Memoriadun euskara

2024-11-16  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Autobiografia idaztea omen da garapen pertsonalerako tresnarik eraginkorrena, askatzaileena. Iraganeko kontuei tira egin eta gogora ekartzeak, orainaldiko korapiloak askatzen laguntzen omen du. Bai, laguntzen du orainaldia ulertzen eta komeni zaigun etorkizun bat marrazten. Eguneroko jarrerak berrikusita, garen bezala, lotura gutxiagorekin adierazten hasten gara.

Subjektu pertsonalaz esandako horrek, berdin berdin balio du Herri batendako ere. Gure  Herriaren nortasuna loturik, preso daukate iraganeko gertakarietatik. Hain da traumatikoa daukagun iragana! 1200, 1512, 1620, 1789, 1833/72, 1914, 1936. Ez dira zenbaki hutsalak. Ez dira gertakari hutsalen urteak. Garai esanguratsuak dira gure historian. Zenbat hildako, zenbat zauritu, zenbat min! Zenbateko zapalkuntza, egun ere aurrera daramatena!

Irudikatu dezagun euskaldunon kultura baserri bat dela. Orain 1200 urte, kultura horrek estatu bat eman zion bere buruari, teilatua ipini, arrotzen erasoengandik babesteko: Iruñeko erresuma, gero Nafarroakoa izango zena. Baina lehen aipatu ditugun urteetan, teilatu hori desegin egin digute. Iada ez daukagu babesik. Estatu gabeko nazioa baino, estatu gabetutako nazioa gara. Zer gertatzen zaio teilaturik gabeko baserriari? Higatu eta erori egiten dela. Ataka horretan gaude euskaldunok.

Zer egin dezakegu? Erresistentzia egitea dagokigu, teilatu gabetutako baserriari toldoa ipiniz. Toldo honek bi helduleku behar dituelakoan nago; bi zutabe: euskara eta memoria. Hain zuzen ere, gure nortasuna suntsitzeko, etsaiek indarrez kolpatzen dituzten bi zutabeak.

Inork gutxik ezagutzen du gure Herriaren autobiografia. Ezagutzeak izugarri lagunduko liguke oraina ulertzen, eta komeni zaizkigun estrategiak marrazten.

Nola zabaldu gure historia?  Euskara eragileen sare bat badaukagu josia, 50-80 hamarkadetako pizkundearen ondare. Zer iruditzen, hain garrantzitsua den memoriaren gaia ere sare horren bitartez zabaltzea, euskararekin batera?

Belaunaldi berriko euskalgintzaren berrikuntza horixe litzateke, memoria ere bere barne biltzea. Gainera, iragana ezagutzeak euskara ikasi edo eta erabiltzeko motibazioa ere sustatzen duelakoan nago. Horrela, bi ardatzek elkar elikatuko lukete, behar dugun nortasuna indartuz.

Independente izan zirelako gara, eta berriro ere izan gogo gara.

Asmatuko al dugu!

Hispanitatea ospatu

2024-07-11  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Badira urte batzuk Iruñean igaro nuela asteburu bat. Urriaren 12a zen.

Harrituta ikusi nituen dozenaka  latinoamerikar efemeridea ospatzen, kontzertu, txosna eta guzti. Zer pentsatua eman zidan: arbasoen menperaketa ospatu?! Konkistatuen asimilazio kulturala burutua da, pentsatu nuen. Amerikarren izaera, kultura (balioak, arauak, siniskerak, hizkuntza…) albo batera utzita, espainiarrek ezarritakoak bere egiten dituzte.

Genozidio deitzen zaio prozesu horri: Herri baten, kultura baten, izaera baten, suntsiketari.

Eurokopan lehiatu dira gure bi menperatzaile, Frantzia eta Espainia. Honetan, Athletic eta Realeko zortzi jokalari. Espainiako selekzioaren kamisetak azaltzen hasi dira kaleetan. Finala ikusteko pantaila handia, Iruñean. Asimilazio neurriaren erakusleak. Guk ez bezala, Espainiaren garaipenak ospatzen ditu belaunaldi berriak: “Vamos!”. Futbolak emozioak pizten ditu, eta hauek arrazoiari gailendu egiten zaizkio. Bada arrazoiketarik ere: “gureek Espainiarekin lehiatzen badute, ni ere Espainiarekin”. Nahiz eta jakin (?) Espainiak eta Frantziak gure ongizatea bermatzen zuen estatua ebatsi zigutela. Babes gabe utzi gintuztela. Genozidioa praktikatzen dutela, gurekin. Ala, ez dakigu? Konkistak eta genozidioak, urrunean soilik gertatzen direlako ustean bizi al gara?

Bada erresistentziarik: mendi korrikalariak, pilotariak… baina gure genozidioak aurrera darrai.

