Soziolinguistikaz 13

2007-03-22  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Soziolinguistika Klusterrak atera du 13. soziolinguistikaz berripapera. Lotura hemen.

Irakurgaiak: Soziolinguistika eskuliburua

2007-03-22  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

Katalanez irakurri dut neure lehen liburua. Toni Mollak argitaratutako Manual de Sociolingüística liburua. Egia esan, izenburua begiratuta, espainolez zela uste nuen, baina ez zait zaila egin.

Oso liburu interesgarria. Bai horixe. Kataluniaren egoerari oso lotua aukeran, baina logikoa da. Hango soziolinguistikaren egoeraren berri ematen du, ikuspegi orokorra ahaztu barik. Euskal Herriko soziolinguistikari ere erreferentziak egiten dizkio, aukeran ere nahiko zaharkituak (euskararena muga handia dela ematen du, beste hizkuntza batzuetan, ingelesez ere dibulgazio lana egin behar al dugu?).

Liburu hau oso interesgarria da. Noizko Euskal Herriko soziolinguistikari buruzko eskuliburua? Dibulgazioa behar-beharrezkoa da alor honetan. Ekin beharko diogu noizbait bide horri.

Hizkuntza politika gizartean

2007-03-12  //  Sailkatu gabea  //  5 iruzkin

Datorren asteko barikuan (martxoak 23) UEUk
Donostian antolatu ditu jardunaldi batzuk. Jardunaldi horiek Hizkuntza
Politika Gizartean izenburua dute. Ni ezingo naiz joan, baina
badaezpada hemen duzue informazio gehiago.

Normalizaziorako alderdi linguistikoa bigarren mailakoa da

2007-03-09  //  Sailkatu gabea  //  4 iruzkin

Artikulu hau erabili.com-etik lapurtu dut. Roberto Manjonena da (aurretik ere blog honetan aipatua). Eztabaida bat dabil han: hitanoa unibertsitatean erabili behar al da? Eta ze hitano klase?

Oro har, ados nago berarekin eta aurreko post batean ere zerbait aipatu nuen horren inguruan. Hemendik gonbite bat egin nahi diot Robertori. Horrelako artikulu gehiago behar ditugu. Plazarik nahi izanez gero, blog honen ateak parez pare dituzu zabalik.

Irakur dezagun, bada, zer dioen.

Nire erantzunetik ez da berez ondorioztatzen estandarizazioaren
kontra nabilenik. Hala ere, gaineratu nahi dut, ikuspegi soziologiko
batetik, nire ustez, garrantzitsuenetik, euskara batua txapuza bat
dela. Hizkuntza baten normalizazioan alderdi linguistikoa bigarren
mailakoa da, eta akats larria da oinarrizko erabakiak filologoen
eskuetan uztea, egin den bezala Baina, tira, eredu desegokia iruditzen
bazait ere, hor dago, eta funtzio jakinak eduki ditzake; arazoa
batuaren erabilera-esparrua zein den mugatzea da.

Euskara batua hizkuntzaren barietate bat da. Bakarra denean, argi
dago hizkuntzak gabezia oso handiak dauzkala. Hizkuntza hori, ziur
aski, gizartean oso desegituratuta egongo da, funtzionalki oso
murriztuta, eta oso berba-errepertorio txiroa izango du. Hizkuntzak
barietate eta erregistro desberdinak behar ditu, batzuk, informalak,
eta hori da hitanoaren tokia. Gainera, historian, esanak esan,
behe-mailako barietate bateko errepertorioa izan da, salbuespen
gutxirekin, euskara horixe izan baita.

Jakina, gaztelaniaren eta euskeraren erregistroen artean formazko
desberdintasunak daude, baita ikuspegi-aldaketak ere, baina darabilgun
gaiari bagagozkio, funtsean, ez dago desberdintasun nabarmenik, kontua
gizartearen erabilera-maila baita. Hitanoa, espainieran bezala,
herri-mailako hizkeran kokatuta dago eta maila hori dagokio. Egia esan,
euskerak bere tradizioan ia ez du bestelako mailarik ezagutu, saio
bakan batzuk gorabehera, eta nahiz eta kultura edo gizarte maila jasoko
pertsona batzuek erabili. Esan gabe doa testu “jaso” horiek ez direla
oso egokiak hitanoa agertzeko.

