzen ditu. Feminismo liberalak egitura sozioekonomikoa ez dute ukitzen, eta beraz, gizonen eta emakumeen arteko desberdintasunak berdintzerik ez dago. Bere ustez, menpekotasun modernoaren adibide garbia da lan bikoitza, eta batez ere emakumeek sarri izaten dituzten ordu soltetako enplegu ugariak.

Fraserri Mariana Vilnitzky-k egin dio elkarrizketa Alternativas económicas aldizkarian (2014, iraila) eta ondokoa zati baten itzulpena da. Jatorrizkoa paperean baino ezin da eskuratu. Irakurle, elkarrizketaren bukaerara iristen bazara eta ildo bereko artikulu gehiago irakurtzeko gogoz geratzen bazara, 2014ko abenduko Larrun aldizkaria (Ekonomia feminista. Bizitza erdigunean, eta ez merkatu kapitalista) irakurtzera gonbidatzen zaitut.

Marx emakumeez ahaztu al zen?

Erantzuna bai eta ez da. Marxen testuan emakumeen egoeraz aipamen asko dago; aipamenak komunitateko eta familiako lanei buruz, fabrikako lanez gain. Baina aipuok tartekakoak dira eta ez daude sistematikoki kontzeptualizatuta. Marx, batik bat, produktuen eta zerbitzuen ekoizpenean oinarritzen da, langileak itxuragabe esplotatzean, plusbalia sortzean. Ekonomia modu klasikoan begiratzen zuen.

Ekonomia horren atzeko partea ere badago, gainerako ekonomiarentzat baldintza dena. Ezin da ekoizpenik, zerbitzurik, plusbaliarik, kapital metaketarik eta lan esplotaziorik izan, esparru ekonomiko horren atzean beste esparru bat ez badago. Esparru horretan gizakiak ugaltzen, sozializatzen, hezten eta zaintzen dira. Esparru horretan mugitzen dira balore sozialak. Ezkutatutako esparru hori erabat beharrezkoa da Marxek esparru ekonomikoan aztertu zituen klase harremanak ulertzeko. Berak ez zuen sistematikoki teorizatu erreprodukzio sozialaren testuinguru hori.

Feministek gehitu al zuten atal hori?

Feministek, nire ildokotzat ditudanek behintzat, testuinguru hori teorizatu zuten eta ekoizpenaren eta ugalkortasunaren arteko harremana landu zuten, ekonomiaren eta gizartearen arteko harremana. Historikoki genero banaketa honela izan da: ekonomia produktiboan batik bat gizonak eta erreprodukzio sozialean batik bat emakumeak (sinbolikoki behintzat). Ez dago guztiz banatuta, egia da emakumeek beti egin dutela lan diru truke, eta gizonek erreprodukzio sozialaren eremuan parte hartzen dute.

P. Thompson historialariak Iraultza industriala baino lehen ere lan bikoitzaz (etxean eta kanpoan) kexatzen ziren emakumeak aipatu zituen.

Historian zehar hala izan da. Salbuespen tarte batean langile gizonek borrokatu eta zenbait kasutan lortu zuten “familia soldata” izenekoa. Familia guztia mantentzeko balio zuen. Emakumeek ez zeukaten kanpora lanera atera beharrik dirua irabazteko. Langile klaseak hori nahi zuen eta horren alde egin zuen borroka. Baina salbuespena izan da.

Dena dela, ez dirudi emakumeen aldeko jarrera denik…

Noski. Menperatze maskulino eta menpekotasun femenino modu bat zen. Baina babes handia eman zien Ingalaterrako, Estatu Batuetako, Frantziako eta beste hainbat herrialdetako langileek. Baina salbuespena izan zen zeharo. Emakumeek beti izan dute lan bikoitza. Lan eta lan egiten dute familiako aurrekontua laguntzeko.

“Nire ustez, egitura produktibo eta erreproduktiboa, genero banaketaren ezaugarri hori, erdi-erdian dago, oinarrizkoa da. Gizarte kapitalistetan menpekotasun femeninoak hartzen duen formaren oinarri instituzionala da. Ez dut uste Marxek ulertuko zukeenik”. Argazkia: Centro Cultural Contemporaneo de Barcelona.

 Marxek ezin izan zuen ikusi?

Nire ustez, egitura produktibo eta erreproduktiboa, genero banaketaren ezaugarri hori, erdi-erdian dago, oinarrizkoa da. Gizarte kapitalistetan menpekotasun femeninoak hartzen duen formaren oinarri instituzionala da. Ez dut uste Marxek ulertuko zukeenik. Ez zen nahita sexista. Berdintasunaren alde zegoen, baina orduko pentsaeraren eta itsutasunaren eraginpean zegoen.

Noski, Engels ere hor dago. Familiaren, jabetza pribatuaren eta Estatuaren jatorriei buruzko liburuan, munduan emakumearen menpekotasunaren harreman historikoa azaltzen saiatzen da. Baina ez dut uste haiek, egiaz, ulertzeko erreminta guztiak zituztenik.

Munduan ba al da tokirik emakumea menpekotasun horretatik askatzea lortu denik?

