Pello Joxepe    [  פדרו חוזה  ]

Atalak: bAst

Pello Joxepe    [  פדרו חוזה  ]

Pello Joxepe abestia txit ezaguna dugu gure artean. Pello Joxeperen andreak haurra izan du eta abadearena da haur hori, antza. Errua zeinek eta larrarteak! Kanta herrikoi honen melodiak inspiratu bide zuen Noemi Shemer abeslari israeldarra, YERUSHALAYIM SHEL ZAHAV [Urrezko Jerusalem] abestia egiteko, heriotza-aurrean lagun bati aitortu zionez, nahiz bizi zelarik hori ukatu, Joxepek haurra bezala. Urrezko Jerusalem abestia, Israelgo ereserki ez ofizialtzat jo daiteke, jendartean behinik behin. Denek ezagutzen dute. Gai honen berri Roberto Moso kazetariari irakurri diot “Pello Joxepe judua” artikulu interesgarrian. Berez, 2005ean jakin zen aitorpen horren berri, Israelgo egunkari ezagun batean atera baitzen. Urrezko Jerusalem abestiaren letrak ez du euskarazkoarekin zerikusirik, soilik melodiak.

Pello Joxepe tabernan dala
haurra jaio da Larraulen (Bis)
etxera joan da esan omen du:
-Ez da neria izanen,
beraren amak topa dezala
haur horrek aita zein duen.

Hau pena eta pesadunbria!
Senarrak haurra ukatu (Bis)
Pello Joxepe bihotz neria
haur horrek aita zu zaitu
haur horrentzako beste jaberik
ezin nezake topatu.

Zure semia besuan daukat
senarra aldamenian (Bis)
orain denborik eztaukat eta
zuazkit ordu onian
neronek abisatuko zaitut
garaia datorrenian.

Fortunosoa nintzela baina
ni naiz fortuna gabia, (Bis)
abade batek eraman dizkit
umea eta andria:
haurra berea bazuen ere
andrea nuen neria.

Patzientzia hartu bihar da
munduan Pello Josepe, (Bis)
andria ere zuria izanda
haurra bestena diote;
gizonen faltan igarotzen da
basoan zenbait larrarte.

 

Naomi Shemer-ek pena eta pesadunbrea zituen barrenean gordeak, urte askoan, eta azkenean aitortu egin nahi izan zuen. Paco Ibañezi entzuna ziola, esate baterako. Paco Ibañezek esana du ez dela plagioa, Pello Joxeperen abestian inspiratu zela Shemer, Urrezko Jerusalem sortzeko. Eta mundu mailan ezaguna den abestia egin zuela.

Naomi Shemer-i eskerrak emateko eta lasai egon dadin, beraren kanta-hitzak euskaratu ditugu.

Urrezko Jerusalem [YERUSHALAYIM SHEL ZAHAV]

Mendiko airea ardoa bezain garbia da

Eta pinuen usain gozoa

Dakar ilunabarreko haize leunak

Zintzarri soinuekin.

 

Eta zuhaitz eta harrien lo goxoan

Murgilduta haren ametsean

Bakarti jarria den hirian

Horma bat du erdian

 

Urrezko Jerusalem

Kobrezkoa, argizkoa

Begira, zure abesti guztien biolina naiz

 

Nola uharkak agortu diren

Merkatu-plaza hutsik dago

Eta inor ez doa Tenpluaren Mendira

Hiri Zaharrean.

 

Eta mendiko haitzuloetan

Haizeak ari dira orroka

Eta inor ez da jaisten Itsaso Hilera

Jeriko-ko bidetik.

 

Koroa:

Baina zuri abestera natorrela

Eta zu koroaz edertzera

Zure umerik gazteenetan txikiena naiz

Eta azken poetarena.

 

Ezpainak erretzen baititu zure izenak

Serafin baten musuak bezain

Ahazten bazaitut Jerusalem

Izanik guztia urre…

 

Koroa:

Itzuli gara uharketara

Merkatura eta merkatu-plazara

Ahari-adar batek deitzen du

Tenpluaren Mendian

Hiri Zaharrean

 

Eta mendiko haitzuloetan

Milaka eguzkik diz-diz

Jaitsiko gara beste behin Itsaso Hilera

Jeriko-ko bidetik.

