“Etorkinak
euskara ez du beharrezko ikusten”, Iñigo Bilbaok Latif Jatabiri egindako
elkarrizketa, Berria 2005eko martxoaren 18a

Elkarrizketa laburra da, baina oso mamitsua. Iñigo Bilbaok Latif
Jatabi bereberra (amazigha) elkarrizketatu du. Bereber hau Bilbon bizi da eta
etorri zenetik euskara ikasteari lotu zitzaion. Bere gogoetak oso
interesgarriak dira, etorkinen ikuspegitik egindakoak baitira.

Nahiz eta iruditu
bere gogoetak harreman handiago izan behar duela euskalduntze
alfabetatzearekin, hausnarketa politak botatzen ditu irakaskuntzan ere
aplikatzeko modukoak. Niri, batez ere, deigarria egin zait honako hau. Bere
ustez, etorkinentzat euskara ikastea luxua da. Izan ere, Euskal Herrian
bizitzeko (salbuespenak salbuespen) ez da beharrezkoa eta, gainera,
gaztelania ez bezala, ez da doakoa.  

Doakoa izan ala
ez izan albo batera utzita, beharrezkotasunaren gaiari helduko diot.
Etorkinek ez dute euskara beharrezko ikusten eta gure ikasleek ere ez, batez
ere, zonalde erdaldunetan. Horretan datza, nire ustez, hezkuntza
euskaldunaren erronkarik handiena. Gizarte eta hezkuntza batera joan behar
dira, baina ez da horrela, ez gaitezen engainatu behar. Zonalde erdaldunetan
gizartea irakaskuntzatik oso urrun doa eta, beraz, oso zaila da eskolak
errealitate linguistikoan eraginik izatea. Eragina badu, baina eskolak bere
kabuz ezin du irauli herri baten errealitate linguistikoa, gizarteak ere
horretan egin behar du bultza. 

Gizarteak euskara
beharrezko ikusi ezean, eskolak jai du, ezinezkoa egingo zaio errealitate
linguistikoa itzulipurdikatu. Gehienez ere, euskararen ezagutza bermatuko die
ikasleei (beste kontu bat da zelakoa eta zer sakontasunekoa), baina erabilera
ez du aldatuko, ez horixe. 

1-“Urduri”,
Anjel Lertxundi (Hitz beste saila), Berria 2005eko martxoaren 24a

2-“Hizkuntz
ereduen politika koloka utzi du Jaurlaritzaren azterketak”, Anakoz Amenabar,
Berria 2005eko apirilaren 26a 

3-“Kartak
mahaiaren gainean daude”, Asier Iturriagaetxebarria (Analisia), Berria
2005eko apirilaren 26a 

4-“Sindikatuak,
aldaketaren alde”, A. Solabarrieta, J. Goikoetxea, Berria 2005eko apirilaren
27a 

5-“Garai
hartako premien ondorioa”, Asier Iturriagaetxebarria, Berria 2005eko
apirilaren 29a 

6-“Goliaten
aurka borrokan”, Asier Iturriagaetxebarria, Berria 2005eko maiatzaren 1a

7-“Eskolatik
haratago doan arazoa”, Asier Iturriagaetxebarria (Analisia), 2005eko
maiatzaren 1a

8-“Atzerritarrentzako
kontzentrazio eskolak”, Iñigo Bilbao, Berria 2005eko maiatzaren 5a
 

Bosgarren artikuluak ereduen sistemaren historia
egitea du asmo. Horretarako, kazetariak ereduen sorreran parte hartu zuten
eragile batzuk elkarrizketatzen ditu. Artikulu hau oso interesgarria da
ulertzeko nondik gatozen. Izan ere, artikuluan adituek garai hartako giroa
eta eztabaidak ekarri dituzte gogora, baita ereduak sortzeko erabilitako
argudioak ere. 
Oso interesgarria da ikustea zelan errealitateak
gainezka egin diola garai hartako eztabaidari. Gizartearen joerak gainditu
ditu garai hartako aurreikuspen guztiak. Hori dela eta, nik uste dut badela
garaia ereduen sistema bertan behera lagatzeko. Ereduek kraska egin dute,
porrot, eta ikerketak argi asko erakutsi du. Eragile gehienak ere ados daude,
baina zer sistemari jarraitu behar dion eskola ez dute adosten.

