2007ko sakontze egitasmoak (I)

2008-01-30  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

2007an hainbat izan dira hiznet-en aurkeztu diren sakontze egitasmoak. Horregatik, post bakarrean denak komentatu beharrean, hainbat postatan komentatuko ditut, behintzat interesgarrienak iruditu zaizkidanak. Astean behin, saiatuko naiz sakontze egitasmoen gaineko artikulua hona ekartzen. Bueno, gaurkoz lehen uzta.

Nagore Ferreira: “Emakumea eta transmisioa, Euskal Herrian. Hizkuntza eta baloreak”. Ikerketa honek aztertzen du orokorrean emakumeak zein paper bete duen euskararen transmisioan. Ikuspuntu antropologiko batetik aztertzen du transmisioa. Interesgarriak eta beharrezkoak dira mota hauetako ikerketak, behar-beharrezkoak. Lan honek dakarren berrikuntzarik nabarmenena da hiru andreekin egindako sakoneko elkarrizketak egin izana. Estimatzekoak dira elkarrizketa hauek. Bestela, nahiko lan orokorra da eta bilketa lan polita egiten du, batez ere arlo teorikoan. Beste ikerketa zehatzago batzuk abiatzeko oinarria ipintzen du.

Eunate Irazabal: “Emakumea eta euskal irakaskuntza”. Nolabait esatearren, aurreko lanaren osagarria izan daiteke honako hau. Aurrekoak aintzat hartzen zuen emakumeak izan duen eragina transmisio naturalean eta honako honek, berriz, emakumeen eragin hori transmisio kulturalean. Historikoki emakumeak euskarazko irakaskuntzan izan duen eragina zehatz-mehatz azaltzen du egileak. Datuak ematen ditu eta lan zehatza egiten du. Gaur egungo egoerari dagokionez, datuak ematen ditu, oso interesgarriak eta zentzu batean denon intuizioekin bat egiten dutenak: emakumeak gehiengo dira hezkuntzan (unibertsitatea, lanbide heziketa eta kirol hezkuntzan izan ezik), baita helduen euskalduntze-alfabetatzean ere. Horien gaineko irakurketa ere egiten du Eunate Irazabalek, baina agian horretan apur bat hankamotz geratzen da. Gehiago sakontzeko moduak okurritzen zaizkit: kopuruak ezberdinak al dira euskarazko eta erdarazko irakaskuntzan? Eta Euskal Herrian eta beste herri batzuen artean? Eta, hala balitz, zeren arabera azaldu ahal dira ezberdintasunak edo berdintasunak? Dena den, aurrekoa bezala, hizkuntza genero ikuspegitik aztertzeko saiakera polita da honako hau ere.

Kattalin Arizmendiarrieta: “Euskalkiak eta gazteak”. Titulua orokorra bada ere, ez pentsa teoria orokorrik topatuko duzunik lan honetan. Euskalkiak eta gazteak baino, Ondarroako gazteak eta euskalkiak izan beharko litzateke izenburu aproposagoa. Ikerketa soziolinguistiko hutsa da honako hau. Hiznet-eko ikerketetan oso gutxi izango dira ikerketa soziolinguistiko hutsak direnak eta hauxe da honako hau. Ondarroan jartzen du fokua egileak, Ondarroako gazteengan hain zuzen ere. Interesgarria da ikustea euskara “natural” bizi duten gazteen ohiturak, esamoldeak eta arazoak. Euskararen arnasbideak jagoteko pistarik eta trikimailurik topatzeko bide egokia izan daitezke mota hauetako ikerketak. Dena den, niri soziolinguistika hutsa ez zait horrenbeste arduratzen, soziologia eta diziplinartekoak nahiago.

Mikel Leunda: “Soraluzeko gaztetxoak eta euskara”. Oso ikerketa osatua ekarri du Mikel Leundak. Lasarte-Orian egiten diren antzerakoa da ikerketa. Oso tresna erabilgarria da hizkuntza baten indarra eta estatusa neurtzeko, gaztetxoen artean. Ikerketak ematen dituen emaitzen artean, behin eta berriz nabarmentzen den ama-hizkuntzaren aldagaia. Ama-hizkuntzak hein handi batean baldintzatzen du euskararen gaitasun erlatiboa, eta gaitasun erlatiboak hein handi batean erabilera. Transmisioa berriro ere hizkuntzaren osasunaren neurri eta hizkuntzaren erabileraren neurri. Nago garrantzi gutxiegi ez ote diogun eskaintzen.

