Jarrerak-portaerak

2017-10-03  //  Info 7  //  Iruzkinik ez

Originala Info7 irratian entzun dezakezue edo hemen:

Emuneko lankideei eskainia, soziolinguistikako jan-edanak saioaren ostean buruan geratu zitzaizkidanak daude hemen.

Jarrera eta portaeren arteko harremana zein den jakiteko ehunka ikerketa egin dira, psikologia sozialaren alorrekoak batik bat. Ikerketa horiek, salbuespenak salbuespen, zalantzan jarri dute bien artean elkarrekiko erlazio zuzenik dagoenik. Hau da, ezin da eratorri zuzenean eta ezinbestez jarrera on batek eragingo duela portaera aldaketarik.

Soziolinguistika arloan ere gauza bera gertatzen dela adierazi dute egindako ikerketek. Galizieraren kasua, esate baterako, paradigmatikoa da. Izan ere, galizieraren aldeko jarrerek nabarmen egin dute hobera, hango ikerketa soziolinguistiko nagusiek adierazten duten modura, 80ko hamarkadatik hona. Era berean, galizieraren erabilerak behera egin du urte hauetan guztietan. Hortaz, badirudi jarrerak hobetzeak ez dakarrela berez eta ezinbestez erabilera igotzea.

Eta zergatik? Alde batetik, arazo metodologikoek esplikatu dezakete bien arteko korrespondentzia falta. Jarrerak neurtzeko, batez ere, iritziak neurtu egiten dira. Eta, gainera, aitortutako iritziak dira, galdetegi estandarizatuen bidez jasoak. Baina horrek muga nagusi bat du: bakarrik helduko gara erantzuleak bere buruaz transmititu gura digun punturaino. Horraino bakarrik.

Hortaz … ez al litzateke jarrera beste bide batzuetatik neurtu behar? Hau da, euskararen alde zaudela galdetu baino, ez al litzateke neurtu behar egunerokoan hartzen ditugun hautuen norabidea?

Esate baterako, nire ustez, portaera txikiak neurtu daitezke eta horiek izan jarrera adierazten duten adierazleak. Adibidez, Korrika, Nafarroa Oinez edo Ibilaldian parte hartu izana, seme-alabak D ereduan matrikulatu izana, dakizun apurra erabili, kantak, kultur kontsumoa, euskaltegian inoiz matrikulatu izana, …. (lehen hurrerapena baino ez da adibide segida hau, findu beharko litzateke, doitu, egokitu, jakina, baina tira).

Hori guztia, jarrera metodo kuantitatiboen bidez neurtzen jarraituz gero. Bestela, beti izango dugu eskura jarrerak neurtzeko metodo kualitatiboak, eraginkorragoak kasu honetarako (baina, era berean, kuantitatiboekin alderatuta, zeharo garestiak).

Beste alde batetik, arazo teorikoak egon daitezke jarrera eta portaeraren arteko erlazio falta hori azaltzeko. Izan ere, erabileran, jarreraz gain, beste hainbat faktorek ere eragiten dute (gaitasun linguistikoa, ingurunea, arau subjektiboak, ohiturak, …). Horrela da. Inguruneak eragina du: adibidez, ezin da ahaztu hizkuntza aukera beti dela soziala eta publikoa; hortaz, besteek epaitu dezakete eta epaitzen dute edozein momentutan; ohiturak ere eragina du: ohiko portaera bat egiteak ez dakar esfortzurik, ia automatikoa da, baina portaera berri bati ekiteak, ostera, bai. Hortaz, norbanakoak bere ohituren aurka borroka egin behar du.

Arazo teorikoekin jarraituta, jarrera aldatzea portaera aldatzea baino errazagoa da eta, gainera, lehenagokoa da. Lehenago jarrera aldatu behar duzu, gero portaera aldatzeko (nahiz eta askotan jarrera aldatu eta portaera ez).

Jarrera, jarrera eta jarrera. Lehenago, motibazioaz hitz egiten genuen. Motibazioaren ontzia. Nire ustez, bada garaia ere jarreratik harago joateko eta motibazioaz berba egiteko. Portaera aldaketak sustatu nahi ditugun honetan, aldeko jarrera baino, aldeko motibazioa behar dugulako, eta hori oraindik zelan neurtu ez dugulako asmatu.