Seigarren eta
zazpigarren artikuluek mahai gainean ipintzen dute hezkuntza elebidunaren
arazorik potoloenetako bat. Izenburua aski adierazgarria da: “Goliaten aurka
borrokan”. Artikuluek gune erdaldunetan irakaskuntza euskaldunak dituen
arazoak dituzte aipagai. Barakaldoko bi ikastetxeko arduradunak, Bilboko
ikastetxe bateko arduradun bat eta Markinako beste bat elkarrizketatu
dituzte. Arduradun hauek euskara ikasteko eta irakasteko zailtasunez mintzo
dira.
Hauen hitzetan
nabarmen agertzen da gizarteak duen garrantzia. Izan ere, ez da kasualitatea
ikerketaren emaitzak hobeak izatea gune euskaldunetan erdaldunetan baino.
Gune erdaldunetan euskara ikastea nekezagoa eta motelagoa dela argi dago.
Izan ere, gizarteak ez du laguntzen, kaleko giroa erabat erdalduna delako.
Gainera, umeek sarritan euskara ikastetxearekin baino ez dute identifikatzen.
Barakaldon (eta beste zenbait lekutan) ez da beharrezkoa euskara gizartean
barneratzeko eta horrek arazoak dakartza.
Bi artikulu hauek
hauxe ekarri didate gogora: hizkuntza ikasteko modurik eraginkorrena
erabiltzea dela, hau da,  erabiltzearen
poderioz ikasten direla ondoen hizkuntzak. Beraz, gune erdaldun batean bizi
den umeak etxean eta kalean euskara erabiltzen ez badu, zelan demontre
ikasiko du? Oso zaila da eskolan ikasitakoarekin bakarrik moldatzea, ez du
erraztasunik izango, ezta jariotasunik ere.
Hortaz, berriro ere gizarteak hizkuntzaren
ikaskuntzan eta irakaskuntzan duen garrantzia agerian geratu da. Gizarteak du
gakoa, eskolaren laguntzaz beti ere. Baina gizartea da tira egin behar duena,
eskolaren bizkarrean ezin da utzi lan guztia. 

Zortzigarren eta
azken artikuluak, berriz, etorkizun hurbil batean irakaskuntza elebidunak
izango duen arazo potolo bati heltzen dio. Ereduen kontura egindako artikulu
sortan Berria egunkariak, batez ere, B eta D ereduei egin die jaramon. Azken
artikulu honetan, aldiz, a ereduko ikastetxe bati erreparatu dio.

Ikastetxe hori
kontzentrazio ikastetxea da, hau da, bertan sartzen dituzte ikasturtean zehar
matrikulatzen diren etorkinen seme-alabak. Ikastetxe hori a eredukoa da eta
ghetto modukoa da (ikasleak ez dira auzokoak, jatorriaren arabera egiten
dituzte lagun taldeak, eta abar). Bizkaiko Guraso Elkarteko arduradunaren
hitzetan, guraso atzerritarrek ez dute informazio nahikoa ereduen gainean eta
horrek bultzatzen ditu umeak bertakoak matrikulatzen ez diren eredura
matrikulatzera.

Etorkinen
seme-alabak a eredura bultzatuak direla sumatzen dut. Gainera, sarritan nik
uste dut bultzatzen dituenak ez-jakintasunetik egiten duela eta ez jukutria
politikotik edo euskararen aurkako jarreretatik. Hezkuntza elebidunaren
gainean aurreiritzi askotxo daude oraindik orain. Aurreiritzi gehienak
fundamenturik gabekoak dira, ez daukate oinarri sendorik. Hori dela eta, bada
garaia hezkuntza elebiduna (edo eleaniztuna) babesteko eta aurreiritzi horiek
guztiak baztertzeko. Horregatik, nik uste dut sozializazio lana egin behar
dugula, hezkuntza elebidunaren onurak sozializatu behar ditugula, alegia.

