Aurre hartzen

2016-06-22  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Joseba Barriolak orain dela gutxi helarazi dit testu bat, Txepetxena, La realidad y la ley izenekoa. Testua bera aspaldikoa bada ere, nire ustez oraindik badu gaurkotasunik eta Txepetx beti-beti da interesgarri bezain iradokitzailea, jakina. (inork gura badu testua bera, mezu pribatua bidali eta helaraziko dizuet).

Testua irakurtzen ari nintzela, Txepetxek honako hau zioen bere garaian: “komunitatea bera baino aurreratuago dauden norbanakoek tiratu behar dute”. Eta honako bi artikulu hauekin akordatu nintzen: Gutxiengo aktiboa eta Etorkizunaren mezu gara. Eta Lutxo Egiarekin, eta Egiako aitzindariekin, eta Lasarteko ahobizi eta belarriprest diren horiekin …

Bizi-eredu antizipatorioak praktikatzen bide onetik goazela uste dut …  

Zirrikituetatik eragiten

2016-06-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Martin Ugalde Kultur Parkean hitzaldi bat eman nuen azaroan: Soziolinguistika domestikoa: zirrikituetatik eragiten. Hitzaldi hori prestatzeko idatzi (kopiatu) nituen apunteak dituzu jarraian (apunteak dira, eh?)

Nire buruaz lau berba:

Zerk bultzatzen du 24 urte gazte euskaldun bat euskalgintzan militatzen hastera?

Eta, horrela, jaio nintzen soziolinguistikara: Soziolinguistikara jaio nintzenean, ni militantziatik nentorren eta hara hurreratu nintzen ikasteko asmoz, egunerokoan gertatzen zirenak zientziatik hobeto ulertzeko asmoz.

Afizioa eta ofizioa batuta.

Soziolinguistika zer da eta zer ulertzen dut nik haren inguruan:

Ez dut inola ere ulertzen soziolinguistika lurretik bi zentimetrora dauden teorikoen zientzia gisa. Interbentzio eta eraldatze zientzia gisa ulertzen dut soziolinguistika, behetik gorako zientzia gisa, Bernardo Penabadek dioen bezala, soziolinguistika pedestrea deituriko horren partaide sentitzen naiz.

Beraz, gurean makrotik mikrora, mesotik pasatuta egin behar dugu bidea (egiten dugu baina gehiagotan egin behar dugu orain arte baino).

Orain dela gutxi, Nafarroako mapa soziolinguistikoa aurkeztu dute. Uemak ere udalerri euskaldunen gaineko azterketa sozioekonomikoa eta soziolinguistikoa kaleratu du. Eta han eta hemen ziur naiz bestelako datu makrokuantitatiboak plazaratu direla azken aste eta hilabeteotan. Euskal makrosoziolinguistikaren makina elikatzeko beste datu mordo bat (eta, bide batez, iritzi eta analisi mordoa paperezko eta sareko komunikabideetan).

Mapa soziolinguistiko eta inkesta soziolinguistiko batzuk baditugu dagoeneko. Bakoitzetik bost, hain zuzen ere. 1986tik hona makina bat datu makro ditugu txukun-txukun jasoak eta alderaketak egiteko moduan. Ikerketa eta mapa horien fidagarritasuna zalantzan jarri barik (eta jar daitezke, baina hori agian beste batean), beti etorri zait galdera bat burura honakoak plazaratzen direnean: niri zer axola dit Derion euskaldunak %29 edo %33 izateak inkesta horien arabera? Egunerokoan zertarako balio didate datu horiek? Errealitateari antzemateko gako gehiago jasoko dut horrela?

Datu makrosoziolinguistiko (eta kuantitatibo) horiek guztiek joerak marrazten edo zirriborratzen dituzte, baina aldatzeko palanka gutxi ematen dizkigutelakoan nago. Izan ere, diagnostikotik harago joan ahal izateko, bestelako gauza batzuei egin behar diegu kasu, nik uste. Betaurrekoak bai, baina baita mikroskopioa ere.

