Gero eta “normalagoak”

2017-10-19  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Udan, besteak beste, Ibon Sarasolaren “Bitakora kaiera” irakurri dut (irentsi dut, hobe esanda). Bakoitzak bere zoroak bizi ditu eta bakoitzak baditu bere perbertsioak, zer egingo diogu bada!

Sarasolaren arabera, euskara batua da euskaldunon komunitateak egin duen miraririk handiena. Bere berbetan esateko, “euskara batuaren arrakasta da, ziur aski, euskaldunen komunitatearen historiako gertaera garrantzizkoena”.

Bere iritziz, corpus arloan gero eta “normalagoak” gara. Hau da, gure inguruko hizkuntzen parera iristen ari gara. Izan ere, bere ustez, euskara gero eta beregainago jokatzen ari da, hizkuntza-akademiari gero eta jaramon gutxiago egiten eta idazle “onei” gero eta jaramon gehiago egiten. Ea corpuseko urrats horiek estatusera eramateko kapazak garen, dedio!

Genetikarekin soziolinguistika egin

2017-10-16  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Enegarren teoria euskararen jatorriari buruz. Enegarren saiakera genetika eta hizkuntzen ibilbideak erkatzeko. Enegarren esentzialismo ariketa txatxua.

Genetikarekin ezin da soziolinguistika egin. Are gutxiago, eskema mental (edo aurreiritzi esan beharko nuke) modernoekin. Izan ere, ikerketa horiek guztiek oinarri hau hartzen dute: etnia (tribu edo dena delako) bat = hizkuntza bat. Eta, gainera, ikerketa horiek guztiek hizkuntzek egindako ibilbideetan faktore ekonomikoek, sozialek, politikoek eta pertsonalek duten garrantzia ez dute aintzat hartzen. Genetikak dena esplikatzen baitu. Ba ez, sentitzen dut, baina ez.

Iraganera nahi dute oraingo eskema mentalak proiektatu, baina, era berean, mezu zeharo arriskutsua ematen dute etorkizunari begira. Euren arabera, ezin du txinatar batek euskara ikasi, beltz batek euskara erabili, ijito batek euskara transmititu edo espainol batek euskara maitatu. Genetikarekin soziolinguistika egiten ari direlako eta soziolinguistika soziala da, ez esentziala.

Hizkuntzak performatzen al du?

2017-10-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

“Mundua ez da den modukoa, baizik eta guk hizkuntzaren bidez egiten dugun modukoa”

Suzanne Romaineren esaldi honekin abiatuko naiz. Eta jarraitu, jarraituko dut Suzanneren beste galdera birekin: “Jendartea aldatu egin behar da hizkuntza aldatzeko? Ala hizkuntza aldatzeak aldaketa sozialari lagundu diezaioke?”.

Egileak ez dio erabateko erantzuna ematen bi galdera hauei. Hala ere, gutxi gorabeherakoa bai: “hizkuntza ez da kulturaren isla pasiboa bakarrik, kultura sortzen ere laguntzen du”. Hortaz, badirudi Suzanne Romaineren arabera, jendartea eta hizkuntzaren arteko interakzioa iraunkorra dela.

Edo, bestela esanda: hizkuntza eta jendartearen aldaketarena joan-etorriko bidea da, joan-etorriko prozesua, biek elkarri eragiten diotela ematen du. Beraz, jendarte eraldaketa bilatzen dugunok hizkuntza aldaketa bultzatu behar dugu, eta alderantziz. Intersekzioak egiteko abiapuntu egokia izan daiteke.

Artabria

2017-10-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Ferrol aldean bada galizieraz lan egiten duen fundazioa, Artabria izenekoa. Eurek, hala ere, gurago dute zentro soziala deitu. Galizian han eta hemen sortzen ari diren zentro sozialen aitzindaria da gainera (Compostelako Gentalha aipagarrienetako da, nire ustez).

Ezagutu nuenean, batez ere, bere diseinu grafiko zainduak erakarri ninduen. Gero euren agendan musika, mugimendu soziala, oinarrizko kultura eta abar joan nintzen deskubritzen, sarearen bidez beti ere.

