Euskaraz eroso aritzeko entrenatzen

2015-06-15  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Originala Argia aldizkarian argitaratu egin zen.

Helmuga: Lutxi borda, Donazaharre (Nafarroa Beherea). Bidaiariak: Nafarroa Behereko eskualde guztietako 36 euskaldun (kontzientziatu). Bidaiaren helburua: egunerokoan gure hizkuntzarekin erosoago eta gaituago ibiltzea, beste hitz batean esanda, ahaldunduago aritzea. Gidariak: Emuneko aholkulari diren Larraitz Madinabeitia eta Ainhoa Lasa. Bidaiaren izena: Telp tailerrak.  

Egunerokoan euskara gehiago erabiltzeko eta euskaraz ari direnean erosoago sentitzeko bideak landu zituzten Lutxi bordan elkartu ziren baxenabartarrek.

Azken Korrikatik euskalgintzan bolo-bolo ibili dira ahaldundu, jabetu eta boteretu kontzeptuak. Izatetik egitera eta egitetik izaterako bidean. Baina aspaldi hasi ziren batzuk bide horretan. Eta horren lagin Ipar Euskal Herrian gure haragitan bizi izan dugun ahalduntze ariketa praktiko bezain kolektiboa.

Donazaharreko Lutxi borda zen topaleku. Hara bertaratu ziren 36 lagun. Amikuze, Aldude, Irisarri eta Oztibarreko euskara elkarteek –Zabalik, Adur, Har´eman eta Laminosine, hurrenez hurren– elkarrekin antolatu zuten lehen ekimenerako zen hitzordua: Ipar Euskal Herriko barnealdean garatu diren lehen Telp atelierrak.

Saio bietan probatu, jolas eta irri egin genuen. Hizkuntza-asertibitatearen bidean lehen urratsak ematen ikasi eta bi saioen artean lehen pausoak eman. Esate baterako, bi saioen artean parte-hartzaileetako batek bere senarrarekin hizkuntza ohiturak aldatzeko bidea hasi zuen. 0tik 100era tarteko bide asko daudela erakutsi zigun horrela.

Beste hainbat partaide ere hasi ziren saiotik saiora probak egiten. Adibidez, haietako bat oporretan lagun batekin joan zen. Lagun horrek euskara ulertzen du, baina hitz egiteko ahalkea du. Opor horietan, biek aldez aurretik hala erabakita, telplariak euskaraz egin zuen beti –besteak berariaz eskatu ezean– eta bere lagunak frantsesez. Hasieran, kostatu zitzaien ohitzea, baina egunek aurrera egin ahala, gero eta erosoago eta gero eta finago aritu ziren.

Hori bai, handik egun batzuetara, jai egun baten karietara, askoz gehiago kostatu zitzaion berari euskarari eustea. Izan ere, ahalduntzea luzea da, inoiz amaitzen ez den prozesua da eta entrenamendua eskatzen du. Batzuetan helburuak lortuko ditugu eta beste batzuetan askoz zailagoa izango da.

Hemen eta han, han eta hemen berbak asko erabili genituen bi saiootan. Lehenengo saioan ziurrenik gehiago bigarrenean baino. Izan ere, ezberdintasunak dauden arren, funtsean bizipen antzekoak ditugu ezarritako mugaren alde bietan. Lehen kolpean iruditzen zaiguna baino hurbilago daude gure bizipen, sentimendu eta emozioak.

Etengabe hautatu beharra

Parte-hartzaileetako batek kasurako, bere lankideekin hasi zuen (eusk)ahalduntze prozesua. Haietako batzuekin euskaraz aritzen da buruz burukoetan, baina talde osoan frantsesez. Gauzak aldatzen hasi da, ordea: bazkalorduan euskaldunekin euskaraz egiten hasi da eta besteekin edo guztiekin frantsesez. Hasieran uste zuen txarto hartuko zutela, baina inork ez du ezer esan, inork ez du aurpegi arrarorik jarri, inork ez du gaizki hartu.

Beste alde batetik, euskaldunon hizkuntza ibilbideak gero eta bihurriagoak dira: ez dira linealak, ez dira etenik gabekoak. Hiztunok bizialdian zehar hizkuntzak ahaztu, galdu, berrikasi edo berreskuratu egiten ditugu, gero eta gehiago.

Arrunt zaila izan da ibilbide lineala duenik aurkitzea parte-hartzaileen artean. Askok etxean ikasi eta karrikan edo eskolan edo bietan erdi-ahaztu eta geroago berreskuratu. Beste batzuek, ordea, etxean jaso ez eta euskaltegian ikasi, espazioak irabazi eta batzuetan zerbait galdu. Beste batzuk kanpotik etorri eta bere egin. Denetarik. Gero eta gehiago. Gero eta bihurriago.