Autoestimaren hauspoari putz eginez …

2008-01-28  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Urte berria hasi da, bizitza berria, lan
berria eta bloga erdi hilik, edo behintzat oso motelduta. Eta, hala ere, azken
aldi honetan prentsa (idatzian) behin baino gehiagotan agertu gara: azken
bi
asteetan Argia aldizkarian eta zapatu honetan Gaur8 aldizkarian.

Ez dut ezer agintzen, baina hemendik aurrera idazteko erritmoa motela
izango dela aurreikusten dut, behintzat nire burua kokatu arte. Hortik aurrera,
batek daki … Dena den, mila esker irakurtzen duzuen guztiei, erantzuten ez
duzuen guztiei, eta prentsan bloga ateratzen duzuenei. Autoestima puztea ere
beharrezkoa da noizean behin, blogarekin jarraitu ahal izateko.

Zer kristo egin behar dugu?

2008-01-23  //  Sailkatu gabea  //  5 iruzkin

Gaurko periodikua kargatuta etorri da, euskararen komunitatearen
ikuspuntutik. Bi hausnarketa nabarmendu nahiko nituzke (beste hiru ere
etorri dira, hau, hau eta hau):
– Joxerra Garziarena: «Euskara bultzatzeko ditugun tresnak pattal erabiltzen ari gara».
– Joxe Manuel Odriozola: “Hizkuntza eta errealitatea”

Eta, gainera, gero zuzenean hitzaldi interesgarria jarraitzeko aukera emango dute. Ikaragarria, dena egun bakar batean.

Bat 64: Kale erabileraren neurketa

2008-01-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Kale erabilera neurtu egin dute Euskal Herrian, eta bada bosgarren aldia. Eta neurtu egin dute behaketa bidez. Mundu mailan hizkuntzaren erabilera behaketa bidez aztertzen duen soziolinguistika ikerketa bakarra da. Eta sarritan ez dugu behar bezala baloratzen. Bego, beraz, nire errekonozimendua ikerketa hau posible egiten duten guztiei, batez ere kalez kale neurtzen duten horiei.

Neurtu ondoren, emaitzak publiko egin behar, emaitzak karrikara atera behar, dudarik gabe. Prentsak jaso ditu emaitzak gainetik, baina horrekin ez da nahikoa. Eta, horretarako, Soziolinguistika Klusterrak Bat aldizkariaren ale berezia atera du ikerketa honen harira. Emaitzak aurkezteaz gain, emaitza horien gaineko interpretazioak eta hausnarketak ere badakartza aldizkariak. Oso mamitsua da bertan esandakoa, eta hainbat ikuspuntu dira nabarmentzekoak.

Batetik, nik nabarmendu nahiko nituzke Araba, Nafarroa eta Gipuzkoaren emaitzen gaineko irakurketak. Bakoitzak bere alorrean ekarpen ederra egiten dio euskal soziolinguistikari, euskararen komunitatearen errealitatea hobeto ulertzen laguntzen digu. Bizkaikoak, ordea, ez du besteen maila eta orokortasunetan galdu egiten da, emaitzak xehe aztertu beharrean. Pena da, Bizkaiko kasuak irakaspen ederrak eman ditzake-eta, nire ustez behinik behin.

Bigarrenik, bestelako ekarpen batzuk ere nabarmendu nahiko nituzke: Xabier Isasi eta Olatz Zabaletarenak, bereziki azken honek egiten duen irakurketa prestigioari buruz. 

Soziolinguistika lantzeko filmak

2008-01-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Pere Mayans Kataluniako soziolinguistak bloga du. Eta blog horretan sail berri bat hasi du: soziolinguistika lantzeko filmak.

Momentuz, hiru film aipatu ditu. Bakoitzean filmaren gaineko fitxa teknikoa, laburpena, iruzkina, bereziki landu beharreko eszenak eta gehiago jakiteko bibliografia ematen du. Esperimentu berezia eta erakargarria. Adi jarraituko dugu.