Ziur aski zuk ikasgelan eta Unibertsitateko irakasleen artean
berdintsu hitz egiten duzu, normala denez. Agian, familian eta
lagunartean ere bai. Barietate bakarra duzu. Hor dago koska. Euskararen
kasuan, hizkuntzaren gabeziagatik gertatzen da hori; beste hizkuntza
batzuetan ere gertatzen da, baina goi-mailako gizarte-sektoreen
errepertorioaren homogeneitateagatik. Deskribatuta dago goi-mailako
gizarte-mailako barietateak direla uniformeenak. Ziur aski, zure
inguruan, euskarak ez du inoiz oso errepertorio aberatsik garatuko.
Baina, berriro diotsut, hitanoa ez da maila horretako errepertoriokoa,
eta ez du zentzurik erregistro informalak formalizatzeak. Ahalegindu
zaitezke irakasleen artean hizkera informaleko adierazkortasunezko
formak imitatzen, baina sasi-hitano bat sortuko duzu, simulakro bat.
Beharbada, zu zeu konturatuta egongo zara formalitate-maila ez dela
nabarmenki aldatzen irakasle bati batuaren hitanoz hitz egiten
diozunean.

Hain zuzen ere, ETB1eko saio berri batzuen arrakasta berkalulua
erabiltzean datza, albiste-emankizunen eta mahai-inguruen hizkerarekin
kontrastean.
Euskaraz hitz egin nahi duten euskaldun berriek edo bernakulua galdu
duten euskaldun estandarizatuek beste bide batzuk bilatu beharko
dituzte gertuko hizkera, adierazkorra, bizia, aldakorra sortzeko, inoiz
euskara batuak maila horren premia badu. Nolanahi ere, corpusaren
plangintzak ezin du arrakastarik eduki aurretik hizkuntzak funtzioak
eskuratu ez baditu. Gainera, corpusaren plangintzak zenbait esparrutan
ez du zentzurik, adibidez, gazte-hizkeraren eremuan.

Esan gabe doa niretzat herri-hizkera eta gizarte-maila baxua ez
direla berez negatiboak, ez eta hizkera jasoa eta gizarte-maila altua
berez positiboak ere.

Hortaz, ez dut uste batasuna hizkuntzaren maila guztietan behar
denik eta, aitzitik, uste dut hizkuntza “normal” batek maila
desberdinak behar dituela. Hizkuntzaren maila batzuk eta estandarra
berez dira desberdinak, eta ona da horrela izatea. Edozein hizkuntzatan
ikusten dira mailen arteko desberdintasun horiek. Bestalde, hizkuntzen
bilakaera trikitixaren antzekoa da: batetik, kulturaren beste arlo
batzuetan bezala, gero eta homogeneotasun handiagoa dago, eta
estandarra hizkera bernakuluen tokia hartuz doa, sarritan beste
hizkuntza baten estandarra; beste alde batetik, desberdintasunak
sortzen dira atergabe, inguru metropolitanoetan bereizketa eta
bernakulu berriak sortzen dira, agian, estandar baten
desestandarizaziotik. Hori berori euskaran geratuko balitz, ezin esan
nolakoa izan litekeen, ez baitago aurretik programatzerik:
corpus-plangintzak, arrakasta izateko, aurretik funtzio egokiak eduki
behar ditu hizkuntzak. Geroxeago berriro itzuliko naiz horretara.

Horrela, akademia batek ezin du bernakulu bat sortu, gazteen hizkera
sortzerik ez dagoen bezala. Hizkuntz mailak daude eta ez du zentzurik
guztiekin bat egin nahi izateak; gainera, esan dudan bezala, espazio
pribatuak inbaditu nahi izatea iruditzen zait. Alferrik, nolanahi ere.
Nire irudiko, batuaren hitanoa, Axularren Gero euskara batuan bezala,
alferrik dago.

Zilegi bekit gai honi hertsiki lotuta daukadan kezka bati buruz
zenbait aipamen egitea. Hautapen linguistiko eta soziolinguistikoen
inguruko arazo ideologikoek, zentzu zabalean hartuta, kezkatzen naute,
alegia, zein diren joera eta jarrera batzuk sortzen dituzten baloreak,
balorazioak, mundu-ikuskerak, gizarte-proiektuak. Horregatik,
kezkatzeko modukoa iruditzen zait hizkerak arautzeko gogoa espazio
guztietara eraman nahi izatea, mundu guztia eta ahalik eta egoera
gehienetan eredu jakin batzuetara mugatu nahi izatea,
homogenizazio-zalentasuna. Adibidez, neuk artikulu bat idazten
dudanean, sistematiko “euskeraa” erabiltzen badut, eta argitaratzaileak
nire aukera zanpatuz “euskaraa” jartzen badu, nire askatasuna murrizten
ari da. Hori eguneroko gertakaria da. Zein izan da historian euskera
sustatzeko mugimendu gehienen euskarri ideologikoa? Zein izan da
akademien berezko euskarri sozio-politikoa, Frantziako aitzindaritzatik
hasita? Nazio-estatu bat eraikitzeko asmoak zein neurritan ematen die
sostengua batuaren sorrerari eta batuaren neurririk gabeko hedapenari
edo Euskaltzaindiaren? Zer toki dute euskararen ideologiek
globalizazioaren eta nazio-estatuei eusteko edo nazio-estatu berriak
sortzeko tentsioen artean?