Horrek, zuzen, hautura eramaten gaitu. Ia euskaldun guztiok noizbait deliberoa hartu behar izan dugu, azken finean, guk baino ezin dugulako erabaki zer egin, elebakarrek ezin dute. Kasu batzuetan identitateagatik, beste batzuetan esan eta egiten dugunaren arteko koherentziagatik, beste batzuetan giroak edo estetikak bultzaturik. Denetariko arrazoiak. Baina beti deliberoa, beti hautua.

Bestela, inertziaren itsasoak badakigu nora eramaten gaituen ia oharkabean: erdaretara. Alde bietan kasu honetan ere. Guraria behar da, uneak eta guneak bilatu behar dira, lagunak eta aliatuak aurkitu behar dira.  

Adibidez, Telp tailerren bigarren saioa amaitu orduko, parte-hartzaileetako batzuk Garazira joan ziren ostatu batera. Hasiera batean, ostatu euskaldun baterako plana zuten, baina iritziz aldatu, eta denak batera ostatu ez-euskaldunera jo zuten, Telpetan ikasitakoak praktikan jartzera. Kolektiboki. Elkarri lagunduz.

Elebitasun sistematikoaren tranpak ere agerian geratu dira. Alde bietan, euskara beharrezko egitea inportantea da, funtsezkoa, ezinbestekoa, aurrera egin nahi badugu. Euskarak funtzio propioak eta esklusiboak izango dituen espazioak, uneak eta guneak sortzea eta elikatzea beharrezkoa dugu alde bietan.

Bestela, elebitasun sistematikoak ez du sekula lortuko erdaldunei ikusaraztea zerbait ari direla galtzen. Ez du sekula lortuko gureak baino indartsuago eta sendoago diren komunitateen aurrean gure burua tente izatea.

Esate baterako, telplarietako bat hautetsia da. Herriko Etxean ez dute itzulpen sistemarik, eta orduan berak bere burua itzuli behar du egiten dituen jendaurreko berbaldietan. Orain arte batzuetan euskaraz egiten zuen, baina ez zen eroso aritzen, urduri jartzen zen. Telp saioen ondoren, ostera, irribarrea ahoan eta alai egin ditu euskarazko adierazpenak eta gero poliki-poliki eta laburtuz frantsesezko itzulpena. Dotore eta tente.

Izan ere, Telp tailerretan geure buruari euskara plana egitea galdegiten zaigu. Praktikak helburu dituen euskara plana beti ere. Non erabil dezaket orain baino gehiago? Nola erabil dezaket hizkuntza orain baino erosoago?

Lotsak eta plazerak, denak batera

Alde bietan beldurra, frustrazioa eta lotsa sentitzen ditugu, plazera, gozamena eta harrotasuna ere sentitzen dugun arren. Bi sentimendu mota horien arteko dantzan aritzen da euskaldun kontzientea.

Parte-hartzaileetako batek, adibidez, aipatzen zuen berarekin jende askok euskaraz egiten zuela, baina horiek eurek bera ez bazegoen frantsesez aritzen zirela lasai arraio. Horren aurrean, berak beti sentitu izan du ezinegona. Saioen ostean, aipatzen zuen orain gauzak beste begi batzuekin ikusten dituela. Bere burua lagunarte hori euskalduntzeko eragiletzat hartzen hasi dela, hain zuzen ere.

Baina, tira, ibilaldi hau hasi baino ez da egin. Prozesu luzea da ahalduntzea eta tailerra abiapuntua baino ez da. Hala ere, azken ariketan ikusi genuen modura, pertsona batek jarrera aldatzen badu, bere ingurua ere aldatzen du neurri batean.

Zergatik? Zergatik?

2015-06-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Galdera batzuk nahi ditut airera bota, erantzunik ez dutelako (edo baldin badute erantzungo ez didalako inork) …

Zergatik nagusitan euskaraz bizitzeko hautua hartu duen gurean jende askok? Zergatik egin dio uko erdaren inertziaren indarrari pertsona horrek? Zer bizipen, ideia, sentimendu, gustu eta abar dauden erabaki/hautu horien atzean? Edo beste berba batzuekin esanda: zergatik hiztun asko atera da bere erosotasun esparrutik? Zerk bultzatuta? Zeren bila? Zer aurkitu du?