“Garai batean egiten ziren nazio erroldak eta nazio erroldetan jendea zenbatzen da modu askotan, zenbat gizon eta zenbat emakume, edo zenbat euskaldun eta zenbat erdaldun. Aspalditik esaten dut niri berdin zaidala zenbat euskaldun dauden esate baterako Tafalla batean. Nik jakin nahi dudana da zenbat bizi-praktika egiten diren euskaraz Tafalla baten. Eta hara baldin banoa, zer aukera dudan nik euskaraz egiteko eroso eta pareko. Aukeretan jartzen dut nik arreta eta aukeretan galtzen dugu asko. Euskaldun kopuruak zenbatu beharrean aukerak zenbatzen baldin baditugu, galtzen dugu asko.” Eduardo Apodaka

SL domestikoa:

Nire kuadrillan zer hizkuntzatan egin behar dugun berba ez digu Urkijo jaunak agintzen, ezta? Badakit sinplifikazio latza egin dudala … baina zentzu baten hala da …

Zer da soziolinguistika domestikoa? Egunerokoan hizkuntza dela eta ez dela sortzen zaizkigun mila arazoren aurrean konponbideak bilatzen dituen zientzia-adarra dugu (edo ez da zientzia-adarra, baina berdin zaigu). Begirada mikroa darabil, gertutik ikusteko betaurrekoak. Eta praktikoa da, erabat praktikoa. Eta, beraz, egoera bakoitzean egon daitezkeen faktoretxo guztiak aintzat hartu behar ditugula oroitarazten digu.

Ia euskaldun guztiok noizbait hautatatu behar izan dugu. Kasu batzuetan identitateagatik, beste batzuetan esan eta egiten dugunaren arteko koherentziagatik, beste batzuetan giroak edo estetikak bultzaturik. Denetariko arrazoiak. Baina beti hautua.

Feminismotik ikasi dugu pribatua politikoa dela. Beste berba batzuetan esanda, pribatuan egiten ditugun hizkuntza hautuak politikoak direla. Kontsumo bidezkoak, ezezagunen aurrean, seme-alabekin, bikotekidearekin, lagunartean, eta abar. Politikoak dira. Hala ere, ez gaitezen engaina. Den-dena ez dago gure esku: hizkuntza interakzioa da, eta, beraz, solaskidearen gaitasunek mugatzen dute gure hautua, gure erabakia.

Hala ere, hizkuntzaren iraupenaren atzean hiztunen hautu-erabakiak baino ez daude. Zerk behartzen, bultzatzen, sustatzen dituen horiek hartzera beste kontu bat da, baina hautu-erabakiak daude. Eta gai batzuetan oraindik hiztunok askatasuna dugu, ezta? Zer hizkuntzatan egin hautatzeko askatasuna dugu egoera jakin batzuetan, ezta?

Horrek ez du inola ere ukatzen hizkuntzaren (hiztunon!) biziberritzea bereziki jendartearen tatamian jokatzen dela. Alderdi sozialak garrantzia du, zer esanik ez, baina kasu batzuetan hiztunon hautu ‘ez egokiak’ zuritzeko aitzakia dela ematen du. Edo ez, baina hori inork ez du aztertu. Gure soziolinguistikaren beste hutsuneetako bat, agian.

Feminista, gay eta lesbianei ere ikasi genien gorputza borroka-eremua dela. Pierre Bourdieuk ere adierazi zuen eguneroko hizkuntza-praktikak borroka-eremua direla. Berri Txarrak taldekoek ere zarata artean esan zuten honakoa Berriz min hau kantan: «Gudu-zelai bihurtzen denean norbera, irabaztea zer da? Zer galera?». Horiek guztiak neure irabiagailuan sartu eta mingaina borroka-eremua dela esaten dut nik.

Eta mingaineko borroka horretan hiztun gehienok trebatu behar dugu, orain arte baino gehiago. Eta trebatu diodanean, ez naiz ari ikasteaz, ez naiz ari teoriaz, ez naiz ari nonbaiten ikasi edo desikasi daitekeenaz. Ez. Egunerokoaz ari naiz, praktikaz ari naiz, koherentziaz eta autoestimuaz ari naiz. Gure buruarekin konformeago egoteaz ari naiz, gure disonantziak txikiago egiteaz ari naiz, esaten eta egiten dugunaren arteko amildegian zubitxoak eraikitzeaz ari naiz. Poliki-poliki, baina sendo, tinko. Kontuan hartuta praktika urratzaileak gutxi batzuek baino ez dituztela aurrera eramango.

Ahalduntzeak geure buruari euskara plana egitea eskatzen du ezinbestean. Zer gaitasun dut eta zeintzuk beharko nituzke? Zer eremutan praktikatzen dut eta zeintzuetan gustatuko litzaidake erabiltzea? Zer emozio, bizipen dut eta zeintzuk izatea gustatuko litzaidake?

Barrukoa ematen du, pertsonala, norberarena. Dimentsio sakonagoa eta potoloagoa du auziak, ostera. Gaitasun, praktika eta emozio horiek hobetzea gure esku dago hein batean. Hala ere, kontxo, hizkuntza partekatzea da batez ere. Eta sentitzen dut, baina geure buruarekin ditugun elkarrizketak kenduta, beste guztiek gutxienez beste pertsona bat eskatzen dute, nahitaez.