Horregatik, oso garrantzitsua
deritzot irakasleak horrelako gaietan ere trebatzeari. Irakasleek ere jakin
behar dituzte gure hezkuntza sistemaren nondik norakoak, hizkuntza gutxiagotu
batean irakastearen abantailak eta erronkak. Hori dela eta, garrantzi
handikoa da, nire ustez, honen moduko ikasgaiak txertatzea irakasleon
formazio arautuan, ahaztu barik etengabeko formazioak duen papera. 

1-“Urduri”, Anjel Lertxundi (Hitz beste
saila), Berria 2005eko martxoaren 24a

2-“Hizkuntz ereduen politika koloka utzi
du Jaurlaritzaren azterketak”, Anakoz Amenabar, Berria 2005eko apirilaren 26a 

3-“Kartak mahaiaren gainean daude”, Asier
Iturriagaetxebarria (Analisia), Berria 2005eko apirilaren 26a 

4-“Sindikatuak, aldaketaren alde”, A.
Solabarrieta, J. Goikoetxea, Berria 2005eko apirilaren 27a
 
5-“Garai hartako premien ondorioa”, Asier
Iturriagaetxebarria, Berria 2005eko apirilaren 29a
 
6-“Goliaten aurka borrokan”, Asier
Iturriagaetxebarria, Berria 2005eko maiatzaren 1a

7-“Eskolatik haratago doan arazoa”, Asier
Iturriagaetxebarria (Analisia), 2005eko maiatzaren 1a
 
8-“Atzerritarrentzako kontzentrazio
eskolak”, Iñigo Bilbao, Berria 2005eko maiatzaren 5a 

Zortzi artikulu
hauetatik zazpik erreferentzia egiten diote aldez edo moldez Hezkuntza Sailak
2005ean kaleratu zuen ikerketa bati. Lehenengoak, ordea, ez dio horri
erreferentzia egiten (ikerketa kaleratu aurretik idatzitakoa da-eta), baina
gaiarekin lotura badu eta, horregatik, ekarri dut multzo honetara.

Hausnarketa
honetan artikulu guztiak orokorrean iruzkindu ostean, banaka komentatuko
ditut, labur-labur bada ere. Has gaitezen, bada.

Ereduek
euskalduntzen duten ala ez, eta zein neurritan. Horixe da ikerketa honek
frogatu nahi izan duena. Eta, nola ez, emaitzak ikusita kalapita ederra ere
sortu, bide batez. Denek eduki dute zer esana, zer hausnartua eta zer
pentsatua. Denetariko iritziak entzun eta irakurri ditut, denetarikoak eta
zenbait kasutan kontrajarriak ere. Iritziak iritzi, nik ondorio hau atera
dut: A ereduak ez du inor euskalduntzen eta B eta D ereduek bai, baina
baldintza batzuen menpe. Eta baldintza horiek gehienak eskola barrukoak izan
beharrean, eskolaz kanpokoak dira, batez ere gurasoak (eta hauen hizkuntza
gaitasuna) eta inguruaren egoera soziolinguistikoa.

Lehen artikulua Anjel Lertxundik egunero Berrian
argitaratzen duen zutabea da. Zutabe hori, esan bezala, ikerketa aurretik
idatzitakoa da, baina ikerketarekin zerikusia duelako ekarri dut hona, bloke
honetara. Lertxundiren arabera, norbait urduri egon beharko litzateke
ikasketa guztiak euskaraz egin duen batek EGA ateratzen ez badu. Hausnarketa
honek zuzenean garamatza eskolaren papera epaitzera euskalduntzeari
dagokionez. Eta horrek zuzenean garamatza Hezkuntza Sailaren ikerketara.

Bigarren artikulua informatiboa da. Hezkuntza
Sailaren enkarguz egindako ikerketaren emaitza orokorrak ematen dizkigu.
Ikerketak eredu ezberdinetan dauden 16 urteko ikasleen euskara maila neurtu
du Europako hizkuntza azterketak modelo hartuta. Emaitzen artean
nabarmentzekoak dira datu orokorrak: A ereduko inork ez du gainditu, B
ereduko bi herenek ez dute gainditu eta D ereduko heren batek ez du gainditu.
Horrez gain, 4 adituen iritziak ere jasotzen dira delako artikulu honetan.
Bakoitzak bere irakurketa egiten du datuen gainean. Denek nabarmentzen dute
ereduen porrota eta hortik haratago joan beharra aldarrikatu.