Handik gutxira, dokumental bat egiteko diru-batze kanpaina egin zuten. Turu artista handiak egin zien diseinua orduko hartan eta dirua jarri nuen. Denboratxoa pasa zen dokumentala egin arte, beste puska bat jaso arte eta beste puska bat ikusi dudan arte.

Eta ikusitakoan, arnasgune sozialak eta espazialak duten garrantziaz ohartu naiz. Artabria Ferrol inguruan galizieraz berba egiten duen espazio ia bakarra da eta hiztun berriak sortzeko lana erruz egin du urterik urte. Espazio fisikoak, espazio sozialak, galizieraz. Terra é lingua, ezta?

Jarrerak-portaerak

2017-10-03  //  Info 7  //  Iruzkinik ez

Originala Info7 irratian entzun dezakezue edo hemen:

Emuneko lankideei eskainia, soziolinguistikako jan-edanak saioaren ostean buruan geratu zitzaizkidanak daude hemen.

Jarrera eta portaeren arteko harremana zein den jakiteko ehunka ikerketa egin dira, psikologia sozialaren alorrekoak batik bat. Ikerketa horiek, salbuespenak salbuespen, zalantzan jarri dute bien artean elkarrekiko erlazio zuzenik dagoenik. Hau da, ezin da eratorri zuzenean eta ezinbestez jarrera on batek eragingo duela portaera aldaketarik.

Soziolinguistika arloan ere gauza bera gertatzen dela adierazi dute egindako ikerketek. Galizieraren kasua, esate baterako, paradigmatikoa da. Izan ere, galizieraren aldeko jarrerek nabarmen egin dute hobera, hango ikerketa soziolinguistiko nagusiek adierazten duten modura, 80ko hamarkadatik hona. Era berean, galizieraren erabilerak behera egin du urte hauetan guztietan. Hortaz, badirudi jarrerak hobetzeak ez dakarrela berez eta ezinbestez erabilera igotzea.

Eta zergatik? Alde batetik, arazo metodologikoek esplikatu dezakete bien arteko korrespondentzia falta. Jarrerak neurtzeko, batez ere, iritziak neurtu egiten dira. Eta, gainera, aitortutako iritziak dira, galdetegi estandarizatuen bidez jasoak. Baina horrek muga nagusi bat du: bakarrik helduko gara erantzuleak bere buruaz transmititu gura digun punturaino. Horraino bakarrik.

Hortaz … ez al litzateke jarrera beste bide batzuetatik neurtu behar? Hau da, euskararen alde zaudela galdetu baino, ez al litzateke neurtu behar egunerokoan hartzen ditugun hautuen norabidea?

Esate baterako, nire ustez, portaera txikiak neurtu daitezke eta horiek izan jarrera adierazten duten adierazleak. Adibidez, Korrika, Nafarroa Oinez edo Ibilaldian parte hartu izana, seme-alabak D ereduan matrikulatu izana, dakizun apurra erabili, kantak, kultur kontsumoa, euskaltegian inoiz matrikulatu izana, …. (lehen hurrerapena baino ez da adibide segida hau, findu beharko litzateke, doitu, egokitu, jakina, baina tira).

Hori guztia, jarrera metodo kuantitatiboen bidez neurtzen jarraituz gero. Bestela, beti izango dugu eskura jarrerak neurtzeko metodo kualitatiboak, eraginkorragoak kasu honetarako (baina, era berean, kuantitatiboekin alderatuta, zeharo garestiak).

Beste alde batetik, arazo teorikoak egon daitezke jarrera eta portaeraren arteko erlazio falta hori azaltzeko. Izan ere, erabileran, jarreraz gain, beste hainbat faktorek ere eragiten dute (gaitasun linguistikoa, ingurunea, arau subjektiboak, ohiturak, …). Horrela da. Inguruneak eragina du: adibidez, ezin da ahaztu hizkuntza aukera beti dela soziala eta publikoa; hortaz, besteek epaitu dezakete eta epaitzen dute edozein momentutan; ohiturak ere eragina du: ohiko portaera bat egiteak ez dakar esfortzurik, ia automatikoa da, baina portaera berri bati ekiteak, ostera, bai. Hortaz, norbanakoak bere ohituren aurka borroka egin behar du.