 

Eusk: bAst anaiak

 

Abesti hau ezaguna egin zen, besteak beste, Shuli Natan-ek bere ahots ederraz kantatu zuelako, eta ez naiz bakarra Lurdes Iriondoren antza hartzen diona kantatzeko eran. Honela erran dit batek: “Ez dakit elkarren berri izango zuten, ziur aski ez. Baina kantatzen ez du inork asmatu!”

 

 

Har ezazu lasai atseden!

 

 

Toti Martinez de Lezeak, Argia aldizkarian orain 20 urte inguru hau esan zuen elkarrizketa batean, La calle de la judería (Judu-kale) liburua argitaratu zuenean:

 

“Gure juduak euskaldunak ziren, euskaraz hitz egiten zuten! Badira liburuak eta agiriak juduek euskaraz idatzitakoak. Pena handia da, zeren gure herria ez da izan kolore batekoa, gure herria bizia izan da oso. Gure herriak jaso, integratu eta bat egin du bere lurretara etorrita gelditu zirenekin. Franko asko etorri izan da (gehien bat okzitandarrak) arabiarren aurka borrokatzera. Iruñerrian bi auzo ziren: Nafarreria (San Fermin), nafar komunitatearena, eta San Saturnino, frankoena. Lizarra, berriz, oso herri txikia zen, eta Nafarroako erregea zen Antso III.ak handitu egin zuen Lizarra frankoentzat, eta Estella izena jarri zioten. Zoaz orain haiengana nafarrak ez direla, frankoak direla esatera! “

[…]

“Gu oso zarratuak garenekoa gezur handia da. Nork esaten du zarratuak garela, nork? Integratu egiten ditugu, nola ez? Baina, baldintza bat jartzen diegu: gure bizimodua hartu behar dute. Jasoko ez bagenitu, desagertuta egongo ginatekeen. `Hemen bakarrik euskaldunak! Hemen bakarrik gu, gu eta gu!’ esan izan bagenu, desagertu egingo ginatekeen. Ez, ez. Guk beste jendea hartu egiten dugu, eta elkarrekin bizi gara. Eta pena handia da juduak gure artean hartu ez izana. Erlijio kontuengatik izan zen hori, garbi dago. Haiek ezin zuten kristauekin ezkondu, eta kristauek ere ezin besteekin. Kontu zatarra izan zen, benetan ere”.

 

 

Familia baten historia harrigarria, maitasun- eta gorroto-istorio bat Eleberri honetan bi familiaren historia kontatzen da: bata judua da, bestea kristaua, elkarrekin lotua, iragan bera dutenak, XV. mendean zehar Gasteizen bizi eta elkarren adiskide eta etsai izanak. Dabid sendagilea eta haren semeak, Jonas ben Sahadia eta Pedro Santxez Bilbao, biak sendagileak, haien emazteak, seme-alabak, bilobak, adiskideak eta etsaiak, garai gogor batean bizitzen; azkenean sefardien komunitatea atzerrira joatera edo kristautzera bihurtzen duten arte. Gaztelako koroaren mendeko lurretan gertatu ziren gertaera larriok marka sakona utzi zuten garai hartako gizartearen erlijio- eta politika-bizitzan.

 

 

Luna sefardita (Ana Alcaide-ren diskoa) you tube, iruzkinak:

Foi uma tragédia a expulsão dos sefarditas de Espanha e Portugal, mas ainda ficaram muitos por cá como cristãos novos.

 

Luna sefardita en Samarkanda ? Wonderfull…Soy askenazi, pero parece que mi madre era de origen sefardita. Abrazos de Sud Africa !

 

Gai honi amaiera emateko, ipuin bat asmatu dut. Pello Joxepe kristau berria zen, etxean zituen arbasoen zazpi puntako gandelairua eta ahari-adarra. Haren emaztea, txit ederra, herriko abadeak gutiziatu zuen eta andreari buruan sartu zion Pello Joxepe ez zela kristau garbia, eta hori baliatu zuen andrea bere besoetara erakartzeko. Harreman horretatik jaio zen haurra. Eta hala bazan ezpazan, sar dadila kalabazan eta atera dadila Jerusalemeko plazan.

 

Aupa Pello Joxepe!