Homeostasia

2017-09-28  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurrekoan Txepetxi iaz egindako elkarrizketa bat deskubritu nuen. Betiko legez, zeharo iradokitzailea (eta betiko legez bere teorien barrunbeak ulertzeko zaila). Homeostasia kontzeptua zekarren artikulu horrek eta Txepetxek honela jasotzen ditu haren gaineko ingurumariak:

Biologiatik erreskatatu dudan kontzeptua da. Edozein izaki bizidunak inguruaren aldaketa eta baldintzei egokitzeko gaitasuna da, bere egitura, nortasuna eta oinarrizko izaera mantenduz. Hizkuntzen kasuan berdina da: oinarrizkoa baldintza da herria eta hizkuntzaren arteko orekarako.

Eta Jon Sarasuak erabiltzen duen irekidura eta jarraidura horrekin gogoratu naiz.

30 urte: hizkuntzen ekologia

2017-09-25  //  30 urte  //  Iruzkinik ez

Orain dela 30 urte argitaratu zuen Txepetxek bere tesi doktorala, Un futuro para nuestro pasado liburukotea. Aurten ari naiz horien zipriztinak han eta hemen gogoratzen. Aurreko artikuluak:

• 30 urte: ontzigintza
• 30 urte: nukleo sinbolikoa
• 30 urte: Adorez eta atseginez

Hizkuntzen ekologia terminoa Einar Haugenek asmatu bide zuen. Bere berbetan, “hizkuntza-ekologia hizkuntza orok bere ingurunearekin dituen elkar eraginen azterketa da”. Ordutik, dezente garatu da hizkuntza ekologia, eta gurean ere indartsu dago. Adibidez, hor dago Bat aldizkariak gaiari dedikatu dion monografikoa, euskara elkarteen mugimenduak aitortzen dion garrantzia, garabidetarren lana, Ekoguneko kideak haren dibulgazioan egiten ari diren lana, eta abar. Zabala eta joria da hizkuntza ekologiaren paradigma gurean (Lurraldea eta hizkuntza graduondokoan hizkuntza ekologia izeneko modulua ere badago).

Baina, gurean, hizkuntza ekologia lehendabizi aipatu zuena Txepetx izan zen, Jose Maria Sanchez Carrion, hain zuzen ere. Berak ekarri zuen kontzeptua euskal herrietara (bere “Lengua y pueblo” ospetsuan agertzen dira ekologiaren zantzuak han eta hemen), aitzindari beste behin.

Gaur egun, gainera, argitara eman duen azken argitalpenean “(Re)pensar o discurso” behin eta berriro heltzen dio hizkuntza ekologiari, hasiera-hasieratik (nire ustez). Hortaz, harako hark esaten zuen bezala, hizkuntza ekologiak eta hari lotutakoek jarraitzen dute izaten etorkizunez kargatutako armak.

Hori dela eta, hona hemen esteka batzuk hizkuntza ekologian sakontzeko:

• Zer da hizkuntza ekologia?
• Itsaso Olaizolari hizkuntza ekologiaren gainean egin dioten elkarrizketa.
• Hizkuntza ekologiaren gaineko Bat aldizkari monografikoa (nik egindako laburpena hemen).

Sorgindutako izenak

2017-09-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Izenek izana ei dakarte edo, berba modernoak erabilita, izenak performatzen du izaera. Ni ez nago guztiz ziur, baina tira … izango da. Aurrekoan euskara elkarteen izenen gainean aritu ginen eta ufa, a zer izen puskak dituzte. Doktore-tesi antropologikoa egiteko bazka ere badute izenek, analisi semiotikoak gorabehera. Ikus ditzagun batzuk:

• Berba edo hitza dutenak: Berbaro, Berbaizu, Berbots, Hitzaro, Zorrizketan (zorriztoak hizketan), …
• Izen geografikoak: Sasiburu, Loramendi, Karrikiri, Karrikaluze, Goibeko, …
• Euskara edo euskal dutenak: Euskarabila, Euskal Birusa, Euskaldunon Biltoki, …
• Kultur erreferentziei kasu egiten dietenak: Manuel Larramendi, Lizardi, Lagatzu, Galtzaundi, …
• Euskalkian idatzitakoak: Tximintx, Lagatzu, Noaua, Maxixatzen, Arrekikili, Bagera, Nañon, Txatxilipurdi, …

Eta abar. Benetan ere esanguratsua litzateke (eta exotikoa!) hauen gaineko azterketa. Ea bateren bat animatzen den.

Zergatik egiten dute emakumeek euskara gehiago?