Bakoitzak bere aukera egiten du, eta neuk arestian agertu ditudan
polo bi horien kontra. Baina aukera hori erabaki eta jarrera
bakoitzaren bidez egiten dugu, nabarmena izan gabe. Hizkuntzaren
inguruko erabakiak eta jarrerak, kulturaren eremukoak direnez,
horretarako egokienetarikoak dira.

Enpin, honekin amaitzen da gai honen inguruko nire jarduna, balizko
erantzunengatik ere. Itxaroten dut gutxienez denontzat probetxukoa
izatea, onuragarri baita ikuspegi desberdinekin elkarrizketak izatea.
Kontrakoa, endogamia kulturala, politikoa edo ideologikoa, bakean eta
gustura bizitzeko balio badu ere, espezieak desagertzera darama.

Zoritxarrez. ez dut ulertu Atxagaren inguru gogoeta, eta beste
baterako utziko dut. Nolanahi ere, ez da arazo zentral bat,
literaturaren inguruko gaiak beti interesgarriak izan arren.

Ondo izan.

Akulturazioa

2007-03-09  //  Sutondoko kontuak  //  Iruzkinik ez

Patxi Salaberriri eguaztenean egin zioten elkarrizketa gure egunkarian. Hona hemen handik ateratako lerrokada bat:

XVI-XVII. mendeetako pertsona izenak, adibidez, soilik artxiboetan
zeuden. Egia da hizkuntza guztietan gauzak aldatzen direla, baina gure
kasuan akulturazioa izan da, izen horiek ohikoak baitziren. Ez naiz
Tristan edo Percebalez ari. Joanes, Mallico, Charticoz ari naiz. XIX
edo XX. mendera jo, eta ez dituzu aurkitzen. Akulturazioa izan da.

Euskararen historia soziala oso gai korapilatsua da, oso dokumentu gutxi baitaude. Saiakera batzuk izan dira, baina gaur egun oraindik orain gauzak nahiko ilun daude. Patxi Salaberrik klabe bat ematen digu. Irakurtzen ari naizen beste liburu honek ere klabe batzuk ematen ditu.

Euskararen historia sozialak asko erakartzen nauen gaia da. Hala ere, aitortu behar dut gehiago erakartzen nautela etorkizunari begirako egitasmoak.

Wikipediatik ostera ere

2007-03-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Beste wikipedia batzuetatik osteratxoa egin
dut gaur eta hizkuntzaren soziologia eta soziolinguistikaren inguruan zer
esaten duten eta zer ez aztertu dut, arin eta azaletik bada ere.

– Katalanezko wikipedia: Katalunia beti
izan da erreferente Euskal Herrian, alor hauetan behinik behin. Horregatik,
lehen osteratxoa hemendik egin dut. Deigarria egin zaidan lehen gauza da katalanezko wikipedian ez dagoela soziolinguistika kategoria (euskarazkoan bai,
esate baterako). Baina, egia esan, euskarazkoa baino osoagoa da oro har.
Hutsuneak izan baditu, batez ere egileei dagokienean.

– Espainolezko wikipedia: wikipedia honetan
soziolinguistikari buruzko kategoria egon badago. Bertan 61 artikulu daude.
Dena den, horietatik gehienek ez diote erreferentzia egiten guk ulertzen dugun
soziolinguistikari. Izan ere, gehien bat bariazioaren soziolinguistikari egiten
diote erreferentzia. Hizkuntzaren soziologiari buruzko artikulurik ez dago eta
nazioarte mailako egilerik garrantzitsuenei buruzko artikulurik ere ez.

– Galizierako wikipedia: soziolinguistikari
buruzko kategoria egon badago. Horren barruan 10 artikulu daude. Nahiko osatua
da, baina hutsune handiak ditu, katalanezkoa eta euskarazkoa bezala.

– Ingelesezko wikipedia: dudarik gabe,
mundu mailako osatuena eta alor honetan nik aztertu ditudan artean ere.
Soziolinguistikari buruzko artikulua ikaragarria da, osatua eta erreferentzia
pila bat emanez. Soziolinguistikari buruzko kategorian 100 artikulu daude,
kontzeptu ia guztiak agertzen dira eta, oro har, oso txukunak dira bertan agertzen
diren datuak. Hizkuntzaren soziologiari buruzko artikulua ere badago, baina
osatu gabea.