Futbolari zenbaitek uko egin diote euskal selekzioan parte hartzeari; selekzio arrotz baina ofizialetan aritzea nahiago dute. Zein mezu helarazten diote jarraitzaleei? gureak baliorik ez daukala. Gure Herriak baliorik ez daukala. Genozidioa laguntzen dute.

Ez dut urrun ikusten Espainiapeko euskaldunok ere urriaren 12a ospatuko dugun eguna, memoria guztiz galdurik. Gure arbasoak menpean hartu zituztela ahazturik.

Ala, matematikak zehatzak izaki, Deulofeuk “Historiaren matematika”-n aurrikusten duena beteko al da? Hala bedi.

Bitartean, bihoakizue nire esker ona kontrakorrontean ari zaretenoi, batez ere euskaraz sortzen duzuen guztioi. Arnasa da guretzat, itolarrizko ingurune honetan.

La pequeña Toledo

2023-11-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Horrela izendatu izan digute Oñati gure herria: “la pequeña Toledo”; espainieraz eta Espainiari erreferentzia eginaz.

Bada horretarako arrazoirik: erdi aroko eraikin monumentalak ditugu Oñatin: Sancti Spiritus Unibertsitatea, Lazarraga dorrea, Bidaurreta komentua, Zumeltzegi dorrea eta San Miguel parrokia berritua, esaterako. Aberastasun eta boterearen isla dira eraikinok. Ezagunak ditugu atzetik dauden hiru gizonak: Rodrigo Mercado Zuazola apezpikua, Juan Lopez Lazarraga ekonomilaria eta Pedro Belez Gebara kondea.

Ezagunak, edo. 1512aren bueltakoak dira hirurak, Espainiaren garai oldarkor eta loriatsukoak. Elite oñatiarra estuki lotuta zegoen espainia feudaleko koroarekin, errege katoliko ase ezinekin, hain zuzen ere. Faboreak egiten zizkieten erregeoi, eta bueltan sariak jaso: diru, lur, baimen zein izendapen. Zein fabore mota egin zituzten?

Zuazola, Nafarroa konkistatu berriko erregeorde Antonio Manriqueren kontseilaria zen. Nafarrak nola otzandu pentsatzen ibiliko ziren, biek ala biek Iruñeatik ihesi atera behar izan zutenean, nafarrek independentzia berreskuratzeko egindako hirugarren saiakeran, 1521ean. Mallorcako apezpiku zen orduan. Gero Avilako izendatu zuten, eta inkisizioan aritu zen Zaragozako judutarren kontra. Lan hauengatik lortu zuen Sancti Spiritus egin arazteko dirutza eta baimena.

Gebara, Oñatiko jaun. Zumeltzegi dorretik bere oinen azpian zituen Oñatiko etxeak, eta halaxe zanpatzen zituen oñatiarrak. Kapitain aritu zen Nafarroa konkistatzen 1512an, Noainen 1521ean, zein Amaiurren 1522an. Bere agindupeko Juan Arbizu zigortu egin zuten espainiarrek, Jakue Belatz Medrano Amaiurko kapitain heroikoarekin baimenik gabe hitz egiteagatik, hauek errenditu berritan. Herritar xeheek bazuten atxikimendurik anai euskaldunekin.

Lazarraga, Gebaratarren konfidantzazko gizona zen, baina Espainiako koroara salto egin zuen, Isabel erregina espainiarraren administrari, eta haren senar Fernandoren sekretario izateraino. Amerikarrei ebatsitako aberastasun bete itsasontzi Cadizera iristen ziren garaietan, espainiar koroaren kontabilitate buru izan zen. Esklaboak zituen. Nafarroa konkistatzen aritu zen, kapitain gisa berau ere. Bidaurreta egin arazi zuen, hain estimuan zituen eta baimena eman zien Espainiako errege katolikoen armarria bertan ezarriz.

Espainiak sarituak, euskaldunen aurkako borroketan, Nafarroaren konkistan parte hartzearan truke, besteak beste.

Sancti Spiritus, Lazarraga, Bidaurreta, Zumeltzegi eta San Miguel: Oñatiko turismoaren ikur. Eliteko hiru gizon handiki eta espainiarzale horiek utzi digutena ikusgarria da, erakusgarria ere bai. Baina zer da kontatu behar duguna? Espainiapeko hiru gizon handikiren historia? Eta milaka oñatiarrek, nola bizi izan zituzten garaiok?

Sumatzen genuena baieztatu egin du Gazteluaitzen egindako indusketak: 1000. urtearen bueltakoa da. Europa mailan errekonozitutako erresuma nafarraren baitan ginen oñatiarrok ere, beste euskaldun guztiekin bat eginik.