Eta, horregatik, ezinbestean ahalduntze prozesuak aliatuak eskatzen ditu, lagunak eskatzen ditu, babestuko gaituztenak eskatzen ditu. Izan ere, prozesua soziala ere bada, talde mailakoa, jendartea eraldatu nahi den momentutik bertatik.

Eta ahalduntzea ere zentzu batean trebatzea da, ikastea da. Soziolinguistika domestikoan trebatzea, hain zuzen ere (gure kasuan behinik behin). Egunerokoan agertzen zaizkigun mila arazotxo soziolinguistikoentzat aterabideak bilatu nahi ditu soziolinguistika domestikoak. Eta horretan herren gabiltza oro har, salbuespenak salbuespen.

Baina kontuz. Denok beharko genuke oinarrizko formazio soziolinguistikoa (domestikoa nahi bada). Hala ere, ez zara meteorologoa izan behar haizearen norabidea zein den jakiteko (harako hark esaten zuen bezala). Eta, horretan ere, eredu izan daiteke feminismoa eta haren eraginez sortu diren Jabekuntza edo Ahalduntze eskolak. Eguneroko kontuei buruz trebatu eta entrenatzeko, aritu eta jakiteko.

Etorkizunaren mezu gara

Hauteskundeak

2016-06-14  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Etengabeko bozketa zurrunbiloan bizi gara azken aldion. Demokraziaren rave-ra azken aldi honetan behin baino gehiagotan gonbidatu gaituzte. Eta, horren harira, lagun batek aurrekoan honako hau galdetu zidan: Euskaldunok gehiago hartzen dugu parte hauteskundeetan erdaldunek baino?

Zer erantzun ez nuen jakin. Izan ere, ez dakit gehiago edo gutxiago hartzen dugun parte. Ez da neurtzen. Eta horrek beste bi galderetara egin zuen salto neure erraietatik: neurtu beharko genuke hori? Edo, hobeto akaso, zertarako neurtu beharko genuke? Garrantzitsua da jakitea gehiago edo gutxiago hartzen dugun parte?

Estereotipo batzuek ez dute laguntzen

2016-06-09  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurrekoan Leioatik web telebistako atal bat ikusi nuen, euskarari buruzkoa. Gazte unibertsitarioek euskararen inguruan zer duten esateko bultzatu ninduen eta muturra sartu eta bideoa ikusi nuen …

Lehen minututik aztoratu nintzen. Eguraldia eman zuten, Euskal Herriko mapa jarri Espainiako banderez josita Hegoan (Bizkaian, Araban eta Nafarroan), eta Frantziako banderak Ipar Euskal Herriko “mikrokliman” (euren berbak dira). Baina … hura sorpesa: Goierrin antizikloia dago eta antizikloi horrek eramango du Bizkaira, behinik behin, euskara.

Gero, EHUn dagoen euskararen egoerari buruz ari dira. Eta aurkezleetako batek honakoa esaten du: “jende gutxi-gutxik egiten du eta, gainera, gaizki”. Eta, ostean, EHUko Euskara Planari buruzko datuak eta iritziak tartekatzen ditu, nahiko modu didaktikoan.

Ondoren, euskara taldeetan dabiltzan hainbat gazte elkarrizketatzen dituzte. Talde bakoitzaren helburuak, lan ildoak eta abar aipatzen dituzte, eta euskaraz ikasteko dituzten traba eta oztopoen berri ematen dute.

Ostean, irakasleak aukeratzearen inguruko parodia egiten dute. Eta … lehenengoa Mari Kruz Gonzalez da, euskaraz trakets egiten du (Gonzalez abizenarekin ezin ondo egin euskaraz antza). Bigarrena, azkoitiarra, izen eta abizen euskaldunak eta euskaraz ederto moldatzen da. Eta abar (Tafallako euskaldun bat aurkezten dute eta Erribera kanta jarri, ai ama).

Topikoak, estereotipoak … barra-barra. Goierri ikurrinaduna, Bilbo inguruak espainol, gaizki egiten dutenak (zuzentasunari ere egin behar diogu aurre inoiz), Gonzalezek txarto, azkoitiarrak ondo, … Errealitatea eraldatzeko errealitatea bera irudikatzen dutenak zalantzan jartzea ezinbestekoa da, eta kasu honetan, aurrerapauso gutxi, aniztasun gutxi eta topikoak zientoka. Ai ama!