2017-09-18  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aspaldi landu nuen gaia blogean: badirudi emakumeek lehenago uzten dutela minorizatutako hizkuntza egoera kaskarra denean eta, era berean, badirudi emakumeek lehenago ekiten diotela hizkuntza minorizatua berreskuratzeari.

Eta, bat-batean, Suzanne Romaine soziolinguista feminista handiaren berbak heldu zitzaizkidan belarrietara: “ikerketa soziolinguistiko batzuek ondorioztatu dute emakumeek joera dutela estatus altu bati lotutako barietateak gehiago erabiltzeko gizonezkoek baino”.

Eta jarraitzen du: “soziolinguista batek baieztatu du emakume eta gizonezkoen arteko aldea hain dela handia ezen mendebaldeko jendarteetan nahikoa dela behatzea emakumeek zer erabiltzen duten komunitatean formarik prestigiotsuenak zeintzuk diren jakiteko; eta, alderantziz, zer erabiltzen duten gizonezkoak jakiteko zeintzuk diren estigma dutenak”.

Eta, hau guztia zergatik? Suzanneri emango diot berba ostera ere: “emakumeek egiten duten moduan egiten dute berba gizonezkoek baino botere gutxiagoko posizioetan daudelako”.

Soziolinguistika mikroan interesatuta gaudenok ezin diegu muzin egin genero (eta klase, baina hori beste baterako) aldagaiei.

Aipatzearen plazera

2017-09-14  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Nork, zein erakundek edo kolektibok egiten du hizkuntzen erabileraren pedagogia soziala? Hau da, nork ematen ditu gomendioak herritarren hizkuntza portaerak euskararen mesedetan izan daitezen? Arlo askotan dira ohikoak herritarren portaerak bideratzeko eta aldatzeko gomendioak: generoan, hondakinen kudeaketan, trafikoan, kontsumoan, praktika sexualetan … Eta hizkuntzen erabileran?”

Asier Lafuente

“Pikutara purista guztiak”

Fermin Muguruza

“Demagun urte pila bat kartzelan egon den pertsona bat. Askatzen dugu eta lasterketa baten hasierara eramaten dugu: besteekin parte hartzeko libre zara. Ekitatiboak izaten ari gara? Ezta pentsatu ere. Hori ez da berdintasunez parte hartzeko eskubidea, ez duzulako besteen pare lehiatzerik. Behar duzu zaintza, elikadura egokia, errehabilitazioa, entrenamenduak …, behar duzu izan positiboki diskriminatua askatasunez parte hartu ahal izateko”

Xosé Henrique Costas

“Politika egunero egiten da; erabaki txikiekin egiten dugu politika, eta baita erabaki handiekin ere. Ez diogu muzin egiten ez batari, ez besteari. Kasik gauza bera direla esango genuke. Mikroan egiten da politika, baina makroan ere bai”

Lorea Agirre

“Beraz, nahi izatea da euskara biziberritzeko lehen baldintza. Baina nahi izate hori maila pertsonalean ez ezik, talde-mailan hezurmamitu behar da”

Kike Amonarriz eta Iñaki Arruti

“Hizkuntza bat edo beste erabiltzea nortasuna adierazteko ekintza ere izan daiteke”

Suzanne Romaine

Logika permakulturala

2017-09-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Uda aurretik entzun nion bati (irratian izan zen, baina ez dut gogoratzen nork eta noiz) logika permakulturala jarraitu behar zuela (oker ez banaiz, Nafarroako zonalde batzuetan gertatzen ari den populazio gabeziari aurre egiteko).

Esaldia iltzatuta geratu zitzaidan orduko hartan. Batez ere, ez nuelako ulertu zer demontre adierazi gura zuen (irratiz eta ahoz logika permakulturala esatea ere!). Geroztik apur bat ikertu dut permakulturaz (arinaiztar eran, jakina).

Hasteko eta behin, wikipediara jo nuen eta permakultura zer den ikusi: Permakultura gizakiok lurrean kokatzeko sistema jasangarria eta armonikoa da, inguruan integratzeko modu egokia kontsumismotik kanpo eta naturaren baliabideak gordetzen. Permakultura hitza ingelesetik dator, “permaculture”, eta bi hitzen arteko kontrakzioa da: permanent eta culture, hau da, kultura (eta nekazaritza) iraunkorra. Permakulturak izadian behatutako patroiak jarraituz, giza-habitat iraunkorrak sortu nahi ditu. Diseinu ekologikoa, ingeniaritza ekologikoa eta ingurumen diseinua konbinatzen ditu nekazaritza eredu berri bat sortzeko.