Nafar, 1200ean gaztelarrek konkistatu gintuzten arte. 1512rako gure eliteak zeharo espainiartuta zeuden, ikusi dugunez. Gutxi dakigu herritarrez, jasaten zituzten kondearen abusuei erantzuteko elkartzen zirelakoaz gaindi.

Dakiguna da nafar estatua ez zela feudala, eta zentzuzko konstituzio bat -Forua- zeukala, erregeen balizko gehiegikerietatik ere herritarrak babesten zituena. Lur komunalak kudeatzen zituena. Herri batzarretan erabaki eta auzolanean egiteko ohitura zuena. Funtzionarioak zituena defentsa, justizia eta administrazioa gauzatzeko. Garaian ohiko ziren estatu absolutisten alboan, kontraste handia egiten zuena zuzenbide piriniarrean oinarritutako sistema juridiko sozialagatik.

Dekonolizatu dezagun oñatiarron kontakizuna: ez al dugu kontatu behar, gure borondate eta legeen kontra konkistatuak izan ginela, eta Nafarroatik erauziak? Ez al dugu kontatu behar, ondoren, Espainiaren itzalean jauntxo batzuk zitaldu egin zirela eta gu menpean hartuz eta Nafarroaren konkista prozesu berrietan lagunduz aritu zirela? Ez al dugu kontatu behar, gauzak bestela zirela 1200 aurretik, Europako euskal estatu independentearen baitan ginelarik? Ez al dugu kontatu behar, goraipatu ohi ditugun hiru gizonok boterea eta aberastasuna irabazi zituztela, besteak beste,  euskaldunon estatua eraisten jardunda?

Kontatzen laguntzeko baina, heldulekuak behar ditugu: memoria lekuak. Bertara joan eta memoria egiten lagunduko diguten lekuak. Administrazio nafarreko gazteluak desagertu ziren, toponimian geratu diren arren: goian aipatu Gazteluaitz, Kastillokua, Gazteluko haitza eta erreka, Gaztelondo…

Apenas diren ezer gure begietara, “la pequeña Toledo”-ko monumentuen alboan. Zerbait behar dugu, komeni zaigun kontakizuna kontatzen lagunduko diguna. Menperatuaren ikuspegitik atera eta ahaldunduta hitz egiteko:  kontatu dezagun herri libre izan ginela, euskal estatu baten baitako, eta horrela izan gogo garela, bortxazko eta menpekotasunezko hainbeste mende eta gero ere.

Oñatiko banderari kendu berri diogu Espainiako bandera zaharra, Borgoñako gurutzea.

Bandera nafarra berreskuratu dugu, estatu independentea gogoratzeko: batzarren sinbolo den Gernikako haritzaren, eta askatasunaren sinbolo diren Foruen enparantzaren tartean dago, egoki.

Nahikoa al da? Nola sortu dezakegu Oñatin memoria leku bat, kontakizun espainiarrari gain hartzen lagunduko diguna? Euskaldunok ahaldunduko gaituena etorkizun duinago bati zentzuz heltzeko?

Justizien biktimok

2023-07-06  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bakoitzak bere sokakoak aitortzen ditu biktimatzat. Ez besterik. Sarriegi ikusten ditugu honen inguruko tirabirak. Nor ekarri behar dugun gogora eta nor ez, gaizki esateko ez bada.

Egiari zor, ikuspuntuak pertzepzioa eta epaia baldintzatzen ditu. Nondik begiratzen dugu? Azken 60 urteak hartzen ditugu kontutan? 1936tik gerokoak? Beti aurkitu ditzakegu zapaltzaile bat eta defentsan ari dena. Baina nor da nor, western filmetan? Westernek ez dute pelikula osoa kontatzen, zati interesatua baino, gatazkaren jatorria ezkutatuz. Geuri ere ez digute geurearen jatorria eskoletan kontatzen.

Perspektiba behar dugu. Gure inguruko orografia ezagutzeko, mendi tontor batetik izan ohi dugun perspektiba. Altuerak, metroek, emana. Horregatik, uste dugu mendetako aldia izan behar dugula kontutan, borreroak eta biktimak identifikatzeko.

Euskaldunok estatua sortu genuen 824an gure gizartea eta kultura babesteko. Meatxuen aurrean, defentsarako indar armatua antolatu genuen, estatu orok ohi duen legez. Laburbilduz, 1200, 1512 eta 1620an zatikatu eta menpean hartu gintuzten. Independentzia indarrez ebatsi ziguten. Ez ginen oldarrari eusteko gai izan, baina bai ondorioei bizirauteko. Harrezkero saiakera antzu batzuk egin ditugu burujabetza berreskuratzeko.