Desazkundea

2016-06-06  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Azken aldian desazkundeari buruz ari naiz irakurtzen eta pasa den astean horren inguruko jardunaldiak egin ziren Bilbon. Teoria horren ideologo nagusia Serge Latouche frantziarra dugu. Eta hark “8R”en teoria dakargu:

• Birtestuingurutu/birkontzeptualizatu: errealitatea kontzeptualizatzeko moduak aldatu
• Berregituratu: aparatu ekonomikoa eta ekoizpen-aparatua balio-aldaketara egokitu
• Birlokalizatu: tokiko ekoizpenen kontsumoa sustatu
• Birbanatu: baliabide naturalak eta aberastasuna denon eskura egotea
• Murriztu: kontsumoa eta energia gastua
• Berrerabili
• Birziklatu

Kontzeptu horietako bakoitza zeharo iradokitzailea da niretzat (azken hirurak ezagunak badira ere). Semaforo soziolinguistikoa nik ere piztuta daramat eta horrek zuzenean horiek kontzeptu horiek gurera (edo hizkuntzen ekologiara zehatzago) zelan aplikatu bueltaka eta bueltaka ibili naiz.

Argi dago gauza bat: erdarek desazi egin behar dutela gurean. Eta euskara birlokalizatu behar dela, tokiko ekoizpenaren kontsumoa bultzatu, hau da, euskararen ekoizpenaren kontsumoa bultzatu. Edo ez dago hain garbi …

Aurre egiten aurreiritziei

2016-06-01  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Manuel Singala galiziarra da, soziolinguista, Compostelako unibertsitateko hizkuntza normalizazioko zerbitzuburua eta idazlea. Eta, batez ere, aurreiritzien kontrako borrokalaria. Eta horren lagin eta proba honako berbaldi labur hau:

Ez-lekuak

2016-05-30  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Elkar argitzen duten hitzak

2016-05-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Donostia 2016ren barruan sortu da Hitzargiak proiektua eta Soziolinguistika Klusterrak koordinatu du. Europako hizkuntza minorizatuetan biziberritzerako dauden praktika onak batzea du helburu proiektuak. Eta, ahal den neurrian, hizkuntza komunitate horien arteko loturak eta sinergiak batzea.

Horretarako, webgune batean batu dituzte praktika on horiek (80tik gora batu ere), eta mapa batera eraman (hona kopiatzeko asmoa nuen, baina ez dago aukerarik!).

Gainera, ekaina amaieran topaketa batzuk antolatu dituzte Hernanin. Sekulako egitaraua dakar topaketak. Besteengandik ikasteko aukera aparta.

Erakartze teoriak

2016-05-23  //  Jakin  //  2 iruzkin

Originala Jakin aldizkarian argitaratua.

Natur zientzien alorreko metaforak jendarte gaietan erabiltzea ariketa arriskutsua da oro har. Izan ere, natur zientzietako metaforek naturan dute sorburu, eta gizakion arteko harremanetara ekartzean beti arriskua dago. Arriskua gizakiok aukeratu ahal dugulako, agentzia dugulako (mugak muga), eta arriskua gizakion arteko harremanak aldakorrak eta askotan iragartzeko zailak direlako. Baina, tira, erabili erabiltzen dira.

Horien arteko bat ekarri nahi dut hona: erakartze teoria, hain zuzen ere. Teoria horren arabera, labur-labur eta argi utzita ez dela inondik ere nire espezialitatea, gorputz batek zenbat eta masa handiagoa izan, orduan eta erakartze indar handiagoa du. Beraz, masa handiko gorputz horrek masa txikiko gorputzak erakarriko ditu, eta ez alderantziz.

Teoria horren alde mintzatu da behin baino gehiagotan Fermin Etxegoien. Berak dio «erabileran dentsitate nahikoa harrapatzen ez duen mintzairak ez duela hiztuna erakartzen». Eta jarraian dio gurean oso mintzaira gutxik dutela (euskarari buruz ari da, jakina) erabileran dentsitate nahikoa: euskalki batzuek baino ez, alegia.

Hiztunak, beraz, erabilera dentsitate nahikoa duten mintzairak baino ez ditu erakartzen, Ferminen arabera. Berak aipatu ez arren, arau sozialek erakartze horretan berebiziko indarra dutela uste dut nik. Eta erakartze hori arau sozialen begiradapean esplika daiteke hein handi batean (dentsitate nahikoa dute mintzaira horiek, nire ustez, arau sozialek horiek erabiltzea saritzen dutelako).

Baina gehiago ere badio Fermin Etxegoienek. Erakartzeaz gain, hautu estetikoak ere berebiziko garrantzia duela, alegia. Hau da, mintzaira bati hurbiltzeko edo harengandik urruntzeko erabakia mintzaira horrek estetikoki emango diguna aurreikustean datzala, hain zuzen ere.