1. Windtalkers filma.
2. Rabbit Proof-fence (Belaunaldi galdua)
3. The wind that shakes the barley (Garagarra astintzen duen haizea)

4. Pathfinder 

Euskara mintzagai bilduma

2007-12-28  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politika Sailburuordetzak jarri du martxan Euskara mintzagai izeneko liburu bilduma. Liburu hauek dibulgaziozkoak izan nahi dute, euskararen inguruko gaietakoak, soziolinguistika barne, jakina.

Lehen bi aleak daude eskuragai webgune honetan. Aipatzekoa da HPSkoek ematen duten aukera: liburuak erosi, edo webgunetik jaitsi pdfan edo bertsio elektronikoan. Bejondeiela, ea jakintza partekatzeko bide gehiago irekitzen diren.

Bai Euskarari Akordioa: puntu indartsuak eta ahulak (hiznet)

2007-12-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Zein dira Bai Euskarari Akordioaren prozesu honi, bere
osotasunean hartuta, ikusi dizkiozun puntu indartsuak edo ahulak; zer
azpimarratuko zenuke positibo edo negatiboki. Gutxienez bi mailatan erantzun
ezazu galdera:

a) gizartean eragiteko eredu bat izan nahi duen aldetik,
b) maila metodologikoan. Gehienez bi orrialde guztira.

–        
Gizarte
eragileei inplikazioa eskatzen zaie eta, hortaz, litekeena da gizarte eragile
horiek plangintza bera barneratzea eta bere egitea. Izan ere, konpromisoei
heltzeko behar den kemena eta dedikazioa eskainiko diete gizarte eragileek
plangintzari. Nork bere konpromisoa hartzea, bakoitzak konpromiso horren
betetzean inplikazio handiagoa erakutsi ohi du. Horrek sendotu egiten du
konpromiso hartzen duen pertsonaren gogoa, plangintzari begira.

–        
Gizarte
eragileen partehartzea ahalbidetzen du. Horrek plangintzari onurak baino ez
dizkio ekartzen. Eragileen euren partehartzearekin sendotzen da plangintza
bera. Aurreko puntuan esan bezala, norberak bereganatzen ditu plangintza bera
eta haren edukiak eta, hortaz, arrakasta izateko aukera handiagoak daude.

–        
Konpromiso
maila ezberdinak daude eta horrek malgu jokatzea ahalbidetzen du. Izan ere,
gizarte eragile bakoitzak bere buruari gehien egokitutako konpromisoari helduko
dio. Honek plangintzaren aniztasuna eta zabaltasuna bermatzea ahalbidetzen du,
ahalik eta sektore gehienetara heltzeko aukera mahai gainean jarriz.

–        
Konpromiso
maila ezberdinak izanagatik, horiek neurtzeko eta haien jarraipena egiteko
prozesu bateratua ezarri da. Horrek laguntzen du herri ezberdinetan konpromiso
berari heldu diotenen arteko alderaketak egitea. Gainera, plangintzari
bateratasuna ematen dio. Aurrekoan goraipatzen genuen plangintzaren aniztasuna
eta oraingo honetan batasuna. Ez dira kontrajarriak, aniztasuna batasunaren
barnean. Hau da, konpromisoa maila ezberdinak baina helburuak komunak. Horrek
gizartearen aurrean plangintza orokor eta serioaren itxura ematen du.

–        
Konpromisoa
hartzen duenak bere burua behartzen du konpromisoa betetzera borondatez. Beraz,
konpromisoa ez betetzeak ez dakarkio kalterik, ez dauka erantzukizunik. Izan
ere, borondate hutsean oinarritzen dira konpromisoak. Konpromiso hartzaileak
uste badu konpromisoa betetzeko gehiegizko lana egin behar duela, bete barik
laga dezake eta horrek ez dio inolako kalerik egingo.

–        
Borondate
hutsean oinarritutako konpromisoak direnez, konpromiso horiek betetzeko inolako
asmorik ez duten eragileengana heltzea ezinezkoa da. Borondate ona dutenen
artean, arrakasta ziurra da. Borondate eskasa dutenen artean, berriz, porrota
ere ziurra da. Tarteko multzorik bada, hala ere. Eta tarteko multzo hau izan
ohi da handiena. Multzo honengana iristeko komunikazio estrategia egokiak landu
behar dira, berariazkoak, plangintzaren onurak salduko dituzten komunikazio
estrategiak. Bestela, jai da. Borondate ona dutenak konbentzituta daude eta
seguruenik, hein handi batean, euskalduntzean besteak baino aurrerago daude.
Tarteko multzo horietan daudenengana iritsi behar da nahitaez, bestela
hankamotz eta eraginik bakoa izan daiteke plangintza. 