Hirugarren artikulua aurreko artikuluaren harira
datorren analisia da. Emaitzak aztertzen ditu eta ondorioak atera. Nik neuk
ere ondorio bat atera dut delako artikulu horretatik. Nire ustez, B eta D
ereduen atzean ezkutatzen den porrota ez da eskolaren ardura. Jakina eskolak
zeresana daukala gai honetan, baina, nire ustez, kanpoko faktoreak erabakigarriagoak
dira eskola baino. Izan ere, B eredu batek zonalde erdaldun batean norbait
euskalduntzea miraria litzateke. Bestela, D eredua ere horrelako baldintzetan
ez du bermatzen ehuneko ehunean euskalduntzea. Eskolak bere mugak ditu
hizkuntza gutxiagotu baten irakaskuntzan eta gure kasuan muga horiek begi
bistakoak dira.

Laugarren
artikuluak sindikatuen iritzia biltzen du ikerketaren emaitzei buruz. Denek
aipatzen dute sistemaren porrota, baina niri bereziki deigarria egin zait UGT
sindikatuaren iritzia. Hauen ustez, funtsezkoa da euskararen erabilera
gizartean gehiago sustraitzea emaitza hobeak lortzeko. Erabat ados nago
horrekin. Gainera, eurek esaten dute logikoa dela desorekak sortzea, gizartea
eta eskola euskalduntzean abiadura ezberdinean doazelako. Iruditzen zait
bete-betean asmatzen dutela euren gogoetan. Gizartea eta eskolaren artean
egin behar dute lasterketa (euren metafora erabilita), erreleboka. Ezinezkoa
da eskolak errelebo guztiak ematea eta gizartea bide bazterrean begira egotea
(eta gehienez ere txaloak ematen). 

Bertendonan hizkuntza eskakizunik gabeko
irakasleak egiten ari ziren itxialdiaren inguruko bi artikulu:

1.
“Niri ez zitzaidan zaila egin”, Iñigo Bilbao Berria 2005eko martxoaren 24a
(kronika)

2.
“Nagikeriaren aldarrikapena”, Andoni Seijo Berria 2005eko martxoaren 30a
(iritzi artikulua

Hasiera batean lan afera zelakoan nengoen. Izan ere, irakasle batzuek
galdu dute eurei zegokien lanpostua behar bezalako prestakuntza ez zutelako.
Dena den, euskara tarteko egonik, afera hau guztiz politizatu dute irakasleek
eurek eta eurak babesten dutenek. Horregatik, ekarri dut hona, gogoeta
interesgarriak jaurti dituztelako han-hemenka hezkuntza elebidunari buruz.

Lehenik eta
behin, gogoeta orokorra egin nahi dut honen inguruan eta geroxeago artikuluak
iruzkinduko ditut. Has gaitezen, bada.

Euskal Herrian
hezkuntza elebidunak erro politikoak dituela ezin uka. Erro horiek behin eta
berriro agertu dira auzi honetan. Euskal hiztun komunitateak ez du jakin izan
hezkuntza horren aurkakoen argudioak deuseztatzen. Betiko topikoak erabili
ditugu: euskara da gure hizkuntza, denok jakin behar dugu, eskolak
euskaldundu behar du, … Horrekin guztiarekin ados egonda ere, aurrerapausoak
ere egin genitzake. Zergatik euskaldundu behar du eskolak? Espainiatik
etorritako etorkinentzat euskara ez da euren hizkuntza, ezta? Oso diskurtso
pobrea darabilgu, errepikatzearen poderioz higatua dagoena.