Perspektiba honetatik, garbi dakusagu borreroak nortzuk diren eta biktimak, gu geu garela: euskaldunok, gure kultura, gure hizkuntzarekin. Apurka apurka mapatik desagerraraziko gaituzten meatxupean bizi garenok. Euskararen beheranzko erabilera datuak, Frantzia zein Espainiako “justizien” azken epaiak… lekuko.

Euskaldunok gara biktima nagusi, aspalditxotik. Amerikan indiarrak diren bezalaxe. Geure mendetako historia ezagutzeko gonbitea luzatzen dizuegu, perspektiba irabazi eta egoeraz jabetzeko, eskoletan zein etxean.

Donostia nafarra da berria

2023-03-25  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Berrian jakin dugu Alemaniako bidai agentzia batzuek Nafarroa promozionatzeko kartel bat atera dutela, Donostiako badia ederraren argazkiarekin. Nork ez luke nahi horrelako paisaiarik bere lurretan!

Kartelak, aintzinako Erresuma Nafarrari egiten dio erreferentzia. Gertakariaren berri ematen duen Julen Otaegi Leonetek zera idazten du: “… Nafarroako turismoaren iragarkietan. Beste nonbaiteko irudiarekin, ordea: Donostiaren irudi orokor batekin.”

Uste dugu alemaniar horiek jakitun izango direla behinola Donostia Nafarroako Erresumaren hiri garrantzitsua zela. Antso VI. Jakitunak Forua eman zion 1181ean, eta irudiaren erdi-erdian zegoen, Urgull gainean, Motako gaztelua. Kartelak adierazten duena zuzena da, beraz, Donostia ez baitzen “beste nonbaiteko” garai haietan. 1200eko konkistaren buruan bereganatu zuen Gaztelak, Gasteizeko 9 hilabeteko setioaren prozesu berean.

Orain “beste nonbaiteko” garen zailagoa da erantzuten, errealitateak hori islatzen baitu: Espainiako komunitate desberdinetakoak garela. Baina eta, zer dio gure gogoak? Ontzat ematen ote dugu bortxaz, gure borondate eta legeen kontra kendu digutena? Guretzat, bat gara. Bertoko, eta ez beste nonbaiteko. 

Txibiteri ez zaio kartela gustatu; normala, berak ordezkatzen duen espainiartasunarendako: nola bat eginda ipini lur “baskoak” Nafarroarekin! Berarekin bat egingo ote du Urkulluk?

Gustura hartu ditugu Alemaniako berri freskoak, gertakari zahar berrituak, politikoki bat ginen garaikoak. Uste baitugu, euskaldunok, nor izango bagara, batuta eta inoren menpe egon gabe izango garela.

Dekolonizatu EH

2023-03-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurreko astean Bergarako Olaso Dorrean izan nintzen, sinboloez jabetzearen gaineko hitzaldi batean.

Sinboloen atzean kontakizun bat dago, eta bistan da: bistan dauzkagun sinboloek –armarri, bandera, monolito, kale-izen…–, inperioari komeni zaion kontakizuna kontatzen dute.

Herri zapalduen kontakizunik ez zaio komeni inperioari: bere zimentuak arrakalatzen ditu. Herri zapalduak berriz, ezinbesteko du bere kontakizun propioa, duintasunez aurrera egingo badu. Dekolonizatu beharra dauka.

Non ginen euskaldunok, konkista prozesuan? Inperioarekin, ala Herri erresistente? Bada, bietan. Nafarroatik konkistaz erauziak izan ondoren, euskaldun askok hartu zuen parte Espainiaren proiektu inperialean. Amerikan batzuk, eta Nafarroan bertan, bestek. Nafarroaren baitan berriz, konkistatzaileekin beaumondarrak, eta erresistentzian agramondarrak.

Guk ez, baina inperioko Herri zapaldu gehienek berreskuratu dute independentzia, eta beren bidea eta kontakizuna egiten ari dira. Gurera etortzean, min ematen die inperioaren sinboloek, Iralarenak kasu. Garbi daukate konkistaren afera.

Eta guk? Badakigu Belateko kainoiek edo eta San Martzialeko ospakizunak, min egiten dietela Nafarroa Garaikoei? Badakigu konkistatuak izan garela? Bagabiltza gure kontakizuna eraikitzen?

Zorionez, argi printza batzuk badira Antzuolan –armarria–, Arrasaten –kalea– eta Oñatin –bandera–, emandako eraldaketetan, esaterako.

Amerikako konkistak eragindako minak leuntzen ere gure ekarpena egin behar dugu, beti ere geure kontakizun propioaren baitan. Euskaldun askok bai, baina euskaldunok hartu al genuen parte? Gure estatuaren proiektua al zen? Gu, Espainia al ginen (gara) ba? Ala, Espainiak (eta Frantziak) menpean hartuta gaude?

Horrela gaude. Asko daukagu ikasteko geurekotu diren ahaldundutako amerikarrengandik. Jabetuko al gara, kontakizun propioaren beharraz!