–        
Nahiz eta
konpromiso maila ezberdinak aurreikusi, eragileen arteko aniztasuna ikaragarria
da eta, agian, hiru konpromiso maila horietaz gain, bestelakoak ere proposatu
daitezke. Eragile askorengana heldu nahi du plangintzak eta horien artean denetarik
dago. Gainera, eragile bakoitzaren hizkuntza egoera ere zeharo ezberdina izan
daiteke batetik bestera. Batasunaren mesedetan hiru konpromiso horiek egokiak
dira, baina benetako eraginkortasunari begira, ez nago horren ziur.

Hizkuntza normalizazioa udaletatik

2007-12-24  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Azaroko Larrunen udaletako euskara teknikariek egindako 8 iritzi artikulu agertu ziren. Aspaldi irakurri banituen ere, ez dut astirik hartu horiek komentatzeko.

Lehenik eta behin, aipatu behar da iritzi aniztasuna bermatuta dagoela. Herrialde guztietako teknikariak, herri erdaldun eta oso euskaldunekoak, hiriburu eta herri txikietakoak, … Txalotzekoa da ahalegina.

Artikulu guztiak gomendagarriak badira ere, nik bi nabarmendu nahiko nituzke: “Jokaleku berri baterako proposamenak Hernanitik”, Malores Etxeberriarena eta “Berriozarren eta Nafarroan, eustetik garapenera”, Rosa Ramosena. Biak berritzaileak dira, ideia berriak palzaratzen dituzte eta horrelakoak behar dira.

Onena, dena den, aldizkariaren osotasuna da, duda barik.

Irakurgaiak: Euskara planak: nondik gatoz, non gauden eta nora goaz

2007-12-20  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

Elhuyar
aholkularitzak idatzi du liburutxo hau. Oso interesgarria iruditu zait,
benetan. Soziolinguistika Klusterrak
ere bide
bera hartu duela ematen du, bejondeigula.

Liburu honetan Elhuyarrek euren euskara planak
aztertzen dituzte Elkargiko esperientzia
aintzat hartuta. Hortik abiatuta, etorkizuneko erronkak aipatzen dituzte,
balizko hobekuntzak eta aurrera begirakoak. 

Gainera, liburua
doan lortzeko aukera badago, Elhuyar aholkularitzan bertan eskatuta.

Eskolaren mugak euskararen normalizazioan

2007-12-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Orain dela urte batzuk, askok uste zuten eskolak salbatuko zuela euskara, euskara eskoletan sartuta salbu ikusiko genuela. Denbora aurrera joan ahala, gero eta gutxiago dira hori uste dutenak, gero eta gutxiago hori sinesten dutenak.

Izan ere, eskolak muga nabarmenak ditu hizkuntza bat normalizatzeko (edo biziberritzeko edo salbatzeko); eskola barik, ezinezkoa izango da, baina eskolarekin bakarrik ere ezinezkoa da. Hizkuntza bat normalizatzeko aldaketak jendartean gertatu behar dira, jendarteak izan behar du prozesu horren gidaritza.

Hala ere, horrek ez du esan gura eskolak egitekorik ez duenik hizkuntza baten biziberritze edo normalizazioan. Hiru egiteko nagusi ditu eskolak euskararen berreskuratzean:

Lehenik eta behin, eskolak euskararen gaitasunean eragin behar du, eskolak euskara irakatsi behar du. Baina argi izan behar dugu eskolak berak bakarrik ezin duela euskaldundu. Alde batetik, eskolak gaitasun formalak transmititu behar ditu, hau da, idazten eta irakurtzen irakatsi behar du. Baina hizkuntza baten erabileran, batez ere, gaitasun informalak dira erabakigarriak. Eskolak gaitasun informalak transmititzeko zailtasunak ditu, itzelezko zailtasunak. Ezinezkoa du eskolak gaitasun informal hauen transmisio erabatekoa bermatu, ezinezkoa.