Arazo teorikoekin jarraituta, jarrera aldatzea portaera aldatzea baino errazagoa da eta, gainera, lehenagokoa da. Lehenago jarrera aldatu behar duzu, gero portaera aldatzeko (nahiz eta askotan jarrera aldatu eta portaera ez).

Jarrera, jarrera eta jarrera. Lehenago, motibazioaz hitz egiten genuen. Motibazioaren ontzia. Nire ustez, bada garaia ere jarreratik harago joateko eta motibazioaz berba egiteko. Portaera aldaketak sustatu nahi ditugun honetan, aldeko jarrera baino, aldeko motibazioa behar dugulako, eta hori oraindik zelan neurtu ez dugulako asmatu.

Homeostasia

2017-09-28  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurrekoan Txepetxi iaz egindako elkarrizketa bat deskubritu nuen. Betiko legez, zeharo iradokitzailea (eta betiko legez bere teorien barrunbeak ulertzeko zaila). Homeostasia kontzeptua zekarren artikulu horrek eta Txepetxek honela jasotzen ditu haren gaineko ingurumariak:

Biologiatik erreskatatu dudan kontzeptua da. Edozein izaki bizidunak inguruaren aldaketa eta baldintzei egokitzeko gaitasuna da, bere egitura, nortasuna eta oinarrizko izaera mantenduz. Hizkuntzen kasuan berdina da: oinarrizkoa baldintza da herria eta hizkuntzaren arteko orekarako.

Eta Jon Sarasuak erabiltzen duen irekidura eta jarraidura horrekin gogoratu naiz.

30 urte: hizkuntzen ekologia

2017-09-25  //  30 urte  //  Iruzkinik ez

Orain dela 30 urte argitaratu zuen Txepetxek bere tesi doktorala, Un futuro para nuestro pasado liburukotea. Aurten ari naiz horien zipriztinak han eta hemen gogoratzen. Aurreko artikuluak:

• 30 urte: ontzigintza
• 30 urte: nukleo sinbolikoa
• 30 urte: Adorez eta atseginez

Hizkuntzen ekologia terminoa Einar Haugenek asmatu bide zuen. Bere berbetan, “hizkuntza-ekologia hizkuntza orok bere ingurunearekin dituen elkar eraginen azterketa da”. Ordutik, dezente garatu da hizkuntza ekologia, eta gurean ere indartsu dago. Adibidez, hor dago Bat aldizkariak gaiari dedikatu dion monografikoa, euskara elkarteen mugimenduak aitortzen dion garrantzia, garabidetarren lana, Ekoguneko kideak haren dibulgazioan egiten ari diren lana, eta abar. Zabala eta joria da hizkuntza ekologiaren paradigma gurean (Lurraldea eta hizkuntza graduondokoan hizkuntza ekologia izeneko modulua ere badago).

Baina, gurean, hizkuntza ekologia lehendabizi aipatu zuena Txepetx izan zen, Jose Maria Sanchez Carrion, hain zuzen ere. Berak ekarri zuen kontzeptua euskal herrietara (bere “Lengua y pueblo” ospetsuan agertzen dira ekologiaren zantzuak han eta hemen), aitzindari beste behin.

Gaur egun, gainera, argitara eman duen azken argitalpenean “(Re)pensar o discurso” behin eta berriro heltzen dio hizkuntza ekologiari, hasiera-hasieratik (nire ustez). Hortaz, harako hark esaten zuen bezala, hizkuntza ekologiak eta hari lotutakoek jarraitzen dute izaten etorkizunez kargatutako armak.

Hori dela eta, hona hemen esteka batzuk hizkuntza ekologian sakontzeko:

• Zer da hizkuntza ekologia?
• Itsaso Olaizolari hizkuntza ekologiaren gainean egin dioten elkarrizketa.
• Hizkuntza ekologiaren gaineko Bat aldizkari monografikoa (nik egindako laburpena hemen).