Ez dut uste halakorik lortu denik. Agian, parekidetasun gabezia motak aldatu egiten dira herrialde eta erregio batetik bestera. Asiako hegoaldean, herrialde batzuetan, emakumeak kalera ateratzea ere debekatuta dauka oraindik, patriarkatua ulertzeko modu oso zaharra da, nahiz eta gauzak aldatzen ari diren. Menpean hartzeko modu oso modernoak ere badira, egituren bidez, aitaren edo senarraren debekuen bitartez baino. Estatu Batuetan daukagu menpean hartzeko modu modernoa, lan bikoitza, gero eta sarriago hiru edo lau lan dira, egoera ekonomikoak hala eraginda. Egoera prekarioan dauden emakume askok enplegu bat baino gehiago dituzte. Askok hamar ordu egiten dituzte McDonalds-en, beste hamar Wallmart-en, beste hainbat denda batean. Egun erdiko eta denboraldi baterako lanak dira.

Tunelaren bukaeran argirik ba al dago?

Itxaropena borroka sozialen gaitasunean dago. Ez da automatikoki gertatuko. Emakumeon esku dago aldaketa. Feminismoak garaiak dauzka, garai biziak eta geldiagoak. Gaur egun, feminismo erradikala geldirik dago, eta bere tokian feminismo liberala daukagu. Nire ustez, feminismo horrek arazoak sortzen ditu, desegokia da.

Zergatik?

Emakume profesional oso pribilegiatuak, heziketa maila altukoak, kualifikazio handikoak, mundu korporatiboan eta militarrean postu gorenetan daudenak enpoderatzen ari dira, beste hitz batzuetan esanda “kristalezko sabaia”. Gailurrera heldu, gizonekin lehiatu, gizonen erara.

Botere mota “maskulinizatua”…

Guk esaten dugu “sozialki maskulinoak” bihurtzen direla. Mota horretako feminismoak du indarra Estatu Batuetan, Ingalaterran, munduko leku askotan. Nazioarteko Diru Funtsaren gidaritza duen Christine Lagarde bezalakoak dira. Baina NDFk munduaren zati bat kanpoan uzten badu doitze estruktural eta politikoak eginda, eta hori egiten duena emakumea bada, hori ez da aurrerapena.

Erreprodukzioan arreta jarriko duten politikentzat toki handirik dagoenik ez dirudi, erabat produkzioari begira antolatutako munduan…

Zoritxarrez, boterean dauden emakumeek gizonek bezala funtzionatzen dute. 16 orduz egin behar dute lan gobernuan, enpresan, abokatutzan edo medikuntzan. Eta ez dute denborarik hartuko lixiba egiteko, ontziak garbitzeko, otorduak prestatzeko, bainerak garbitzeko, fardelak aldatzeko… Beste norbaitek egingo du lan hori guztia.

“Nazioarteko Diru Funtsak munduaren zati bat kanpoan uzten badu doitze estruktural eta politikoak eginda, eta hori egiten duena emakumea bada, hori ez da aurrerapena”. Argazkian Christine Lagarde NDFko burua. Argazkia: www.contribuables.org.

Beste emakume batek?

Gehienetan emakume etorkinak, beltzaranak, herrialde pobrekoak, nekazaritza gunekoak. Ohikoa da emakume horrek soldata oso murritza izatea, bere haurrak utzi izana edo bera baino are pobreagoa den norbaiti utzi izana zaintzeko. Hasieran aipatu ditudan emakume horiek arrakasta dute emakume hauen bizkar. Produkzioaren betiko historia da, erreprodukzioaren gainean eraikitzen dela. Emakume pribilegiatu gutxi batzuk toki batetik bestera mugitu dira, hori da egin den guztia. Baina egitura ez da aldatu.

 Nola alda daiteke egitura gure inguruko guztia beste era batera badago antolatuta? Nola esan daiteke: “Oso ondo, lauretan banoa zeren bostetan umea eskolan jaso behar dut” eta atzean ez geratu, gauza bera beste inork egiten ez badu (eta noski, bere aitak ez du egiten)?

Aipatu duzuna, orain daukagun egituran bizi den eta borroka hor egin behar duen pertsona baten ikuspegia da. Zer gertatuko litzateke “lan egitura hau ez da bidezkoa eta aldatu egin behar dugu” esango lukeen mugimendu politikoa balego? Norbanakoaren borrokaz baino elkarte eta mugimenduen egitura berdiseinatzeaz ariko ginateke.

 Adibiderik ezagutzen al duzu?

Bateren bat. Ez da perfektua, baina egin ziren saiakera batzuk. Herrialde komunistak zerbait desberdina egiten saiatu ziren. Ez zen derrigorrez ona izan, baina aurrerapen batzuk egin ziren, herrialde kapitalistekin alderatuta. Latinoamerikan ekonomia sozial eta solidarioko mugimendu kooperatiboak daude. Haiek lanak banatzeko eredu kooperatiboak antolatzen ari dira, erreprodukzio soziala produkzio ekonomikoan integratzen dute. Jendea ari da saiatzen.