Nafarroa, gaur

2022-10-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Nafarroa, izena da. Lurraldetasunari dagokionez, izenak Nafarroa Garaian eta Nafarroa Beherean eutsi dio soilik, azkenengo kendu zizkiguten lurraldeetan hain zuzen ere.
Izenaren atzean baina, izana dago. Egun garena, nortasuna, identitatea, iraganak moldatu du. Orduko lorpenek, akatsek, ezinek… moldatu dute gure oraina; gure potentziala eta baita gure mugak ere konfiguratu ditu iraganak.
Iragana ezagutzeari esker du orainak zentzua, norabidea, etorkizunera proiektatzeko ahalmena. Iragana ahaztu duenak noraeza bizi du. Gogora ekarri bestela amnesia ala Alzheimerra pairatzen dutenak; inoren menpe bizitzea dakar: inor izatea, nor baino.
Euskal Herrian ere inoren menpe bizi gara, eta amnesia zantzuak baditugula esango nuke. “Nafarroa Euskadi da” esan izan dugu, adibidez. Noraeza ulertzekoa da, izan ere, menperatzaileek lan handia egiten dute gure iragana, gure historia, ezkutatzen. Lehen militarki hartu gintuzten menpean, baina badakite benetako garaipena, behin betirakoa, guk memoria galdutakoan erdietsiko dutela.
Etorkizuna marrazteko iragana ezagutzea ezinbestekoa bada, ba al dakigu ezer gure iraganaz? Zorionez, ikerlari zenbaitek eta Nabarraldek besteak beste egindako lanari esker, gure iragana ezagutu dezakegu. Zer da kontakizunak esan nahi diguna?
Hasteko, Nafarroa geuk sortu genuen, halabeharrez, erasoen aurrean, geure habitateko bizi moldeak defendatzeko. Gainera, geure neurrira propio egin genuen: euskal gizarteak natural bizi zituen Nafarroako legeak, beren ohituretan oinarrituak baitziren, eta ez botere absolutista batek ezarriak. Eta ezin dugu ahaztu Europan, errekonozitutako estatua izan zela: egitura politiko gorena.
Iragan hau ezagutzean, osotasun baten parte garela ulertzen dugu, eta horrek naziotasun kontzientzia ematen digu. Politikoki zer lortzeko gai izan garen jakiteak auto-estimua altxatu egiten digu; euskaldunok, beharra ikusten dugunean eta batzen garenean, proiektu handiak aurrera eramateko gaitasuna daukagu.
Aurretik kontatutakoak, iraganeko lorpenak dira. Penak ere baditugu, eta bakarrean laburbildu ditzakegu: gure borondate eta legeen kontra kultura/estatu inbasoreek zatika eta biolentoki desegin digute egitura politiko gorena. Hemen kokatzen dira Amaiurgo gertakariak ere, beste hainbatekin batera: nortasunaren defentsan.
Memoria historikoak erakusten digu, “Zazpiak bat” baino, zazpitan banatutako bat garela, ala hiru administraziotan, ala bi estatutan banatutako komunitate bat. Errealitate gordin honek mugak ezartzen dizkigu egun. Gure ahuldadea da, eta adierazten digu nekez lortuko dugula batasun eta independentziarik egungo administrazioetatik.
Gure egoera hau bortxaz eraitsia izan dela jakiteak, motibazioa ematen digu egoera injustuari irtenbideak bilatzeko, izan ginen hura berreskuratzeko.
Zer da beraz, Nafarroa, gaur? Euskaldunoi kendu diguten babes-sistema da Nafarroa. Kendu diguten egitura politiko gorena; kendu diguten estatua da Nafarroa.
Etorkizunean kultura osasuntsu gisa bizi nahi badugu, zentzuz berreraiki beharrekoa.

Naziometroa, emantzipazio estrategiaren neurri?

2021-05-07  //  estatugintza, feminismoa, partaidetza  //  Iruzkinik ez

[Aitziber Zugarramurdi, Helena Xurio, Igor Biribai eta Iñaki Idigoras]

Munduan preziatua den wolframioa Bergarako laboratorioan aurkitu zuten Elhuyar Etxenike anaiek, 1783an. Metalik indartsuena da wolframioa, fusio, haustura eta korrosioari erresistentziarik handiena diena. Metafora aproposa, Telesforo Monzon abertzale bergararra zenaren etxean, bere ondarea kudeatzen duen fundazioak TM eLab deritzon ‘Euskal Herrigintza Laborategia’ eratzeko, helburu zehatzarekin: euskal estatua berreskuratzeko estrategiak lantzea.