Euskaldun hazi Nafarroan (4)

2015-06-08  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Paula Kasaresen doktore tesitik ateratako aipuen laugarren eta azken artikulua:

Euskaldun hazi Nafarroan (1)

Euskaldun hazi Nafarroan (2)

Euskaldun hazi Nafarroan (3)

Euskal hiztunen tipologia mailakatzea oso zail gertatzen den continuum batean agertzen da eta, subjektu batzuk, beren burua euskal edo erdal hiztuntzat aitortzeko ez ezik euskaldun berri edo zahartzat sailkatzeko ere ezbaian egoten dira.

Orobat, euskararen gizarte ahultasunak euskal hiztunen gaitasunari eragiten dio eta anitzi euskarari eustea zail gertatzen zaie. Iruñean euskara atxikitzeko hiztunen nahikatasuna ezinbestekoa da.

Hiztunaren eta hizkuntzaren arteko harremana ez da inondik ere naturala, ez berezkoa, ez jatorriari zuzenean dariona ere. Hizkuntza kultura baliabidea da, hiztunak eskuratu eta beretzen ahal duena.

Euskararen historia hurbilean arakatzeak hiztunen gogo-nahiak ezagutza hutsak baino gehiago egin duela iradokitzen du.

Euskaldun hazi Nafarroan (3)

2015-06-02  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Paula Kasaresen doktore tesiko aipuen hirugarren artikulua. Lehenengo biak hemen:

Euskaldun hazi Nafarroan (1)

Euskaldun hazi Nafarroan (2)

Hizkuntzaz jabetzeko eta hiztun bilakatzeko prozesua ezin da ingurune soziolinguistikotik bereizi.

Hizkuntzan ongi moldatzea euskaraz bizi izateko aldez aurreko baldintzatzat baino gehiago euskaraz bizi izatearen ondoriotako agertzen da.

Behin gurasoaren eta umearen arteko harremana hizkuntza batean ezarriz gero, harremanak haurrarendako hizkuntza horretan du benetakotasuna eta mintzaira aldatzearen aurka ager daiteke.

Haurrek hizkuntzaren gizarte egoerarekin bereziki eraginberak dirudite. Mintzaira batek familiatik at, inguruneko gizarte harremanetan, zenbat eta indar handiagoa izan, orduan eta eragingarritasun handiagoz jokatzen dute haurrek hizkuntza nagusia etxera eraman eta familiaren elkarrekintzetan sartzeko.

Ekolingua

2015-05-28  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Soziolinguistika Klusterrak azken aldion gauza dezente eman ditu argitara: Aldahitz (hizkuntza ohiturak aldatzeari buruzkoa), Eralan 3 (lan munduan euskararen erabileraren inguruko ikerketa), Normalizazio Kasu Aurreratuak 2014 (lan munduan eredugarri diren kasuei buruzko argitalpena), Dikoma (hizkuntza-ekologiaren diskurtsoa sozializatzeko eta hizkuntza komunitatearen sistema ahalmentzeko helburuarekin) eta Ekolingua solas-jolasa.

Argitalpen guztiak zeharo interesgarriak dira, artikulu bat baino gehiago merezi dutenak guztiak. Baina gaur bati baino ez diot begiratu nahi: Ekolinguari hain zuzen ere.

Hizkuntza-ekologian oinarritutako jolasa da Ekolingua. Eztabaida-jolasa da (lehen aldiz entzun dut kontzeptua, baina tira). Hizkuntza egoera zehatzak aipatzen dira eta horietan oinarrituta solasaldiak egin behar dira. Hizkuntza guztien iraunkortasuna oinarri hartuta, hizkuntza gutxituen aldeko jarrerak sustatu eta komunitatea ahalmentzeko lagungarri izan nahi du Ekolinguak.

Eta, gainera, berritasuna dakar: gaztelaniaz ere badago jokoa bera. Gure soziolinguistika euskaraz gain beste hizkuntza batzuetan garatu beharko litzatekeela uste dudanetako bat naiz, baina tira (etxetik ere hasi beharko nuke, baina ez daukat gogorik ez asmorik).

S(j)olasten j(s)olastu!

Euskaldun hazi Nafarroan (2)

2015-05-25  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Paula Kasaresen doktore tesitik mila aipu atera daitezke. Jarraian aipuen bigarren txanda.

Euskaldun hazi Nafarroan (1)

Ez hizkuntza gaitasuna ez eta erabilera ere ez da balio absolutuko irizpidea, maiz mailakatzen zaila gertatzen den gertaera baizik.

Hiztunek euskararekin izandako historia ez da beti lineala. Hutsuneak daude eta hutsarte horiek norbanakoen ibilbideetan agertzen dira, baita belaunaldien segidan, familien eta erkidegoen historian ere.