Sorgindutako izenak

2017-09-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Izenek izana ei dakarte edo, berba modernoak erabilita, izenak performatzen du izaera. Ni ez nago guztiz ziur, baina tira … izango da. Aurrekoan euskara elkarteen izenen gainean aritu ginen eta ufa, a zer izen puskak dituzte. Doktore-tesi antropologikoa egiteko bazka ere badute izenek, analisi semiotikoak gorabehera. Ikus ditzagun batzuk:

• Berba edo hitza dutenak: Berbaro, Berbaizu, Berbots, Hitzaro, Zorrizketan (zorriztoak hizketan), …
• Izen geografikoak: Sasiburu, Loramendi, Karrikiri, Karrikaluze, Goibeko, …
• Euskara edo euskal dutenak: Euskarabila, Euskal Birusa, Euskaldunon Biltoki, …
• Kultur erreferentziei kasu egiten dietenak: Manuel Larramendi, Lizardi, Lagatzu, Galtzaundi, …
• Euskalkian idatzitakoak: Tximintx, Lagatzu, Noaua, Maxixatzen, Arrekikili, Bagera, Nañon, Txatxilipurdi, …

Eta abar. Benetan ere esanguratsua litzateke (eta exotikoa!) hauen gaineko azterketa. Ea bateren bat animatzen den.

Zergatik egiten dute emakumeek euskara gehiago?

2017-09-18  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aspaldi landu nuen gaia blogean: badirudi emakumeek lehenago uzten dutela minorizatutako hizkuntza egoera kaskarra denean eta, era berean, badirudi emakumeek lehenago ekiten diotela hizkuntza minorizatua berreskuratzeari.

Eta, bat-batean, Suzanne Romaine soziolinguista feminista handiaren berbak heldu zitzaizkidan belarrietara: “ikerketa soziolinguistiko batzuek ondorioztatu dute emakumeek joera dutela estatus altu bati lotutako barietateak gehiago erabiltzeko gizonezkoek baino”.

Eta jarraitzen du: “soziolinguista batek baieztatu du emakume eta gizonezkoen arteko aldea hain dela handia ezen mendebaldeko jendarteetan nahikoa dela behatzea emakumeek zer erabiltzen duten komunitatean formarik prestigiotsuenak zeintzuk diren jakiteko; eta, alderantziz, zer erabiltzen duten gizonezkoak jakiteko zeintzuk diren estigma dutenak”.

Eta, hau guztia zergatik? Suzanneri emango diot berba ostera ere: “emakumeek egiten duten moduan egiten dute berba gizonezkoek baino botere gutxiagoko posizioetan daudelako”.

Soziolinguistika mikroan interesatuta gaudenok ezin diegu muzin egin genero (eta klase, baina hori beste baterako) aldagaiei.

Aipatzearen plazera

2017-09-14  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Nork, zein erakundek edo kolektibok egiten du hizkuntzen erabileraren pedagogia soziala? Hau da, nork ematen ditu gomendioak herritarren hizkuntza portaerak euskararen mesedetan izan daitezen? Arlo askotan dira ohikoak herritarren portaerak bideratzeko eta aldatzeko gomendioak: generoan, hondakinen kudeaketan, trafikoan, kontsumoan, praktika sexualetan … Eta hizkuntzen erabileran?”

Asier Lafuente

“Pikutara purista guztiak”

Fermin Muguruza

“Demagun urte pila bat kartzelan egon den pertsona bat. Askatzen dugu eta lasterketa baten hasierara eramaten dugu: besteekin parte hartzeko libre zara. Ekitatiboak izaten ari gara? Ezta pentsatu ere. Hori ez da berdintasunez parte hartzeko eskubidea, ez duzulako besteen pare lehiatzerik. Behar duzu zaintza, elikadura egokia, errehabilitazioa, entrenamenduak …, behar duzu izan positiboki diskriminatua askatasunez parte hartu ahal izateko”

Xosé Henrique Costas

“Politika egunero egiten da; erabaki txikiekin egiten dugu politika, eta baita erabaki handiekin ere. Ez diogu muzin egiten ez batari, ez besteari. Kasik gauza bera direla esango genuke. Mikroan egiten da politika, baina makroan ere bai”

Lorea Agirre

“Beraz, nahi izatea da euskara biziberritzeko lehen baldintza. Baina nahi izate hori maila pertsonalean ez ezik, talde-mailan hezurmamitu behar da”

Kike Amonarriz eta Iñaki Arruti

“Hizkuntza bat edo beste erabiltzea nortasuna adierazteko ekintza ere izan daiteke”

Suzanne Romaine