Hortaz, Fermin Etxegoienen arabera, erakarpen indarra euskalki batzuek baino ez daukate. Eta horrek azaldu dezake behinik behin zergatik Bilbo aldean (nik gehien ezagutzen dudan eremuan) euskaldun ‘berri’ batzuek bizkaieraren aldeko hautua egin duten egunerokoan, eta ez batuaren alde. Edo ez, akaso hori ezin daiteke esperientzia estetiko bezala esplikatu.

Estetikaren inguruko hausnarketa horrek beste leku batera egin du konexioa neure buruan. Jon Sarasuaren berba batzuengana, hain zuzen ere: «Inprobisatuko dugu, inprobisatuko gara, inprobisatuko dugu garena eta izan nahi duguna eta etengabe sortuko dugu eta erabakiko dugu zer izango garen eta zer egingo dugun».

Orri zuria. Euskaraz errazagoa da aitzindari izatea: lehen rap taldea, lehen eleberri grafikoa, lehen fikziozko dokumentala, lehen txosten teknikoa, lehen… Euskaraz orria zuriagoa dugu, eta hori izan daiteke abantaila. Jakina, benetako abantaila berrikuntza eta kalitatea direla burutik kendu barik.

Eta horrek zerikusi zuzena du estetikarekin. Eta abangoardiarekin. Eta abarrekin. Nire iritziz, hala ere, hainbat lekutan indarrean dauden arau sozialak aldatzeko, estetikak palanka batzuk ematen dituela ezin uka. Baina palanka batzuk baino ez.

Ohiturak berriro ere

2016-05-19  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hiznet-eko ikerketa lanen gordailua behin baino gehiagotan goraipatu dut. Altxorrak gordetzen ditu. Gaur horietako bati egingo diot leku blogean. Amets Menikak hizkuntza-ohituren aldaketaren inguruan ondu du bere ikerketa-lana. Handik bi zatitxo ekarri ditut hona.

Ohitura bat aldatzeko Amets Menikak hiru elementu behar direla dio:

1. Determinazioa: Ohitura berri bat gureganatzeko edo dagoeneko gureganatuta dugun bat alde batera uzteko, ahalik eta determinazio handiena izan behar dugu. Gogotsu ekin behar diogu eta helburura iristen lagunduko diguten zirkunstantziak kateatu behar ditugu. Gure bide berria bideratuko duen kontestu bat sortu behar dugu eta gure ohitura zaharretara bultzatuko gaituzten egoerak ekidin. Gure erabakia behar beste laguntzekin inguratu behar dugu. Gure ohitura zaharretatik aldentzen garen egun bakoitzak norabide berrian jarraitzeko indarrak emango dizkigu.
2. Diziplina: Ezin diezaiokegu salbuespenik onartu gure buruari ohitura berria benetan gureganatu dugun arte. Atzera emandako pausu batek aurrera emandako asko desegin ditzake. Prozesuaren jarraipen eta erregulartasuna da gakoa ohitura guregan automatizatzea lortu ahal izateko. Desio bat elikatzen ez badugu, uste baino azkarrago hiltzen da gosez.
3. Motibazioa: Eskaintzen zaizkigun aukera guztiak aprobetxatu behar ditugu gureganatu nahi dugun hori praktikan jartzeko. Hasieran, ohitura hori garatzea baino, gure barnean erreakzioak sortzea da helburua, gure garunari jarrera berria helaraziko dioten ebazpen eta xedeak sortzea.

Honako hau ere esaten du:

Ohiturak aldatzea ez da beti gure erabaki askea izaten. Puntu honetan aipatu beharko genuke pertsuasioa. Gure jarrerak aldatzea helburu duten milaka mezu pertsuasiboz inguratuta bizi garela ezin uka dezakegu. Batzuek, dena dela, beste batzuk baino gehiago eragiten dute gure pentsamenduan. Mezuaren eraginkortasuna nolakoa, halakoa izango da gugan duen eragina. Iturria, edukia, kanala eta kontestua bezalako faktoreek ere eragin zuzena dute mezuaren arrakastan, baita pertsonaren adinak, sexuak, lanpostuak eta bestelako ezaugarriek ere.

Bestalde, ukaezina da, gizarte batean bizi den espezie bat garen heinean, gure bizirauteko arrazoirik garrantzitsuena ingurunearen hautemate egokia egitean eta aldatzen diren baldintza horietara egokitzean datzala. Horregatik, hautemate soziala ere kontutan izateko puntu bat litzateke.