Euskara ikastetik euskaraz mintzatzen hastera doan prozesuan adinkideen pizgarria eta laguntza nabarmentzen dute. Hau da, euskararekin eratzen duten harreman berrian, euskaraz aritzen hasteko batez ere haurrideak, adiskideak, kirol taldekideak, bikotekidea, … izan zituzten kilikatzaile eta bultzatzaile.

Hizkuntzaren gizaldiz gizaldiko jarraipena ez du ezein determinismok agintzen. Oro har, ego belaunaldiko kideek umeak hazteko ez dute beren ama edo lehen hizkuntza hautatu.

Identitatea subjektuen hautuei loturik agertzen da, ez jatorriari edo jaraunspenari.

Nor dago erdigunean?

2015-05-21  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Xabier Erizek hizkuntza plangintzan managementeko irakaspenak txertatzeko aldarria egin du Euskaltzaindiak argitaratutako artikulu batean.

Mila ideia eta iruzkin egin dakioke artikuluari. Baina nik hark esandako esaldi bat baino ez dut ekarriko hona:

“Nor dago euskara sustatzeko helburuen eta ekimenen erdigunean: herritarrak eta haien behar eta nahi linguistikoak, ala erakunde sustatzaileak eta haien interpretazioak eta nahiak?”

Eta zer pentsatua eman dit ….

Euskaldun hazi Nafarroan (1)

2015-05-18  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Paula Kasaresek doktore tesi zeharo interesgarria plazaratu du. Tesi horretatik ateratako pasarte batzuk batu ditut. Hona lehen txanda:

Zenbait egile hizkuntzen eta kulturen iraupenaren oinarrian hiztunen eta hiztun-taldeen hautu-erabakiak daudela onartzean irizkide agertu dira.

Mintzairaren iraupen eta ordezkapena hizkuntza hautaketa kolektiboaren epe luzeko emaitzak dira.

Hiztun elebidunek hizkuntzekin dituzten harremanak ez dira zurrunak edo mugiezinak, aldagarriak eta mintzairen gizarte egoerari lotuak baizik.

Euskalduna/erdalduna dikotomia zurrunak ere eraginkortasuna galdu du, nire ustez. Elebitasun egoerak aztertzeko maiz baliatu diren kategoria dikotomikoek ez dute mailei eta continuumei erreparatzen uzten.

Hizkuntza atxiki eta ordezkatze arloan burutu ikerketa ugari gorabehera, oraindik ez dago hiztun taldeek bere mintzairari eustearen gaineko benetako teoria osorik.

Euskara zikina(goa)

2015-05-13  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Goizalde Landabasok orain dela gutxi, esaten zuen euskara zikinagoa behar dugula. Aspaldi Irati Jimenezek ere gauza bera desio zuen. Eta bat nator. Baina ez ni bakarrik, PAM musika taldekoek musikara ekarri zuten Iratiren aldarria:

Umorearen gerra (soziolinguistikoa)

2015-05-11  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Ez dut umorea egingo, umoreari buruz egingo dut berba (gauza aspergarriagorik!). Kontua da Nabarralde elkartekoek Umorearen gerra izeneko monografikoa argitaratu berri dutela. Zeharo mamitsua da, baina ez da hona ekartzeko momentua. Hori irakurtzeak akordura ekarri didan gogoeta baizik.

Trufa, iseka eta burla antza teraupetikoak dira (edo ez). Eta, horregatik, gurean egiten den umore “soziolinguistikoa” azaletik aztertu gura izan dut. Baldin badago.

Euskara ikasleekin umorea egin da gurean (Kutsidazu bidea Ixabel, Ez dok hiru taldeko antzezlanak, …). Zuzentasunaren harira ere egin da umorea (Wazemank-eko Zalantza non, Euskaltzaindia han adibidez mundiala zen).

Baina umorea ez da bakarrik komunikabideen bidez edo arte adierazpideen bidez egiten. Kalean ere egunero umorea egiten dugu (eta zer esanik sare sozial edo guasap bidez). Eta ze umore soziolinguistiko egiten dugu?

Noren lepotik egiten dugu barre? Aretxabaletako lagun batek esaten zuen gaztetxotan barre egiten zietela Bilbo eta Gasteiz inguruko euskaldunei bere hizkera dela eta. Ez dut uste bakartua denik. Nik ere unibertsitatean “Ondarruko suahiliari” buruz bromak eta trufak egin izan ditut.

Horiek guztiek on egiten digute? Ala kalte? Zalantza dut, zalantza latza.