Baina behintzat gune erdaldunenetan, eskolak uharteak izan behar dira, euskararen uharteak. Eskola orduetan ez ezik, eskolaren ingurumen osoan ere: eskolaz kanpokoak, autobusak, jantokia… Eta horrekin nahikoa ez da, baina bada zerbait. Bidegorriak eraiki behar ditugu euskararentzat. Izan ere, Pello Jauregik dioen modura, egitura horizontal batean euskararen erabilera nahikorik ezean, ume edo gazte horiek ezin izango dute euskararen ezagutza jaso, ezin izango dute eskolan ikasitako euskara mehe hori kalean erabili. Eta zeintzuk dira egitura horizontal horiek? Ba, lehena eta garrantzitsuena familia da. Baina eta familia erdalduna bada, zer? Bestelako egiturak hartu behar dira aintzat: lagunarteak (koadrilak), aisialdiko ekintzak, gertuko komunikabideak…

Bigarrenik, eskolak euskararekiko afektibotasuna transmititzen ere jakin behar du. Baina, aurrekoan esan bezala, hori ere ezin da osoa izan. Familiak egiteko garrantzitsua dauka horretan, dudarik gabe. Baina familian transmititu den (edo ez den) hori eskolak sendotu behar du, ezin du gehiagorik egin eta ezin zaio gehiago eskatu.

Eta, azkenik, eskolak ikuspegi soziokultural jakin bat transmititu behar du. Unibertsaltasunetik abiatuz, guk hizkuntza komunitate gisa munduari egiten diogun ekarpen berezia transmititzen jakin behar du. Horretarako, jakina, gizartearen laguntza ere behar du, nekez transmititu baitezake eskolak, ez badago zer transmititzerik.

Horiek guztiak dira egitekoak. Ez gutxiago, ez gehiago. Argi ikusten da, hortaz, eskolak dituen mugak. Eskolak ez du euskara salbatuko, ez horixe. Eskolak ezin du berak bakarrik erabilera suspertu. Ikasi arren, erabili ez da egiten beste barik. Bestelako faktoreak sartzen dira saltsa horretan eta guztiak eskolaren eskumenetik urrun daude, eskolaren egitekoetatik urrun eta eskolaren ahalmenetik urrun.

Gaur egun, jendartea eta eskola abiada ezberdinean doaz hainbat eta hainbat lekutan. Eta horrek zerikusi zuzena du eskolaren eraginkortasunarekin. Sarritan entzun dugu ume edo gazteek ez dutela euskaraz berbarik egiten, euskaraz jakin arren. Eta hori hain zuzen ere, bi abiadura horien ondorio da. Ez gutxiagorik, ez gehiagorik. Erreleboka egin beharrean, bakoitza (eskola eta gizartea) bere kabuz doa lasterketa egiten eta horrela emaitza kaskarragoak lortzen dira, argi eta garbi. Ezinezkoa da eskolak errelebo guztiak ematea eta, bitartean, gizartea bide bazterrean begira egon (edo, gehienez ere, txaloak ematen egon).

Gune erdaldunetan euskara ikastea (eskolaren bidez) nekezagoa eta motelagoa da. Izan ere, giroak eta jendarteak ez du laguntzen. Eta sarritan umeek eurek euskara irakaskuntzarekin eta ikastetxearekin baino ez dute erlazionatzen. Eta horrek kale erabileran eraginik ez izatea dakar. Eta horrek euskara ikastea moteltzen du. Eta berriro hasi. Zirkulua. Behin eta berriro zirkulua.

Gizarteak euskararen ikaskuntzan eta irakaskuntzan berebiziko garrantzia du. Gizarteak du gakoa, eskolaren laguntzarekin beti ere. Baina gizartea da tira egin behar duena, eskolaren bizkarrean ezin da zama guztia laga. Eskolak berak ez du errealitate linguistikoa itzulipurdikatzeko aukerarik. Gizarteak izan behar du gidaritza, gizarteak jasan beharko du egoera aldatzearen zama gehiena.

Eta hau guztia ez diot nik neuk bakarrik. Mundu mailako soziolinguistikan aditu diren gehienek ohartarazi dute eskolaren mugez. Euskararen biziberritzearen borroka ez da jokatzen eskolaren tatamian, benetako borroka gizartearen tatamian da, gizarte prestigioaren tatamian, gizarte aldaketak erabakitzen diren tatamian. Euskararen biziberritzea ez da arazo pedagogikoa, arazo soziologikoa da, ez da arazo linguistikoa ere, arazo politikoa baizik. Eta hor egin behar da indarra.