Laborategietan instrumentuak behar dituzte ikerlariek, non diren neurtzeko; terrenoa ezagutzeko. TM eLab-en instrumentu propioa garatu dute independentzia nahiaren neurketak egiteko. Naziometroa du izena, eta EHU-ko ‘Parte Hartuz’ ikerlari taldearekin egindakoa da. Batzorde zientifiko batek egiten du inkestaren analisia, eta Naziometroaren zehaztasun zientifikoa bermatzea du xede. Jakina baita neurketak berak, baldintzatu egiten dituela emaitzak. Ikerlarien eskarmentu, intuizio eta interpretazio eta proiekzio gaitasunen araberakoa izango da esperimentuaren emaitza.

Goazen inkestaren planteamendura: Euskal Estatua, berreskuratzekotan, ‘autodeterminazio erreferendum’ baten bidez egingo dugula iradokitzen digu. Batzorde zientifikoak ez du beste biderik proiektatu. Emaitzen titularra, honokoa: ‘Autodeterminazio erreferendum adostu eta ofizial baten kontestuan nagusi dira Euskal Estatuaren alde agertzen direnak (%42)’. Paris eta Madrilen baimena izateari deritzote ‘adostu eta ofizial’. Zientifikook zilegizko autoritatetzat dituzte Paris eta Madril, zer eta independentzia kausarako! Laborategiak kutsatua dirudi.

Datuetan badira bi esanguratsu, laborategia bakarrik ez, gizartea bera ere kutsatuta gaudela adierazten dutenak. Kolonizatuak, alegia. Lehena da, erreferenduma ‘adostua eta ofiziala’ ez denean, independentziaren alde jende gutxiago gaudela. Sumisioa bistarazten du: norbere desirak eta beharrak asetzeko, inoren baimen beharra. Mendekuaren beldurra ere bai, agian. Ez daukagu berdinen arteko erlazio bat. Botere harremana asimetrikoa da, eta menpeko, gu. Ezer berririk ez: egoera ez da demokratikoa, biolentoa baizik. Kuartelekin gogorarazten digute.

Bigarrena %37aren datu ezkutua da. Horrenbesteko proportzioan daude Euskal Herrian, etorkizun politikoa erabakitzeko eskubidearen alde EZ direnak: hamarretik lau, ia. Irudikatzen duzu, laborategiko probetatxoan euskal lurretan bizi garen denok sartu, eta likido gris honen neurria nolakoa den?

Nola, 18 urtetik gorako milioi bat pertsona, eskubide baten alde EZ, XXI. mendeko Euskal Herrian? Milioi bat! Zein maila kultural eta politiko daukate? Zein maila gizatiar, eskubide baten alde ez egoteko? Zein ideologia? Bistan da, kimika desberdinekoak direla, eta beren funtzioa betetzen dutela gure askapenaren kausan: inhibidoreak dira.

Izan ere, nortzuk dira eskubideen alde historikoki azaldu ez direnak? Inperialistak, kapitalistak,  matxistak, faxistak… posesibo egozentristak, denak: ‘NI naiz jaun eta -besteen- JABE’ pentsatzen dutenak. Boterekeriatik ikusita, (besteen) eskubideak arriskutsu dira: besteen bizkarren gainean eraikitako norbere status quoa auzitan ipintzen baitute. Nola utziko dio honelako (subjektu) batek bere status quoaren inguruan ‘azpiko’ (objektu) batek erabakitzen? Horrelako aukerarik buruan sartu ere ez zaio egiten (besteen) ‘jabe’ dela sinisten duenari. Bada, askotxo dira, probintzitan zatikatutako Euskal Herriaren puskak BERE direnaren ideia daukatenak. Frantziar eta espainiar ikuspuntu edo ideologiatik, bistan da. Guk erreakzionatzea ekidin nahi duten inhibidore kimikoak, kolonoak dira ideologikoki.

Ba ote dauka zentzurik horrelako espezimenek, BEREn jabetzako objektutzat gauzkatenek, gure erabaki batean -beraiekiko independentziarenean, hain justu- parte hartzeak? Inkestaren planteamentua eta analisia egin dutenendako bai, antza. Eskarmentu gutxikoa ote da batzorde zientifikoa independentzia gaietan? Inkontzienteki kolonizatua, hauek ere, besteok bezala? Zientzialariak ere ez baitaude birusetik salbu.

Bada hori, tratu txarrak jasotzen dituen emakumearen gizonarekiko independentzia erabakia, lehenik beronekin adostu behar duela nola egin, hau baita bere eta ofizialtasunaren jabe. Eta balizko erabakiaren norabidea arriskutsua ez gertatzeko -gizonari, bistan da-, gizonak berak ere erabakian parte hartuko duela (kolonoen bidez): biek bozkatuko dutela emakumearen independentzia. Eta emakumeak, irabazteko, bi bozkaren %51 beharko dituela: harrapazan! Botere harreman asimetriko bat, zilegi ez den menperakuntza bat, demokraziaren sinbolo bihurtu den bozketa baten -parte-hartzaile, bai- bidez zurituz. Estrategia, bada. Zeinena, baina?