Sektore politiko
jakin batzuetatik etorri den iritzi-oldeari gure “inteligentsiak” nola edo
hala eman dio erantzun, eskubideak, legeak eta abar aipatuz. Hori berez ez da
makulu txarra, baina legeak-eta horren eskuzabal interpreta daitezkeenez,
eurek ere legeetan bila dezakete geriza. Diskurtso potoloagoa behar dugu,
jantziagoa, gure praktika babestuko duena, hizkuntza aniztasuna eta ekologia
oinarri harturik. Bestela, hankamotz ibiliko gara, umezurtz, iritzi-oldearen
aurrean erantzun ezinik. 

Lehenengo
artikulua kronika bat da, Iñigo Bilbao kazetariak Berrian argitaratutakoa. Kronika
horretan IRALE programaren bidez euskaldundu diren lau irakasleen bizipenak
kontatzen ditu. Artikulu hau oso interesgarria da bizipen pertsonalen bidez
IRALE eta azken bi hamarkadetan irakasleek euskalduntzeko egin duten
ahalegina ulertzeko.

Artikulu honetan
irakasleak euskalduntzeko sistemak izan dituen akatsak eta bertuteak azaltzen
dizkigute irakasle hauek. Izan ere, denek aitortzen dute oraindik trebatu
beharra daukatela, nahiz eta hizkuntza eskakizuna izan.

Honek ondorio
batera narama: IRALEk bere fruituak eman ditu, baina ez da nahikoa izan.
Irakasle askok trebatu beharra dauka, hizkuntza eskakizuna gorabehera.
Hortaz, agian IRALE programa berritu beharko litzateke. Gaur egun, hizkuntza
eskakizunik gabeko irakasle gutxi geratzen da. Agian, hizkuntza eskakizuna
duten irakasleei begira lan egiteko ordua heldu da. Hauek dituzten hutsuneak
detektatu eta horiek betetzen joateko.

Kronika honetan
Txani Gomez sukaldariak botatakoa nabarmendu nahi dut. Berak dioenez,
sukaldean lan egiten duten askok ez dute euskaraz jarduteko gaitasunik. Nire
ustez, zerbitzuko langile guztiak euskaldunak izan behar dira ikastetxea B
edo D eredukoa bada. Bestela, alferrik gabiltza. Bestela, ikasleek euskara
akademikotzat hartuko dute, batez ere zonalde erdaldunetan. Ikastetxe hauek
euskaraz biziko diren uharteak izan behar dira gutxienez, gero beste uharte
batzuk eraikitze aldera

Bigarren
artikulua iritzi artikulua da, Andoni Seijok Berrian argitaratutakoa,
Analisia sailean. Gai asko ukitzen ditu egileak honako artikulu honetan, beti
ere Bertendonako irakasleen aferatik abiatuta. Nik horietatik batzuk aipatu
eta komentatuko ditut eta beste batzuk, berriz, ez ditut jorratuko. Batez
ere, borondate eta legeen gainean egiten dituen aipamenei ekingo diet.

Legeak lege,
euskal hiztunon eskubideak egunero urratzen dira non-nahi. Hori argi frogatu
dute Behatokikoek euren txostenetan. Nire ustez, EAEn dauden legeak ez dira
nahikoak, baina horiek beteko balira, gaitz erdi. Izan ere, legeak dioena
borondatearekin uztartu behar da, bestela jai dugu legearekin. Legea
betetzeko borondatea erakutsi behar dute arduradun politikoek, Andoni Seijok
dioen modura. Baina maiz ez da horrela. Administrazioak etxetik hasi behar
du; etxetik hasi ezean, ez dauka legitimitaterik ezer eskatzeko.

Dena den, askotan
euskaldunok berba potoloekin itsutu egiten gara: legea, eskubidea,
ofizialtasuna, … Hauen eragina gutxietsi gabe, bada garaia egunez egunekoari
garrantzi handiagoa eskaintzeko denbora alferrik galtzen egon baino. Izan
ere, orain dela urte batzuk eskolak euskara salbatuko zuela uste zuten askok,
baina ez da horrela izan. Benetako ofizialtasuna omen da oraingoan
salbatzaile. Nago, hala ere, hori baino gehiago behar dugula. Ofizialtasunak
lagunduko luke, jakina, baina ez dirudi bera bakarrik gure hizkuntza
normaltzeko kapaza denik. Bestela, hortxe daukagu Irlandaren ikasgaia.