Gero, ibili nintzen dantzan interneten hara eta hona. Baina, bat-batean, Jon Sarasuaren eta Jakoba Errekondoren Irauntza izeneko artikuluarekin topo egin nuen. Eta orduan bai, orduan konturatu nintzen hizkuntzen biziberritzerako permakulturak ere ematen dizkigula heldulekuak.

Hortaz, nire ustez, hizkuntza ekologismorako beste kontzeptu bat: permakultura.

Abuztuan #repost (2017)

2017-09-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aktibatu

2017-09-05  //  Info 7  //  Iruzkinik ez

Entzuteko Info7 irratian edo hemen:

eta irakurtzeko jarraian:

Aktibatu, ak-ti-ba-tu. Badirudi berba hau izango dela ikasturte honetan berba nagusia euskalgintzan. Euskaldunak aktibatu, zehatzago esatearren. Ekintza solteak egitetik aktibazio kolektibo antolatuan murgildu, beste berba batzuekin esateko.

Horren harira, Bagera elkarteak kaleratu dituen bi gida-liburu ekarri nahiko nituzke irratizaleen belarrietara: Nola egin dute eta Ekitea da kontua. Hauek dira gida-liburu hauen izenburu iradokitzaileak.

Lehenengoak (Nola egin dute) hizkuntza ohituretan eragiteko hainbat herritan egindako proiektuak dakartza orriotara: Egia, Arrigorriaga, Agurain, Trapaga, Hernani, Añorga eta abarretan egindako proiektuak. Bigarrenak (Ekitea da kontua), ostera, aktibaziorako gida izan nahi du. Edonork martxan jarri nahiko balu honen tankerako proiekturik bere herrian, aktibazio gida honetan agertzen dira zehatz-mehatz jarraitu beharreko pausoak, kontuan hartu beharreko puntuak eta beste hainbat datu argigarri.

Gidaliburu bi hauek oinarri egokia jarri dute, nire iritziz, honen moduko egitasmorik martxan jarri gura duen edonorentzat, eta hartuko dugu aintzat, udagoien honetan horrelakoetan murgildu asmo dugunok, behinik behin. Aspalditxo aipatu barik dudan soziolinguistika domestikoaren bidean, beste bi harri koxkor jarri dituzte Bagerakoek, bejondeizuela!

Esan dudan legez, arreta bereziz irakurri ditut  uda honetan gidaliburu biak. Eta handik eta hemendik apunteak hartu ditut, ideiak, kontuan hartu beharrekoak, antolaketari buruzko jakingarriak, finantzazioari buruzkoak, … Eta, tira, honen ostean ahoratuko ditut irakurketa horretatik nire buruan geratu diren burutazio batzuk.

Hizkuntza pedagogia egin behar dela diote aguraindarrek. Pedagogia egin hizkuntzekin, pedagogia egin euskaldunekin, pedagogia egin erdaldunekin, eta erakutsi posible dela. Portaerak matxinatzea eta euskarara ekarraraztea portaera horiek posible dela erakutsi. Jendarteari eta norbanakoei.

Izan ere, proiektu hauek euskara hutsez bizitzeko esperientzia pertsonala ematen dute, inoren zain egon barik iniziatiba hartzeko aukera ematen dute. Hortaz, proiektu hauek euskara hutsezko esperientziak gorpuztu, haragitu egiten dituzte; lehen pertsonan esperimentatzea dute helburu, hain zuzen ere.

Aktibazioak mugimendua dakar, egoera erosoetatik ateratzeko beharra dakar, hizkuntza ohiturak aztertu eta horiei buelta emateko saiakera dakar. Portaera linguistikoak erdigunean jartzen baitituzte proiektu hauek guztiek. Eta hautu pertsonalek eragin soziala dutela agerian utzi dute herri batean baino gehiagotan.

Baina, kontuz, ez gaitezen engaina. Proiektu hauek guztiak ez dira indibidualak, kolektiboak baizik. Aktibazioa erreprodukzio soziala delako. Lehen aipatu dudan Bageraren lehen liburuxkan akabuan aipatzen den bezala: “Egin dezagun. Guk, nork bestela”.