Gurea ez. Hobe luke emakume horrek, menperakuntzaz ohartzen denean, ahalduntzen hastea. Gizon bortitzari bizkar eman, agian beste eragile batzuekin elkartu, bere lanketa pertsonalerako gunea eratu… giro toxikotik kanpo, autoestimu eta boterea lantzeko. Burujabe eta aske denean erabakiko du gizon harekin zein harreman izan. Emakumea gara gu. Demokraziaren ‘festa’ deiturikoetan nekez kenduko ditugu menperatzaileak gainetik. Egoera, bere jatorrian, demokratikoa ez delako, %100 gure esku ez dagoelako. ‘Gu’ kontzeptua bera distortsionatuta agertzen zaigulako, erroldatu guztiak batzen baitutu Naziometroaren errelatoan.

Ikusitakoak ikusita, Naziometroak -ala ez-, zergatik ez euskal herritar, elkarte, alderdi, sindikatu, eskola, ikastola, unibertsitate, erakunde, komunikabide eta abarren kolonizazio maila ideologikoa neurtu? Zenbat berri arrotz? Hau da, zenbateraino gaude gu geu gristuta? Zenbaterainokoa da gure inhibidore rola? Beronen alderantzizkoa izango da independentziarako daukagun prestutasun psikologikoa, heldutasun maila.

Deulofeu katalan kimikariak Historiaren matematikak aztertu zituen. Bere kalkuluen arabera, hamarkada honetan irekiko zaigu urrezko aukera bat. Zortzi urte ditugu loturak askatu eta askapen prozesua osotzeko. Kimikariek gehien preziatutako elementua probetatxora isurtzen hasiak gara honez gero: katalizatzailea. Inhibidorearen kontrako rola jokatzen du honek, prozesua abiaraziz. Energia preso (potentzial) daukaten harresiak higatzen ditu, eraiste neurtu batean, energia emeki-emeki askatu eta bide naturala segi dezan, norbere zatiak fusionatuz, lotura toxikoak deseginez, eta harreman nutritiboak bilatuz. Kontzientzia da katalizatzaile. Argi emanazio bat izanen da emantzipazioa.

Euskararen eguna, Nafarroarena

2020-12-03  //  estatugintza, euskara, haserre  //  Iruzkinik ez

Ikusi al dituzu Eroskiren esne kaxak? Bi modelo behintzat baditu: CAV-erako bata, honen mapa, Trebiñuko zulo eta guzti, eta ‘EUSKADI’ hitzarekin. CFN-rako bestea, bere mapa eta ‘NAVARRA’rekin. Ez dut uste esne txarrarekin egindako bereizketa denik, baina ez digu euskaldunoi onik egiten.

(gehiago…)

Eskubide penalak

2020-10-21  //  emozioz, estatugintza, euskara, feminismoa, humanismoa, intentzioa  //  Iruzkinik ez

Eskubide penalak

Anariren ‘Zure aurrekari penalak’ eta Pettiren ‘Manipulazio estrategiak’ itzelezko bi diska dira. Bata bestearekin kateatuz, saiakera honetan eskubideak, aurrekari penalak dituzten manipulazio estrategiak ez ote diren iradokitzen dut, beharrei dagokien lekua itzultzeko.

Eskutik doaz eskuburdin eta eskubidea. Batak ekarri zuen bestea. Gaztelako erresuma, Espainia izango zen inperioa eratzen ari zen, bostehun urte badirela. Amerika zein Nafarroa(ren beste zati bat) konkista bidez bereganatzen, jatorrizko herritarrak menpean hartuta.

Antza denez, bazen inperioaren baitan kontzientzia lasai ez zeukanik, errudun sentitzen zenik. Salamancako Unibertsitateko Francisco de Vitoria fraide domingotarra, kasu. Esklaboak animaliak bailira eskuburdinekin lotuta zerabiltzatela jakitean hozka egin bide zion moral kristauak. Bere hausnarketekin, espainiarren Amerikako ekintzen zilegitasuna ezbaian ipini zuen. Egungo nazioarteko zuzenbidearen oinarriak ezarri zituen, eta horrela aitortzen dio NBEk Genevako kongresu gelari bere izena emanez.

Zuzenbideak eskubideez dihardu. Orduko esklabutza seinalatzen zuten eskuburdinen oinordeko ez al dira egungo eskubideak? Ez al ditu eskubide aldarrikatzeak egungo botere gabetuak seinalatzen? Biek ala biek, eskuburdin zein eskubide, ez al dute kontzeptu bera -menpekotasuna- adierazten? Ez al da bigarrena, lehenengoaren aro modernorako bertsio leundua? Desiragarri egindakoa?