– Euskarazko wikipedia: etxekoa azkena.
Soziolinguistikari eta hizkuntzaren soziologiari buruzko artikuluak badakartza.
Nahiko osatuak daude, baina gehiago sakondu ahal da oraindik. Soziolinguistika
kategoria ere badago eta bertan zazpi artikulu agertzen dira (ingelesetik urrun
samar, ezta?). Kontzeptu orokor batzuk azaltzen dira, baina falta dira egileak
(Euskal Herrikoak eta nazioartekoak), erakundeak (Soziolinguistika Klusterra,
adibidez), Txepetxen teoriak (horrenbesteko eragina izan dutenak gure herrian),
…

Bi webgune berri

2007-03-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Azken egun hautean bi webgune topatu ditut. Biak berriak eta biak nolabait lotuta blog honen gaiarekin.

– Lehena da lana euskalduntzeko bloga. Bloga Emunek kudeatzen du, baina lan mundua euskalduntzearen ikuspegi orokorra eman nahi du. Nahiko interesantea ematen du. Nire bloglines-era ekarri dut.

– Bigarrena ebete.org webgunea da. Ez da bloga, web korporatiboa baino. Ebetek erabileraren ontzia bete nahi du, Txepetxen teoria ezagunei erreferentzia eginez. Ebeteren atzean Ttakun elkartean ibilitako Iñaki Eizmendi dabil, gurasoentzat eta irakasleentzat formazio saioak eskaintzeko asmoz.

SL aplikatua

2007-03-02  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Atzo hasi nintzen Derion, berbalagunean.
Urrian eman nuen izena, baina orain arte erreserben aulkitxoan egon naiz. Pasa den
astean hasi nintzen beroketak egiten eta atzo, berriz, lehen partida.

Bikote bat osatzen dut Jabirekin. Bera ere
derioztarra da. Orain dela bost urte ibili zen Derioko Udal Euskaltegian EGA
mailara arte. Bost urte hauetan euskara herdoildu egin zaio eta ez galtzearren
Berbalagunean eman zuen izena. Bere asmo bakarra euskara ikastea da.

Azkenik, berbalaguna naiz. Orain arte barrutik
ezagutu dut (Derioko lehen dinamizatzailea izan nintzen) eta orain, ostera,
egunerokoan. Ikusiko dugu zelan moldatzen garen. Horrenbeste aldiz egin dut
berba berbalagunez, egitasmo honek dituen onurez, egitasmo honek izan
ditzakeen proiekzioaz. Orain eltzea sutan probatzeko garaia heldu da.
Jarraituko dut informatzen ……. 

Portzierto, gaur atera da argian Lea-Artibaiko berbalagunari buruzko artikulu bat.

Gazteak eta euskara: aisialdia giltzarri (Larrun 106, 2007ko otsaila)

2007-02-27  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Azken Larrun aldizkarian “Gazteak eta euskara: aisialdia giltzarri”
izeneko gaia jorratu dute. Hainbat artikulu daude, sarean ere irakurgai. Beraz,
artikuluetatik ateratako esaldiekin hornituko dut post hau.

Beste adin taldeek ere plangintza behar dute 

Lionel Joly, Soziolinguistika Klusterreko
kidea. 

Soziolinguistikaren oinarri teorikoak eta aplikatuak kontuan
hartuta, pentsagarria al da euskara erabiltzea ingurune soziolinguistiko
erdaldun batean, euskaraz oinarrizko gaitasun linguistikoa izanik besterik ez?

Lionel Joly, Soziolinguistika Klusterreko kidea. 

Euskara erabiltzeko esparruak edukitzeak ez du euskara
erabiliko dutenik esan nahi

Olatz Zabaleta, Tafallako euskara teknikaria

Hizkuntzaren eta hizkuntza-komunitatearen bilakaera
autozentratu eta beregaina lortu behar da 

Kike Amonarriz, soziolinguista eta umoregilea 

Gazteak ezin du ingurune erdaldunean errudun sentitu, gaur
egungo gizarteari erreparatuta, erdara ez baita desagertuko Euskal Herrian.
Bideratu beharrekoa euskal gazteriaren diglosia da, euskara ager dadin
erdararen gainetik, baina errealitate eleanitza ukatu gabe

Xabier Paya, bertsolari eta itzultzailea.

Akaso alderantziz galdetu beharko genuke: “Zergatik egiten
dute gazte euskaldun askok euskaraz?”

Dabid Anaut, Bortziriak eta Leitzaldeko
euskara teknikari lanetan aritua, egun Elhuyarren ari da.

Oso mamitsua, bai horixe. Eta helduen
aisialdian eragingo duen euskara plana eta hausnarketa noizko?

Linguanet ikastaroa

2007-02-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gaur goizean hasi da Linguanet ikastaroa. Izena eman nuen orain dela bi aste, eta ikusiko dugu ea zelan. Bere garaian Hiznet egin nuen eta behintzat teknikoki asko aldatu da, moodle plataforma erabiltzen dute eta erosoagoa ematen du.

Blog honetan noizbehinka ekarriko ditut Linguanet ikastaroari buruzko ohartxoak.