Pantaila aldatzeko sasoia da

2017-07-25  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Berria egunkariak Euskararen bilakaera soziolinguistikoaren gaineko serie aparta egin berri du (biba zu, Gari!). Bizkaiko datuen gaineko irakurketa nik egin nuen eta hona dakart:

Errealitate latza jarri digute begien aurrean azken neurketako datuek. Batzuk hasiko dira alarma gorria jotzen, kanpaiak burrunba hasiko dira, adi, kasu, achtung! Beste batzuk hasiko dira errua ezker-eskuma leporatzen: agintariei, euskaldun desleialei edo parean jartzen den lehenari. Ileak tente jarriko zaizkigu, haserretuko gara, bagenekiela esango dugu… baina errealitate latza hor izango dugu, tinko, argazki finkoa balitz legez.

Datu hauek, ezinbestean, aldaketa eskatzen digute. Goia jo dugula, geldi gaudela, topeak aurkitu ditugula argi dago (ezkorrenek esango dute atzera jo dugula). Eta bai, datuen joerak hori dio, datuen errealitateak hori jartzen digu begi aurrean. Izan ere, Bizkaian ezagutzak gora egin du (zehatzago esatearren, ulermenak gora egin duela esan beharko genuke) eta erabilerak, behera (etxean zein kalean eta, gainera, adin tarte guztietan).

Joera kezkagarria da, jakina. Ulermenean aurrerapausoak egitea samur samarra da. Irakaskuntzak eta helduen euskalduntzeak bide polita egin dute (hobetzeko nabarmenak dituzten arren). Baina erabileran zentimetroak irabaztea zaila da, zeharo gaitza. Eta badirudi irabazitako apurra galtzea errazagoa dela, etxean zein kalean.

Kalean, esate baterako, kezkatzekoa da jendartean indar gehien duten adin taldeek (helduak, eurak direlako hegemoniko, eta gazteak, eurak direlako berritasunak dakartzatenak) dutela Bizkaian erabilerarik txikiena. Etxean, ostera, kezkatzekoa lehen hizkuntzan ez atzera ez aurrera eramatea 20 urtetik gora (belaunaldi bat baino gehiago, hortaz).

Gainera, ausartuko naiz: teknikoki antza posible ez bada ere, kale eta etxeko erabileraren artean erlaziorik badela esango nuke. Zeharo deigarri egin zait Bilbo eta Bizkaiko datu orokorrek gordetzen duten korrelazioa eta, metodologiak metodologia, harremanetan jarriko ditut: Bizkaian lehen hizkuntza %11,9 da, eta erabilera, %8,8; Bilbon lehen hizkuntza %5,5, eta kale erabilera, %2,5. Harremanik ez izateko, deigarri samarrak ezta?

Pantaila aldatzeko sasoia da, nire ustez. Zer egin behar dugu? Nondik jo Bizkaian? Lehenik eta behin, argi izan behar dugu aurrerantzean euskaraz egitea hautua izango dela Bizkai osoan, hautu kontzientea. Beraz, hautu hori elikatzeko jakiak beharko ditugu, denetariko jakiak, eta bakoitzari gustatzen zaiona eman beharko diogu, arraina ala haragia, barazkiak edo koipeak.

Bestetik, gaur egun euskaraz jakiteak zelanbaiteko prestigio soziala du; euskara erabiltzeak, ostera, ez (umeekin ezpada, datuek argi erakusten dutenez). Hizkuntzaren gainean eraikitako iruditeria sozialean ere eragin beharko dugu, urbanoago eginez (ia Bizkai osoa gune urbanoa den heinean).

Hurreko adibideak ere beharko ditugu. Euskaldunok aktiboago jokatu behar dugu egunerokoan, ditugun aukerak gehiago aprobetxatu, eta tenteago aritu, harroxeago. Izan ere, ulermena zukutu behar dugu gehiago. Baina banaka ez, taldeka baizik, eta egiten duguna ikusarazten: bateren batek ireki beharko ditu sasiak, besteek samurrago izan dezaten bidexka.

Eta trabak, oztopoak, gutxitu (hori, batez ere, agintariei esango nieke). Erabilerarako baldintza objektiboak eta kolektiboak sorraraztea dagokigu gaur eta hemen. Horretarako, nire ustez, biderik eraginkorrena trinkotzea izaten segitzen du. Sakabanatu ordez, trinkotu eta, ahal den neurrian, hizkuntza ohitura berriak probatu, sortu eta erdigunera ekarri. Komunitatean, jakina. Komunitatearen sareetan ehunduz. Sendotze komunitarioa dugu etorkizun bideo-joko honen pantaila berrian.