Gure beharrak asetzeko gai ez garenean, edo ardura hartu nahi ez dugunean, aldarrikatzen ditugu eskubideak. Horrela gabiltzan itxura hartzen diot kale, hedabide zein sare sozialetan erreparatzean: konzentrazio, manifa, komunikatu, agerraldi, pegatina, pintaketa, eskaera, exijentzia… adieraz penak, aldarrika penak fin batean. Zilegiak eta menpekotasunetik.

Botere gabeziak eramaten gaitu eskubideen aldarrika penetan makurtzera. Nekez ikusiko dugu botereduna eskubideen aldarrika penetan. Eskubideak aitortzen dion hori lortzeko boterea badaukalako, gai delako bere beharrak bere kasa asetzeko. Botererik gabekoon kontua dira beraz eskubideak. Menperatzaile katolikoen erruduntasun sentimentuak eragindako errukiz asmatutako kontzeptu zuritzailea direlakoan nago. Aurrekari penalak dituzten, eta egun ere menpeko egiteko balio duten manipulazio estrategiak, beraz.

Kontua da, espainiarrak Amerika eta Nafarroa konkistatzen ari zirela 1512.aren bueltan. Beste kontinentekoen sufrikarioak mugitu zuen Vitoriaren kontzientzia. Ez dakit jakingo ote zuen, gurasoak euskaldunak izanda, Fernando Katolikoak penintsulan bertan konkistatu zituen bere anai arrebek bazutela sutsuki defendatzen zuten zera preziatu bat: herritarren mendetako elkarbizitza ohituretatik eratorritako Konstituzio propio bat, izan ere. Askatasunean mendez mende osatutakoa. Ahozko tradiziotik Foru Orokorrean idatziz jaso zutena, 1238.ean. Nafar estatuko ordezkariek, erregea aukeratzen zutenean, Foruei zin egitera behartzen zuten: nagusi baino, Foruaren araberako bizikidetasunaren defentsaren buru izendatzen zutela adierazteko.

Lagun Marianek esan zidan, Foru Orokorra osotasunean irakurrita, arreta deitu ziola ‘eskubide’ hitza behin ere ez agertzeak. Forua pragmatikoa da: eskubidea aitortu baino, herritarren beharra nola ase zehazten du, baliabide komunalak erabiliz, sarri. Alegia, gure gosea asetzeko, jateko eskubidearen aitortza baino, janaria lortzeko lurra behar dugula. Eta hala bermatzen zitzaigula.

Gure beharrak asetzeko, geure neurri eta erara antolatutako egiturak behar ditugu, menpekotasunik gabeak. Eskubideek estali egiten dituzte duin bizirauteko beharrak. Beharrez gabe, eskubideez ari gara. Beharrez jabetu gabe, eskubideak aldarrikatzen. Nori, baina? Vatikanoak askatasun espiritualik emango ez digun bezala, NBEk ez digu askatasun politikorik emango. Beraien estatusa babesteko instituzioak direlako, eta ez dutelako han beste inor nahi.

Askatuko bagara, geure boterean behar dugu fedea. Geuk sentitu behar dugu. Kolonizatuta daukagun buruaz jabetu behar dugu, ekintzak beharrak asetzera zentzuz bideratzeko. Jabetzeko, baina, ohartu egin behar dugu lehenik, eta onartu ondoren, kolonizatuta gaudela. Boterekeriaz okupatuta daukaten gure etxeaz jabetzen garenean izango gara aske. Mendetako menpekotasun penak atzean utzi eta gure komunitatearen behar eta desirak ase betetzeko. Bizi irauteko.

Katolizismoak goraipatutako errukiaren erroak boterekeriak errutako erruduntasunean daude. Amerikako konkistak eragin minetik Salamancako hausnarketara, eta handik berriro Amerikara, NBEn eskubideak aitortuz. Inperiotik, inperioen zilegiztatzera. Zerua eskaintzea bezain merkea ez al da aitortza? Ez al du -protestaz haratagoko- ekintza ekiditen? Eskubideen zerumugak utopia dirudi, errealitate baino: ‘ondo legokeena’.

Beharra baina, lurrean bertan daukagu, etxean, gorputzean, buruan: okupatua gutxi ez, eta zatikatua ere badaukagu eta. NBEren atea jo aurretik, geure nazio batuaren erakundea berreskuratu beharra daukagu: Nor izan. Aldarrika penez inor baino, guk geuk eginez. Gu geu izanez.

Ez egina da ezina. Egitearen erregai, gogoa. Gogoaren pizgarri, zentzuetatik gogora ekarria. Zentzuz, gogoz eta ekinez. Nor bere bizi legez.